장음표시 사용
331쪽
E Continenti, radicis quam istic Rliabarbarum vocant, fragmentum mihi allatum
est, quod certe omnes eas notas habct, quas Orientale rhabarbarum obtinet. Rotundum id erat, de susto cortice tectum: interna parte rubebat, Sc fractum, quendam candorem permistum ostendebat; croci modo tingebat, SI amarum crat: scire cuperem qualia solia obtineat, ut observare queam an illis sint similia quibus praedita est ea planta quam multi in Hispania hoc nomine sevcrunt, Rumicis folia Obtincutem, cuius genus illam esse existimo, quia secundus rum ex rubentem habet radicem. Folia ejus Rhabarbari, quod Rumicis genus cstea bitror. diu cocta vchementius purgant quam radix: Dioscorides etiam asserit omnia rumicis gcnera alvum in ligniter
Esτ porro Rhabarbarum praeclarum medicamentum, & sum m i comm cndatione di. linam,si gnum: maximc etiam illud extulerunt quotquot elusii istoriam prodiderunt i solutivumi ammt - intelligo, quo purgationes moliri solemus, non illud Rha Graecis cognitum) adeo, inquam, nobile mcdicamentum cst, ut cum omni securitate, omni tempore, I omni aetati exhiberi possit: bilem vero praesertim de pituitam purgat, iecur roborat ejusque veluti anima est: obstructionibus liberat, icterum solvit, sanguinem expurgat, simulque nobiliores corporis partes robustiores efficit, itaque secure in cordis morbis exhibetur: aliquot ejus ramenta mane manducata, diuturnos & dissiciles hepatis, splenis, internariunque partium morbos curant,hydropicos juvant SI cachecticos, bonumque colorem conciliant.
Calidum & siccum est in secundo gradu,& terrestribus quibusdam partibus praeditum, quae illi adstrictionem & robur conciliant.
TAt A ex America sive Occidentali India adseruntur medicamenta hodie toto orisbe celebratissima, quorum in Medicina facultates adeo insignes repertae sunt, ut nunquam auditum sit, tam incurabiles morbos ullis aliis medicamentis fanatos suisse: nempe, Lignum quod Guayacum vocant, Radix Chinae, Sar a parina. De China, quae a Lusitanis ex India Orientali adferri putatur, suo loco dicemus. Auspicabimur ituque a Guayaeo, veluti primo medicamento ex Indiis delato, & omnium optimo, ut ipsa
experientia 5 multorum annorum usiu comprobatum est.
G vAYAc Λ N, nostris lignum Indicum dictum, abundanter nascitur in Insula S. D minici, quae suit prima novi orbis ab Hispanis occupata: cusus ustis primum hac ration nobis innotuit. MAc Ni s doloribus morbi Gallici squem ab Inda muliere contraxerat in Hispanus quidam torquebatur: eius famulus Indus, in illa provincia Medicum agens, aquam Guayaci propinavit, qua non solum magnis illis giticiatibus liberavit, sed pristinae sanitati eum restituit. huius exemplo, plurimi alii Hispani, simili morbo insccti . curati sunt. Rus morbi cura Hispali statim evulgata est, ab his qui ex ea insula redierunt; hinc per totam
Hispaniam, & inde r universum orbem, quem haec scabies occuparat. Et certe in hoc morbo curando, nullum est medicamentum eo praestantius aut certius: nam si, ut de cet, procedat curatio, suo tempore ista aqua propinetur, certissimum cst huic morbo sanitatem persectam adferri, nec recidivam pati qui simili luc labor.ibat, modo in idem cccinnum non se provolvat denuo. Sicque Dco visum est, ut unde manavit morbus, inde adferretur remedium: nam ex Occidentali India primum huc perlata est illius morbi origo, praesenim autem ex insula S. Dominici, ubi tam familiaris est, quam apud nos papula seu morbilli, neque ejus contagium magnopere quisquam reformidat. In hunc autem modum propagatum fertur. ANNO salutis humanae M. CCcCx Ii I. eo bello quod Neapoli gestum est a Rege Catholico adversus Galliae Regem Carolum cognomine magno Capite, Christophorus' Colonus,ex prima illa prosectione,quam novi orbis conquirendi causi sitis ceperat, rediit:&detectis S. Dominicialiisque insulis, inde Neapolim subi tum Rex Catholicus erat pa ce cum Gallo factat viros Ac mulieres deduxit. Commeantibus ultro citroque exercitibus, Hispani primum cum Indicis mulieribus, Indi cum Hispanicis consuetudinem habuerunt:
332쪽
s IMPLI C. MEDI C. HIS T. Ii 3 huerunt: deinde in Italos & Germanos serpsit hoc malum, postrem d et Iam ad Gallos, &sic per universum Orb m. INIT io diversa nomina sertitum est. Hispani, existimantes 1 Gallis contagium ve- Mul. G. B. nisse, morbum Gallicum nunata parunt, Galli contra. Neapoli se consecutos esse putantes, Neapolitanum vocarunt Α, Germani, ex Hispanorum contubernio hanc scabiem ad se manasse videntes, Scabiem Hispanicam appellarunt: alii Serpiginem Indicam, eamque veri L Stabiti sistasimo nomine,ctam inde prima sit hujus mali origo. Inter primarios tamen Mus artatis Me . . dicos, variae opiniones fuerunt de hujus morbi causa Ze origine. Nonnulli ex cibis corru 'ptis , siaccumque melancholicum Acadustum generantibus, quibus in sim ma rerum in- Mtiliorum Opia exercitus vesci solet, quales sunt plantae silvestres, Olcra, radices, caro asinina, equina, originem sumpsisse existimabant: Alii siderum Saturni te Martis coniunctionibus acce ptum serebant, eamque ob causam varia nomina indideriunt;uti Leprae, Lichenum, Men-tagrae, Sphaceli, Elephanti asis: & cum certam morbi qualitatem assequi non possent novum morbum esse ignorantes) ad praedictorum morborum a Veteribus descriptorum
genus aliquod reducere conabantur. C AETER v M ut ad institutum revertamur, Guardeo nomen est Indicum , sed per univcrsiim orbem cognitum, tametsi etiam a nonnullis Lil in Indicium nuncupetur.
D E hoc ligno multi multa scripsiere, aut Ebenum esse dicentes, aut Buxi speciem, aut 'aliis nominibus appellantes. Sed ut novum arboris genus est, nec in his regionibus, aut ullis aliis toto orbe Veteribus descripto conspectum, sed in nuper inventis solummodo ,sic
nobis nova erit arbor: ut ut sit, magna est, Ilicis magnitudine, ramosa, matrice magna, nigricante, materie quam ebenum duriore: cortice crasso, gummoso seu piragui;&, cum sic- pisis
cum est lignum, facile decidente: soliis exiguis & duris, flore luteo, quem subsequitur fructus rotundus, solidus, semina in se continens Mespili modo. Frequens in insula sancti Dominici. ΑLivo ejus genus in Insula S. Ioannis de portu divite, huic vicina, postea repertum G.mio
est, superiori fere simile, sed minus omnino. & propemodum sine matrice, odoratius de I amarius superiore; quo relicto,hujus nunc usus est,& ob mirandos essectus siseram ia ..- ω nuncupatur, nec abs te, quandoquidem sipsa experientia tαe altero praestantius est: attamen utriusque facultates sunt insignes in curando morbo fallico, atque adeo utriusque conjunctim aut separatim propinatur aqua, cum ad morbum jam diuum, tum ad alios plerosque lac ratione. Licui minutim concisi. aut ejus scobis unciae duodecim, corticis ejusdem ligni com G 1. ι ὀ tusi unciae duae in sex aquae sextariis' macerantur fictili novo aliquantulum capaciore, viginti quatuor horarum spacior fictili bene obturato, lento Zc luculento igne coquantur, ad quatuor aquae sextariorum consumptionem. quod inde colligi poterit, si, dum priores binos aquae sextarios insudetis, bacillo aquae altitudinem metiaris. Cocta aqua refrigeratur, colatur, de fictili novo asservatur. Statim supra idem lignum, quod decoctum fuit, in ii- Ciantur denuo octo alii aqua sextarii, coquanturque ad duorum consumptionem: coletur haec aqua, Ac seorsum adservetur. Sumitur autem hoc modo tINFIR M v s , purgato corpore ex medici consilio cubiculum deligit apricum, qud ne- Duεst Q. que frigus neque aer penetrare potest. Lectum ingressus, diluculo, aquae prioris calidae uncias Zecem sumat, de egregie operiatur ut sudare possit duarum horarum spatio: deinde sudore absteris, indusium calefactum induat, atque linteamina mutet i quatuor deinde post horis, uvae passae illi dabuntur, de amygdalae, panisque biscoctus, neque affluenter,neque parcet & de aqua secunda bibet quantum satis erit, etiam interdiu. Octo horis pom quam comederit,ex priore aqua calete denuo uncias decem hauriet, sudabit ire in duabus horis,&a sudore,uti superius, mundabitur: una post sudorem hol de iis de passis, amygdalis, Ae pane biscocto caenabit, A ex aqua secunda bibet. Servabitur hic ordo quindecim dimbus prioribus, nisi vires nimium col labantu r, quia eo casu, etiam praeter supradicta, pullus gallinaceus assus concedetur. In miniis robustis, qui extremam illam victus rationem ferre nequeunt, novem dies sufficienti quibus elapsis, pullus exiguus assus similiter concedetur. Si vero Her adeo tenui est valetuὸine, ut praedictam istam rimis rationem nullo modo
ferre posui, ab initio pullus gallinaceus exiguus illi dabitur, cibi quantitatem sensim augendo. Elapsis quindecim glebus, decimo texto purgabitur decem drachmis pulpae cassiae fistulae pet cribrum transimissae, aut alio simili meὸicamento, & eo die tenuiorem aquam,sve secundae decoctionis, bibet. Decimoseptimo die ad priorem ordinem redibit,sumet que mand de vesperi aquam prioris decoctionis: sudabit, eademque victus ratione utetur, nisi quod pulli loco dimidiam gallinam agam edere poterit; & sub finem diaetae, aliquantulum plus: eamque victus rationem in vigesimum usque diem producet i quo tempore
333쪽
per cubiculum vestitus, Ac bene amictus, deambulare pol crit. Quibus clapss, denuo pumgabitur, S per alios quadraginta dies aquam bibet, victus rationem Obse vando in rebus non naturalibus, mulieribus abstinendo, Sc vino, cujus loco simplicem ejusdem ligni aquam, aut, si eam fastidiet, aquam in qua anisum&foeniculum decocta sint, bibet; eritque caena sobria, de sine carnibus. HAEC est optima sumendae aquae Guayaci ratio, qua multi desperati moibi curantur:
atque illa aqua non est praestantius ullum remcdium ad curandam luem vcnercam, cujuccumque tandem sit gcneris: radicitus enim eam exstirpat. ciis, iis . CON VEN IT item l ydropicis,asthmaticis, cpileptici ς, morbis vesicae renum, doloribus juncturarum, omnibus morbis ab humoribus iligidis & flatibus procedentibus, diuturnis, quibus inutilia fucrunt ordinaria medicamenta, praescrtim si moibum Gallia cum subsequantur. Ginati R. - PLERI E hoc ligno varia medicamenta faciunt, de inter illa serapitim, quod sanct i . admodum csscax est : at meo judicio hujus ligni usiam nemo utiliorem cxperit tur, quam supctius descripta ratione, sitne ullius ait crius modicamcnti admixtione. Dentes etiam
confirmat 5 dealbat haec aqua, si saepius ea colluant ut . Calidum de siccum cit in secundo gradu.
334쪽
NEMO miretur, si dixero ex Occidentali India Clii nam deserri, quandoquidem chi,a ota
vulgo Lusitani ex Orientali India eam adferant. Nam cum ex Hispania nova S: de NM. Peruvir illustris Dominus Franciscus de Mendoςa rediit, in Unam qi Iandam radicem, & alias parvulas mihi ostendebat, & percontabatur an cas nossem. Chinae radices essesed admodum recentes & intcgras, respondebam. Tum ille, Sane recentes sunt, nam
ipse eas in Hispania Nova collegi: nec mircris istic Chinam nasci, siquidem brevi videbis etiam inde Ammatum abundantiam deserri. Id facit c mihi persuasit, postquam vidi cum Rege convenire de Aromatum copia in Hispanias inducenda, quae jam ipse in Hispania Nova serere & colere coepisset. Vidi Gingiberis atque Chinae radices recentissimas inde
delatas. Esr autem Chius, Arundinis majoris radici similis, nodosa, intus alba, interdum ru- Cluribill,-bescens, foris rubra. Optima est recens, ponderosa, solida, pinguis, non cariosa, saporcinsipida. NAsci xv R in sina orientalis Indiae provincia, Scythiae atque Sericaniae finitima, cbia vita
maritimis locis, arundinis aut ulvae palustris modo. SOL i v s radicis est usus apud Indos, ad curandos difficiles morbos, apud quos magno es; oia in pretio est. Propinatur ejus aqua in diuturnis & acutis morbis, febribus praesertim; ete' vallatis. nim sudores provocat, cujus rei gratia multi canantur. Trisinta sunt circiter anni, quod Lusitani primum in has regiones illam intulerint, praeclara de ejus facultatibus praedicantes adversus omnis generis morbos, sed maxime Luem veneream, tu qua mirabiles est e-etus praestitit. Ejus autem parandae haec est ratio. R Anicis Chinae minutim concis uncia fictili novo imponitur, huic adfundum ui aquae sex sextarii, maceratur ouatuor& viginti horarum sipatio: fictili obturato, coquitur bibarati . lento igne ex prunis incensis,aa dimidias,quod ea ratione deprehendetur quam in G ua yaco edocuit frigcscit, colatur, atque in fictili novo asservatur loco aprico, aut juxta ignem,
ut diutius maneat incorrupta. P vR c A T o, ut decet, corpore, collocatus aeger loco aptico Se conveniente, id unus di- η ..c; ..ctae aquae calidae decem uncias haurieti duas horas aut paulo diutius sudabit: sudore deiiDμm iura de absterso, indusium N Iinteamina mundis de calefactis mutabit i deinde in lectulo duas
aut tres horas perdurabiti postea vestitus, calide se in cubiculo continebit, quo neque aer neque frigus permeabit, genio indulgens,& lepidis colloquiis se oblectans. Circiter undecimam, dimidium pullum coctum, aut gallinae quartam partem cum pauco salcedet, initio prandii cyatho justuli epoto: pro bellariis carnes cotoneorum adponentur: tus erit similis aqua, quam jeiunus sumpsit, quia dccocti tantummodo unum genus cst. A sumpto jusculo, uvas arillis mundatas, aut pruna passa sine ossiculis,dc panis bene cocti crusta, biscoctumve initio prandii edere poterit. Si interdiu bibero volet, ea dc in aqua cum con-
335쪽
NICO LAI MONARDI serva aliqua propinetur. Octo post prandium horis lectum denuo ingtediatur,alias decim aquae uncias quam calide poterit, bibat, duas horas sudet: sudore deterso,indusium & lintea calefacta mutet, post horam coenet conservam aliquam, aut uvas passis , aut amygdala, & aliquantulum biscocti: de eadem aqua bibat, post romo cotoneorum carne vescatur, potu deinde abstineat. Haec victus ratio triginta continuis dichus observanda, nulla alia purgatione adhibita; sed per cubiculum calidum obambulans,& sese oblectans, ab omnibus abstineat quae illum offendere possunt. Purgatione absoluta, bona victus ratio servanda est quadraginta continuis diebus, vinoque abstinendum & mulieribus: potus erit o Clunae superioris jam deco , deinde in umbra resiccatae, uncia una, in sex aquae sextariis denuo bullita ad dimidias. Illud vero diligenter curandum, ut Chinae radix per quatuor Ac viginti horas semper in accretur ante decoctionem, sive illa fiat in triginta, live quadraginta dierum potius usum. A D varii generis morbos utilis est haec aqua, luem veneream cujuscumque generis, vulnera & ulcera antiqua, tumores scirrhosios discutiens, articulorum dolorem ibi vens, 5 qualemcumque poci agram, sed coxendices praesertim curans. In veterat Os capitis dolores mitigat, de stomachi: defluxiones omnes & rheumatismos siliit, bonum colorem conciliat, icterum solvit, S: omnem hepatis intemperiem emendat, ad quam valde celebratur. Paralysin & omnes nervorum morbos sanat, atque vesicae ε, enterocelis utilis, quia humorem, undc generantur,absumit: frigidis omnibus morbis SI melancholicis convenit, ventriculum roborat, SI Omnes flatus disicutit. Febribus diuturnis, quotidianis, & erraticis prodest, sudoris insigni prqvocatione, qua etiam in pestilentibus febribus utilem quidam arbitrantur. Si C e A est in secundo gradu cum exiguo calore; idque deprehendere licet ex eo quod aqua, cum Gua yaci , tum ςar 'par illae calefacit, S sitim excitat; haec neque sitim ciet, neque caloris alicujus indicium relinquit. Nobile proculdubio medicamentum, quod in praedictis morbis admodum emcax expertus sum.
PO τ Chinam, sarςa parilla, cujus usus hvie urbi primum ab hinc circiter viginti
annis innote sicere coepit, ex Hispania Nova huc transtata est, quoniam ea Indis pro praestanti medicamento erat, ad multos variosque morbos. PLANTA multis radicibus nitens, duos cubitos aut eo amplius longis, colore cinereo dilutiore; quae interdum tam alte demittuntur, ut, qui integras cruere volet, ei prosuntasossione opus sit: ramis nodoss & ligno sis, qui facile desiccantur florchne aut fructum proserat, ignoramus.
ILLA multo meliorem&esticaciorem nobis deinde protulit provincia Hon duras, a superiore disserentem, quod illa candidior est, ad pallorem tendens,& gracilior; haec vero
cinerea, nigrior, atque crassior. DELIG ITvR nigrior, recens, non cariosa, fractu contumax, quaeque assulatim frangitur , & ponderosa: nam quae cariem sensit, Δ dum frangitur pulverulenta ea, inutilis
CV M eam Hisipani primum viderunt,γr . parillae nomen indiderunt, propter cognationem, quam cum nostra sarςa- parilla quae smilax asipera est) habet. Certe nostratem expertussiam simili facultate praeditam cum illa quae ex Hispania Nova adfertur, ad quam magis accedit, qliam ad hanc quae in Hon duras invenitur. Gustu insipido est, &sine acrimonia, nec ejus aqua hordeacea capidior est. LONGE alia crat eous utendae ratio cum primem in medicinam recepta est, quam nunc est: tum enim Indorum consuetudo observabatur, quam in suis morbis curandis usurpare selent, ad quos profligandos maximae reperiebatur essicaciae. Vertim nostri s culi deliciae in causa fuerunt, ut eodem quo Gua yaci aqua modo nunc propinetur. ARUAE PAR rLL E selibram inutim concisa aqua macerabatur, deinde inmortario diutundebatur, donec omnino in nriicaginena quandam resblveretur, quam deinde colabant, Jc exprimebant. Hujus liquoris ita expressi satis capacem cyathum calidum mandhauriebam, deinde stragulis sese tegebam, & duarum hora tum spatio sudabant. inod si interdiu
336쪽
s IMPLIC. MEDIC. H I S T. interdiu sitis urgeret, idem mucor illis potus erat. Sub noctein,alium ejus calentis cyathum hauriebant, atque tantumdem temporis in mane sudabant. Hic ordo triduo integro observabatur, ut neque aliud ederem aut biberent, praeter um lentorem calidum expressae sarsae parillae. Hac ratione praeparatam ego initio plerumque propinavi ; multosque m litis curavi, quam nunc sanantur. Subsecuta estTia ejus propinandae ratio: videlicet: D v unciae sarsae parillae, lotae, confractae, de minutim concisae, in novum fictile cum sex aquae sextariis iniiciuntur, S: vigintiquatuor horarum spatio macerantur: obturato fi- tctili, coquuntur lento igne, e prunis incens b, ad quatuor sextariorum consumptionem, eadem ratione ut in Guayaco diximus: refrigerantur, colantur, & fictili vitra torc condunatur. Eadem deindeςarsa illo ipso fictili aqua pleno maceratur, aliquantullam fervet, frigida colatur, & fictili vitrato asservatur. PvRC ATus, ut decet, aeger, SI calido cubiculo se continens, mane decem uncias prioris sar - parillae aqtiae haurieti si dabit ditas horas, sudore deterib,indusium S: lintea.
mina mutabit, ut in Guayaci potione dictum est. Idem sub noctem, octo poli prandium horis nam sub undecimam prandebiti faciet: post sudorem uvas passis. amygdala, S panem biscoctum coenabit, Se de secunda aqua bibet. Quindecim diebus hunc ordine imobservabit, nisi imbecillae fuerint vires, tunc emina conceditur usus carnium exigui pulli assi, sensiim quantitatem augendo. Lecto se continebit ad minimum novena diebus prioribus, reliquis in cubiculo sedebit, aut deambulabit, frigus S aerem fugiens. Decimo- quinto purgabitur leni aliquo medicamento, atque etiam trige limo die, omnia ea observando quae in Guayaci decocto sumendo enarravimus. Sed etiam post trigesimum diem bona victus ratione per quadraginta dies utetur, vinoque abstinebit & mulierum congressu. Haec est vulgaris aquae sarsae- parillae sumendae ratio, cuius praeparandae modos secretiores etiam expertus sima, quos hic recensere non pigebit. nequid corum praetermittamus, quae ad Prςam parillam pertinent, quandoquidem medicamentum est , clinus usus& facultates maxime celebrantur.
IA M annus emextus&vicesimus, quod Syrupum conseci, non modo in hac urbe, sed tota Hispania laudatissimum , ad morbum Gallicum, atque alios profligandos: nam neque calfacit, neque inflammat, Guayaci videlicet siccitate temperata, de farsae. patinae calore mitigato: hoc modo. ΛRς Ε-PΛR ILLAE unciae duae, Gua y aci quatuor, ut supra dictum est, praeparatae, cista Zizipha sex de triginta, pruna passa viginti quatuor, utraque ossiculis repurgata, florum Boraginis scin uncia, violarum tantumdem, hordei mundi aliquot grana, in sex aquae siextariis lento igne coquuntur ad quatuor sextariorum consumptionem: colantur, & decem huius decocti unetis, una syrupi violati admiscetur. Calidus mane&vcsipeta sorbendus utressi ratis. datur, eiacm servato ordine qui supra dictus est, siudorem etiam isa provocabitur) detergendo. Conceditur ab initio esius pulli gallinacei exigui,&teliqui cibi supra numerati, farsa sit α bibitur simplex aqua Pr patiliae,quae fit ex ejus semuncia in octo aquae sextariis cocta,
ad duorum vel paulo amplius consiumptionem. Ea ratione curantur, cum omne genus
morbi Gallici, tum reliqui, quos aqua Guayaci, Cliinae, aut ςarsm parillae curari diximus. pum hoc sera pium primo conteriptum ingratiam Pantaleonis de Negro Genuensis, qui licet jam multorum Medicorum opera usus fuisset, atque Guayaci decoctum alia juc medicamenta sumpsisset, dejectissimis tamen erat viribus, scirrhoque insuper in clure, desaevis doloribus afflictabatur: at sumpto serapio, probe curatus est. Fi T item alius syrupus huiusmodi :ςarsae- parillae octo unciae confractae &concisae, in octo aquae sextariis ad sex consumptionem coquuntur ι in binis qui supererum sextariis, 'sacchari libraequatuor iniiciuntur, fitque syrii pus, ut moris est. Gus syrupit res unciae mane, totidem nocte sumuntur, prandium cstoc cibis boni succi, comasbbria, potus csimplici Dr - parillae aqua. Eo utatur donec absumptus sit, quo tempore ad sua negotia peragenda egredi non vetabitur. Curat hic syrupus plerosque ex morbis supra enumeratis,
ea etiam fit pulvis in hunc modum: Nervo illo interiore seu matrice exempto, Pr - parilia Exsiccatur,comunditur,& cribratur. Huius pulveris spurgato prius corpore drachmam mane ejunus sumit, atque simplicem praedissim aquam haurit; idem noctu facit dormiturus. Cibus sit boni succi, potus illa aqua limplexi vino abstineat. utilis cst hic pulvis in Iuevcnerea, aliisque morbis ab ea oriundis: nec non scabiem purulentam de saniosam in manibus Δρ pedibus mirifice fanat, hac ratione: PUR G ATVs aeger, etiam isi necessitas urgeat non purgatus, pulverem modo praedicto pu- viz. sumet; simplicem illam aquam sunt eti& rimis quae in hoc morbo a salsa pituita, corruptoque humore natae,pedes-manus occupare solent,paululum aquae sublunati ros acea sim-
337쪽
3ig NICO LAI MONARDIpliciore dilutae plumul I illinet, deinde emplastrum Gulielmi Serventis vulgo appellatum,
aut palmeum , panno sericeo tenuiter inauctum, omnibus locis quibus illita fuerit subli m .itiaqira si inplicior, imponet. Singulis diebus Npetetur, de quindecim dierum spatio persectillime curabitur, nec aliis medicamentis opus crit: abstergit enim, carnem generat, de ad cicatricem perducit. Ho Dig tam frequens est aquae ςar - parillae usus modo praedicto, ut in omni morbo tuna genere sumatur, live in defluxionibus, flatibus, uterique morbis frigidis, sive aliis qui buscumque, modo non sint acuti, aut iis bris accesserit: ideoque non minore copia mulistis locis alservatur dccoctum simplex sarsae parillae, quam aqua vulgaris. Certum est i men, his qui calida, hepatis praesertim, intempertu laborant, non convenire: nimium et enim excalfacit: sed ventriculos frigidos fovet ,&status mirifice discutit. Illud autem animadvertendum est, lias tres aquas non nisi Autumno, aut vere propinandas esse. Ca
lida est x sicca in secundo sere gradu.NvNc ex provincia Quito coepit inferri ςarpa, par illa, copiose nascens vicinis urbi Gua y aquil locis, ad flumen ejusdem nominis maximum,quod ex montibus Per uanis origine insumens, ab Oriente in Occidentem vergit, & in Oceanum quem det Sur vocant
Grantandi . circa Portum veterem labitur: coitiratratustas vocantur ejus regionis incolae,&edomuli sunt,
quia pro mole habent ut sibi dentes eximam, quos suis idolis osterant, dicentcs optima quaeque cis offerri debere, hominem autem nihil praestantius, nihil magis necessarium dentibus habere. Ei v s fluminis aqua admodum salubris, de multos morbos curare dicituri istamque ob causam plusquam sexcentis miliaribus illuc concurritur ab Indis&Hispanis, qui multot aes ea aqua se abluendo, Λ magnam Mus quantitat Em siepius hauriendo mane, plurimum utinae excernunt, & valde sudant, & consequenter morbis liberantur, codem fere modo hac aqua utentes, quo in balneis Lucensibus, Puteolanis, N: sonte illo celebri apud Leodicenses fieri solet. sarsa G Da- S v MT qui putent ab hujus fluminis aqua ςarsam parillam facultates suas mutuari. Colore est ex cinereo iri gricante; majoribusque& crassioribus radicibus constat, quam quae ex Hon duras adfertur, iisque interdum tam longis, ut altitudine humana sodiendum sit,
antequam crui possint..es .aj D v P L E x vcro cjus exhibendae ratio apud illos observatur. Prior, qua Indi 8e nunctauia. utuntur, & ab initio us fiunt, haec est: sarymparillae radices, quot Opus erit, sumentes, nervo illo interiore repurgant: corticem, si siccae sint radices, macerant, donec mollescat virides maceratione non egentὶ deinde minutim concidunt, &addita aqua contundunt, ut succus extrahi possit vi lcidus&mucosus,cujus mane eam quantitatem sumunt,quam uno
haustu aut pluribus bibere possunt ;lcctum deinde ingressi, plurimum sudant: postea, mutatis linteis, pullum edunt, & corticis illius succum hauriunt, in prandio, in coena quae levis critin atque interdiu: deligendus est tamen locus ab aere& frigore liber. Hac ratione,'
S illis conscrvarum, necessariorumque aliquot fructuum siccatorum permisso, Octo aut novem dierum spacio, omnibus morbis liberamur, quos ςarsa. parilla curare selet: validum autem & rc ustis viribus eum esse oportet, qui hac curatione utetur.
ΑLT E R A iis conveniet qui imbecilliores sunt nec superiorem sine manifesto vitae dic' crimine, ferre possent. sargae parillae nervo suo liberatae, &, ut superius, maceratae, si siccast, deinde contusae, quatuor uncia, plurcsve aut pauciores nam hic nullus ponderis aut mensurae usus in octo aquae sextariis ad dimidias decoquuntur , ex ea aqua quantum poΩsum semel aut pluries bibunt: in lectulo deinde sie componunt, ad sidorem provocandum qui tametsi adeo vehemens non si, ut supctior, copiosus tamen est: murata veste, pullum edunt, S: eadem aqua nam uno die cothra absumiturin clim in prandio, tum in coena illis potus est: ab acre 6c frigore sibi cavent: ire petitum per quindecim aut vigintii a jiabis dies hoc medicamentum, omnes morbos canat, non sine magna omnium admiratione, praeter labrem, aut morbos acutos, in quibus sarςae decoctum exhiberi non soler. Isti h k neque initio diatae, neque in media, neque sub finem sese purgant, uti nos secimus inam de medici & medicamenta composita illis desunt) sed muliercularum dumtaxat opera utuntur, quae illis limus decoctum pro arbitrio exhibent. ILL v D vero observatione dignum in hac curatione, quod solus radicis cortex, nervo exempto, in usu est efficax enim ille, nervus inutilis, imo operationem, nisi eximatur,impediens.) Ideoque nunc eorum exemplum secutus, solo cortice in hunc modum uti soleo. so a T v o R corticis sarcae- parillae lotae uncias in octo aquae sextariis, viginti quatuor horarum spatio macero, deinde ad dimidias decoquO: quod si calorem in aegro metuo,
hordei mundati dimidiam unciam inter decoquendum adiicio, & in magno calore, vulgaris
338쪽
s i MΡLi C. M E D I C. H I Si. garis aquae loco cichorei stillatilium liquore ira cum hordeo substituo. Haec aqua temperatissima est: & admirandos ejus effectus in multis expcrtus sum. OasERUANDv M item est, ut quania possit quantitate aeger hanc aquam , uti retuli mus, bibat, sive uno haut tu, sive pluribus, quia magnam quantitatem bi Mndo plus sudabit,&citius certiusque sanabitur. Itaque hanc novam sumendae ςar Sae- parillae rationem maxime utilem fore puto, fatiliusque ic brcviore temporc curandos aegros.
Ei us qua ad lupium Gaviluit se in Pana insulana titur carse parastameηιionem sarit Petrus mesa par ιeprima Chronici Perilani, capite 1 . auerit nascenti serιsque India regiambia prascit: me vir item capit esuperiore erilla rati a dentes insecrastis asserendi.
AGAM addi ι Frago me prQ. Marananem, qua esse carsa pauculi hau bulata, beηe castusa, orn L Cais tui ex nutim concisa, in decem ct sex aet siextariu lato tritio maceratar, Linde tento igne coquitur inque ad integram fere consumptionem, bac ess, in acetabulam seu pararaeivi decocti solum rema eat: sarsa statim exempta prelo -- poritur, suci 4silae exprimitur aduncias duas aut eo amphin , etiams ex eo quodIuperfuri decocto quastitas augeli debeat. Lemo igni imponitur, abi serrare coeperit, pulν eris aues optima uncia due, u It basielicta,uticu Pomua via..gnitudine, croci mo me tum sunt qui Ligni ala es pusillum addunt capitis roboranti causa liniuiuntur; cr contis heuirantur, donec ararit crassiuinem contrahant: ex ea massa catapotia formantur. Ex his duo singulu decem prioribus dubindιν Mania dantur, ctfunia reluiau viginti, si horam undecimam a meridae. Si per .mνeter uim sit merbiu,
AN τε triennium ex Mechoacan provincia relata est quaedam radix Caris Sancto ap
pellata, cujus insignes facultates praedicant. Nos TR o Lupulo similis perticis adpositis se convolvit, illius more; qui- c. i. s. a. bus si careat, humi spargitur&diffunditur: solia etiam habet lupuli soliis similia, viridi MIlonis. colore saturatiore praedita,gravis odoris: nec florem nec se tu tum ferre creditur: radix ejus crata capite constat, equo aliae radices oriuntur digiti majoris crassitudine, candicante colore: cortex facile separabilis, cujus praesertim usus, aromatico quidem odore praeditus est, sed amaro sapore cum quadam aerimonia: radicis nervus cortice s aliatus, multis quali si- Iuris sive tabellis tenuissimis constare deprehenditur, quae sigillatina separari possunt. Naseitur temperatissimis provinciae Mechoacan locis, solo neque nimium sicco, neque , tales. humido. Calida S: sicca initio secundi gradus, Tem ramen o
RADICIS cortex mane aliquanto tempore commanducatus, multam pituitam,
alios humores ex capite elicit, eamque ob causam, rheumatisinos,capitis dolores Si deflu '' 'xiones curat: in nonnullis etiam vomitu multam bilem & pituitam e stomacho expellensi illius veto decoctum maxime,cujus gratia ventriculum noxiis humoribus liberat, eumque roborat: purgationem tamen praecedere necesse est. Idem etiam manducatus, gingivis abscedentibus auxilio est, demesque a scabritia 5 corruptione liberat, orisque halitum commendat: sed postea os vino eluendum, ad tollen- --dam amaritudinem. P vLvERI s eius exigua quantitas ex vino albo aut ad ianthi canellaeque decocto sum. 'pώιώ.pta, vulvam obstructionibus liberat, mensesque provocat, & flatus discutit, purgato videlicet prius corpore, S: alvo dum eo remedio utetur: Liquidam bar S: Dialthaeae unguentes ex aequiς partibus inuncta. Idem cordis asscctibus. praesertim qui ex ureti sympathia lan
tur, auxilio est, eodem modo sumptus, aut radicis decoctum hac ratione praeparatum. Radicis minutim concisae drachmae duae in tribus aquae sextariis coquuntur ad dimi. Decost. . dias, corticis citri in pulverem redacti drachmaequatuor, pulveris canellae dachmae duae, statim iniiciuntur,ac denuo fervent, deinde colantur. Istius decocti sex unciae singulis diebus mane addito saccharo propinantur, purgato tamen prius, ut decet, corpore. H v NC pulverem dc decoctum nonnulli in tuis venereae assectibus,atque etiam cpilepsi: commendant. Alterum experiri non valde necesse est, quod multis aliis ad eam luem re- mediis abundemus. Alterius periculum faciana in iis qui vicesimum quintum aetatis annum nondum excessere: nam cpilepsiam in adultis tolli non est verisimile.
DE sc Ripetis his Carbyracta Levitatibus,qui proxima es asse e Nova Hispania adve Dd nerunt,
339쪽
nerunt , illam radicem Misam cognominabant camque valde aestimabant: tantas enim illius facultates experientia comprobatas se habere dicebant, praeter eas quas modo enumeravimus, ut plures de Rore marino celebrari non soleant. Eius corticem in pulverem tritum puerperis Obstetricum negligentia animi deliquium patientibus, propinanti plurimum enim sudorem provocando lit rantur. Idem pulvis ex vino aut florum malorum aurantiorum stilla titio liquore datus, mulieribus partus dissicut late laborantibus magnam utilitatem adfert. Monachus quidam ventriculi debilitate affigebatur, orta tam ex frigidorum humorum abundantia, quam ex imbecillo calore naturali, sic, ut nec cibum concoquere posset, sed is corrumperetur,& in magnos flatus converteretur: has radices clim pro sua opinione in aqua decoxisset sarcae parillae modo,decoctum per multos continuos dies in priandio Scccena hausit: id illi adeo se liciter cessit, ut de ventriculus roboraretur, de concat siceret,eademque opera cibos postea probe concoqueret, acidis nidoribus liberaretur, 3c flatus absumerentur. Aliud praeterea conloquutus est non speratum auxilium: nam hernia qua permultos annos laborabat, sic, ut braccis 6 lsaturis quassi assidue uti cogeretur, nec nisi certis quibusdam intervallis eas deponere posset liberatum sese sensit , cum hi inestri hujus radicis decocto usus suisset, nec braccas amplius adposuit, sed sine illis incessit. Utile etiam est hujus radicis decoctum ad os colluendum : nam gingivas roborat, denistes a corruptione conservat, atque si 1am corrumpi incipiunt, ne latius malum serpat, impedit. CETERvM adversus hoc malum habeo remedium multorum jam ann rum expCrientia comprobatum, ut videlicet aequis partibus aquae e rosarum calycibus stillaticiae, &aceti stilliciti subinde os colluatur : nam certissimum est dentes ea collutione a putredine
liberari, & si illa jam correpti sint, ne ulterius serpat, prohiberi.
Lic Ni quoddam genus ex Florida novi orbis provincia, quae 2 s. graduu m altitudiis
ne polum habet, trinic recens in Hispaniam invehitur, cuius ante paucos annos notitiam Galliis quidam mihi dedit, eius facultates mirum in modum praedicans adversus varios morbos, ut ipse & alii Galli experti erant, ab eius regionis incolis cdocti. PROFLIGAT Is ex ea regione Gallis nostri Hi sipani, ob pravi si acci alimenta,aquarum crudarum potationem, sub dio dormitiones in similes morbos incidcre coeperunt, quibus Galli afflicti fuerant, continuas videlicet febres quas subsequutae Obstructiones, deinde inflationes & tumores, atque ab initio morbi dejectus appetitus, aliaque symptomata quae huj ii simodi febres sequi solent: deficientibus igitur aliis remediis, a quibusdam, qui remanserant, Gallis, de hinus Ligni facultatibus moniti, eo usi sunt, Λ sanitiati restituti. Dic ITun haec Arbor Indis Patrame, Gallis quos imitati sunt Hispani) nescio quam ob caussam, Sassa rad. ARBOR est magna, Pini mediocris magnitudine S: serma tametsi minores invenianturὶ unico trunco nudo, ramis in cacumine expansiis, ut Pinus repurgata: cortice, quem integit tenuis cinera ea quaedam pellis, ex gilvo nigricante, aliquantulum acri sapore, sed aromatico . nonnihil ad sceniculaceum accedente,odorato, ita ut pauca eius quantitas cubiculum suo odore impleat: materie trunci & ramorum alba ad cinereum colorem ten
dente, non adeo aromatici saporis & odoris uti cortex: solio ficulneo in angulos desinente, novello vero solio pyri solium aemulante, sed quod vestigia angulorum habeat, semper virente, hoc est, soliis novellis, his quae decidunt, siem per succedentibus, colore viridi obscuriore odorato, praesertim si siccum sit: an florem fructiimve ferat, adhuc incompertum: radicibus nunc crassis, nunc tenuibus, pro arborum magnitudine, levibus, sed mimis quam lignum, per summos terrae cespites expansis, ut facile evelli possint, quod se id commune est omnibus arboribus Indicis imo reserunt Hispanicas arbores eo dotatas, st riles fieri, nisi in summa terra pangantur: cortex radici firmius inhaeret ciner accus, ipsi iisque arboris cortice magis aromaticus: ideoque radicis decoctum odoratius S praestantius est, de ab Hispanis istic usurpatur. NAsCITu R in maritimis, S: locis temperatis, hoc est, neque nimium siccis, neque nimium humidis, ut in portubus S. Helenae, de S Matthaei: nam alibi per universam Floridam haud facile invenias: istic vero sunt integrae silvae, quae ob suavissimum quem sipiram odorem, ab Hispanis primum eo venientibus, arborum Canellae esse existimabamur,
340쪽
nee immetitditiam haud inimis odoratus est & acris hujus arboris, quam Canellae cortex, 5 eosdem effectus praebet Gus decoctum, quos Canellae.
O MN iv M optima eli radix, deinde rami, tertio truncus, sed cortex omnibus praesertur. Eam ob causam, radix minima omnium quantitate datur, rami malore, truncus duplicato radicis pondere: eligendum autem lignum quod ultra annuum spatium non sit reii ctum aut quinii fieri posti trecentissimum,atque suum corticem retinens: nam quod hoc caret, vile de invalidum csse consent. ARBo Ris N ramorum temperamentum calidum siccum est in secundo gradu, cortex aliquanto calidior, ad initium tertii gradus in calore siccitate accedens : quibus - tu .dam calidus in fine primi, siccus in tertio gradu.Lic ET Corticis de Ligni usus dumtaxat in medicina receptus sit, Indi tamen rccentia folia trita vulneribus imponunt, δί licca in alios medicos usus servant. Ei v s decoctum commendatur in omni morborum genere, praesertim vero in obstrua D. η - .ctionibus, S partibus internis roborandis: ad tertianas & febres antiquas. Commode exsacchato propinatur defluxione labor intibus, amam a te, pectoris vitiis ex frigiditate provenientibus, &consequenter doloribus in phriticis 6 renum, e quibus calculum eiicit, e flatus discutit; quam etiam ob causam uterum ad conceptionem praeparat,&mcnses provocat. Vomitus cohibet, concoctionem luvat, alvumque subducit. IL L iv s fragmentum assidue gestare S odorari in axime prodest adversus pestis contagia, praesertim non neglectis aliis remediis. Denique, ob ingentem siccitatem & moderatum calorem, remedium excellens ad omnis generis defluxioncs, quia eas absumit: sed his qui extenuati sunt de imbecilles, non convenit.
CET E Ru M quoniam quotquot ex Florida advenerunt, plurimum discrepant in decoctionis hujus ligni ratione ζ singuli enim peculiarem, nullo delectit servato, coquondi modum referunt) magnum scrupulum iniiciunt his qui illo uti cupiunt, atque medicis qui praescribere debent. Dicam igitur quid agere leam. O asE R V AI o aegri temperamento, pro illius ratione aquam paro: cx minore ligni quantitate, mimis decoctam, biliosis; majore quantitate, magisque decoctam , pituitosis: sanguineis, medio modo: morborum silmiliter qualitates expendo , quod nili fiat, quin 'multi errores in hujus aquae usu committantur, fieri non potest. Nemo etenim existimet, sumpta sine methodo ista aqua. sanitatem, ad quam aspirat, consecuturum , sed magnum potius damnumsbi pariturum: itaque meo consillio peritus medicus pinis adcundus, qui coquendae ac administrandae aquae rationem edoceat. Nam de temporis quo exhibenda, de regionis, de temperamenti aegrorum,atque virium ipserum habenda est ratio: quam qui non obsetvant, subinde in vitae discrimen incidunt. Ut nobili cuidam Matronae contigit, cui, ob quosdam uteri morbos, & intemperiem admodum frigidam , Sassafras usunt consului, illiusque sumendi rationem praescripsi: sed cum citius se convalituram arbitraretur, si auua ligni quantitate aquam diutius quam indicaveram decoqueret : illius aliquot dierum usu in tam vehementem febrem incidit, ut non modo aquam interdicere, sed etiam sanguinis missionem quinquies repetere necesse fuerit, nec id sine vitae ipsius periculci, Scmedicamenti infami nota. Sanitati tamen restituta, denuo aquam hausit eadem pricscriapta a me ratione paratam, & gravibus sumptomatis, quibus affligebatur, liberata est. DE COCTI autem seu aquae legitime praeparandae haec est ratio. Radicis cum suo cof-tice assulatim confractae uncia dimidia, in sex aquae sextariis, fictili novo duodecim horis maceratur: lento igne ad quatuor lextariorum consumptionem decoquitur: colatur.& in fictili vitrato adservatus. Postmodum supra eadem fragmenta tantundem aquae super m. funditur, decoquitur ad sextarii consumptionem. Ea est siccunda aqua, quae ordinarii po.
ILL v D vero observandum est, plus aut minus ligni in decoctionem iniici , viribus S
temperamento aegrorum consideratis: etcnim minore quantitate,& minus cocta propinatur haec aquabiliosis, quam pituit ossis. ut jam dixi. Sed vulgariter media sextarii pars aquae t Iis Uis. tepidae sumitur mane, deinde sudatur, Sc vestis mutatur: nec quisquam eorum qui hoc medicamentum sumpserit, lecto se continerc cogitur. Prandium sit media gallina alsa, cum aliquot uvis passis,& amygdalis avellanis tostis: corna sit c colers,s convenientibus mombo qui curatur, potus secunda aqua. Singulari expetamento didici hoc decoctum, ut dixi, piopinatum, utilissimum illis fuisse, qui pedes se manus cx podagra sic contortos liabe bant, ut iis uti non possent. Ad luem item Veneream non mimis utile quam Guayaci aut Chinae decoctum. Ligni fragmentum praemansum eo dente qui dolet, S: istic retentum, dolorem sedat.
POR Ro qui tam exquisita victus ratione uti nollent, aquam simplicem hac rationem