장음표시 사용
191쪽
ex puro Putoque auro, nisi forte es lent 33 aurei liberales, velut massa, t quales imperatorem liberium Secundum muni licentissimum excudisse,& quinquaginta inter alia munera dono mitille ad Chilpericum Francorum regem sci ibit Sabelli.
Ennea d. d. libr. 1.Caeterum nec argentum,
nec plumbum, nec aes Cyprium, nec ullum aliud metallii latius diducitur malleo,& numero lius diuiditur, quam auria:
utpote cut inquit Plin. lib. cap. 3 cuius
unciae in septuagenas & quinquagenas pluresque bracteas quaternuin utroq; digitorum spargantur, & super omnia netur ac texitur lanae modo, citiae lana, ut ibi subdit Plin. dicens, tunica aurea tri .umphasse Tarquinium Priscum, seq; vidisse Agrippinam Claudi j Principis, edete eo naualis proelio spectaculuin,alsidentem ei, indutam paludam euio, auro textili sine alia materia. Quorii ratio est densitas 5 soliditas, quae in auro maior est, quam in caeteris metallis, cui peculiat is loliditatis& de statis plures sunt in s gncs effectus. Primus, quod aurum caeteri 1 minus ob nox I-um est transmutation Ladeo ut ibi inquit Plin. ut huic uni nihil igne de pereat, tuto etiam in incendi js rogisq; durante mater ia quae difficillime accenditur L funditur ab igne: tamen adhibita pale ac i licsimu ardescit,& quo plus utitur,eo plus
purgatur. Praeterea secundum eundem Plini. non rubigo ulla, non erugo, non aliud ex ipso, quod consuinat bonitatem, . minuatue pondus, nec salis,nec acetistic coatteratur. Secundus, similis effectus, quod quam minimum usu dcteritur aurum, cum argento,aere, plumbo lineae nigrae producant ur, manusq; sordescant decidua materia. Tet lites, quod caeteris, etiam plumbo grauius est: in quo male scripsit plin. in loco praeallegato, quod auruondere S mollitie mater iae cedat plum-o: quia experientia docet contrarium, vide licet aurum praeponderare, i icc t pluburn mollius, leti rarius,atq; ideo friabilius, di operi micus idon cum, itaq; auruquo purius,eo dilatabili uati mollius.
i Ita ut expurissimo auro non possint 7
artifices commode operari sub talia vasa, Ss quia non ferrent attrectationem di v su- Iam pro Pter mollitiem. Et cadem causal I. queunt commode cudinuinas mala ex mero auro: quanquam ito sic dabile pro sus inerum purum aurum vel. argentum: inquit enim Plin. libr.33. cap. q. Omni a ro inest argentum vario pondere, alibi dena,alibi nona, alibi cerata a parte. In ono tantum Galliae metallo, quod vocant Albicratense. trige lima lex ta portio inuenitur, ideo caeteris praeest. Hactenus Plini , Caeterum de antiquis aurifodinis Gauli aedi Hilpaniae,quae iam duduna desec runt, plura ex Strabone refert Budae libr. . Aliis libr. velo 3.ait. culmen bonitatis auri esse in quarto ci vicesimo i curatio a ad quadrautem absoluto, id eit, ut quadrans tantum cerati j in tota massa aereus aut argcteus sit, id eli, ut nonagesima sexta duntaxat pars totius masiae sit alterius metalli: &iioc nisi lumina Arara industria, ita ut ad bonitate numeris omnibus absolutam nihil praeter dicti quadrantis quadrantem , siue lex tam decimam par tem vicesimi quarti cerati j delat, id est,
trecentesinia Octogesama quarta pars tOtius massiar, nulla arte excoqui aut C, Pu
gari possit. Et mox subdit, argentum ita decoqui polle, ut nihil pa aeter merum argentum lupersit: quod ex diametro ontrarium est ei, quod eodem loco supra viginti lineas melius scripserat Ludae. ideste auro & argento commune, Vt quantumcunque purum ci excocti silinum, semper tamcn aliquid habcat alieni in talli, quod decoqui non pol sit, quod verum eli. 1 Aurum tamen plenius excin 37quitur, 3 & ad maiorem puritatem redu- iaci potest, litani argentum . Sed usque ad 'eo excoqi itur auripigmento, ut nullus propter nimium damnum tentate audeat.
Est enim auripigmentum, vulgo Arsenicum, summe cauilia iam, di secundum Dioscoridem omnia metalla adurit cide uallat, dempto auro . .escit etiam
192쪽
Tlin. libr. 33.cap. . Caium Caligulam auidissimum auri periculum tuo damno fecisse, cum auri cupidine iussisset excoqui
magnum pondu cum auripigmento , &plane fecisse aurum excelles,sed tam parui ponderis,ut detrimentum sentiret, nec postea tentatum a quoquam fuerit. Solent monetales ut inquit Brun. traei. de augm. conclus. vltim .colum .3. in auro aes vel argentum, & saepius utrunque simul admiscere certa proportione: ne argentum tantum immiscendo aurum nimis albescat, vel ars tantum admiscendo nimis rubeat.
Ideo de eo quod miscetur aliqui faciunt
duas partes argenti,&vnam aeris, Ut color auri minus alteretur. Istud monetales
Gallice vocant Myec ut infra num
, , , Quod spectat ad i secundam vocem, . Videlicet ad probitatem, ad quam priuia
quam descendam, non minus utile, quam
iucundum erit paulum digredi superintellectu. f. sed si plumbum, in I. idem Pom-lsonius, de rei vendicat.Quamuis enim ile textussit in se facilis & clarus, s sanes mul cum superioribus eiusdem authoris responsis conferendo expendatur: v terum tamen glossula,& Doctor. non tam
historiae reique metallicae, quam legalis aequitatis imperitia salebrosus &obscurus ei sectus eii, tantumque abest, & adusque secuti lucem attulerint, v t magis impegerint.
Ex eo autem omnes potissimum offenduntur, quod ille textus experientia repuTnante negare videtur, aes & aurum mistat e parari posse.Glo. autem Accur.Iac. Butr.
Albe.& veteres sese breui subauditione expediunt,videlicet subaudito verbo facile) tam in primo responso, ubi text. agit deduci poste, quam in secudo,ubi text. negat deduci posse. Intelligunt enim de facili, quae subauditio ut commentitia, ita perquam frigida est: non solum enim non
congruit menti & scopo legis, ut mox ostendam,sed nec experientiae, nec rei in tallicae, ut notum est:& multo minus alijs textibus iuris, ut l. adeo,6.cum qui s. de ac η' quir. rer. do.& Inst.de rer. diuis. S. cum ex aliena. ubi pro explorato habetur vasa cofata auro, vel argento, vel aere ad rudem massam auri vel argenti, vel aeris reuerti posse, & sic aeque diduci. Bart. autem cumiequentibus differentiam iuris S decisionis statuit in secundo responsum,& intelligit mi ilum communicari, & pro parte quota indiuisa sicut res communis vendicari posse: consequenter locum cse comuni diuidundo actioni,quod non solum est textum obscurare quod fecerat vetet es sed prorsus contrarium & oppositum sensum inuehere. Nuper autem Petrus Avellanus censuit expungendam negatiuam,& sic omnia fore planissima. sed certe expuncta negatiua maior, quam antea insurgit textus. salebrositas , tum primo ob naturam aduersaliuae, sed quae hic in uerteretur: non enim aduersaretur versiculo immediata praecedenti,sed eundem casum continuaret. Tum secundo ob responsum textus decidentis pro parte esse vendi cadum: quod
prima facie non quadrat, nisi quando facta est communio, l. Marcellus. f. si .eo. tit. quam communionem idem textus satis aperte negabit sublata negativa. Avellanus autem utrunque praesentiens in comm
dum , ut primum diluat, dicit Vlpianum
in versiculo referre verba Pompon. cuius aut horitate sententiam sv am confimat, cisc tacite innuit quod dicta sed) non m
riti, aduersetur hic, cum sit continuati ua&rechativa. Sed certe si eundem casum recitet, puta sublata negativa, non erit aliud quam milia: ,γία & superuacaneus sermo.Secundum ver , aperte dissimulas, sed occulte praeueniendo inu ertit,dum initio text. ipsum ita sibi format & nouis ex com polito punctis intersecat, ut commento suo quod mox assuit congruat, sed inde maior veteris tum lectiois, tum sensus Iegis mutatio insurgit. Nouissime vero Alciatus in l. 2. s. mutui datio. si certum petatur.& parergon libro septimo, cap.quarto, obiter hunc textum attingens putat subdubius tamen veteribus facile separari potulisse arge tum ab auro, sicut aes ab argento et aurum
193쪽
vero ab aere non item: si tamen inquit) v ra est Pomponij sententia. in hoc textu. Sed hodie esse artifices, qui ut chrysulcae aquae id faciant,ut Mediolani, Venet iis,&in hac Lutetia: Vertim Alciat. hic noti imperitia iuris,sed facti , sue artis monetalis,& metallicae labitur: non enim per aquam chrysulcana separari solet, nec p
teli merum aes ab auro, vel contra,sed per ignem, ut infra nume. 771. Nec est nouum, sed antiquissimum, tam aurum ab aere,
quam a quo uis alio metallo vel materia per ignem separare. Quoties enim Moses vetuitissimus author meminit purissimitum auri, tum argenti,& conflaturae vaso-
rum & ornamentorum tabernaculi t opera artificis, ut Exod. p. 38. & per totum Vt manifesta sit vanitas Pliniqui inuentionem auri & conflaturq refert ad Cadmum Phoenicem,& alios obscuriores& fabulosos authores, quum duobus millibus annorum ante Plin. id vulgare fuisse constet ex Mose. Quin etiam mu Itis ante seculis tempore Abrahae, ut Genes. Σ . ubi sit mentio copiae auri SI argenti, vasorumque id genus.
Et pulchre ostendit Ieremias, dum obstinationem impiam principum & populi aduersus verbum Dei carpens alludit ad
conflaturam, dicens Ierem. 6. in fin. Omnes isti principes declinantium, ambulantes fraudulenter, ut ars serrum uniuersi corrupti sunt. deficit conflatorium, in igne consumptum est plumbum: frustra consauit conflator,&c. Et ante eum Regius
Psaltes Psalm .ir. versi. 6. Eloquia inquit)domini purissima, velut argentum incendio a terra repurgatum, & septies liquatum. Et Malachias cap. 3. vaticinans de officio CH R IITI, quod sit purgator & expilator, Ipse inquit quasi ignis conflans, re quasi herba fullonum. Et sedebit confans & emundans argentum, & purgabit filios Levi,&colabit eos quasi aurum, &quasi argentum. Et Erechielis cap. et . alludit ad liquefactionem & detractionem ae-xis & rubiginis per ignem. Et alias in sacra pagina passim, ut Pio uobior. cap. 7.
Idque omnium temporuta historias j
tali, tam clare ostendiit, Vt superuaeuum
Ego vero priusquam de his iudicium facerem & scriberem, peritissimos praesectorum monet altu huius urbis, antiqui fres aurifices, qui in causis suis opera mea&consilio utuntur, consului,& didici,&partim experiri vidi, non solum argentum a plumbo vel aere,vel aurum ab argeto, sed etiam ab aere , quin etiam quatuor haec metalla vel alia simul mista separari
poste & quotidie separari, non tamen a quali lance . quoniani fortiora metalla minus, debiliora vero magis in hoc consi mutur: unde maxime omnium plumbum, utpote mollissimum absumitur, deinde aes: auri vezo minimum deteritur, ut supr.
Vnde si sint multae massae ex his quat or metallis conflatae non enim ob modiacum pondus accendi solet conflatorium ob nimias impensis primo separabuntur& liquefacta per canales collabuntur aes & plumbum simul mista, manente &restadente adhuc in igne aurodi argento simulm ist γ, & interim maior pars aeris & plum bi, multo vero maxima plumbi exhalatur Z absumitur : residuo vero aeris & plumbi quod reseruari & colari potuit igni ,
rursus i mecto, separatur quod colari potest plumbi, quod citius liquefit, & fuere
potest .aes autem expurgato, partim col
to, partim absumpto plumbo statim ab idine extrahitur, non sine magno intertrim
to, plumbi vero longe plus absumitur. Aurum verb&argentum mista, & reliquis metallis, ut supra, purgata, rursus alio ingenio ab inuicem separantur, deinde s pus sit ad summam puritatem separatim exufflantur. ut eorum terminis utar ) siue reducuntur, quod nolo specialius pros qui nec immorari, nisi quatenus ad plenu '& absolutum huius s. intellectu opus est, . quem ut habeas, ante omnia quod semper peculiariter obseruare soleo tota ipsa lex sue omnes eius partes eiusdem materiae simul exacte inspiciendae & expenden sunt,iuxta l. inciuile: delegita
Hic autem quatuor occurrunt contia uta
194쪽
mi,s I. eiusdem aut horis, scilicet Ulpian. incipiendo ag. Pomponius, scribit. usque ad finem huius 6. Enimuero. quo quidem casu est velut idonea quaedam parenthesis a compilatoribus T. interiecta, quae continuitatem dictorum Vlpian. nullo modo soluit,nec interrumpit. Totus autem &perpetuus sermo hic est de rebus diuersorum dominorum confusis vel commixtis: quae voces licet alias disserant, tamen in toto hoc textu promiscue pro eodem accitfiuntur. In duobus autem primis g6. vide-icet usque ad s. idem scribit. loquitur Ul-- pianus de commistione rerum eiusdem naturae. In duobus aut ultimis fg. loquitur de com in ist ione rerum,q uae su ni diuersae naturae vel speciei. πι3 utque summatim haec is expediam, summa est, quia haec mista ex ipsa mistione non fiunt communia, nisi uno solo casu, videlicet quando utriusq; misti substantia manet: tamen separatio prorsus &' naturaliter impossibilis est : tunc enim vel sola mistio, etiam citra voluntatem dominorum communionem absoluta inducit,ut in s. Pomponius scribit. Si enim . argentum Titi j, & argentum Caij t mista sunt: quia sunt homogenea,&substantia unius substantiam alterius subintrat S penetrat, cum utrumque si eadem substantia, impossibilis separatio etiam naturaliter: siue enim scindendo, siue liquefaciendo, fieri non potest, quin in qualibet particula vel gutta sit de argento tam quod suit unius quam alterius domini,&sic necessario massa communis est. Secussi ambo in ista sint quidem homogenea viduorum frumenta, de praedicamento eiusdem substantiae tamen priora corpora naturaliter integra, de in priorisorma & numero maneant. nec unum penetret substantiam alterius, ut naturaliter quidam separari possint, non autem fa.cile vel commode,quatenus spectat ad comoditatem & usum hominum, ut in frumentis in istis liquet. Haec enim separandi difficultas vel incommoditas necessarib non infert veramazoiam unιcationem, cum singula corpora per se naturaliter maneant, ideδ non fiecommunio sola consu sione,d. s. idem P5- poni. quem nunc voco. s. quia non est lex separata, ni si propter dictam accidentale parenthesin ex Paulo. Idem multb magis, s in ista quae integra manent, & in priori forma & numero naturaliterque separabilia, sint heterogenea, ut seu metum & siligo vel hordeum. Quando igitur miscentur heterogonea, siue res diuersae naturae vel speciei,aut non manet prior substatia, sed corrumpitur &transit in generatio notertiae speciei.& loquitur 6. idem scribit. vi cedat bona fides specificanti, non autem ala fide. l.de eo. g. si quis ad exhiben. Aut vero manet prior substantia,& loquitur s. sed si plumbum. ut non obstante etiam confusione .quisque remaneat dominus suae materiae, non solum si separabilis sit, ut in I. responso, sed etiamsi non sit separabilis, ut in a. responso. Nec erit idem,quod de mulso superiri f. dictum est, quia ibi neutra materia manet, sed utraque in nouam substantiam respeciem transit: sed hic utraque licet confusa manet S tam naturaliter, quam substantialiter, licet non tangibiliter aut visibiliter distincta est: ideo non mutatur dominium . Hic est verus & Iiteratis sen
Sed triplicis ordinis contraria mirabi- 774liter obstare videntur. Primi ordinis extra hunc textum. Secundi de terti j ex hac eadem litera. Contraria primi ordinis sunt l. adeo. s. sed etsi sine voluntate. de acquirirer.dona g. si duorum .in fin. Institu. de rer. diuisione, L arbor in principio. communi diuidundo, i pro regione, de acquire n. re. domi. sed quanquam frigida sint, nec quadrare possint, luscunque glo.& Doctores omnes hactenus pro cociliatione horum
iurium comminiscuntur nolo tamen nuctantam; cacis superhac; tari ingredi: multorum enim iurium nouam 4xplicatione
complect itur. S satis est hic, in his, quae
rem monetalem aut metallicam conce nunt, digredi. Quare conciliationem nostram, in rogestu meis ta minutis literulis di notulis
195쪽
scriptam, ut nullius quantumuis Lyncei Aman uesis quod iam in quibusdam passus sum furtum timeam, in nouis intellectibus reseruo, libenterque experiar, si qui nam alius interim inuentum nostrii praeripere & praeuenire queat, priusquam mihi sit ocium primas centurias edendi. Nunc igitur diu bluere sufficiat, quae ex eadem litera emergunt, incipiendo a faciliori, ibi pro parte esse vendicandum
hoc enim multis omnium praesupponere videtur rem commune effectam, ut supra
s. primo Pomponius scribit, sed non est ita: quia intelligendum est pro parte, id
est, pro rata ponderis seu materiar, prout textus in simili, Instit .de rerum diuisione. f. quod si frumentum. in fine. dicit frumentum unius cum frumento alterius in istum non ob id esse communicatum, sed pro modo vendicandum, id est, pro parte seu rata quantitatis, habita etiam ratione bonitatis, ut in d. g. Pompon. scribit, in fin. .
cum l. seo. Non ergo refertur ad partem quotam massae seu materiae, cum non sit comunis,
sed ad partem contingentem seu spectantem ad actorem, videlicet ad totam materiam suam,quae anteco fusionem erat compus separatum. Restat ultimum, & adusque in dissolubile contrari ii, quod textus contra experientiam negat aes&aurum ista separari posse. Ego dico faci limum,s quis ad materiam subiectam, scopum &praxim legu respiciat,quq non sunt facts,
ut sunt mathematicae speculariones, sed ut sint aequabiles causarum decisiones usibus& commodis hominum accommodς.
Dico ergo,qubd Vlpia. hic non loquiutur de diuisone vel separatione phy sic aliter aut mere naturaliter, sed ciuiliter & v-tiliter, prout usibus & commodis hominum in praxi cogruit.Vnde quamuis quaelibet domuncula, imo omne corpus&omne punctum sit naturaliter diuisibile in semperi diuisibilia, ut in libris Physico-ium: tamen ciuiliter quo ad iudicium c muni .iuidundo, de quo in hac lege nulla res dicitur diuisibilis vel separabilis, nisi linc commode fieri possit, S. si Dauliae. .
eadem. Institutio.de ossic. iudi c. l.1.5 n. regundor. l. ad officium. C. communi diues dundo.
Licet autem ex noti supra num. 7I .constet vel ante quater mille annos in usu fuisse artem conflandi vel separandi quaelibet metalla, non tamen id temper commode fieri potest. Ad quod respiciens Vlpia.
dum in primo responso huius f. loquitur de metallis separabilibus ponit exemptu. in plumbo & argento mistis. Argentum enim originaliter cum plumbo generatur,& eruitur ab argenti fodinis, nec ibi inuenitur argentu nisi cum plumbo mistum erutum autem & pluries ad terram excutiendam lotum contritu m,tandem igne supposito commode separatur plumbum ab argento. Vnde si rursus siue casu, sue con silio mista sint, aeque commode separantur: quod tamen non est generaliter accipiendum, ut statim dicam. Aurum:autem licet originaliter sem- 7sper habeat aliquid argenti admistum, ut per Plinium lib. trigesimotertio,cap. . t men nihil habet commune cum aere,&admistum aeri non minus imo facilius ab eo separatur, quam ab argento. Sed ut argentum conseruatur, ita aes perit, & vi ignis
absumitur,& sc non potest separari ad finem diuisionis,de qua in iudicio comm ni diuidundo. . Faciunt tamen aurifices t & monetales genus quoddam cementi ex lateribus contusis & medicatis cum argilla, ubi aurum inclusum,& viginti quatuor horis igni immissum ab omni aere penitissime purg
tur, nec non ab argento & alio metallo, quae non pereuntied inueniuntur imme la cernento,unde extrahuntur & separantur, modico quidem materiae intertrimento, sed tanto sumptu, ut magis expediat aurum aliter , puta per aquam chrysulcam,vel per ignem & plumbum amisso spre purgari, quam aes conseruare tanto sumptu in triplo vel quadruplo excedente aestimationem aeris. Recte igitur negat hic Vlpian diuidi posse massam ex auro scaere consistentem, cum sue χο absumatur,.
196쪽
TRACTAT CAROLI MOLINAE L s47 non sit diu i sio, sed peremptio: sue aes reseruetur, non commoda, sed damnosa sit diuisio. o Sic in fortioribus terminis agrum, qui commode diuidi nequit, plane negauit idem Vlpianus diuidi polle in Lad ODficium. C. communi diuidun. Non magis enim ea l. Alexandro Seuero ut authori
tribuenda est, quam Vlpian. ut dictanti vel consulenti, quum Alexandro semper fuerit a consilius', & scriniorum magister, quem nunc Cancellarium vocant,&praeserti in in legibus condendis praefuerit.
Rubd autem dixi argentum & plumbum separari posse, id non pro regula accipiendum est , quasi semper commode
fieri possit, sed pro exemplo, quod suffi
cit certo casu verum esse: quando plumbum est in magna quantitate, modicum vero argenti, vel argentum stanno, vel alia viliore materia dilutum est, nec tam
paties ignis,ut sic paruo sumptu possit fimri separatio, modicoq; intertrimento materiae. secus si multum inesset argenti, vel f alias esset purum, ut maiori incendio opus esset,quo plumbum pro maiori pa
7 Et siet nulla est difficultas in hoc tex.
non enim ignorabat Vlpianus, aes ab auro
naturaliter deduci posse , sicut & ab ar
ed hic non ad naturalem, sed ad utilem& usibus hominum accommodam separationem respexit. Erat enim prae caeteris. ιν πιλη - r, omniumque & politi- earum & oeconomicarum etiam minutis.
smarum rerum & scietia & usu callenti Lsmus, ut passim in toto iure leges eius sendunt, ut in l. si quis vinum. de triti. vino vel oleo lega. ubi omnia prope infini-ra genera vini,etiam peregrini & exoticis nouisse ostendit. Et in i vestis in l. argu .
de auro & argento lega. omnium vestium di ornamentorum etiam muliebrium, peregrinorum.& in l. quaesitum. de instruct.& instrumen. lega.omnium rusticorum &domesticorum instrumentorum. Et in I. .
Dipoenum .de poenu lega. totius rei poe-nuariae.& in l.cum aurum . de au ro & arg. Iega. omnium specierum auri vel argenti facti vel insecti.& in l. sed addes. loca. Omnium instrumentorum coloni. Et in l. l.decensib. prouinciarum,& in lib. i. fLin omnibus fere rubricis, magistratuum, ubi repotiores, uberiores leges sunt Ulpian. vi absurdissimum esset dubitare, tu instru rit aes ab auro artificum opera deduci posse: sed iure consulti more ad id, quod commode fieri potest, respexit: prout & d. l. Officium. C.eommuni diuidun. Et sic concludo verissimam esse,& inconcussu retinendam veterem & literam Z 'ptinctuationem huius f. ab omnibus gloss.& Docto. receptam: quam etiam plurimis vetustissimis ex eplaribus olim ex
ctissime manu scriptis diligeter a me tam in priuatorum amicorum scrini js, quam in publicis bibliothecis conquisitis & excusis consorinem inueni. quare colon, quod ex suo sensu indiditHoloander, post Verbum nequaquam erit dicendum reij-ciendum censeo, similiter & parenthesin, qua sequentia verba, videlicet quod in mulso dictum est) inepte & sine ratione inclusit, reij ciendam ,& uno spiritu sine aliqua interpunctione legendum nequaquam erit dicendum quod de mul dictu est) prouc habent omnes libri & veteres.
Et multd magis explodendum, quod
Avellanus censuit, dictam negatiuam expungendam, corrumpendo communem, verum & ab omnibus receptam literam. Frustra vero unius vetusti & ignoti exemplaris fidem citat, cum unius etiam vivae vel notae voci credendum non sit, I. iuris. iurand. C.de reb.cred. quanto minus mortuae&ignotae. ci multo minus contra omnium & v terum& recentium fidem uniformem¬oriam, quinetiam totius textus series dictae expunctioni recIamat. Anton. qu
que Aragustinus, qui Pandectas FIorentianas excusit, & dilige ter in libris emendatio. notauit loca, in quibus in vulgatis nostris libris deest vel abundat negativa, tamen super hoc textu nihil mouit. Et
197쪽
pariter reiicienda est noua interpunctio, quam commentus est Auel l. qui haec verba pro parte esse vendicandum nequa-
tuam erit dicendum: eodem spiritu de
ensu legenda censet, subiecto commate siue hypoitigmate post verbum dicendum:
hinc enim sequeretur multo maior eue sto textus veteris&communis, quam per
dispunctionem dictae negatiuae. Patet, quia illa negativa respicit factum & narrativa duntaxat: sed haec punctuatio respicit ius & decisionem iuris, & reddit sensum prorsus oppositum: quia secundum communem punctuationem, secun- dum quam post verbum vendicandum Functus est persectus, sensus est, vendicandum esse pro parte: sed prout Auellan . in uertit, sensus est diametralitet op-Positus. Omitto quod tunc clausula sequens, videlicet quod de mulso dictum est si per se absolute staret ut vult Auel- Ian. oratio hiulca esset& imperfecta: Sesc textus non esset planus, prout secundum communem literam &punctuatio. Nem planissimus, & in optima & vsibus
hominum accommoda ratione fundatus, quam nouiter ex ipsius rerum experimentis eruimus. Unde magis ac magis palam fit, quam sit necessaria Iure consulto caeterarum artium & rerum notitia, de quiabus leges interpretandae loquuntur.
Succedit secunda lex monetalis, scilicet probitas, in qua versatur tota ratio seu definitio bonitatis & legalitatis monetae.
- Cum enim aurum & argentum non possit essentialiter haberi: prorsus purum& putum, ut diximus, nec adhuc ponatur in monetis ita purum, ut communiter fi
ri & excoqui potest, sed aliquid ex indinstria partim ad tutiorem fabricationem monetae, partim ad lucrum cudentis admisceatur : de tamen omnis moneta legitima debeat habere certam publice definitam de permanentem bonitatem intrinsecam , certumque pondus seu quantit
tem materiae,addictae bonitatis definitio em temperata cutrumque enim exigitur,ad hoc ut indicatum, sueva Ior eu rens sit & perpetuus, prout esse debetynecesse est tum certum gradum puritatis materiae cuiusque monetae , tum dictae materiae certum pondus, vel quantitatem publice definiri, quem minuere & excedere non liceat: alioquin non sit proba& legitima moneta. Igituri bonitas in- strinseca monetae, de eius temperatura seu proportionis definitio circa duo vers tur,&duas partes habet, videlicet qualiutatem & quantitatem': quibus termi- nis praecipue & aptissime utuntur mon
Prima pars, scilicet qualitas, spectat is
ad bonitatem essentialem & intensam materiae, quam monetales apte interiorem vocant, & est texta in La. C.de ponderato. lib.decimo.ubi nomine qualitatis intelligit hanc essentialem Se interiorem bonitatem, quam monetales peculiari δαλ--
Vocant uor verbo Gallico aptissimo,
Secundat pars, scilicet quantitas spectat ad bonitatem quantitativa seu exten- Πsam ponderis, quam monetales exteriorem, id est, apertam & patentem bonitatem vocant. Vtraque tamen est boniatas ipsius materiae naturalis & intrinseca,& utramque certis, iustis, perpetuis de praeiudicatis finibus publice definitam es.se oportet, ut si iusta S Iegitima moneta, certam perpetuam Ze uniformem habens aestimatio nem, stabilemq; de commodum functionis usum. Huius secundae bonitatis proportionem, quae per se patet,& sua mole se prodit, monetales non alio quam ponderis nomine vocant. Et circa haec sciendum est,qubd vib vanitas intrinseca exterior, scilicet quantitatis,dividitur exterius naturaliter in diuersos numeros ponderum, ut mox obiter dicetur: ita bonitas intrinseca interia or, scilicet qualitatis,dividitur non naturaliter, sed interius & in tangibiliter in diuersos gradus, qui tactu immediatono percipiuntur, sed magis intellectu, siue
iudicia sensus communis. Horum autem
graduu diuersa est habitudo do summitas inter
198쪽
δnter aurum & argentum. - Summitas i enim huis bonitatis in auro est ad 2 .gradus, quae ceratia,vu Igo caracti, pecu liari & apta λαλ- v vocant. Et sic graduum bonitatis auri habitudo dupla est ad argentum, in quo duodecim tantum gradus numerantur, quos monetales peculiari sermone Denarios vocant: cuius differentiae ratio est, non l olum maior preciositas auri, quod tanto minutius diuiditur,& parcius tractatur, sed etiam natura & proprietas auri: tum quhd latius diducitur, S in numerosiores partes spa gitur:tum quod purius excoquitur, & puri rius ab omni extranea macula repurgatur
Et sic ea differentia & habitudo quam
non leui, sed graui solidaque ratione moriti sunt veteres diligenter retinenda est non sollim ratione, non solum vetustatis & consuetudinis aut horitate, sed etiam ne termini, quos singulae artes peculiares habere debent, confundan
Summa igitur & absolutissima bonitas, & ut specialius 3e pressius dicam, puritas S probitas auri, seu culmen &α μη est in x .caractis. Magis enim in his pla- s cet vulgatum vocabulum caracti, quum sit ad hoc natum & inuentum, quam Grae
siliquarum, quas Itali charobas vocant,
quanquam vulgare nostrum a Graeco &Italico non abundat. Graeco tamen magis accedit,& ab eo derivatum videtur.
Absolutissima verb probitas & eu Lmen argenti, est in duodecim denariis. Rursus singula caracta auri puri, & par, ter singulos argenti puri denarios in qu tuor& viginti grana partiuntur. Et rursus singula gr na subdiuidunt in a . partes, quas Vulgo vocant charobam & has
rursus per i . minutissima secant, non curo reserre . quia ut nimis prolixum,ita minime nece starium. Monetales etiam vulgo non solent uti his minut ijs partium coactis auri, sed simplicibus nominibus Puta quarta velactava, aut alia
quota parte caracti. 1 Duplicem nota hic Mo Iinaei errorem 16 ex sinistra haud dubie aliorum informatione conceptum. Ad eandem enim simplicitatem & paritatem argentum quam aurum excoqui potest. Item licet argentum recipiat denarios ix. & quilibet int . grana sit diuisibilis, tum etiam sit v rum, quod marca puri auri habeat car ctos 2 . non tamen singuli ex ijs, ut ipse, ina . gradus seu partes, sed grana siue gradusii. diuiduntur, uti latius tradidimus
supra lib. 2. quaest monet. cap. lo. L. Budelis
Extrinsecae verb aestimationis auri ad argentum proportio olim varia fuisse le- s/gitur, hodie tamen fere ubique circiter 1 duodecupla habetur , paulo tamen munor, ut tradit Budaeus lib.3. Assis. Idem fore refert glost pragma. tit. Manna. in verbo, aureorum. Alcia. in I.ctim quid . in fruticet t. peta. Valet ergo libra auri paul, minus it. libras argenti, &iam multis a nis haec proportio perseuerat in hoc regno: ita ut aucta vel miniis aestimatione a ri, eadem circiter proportione augeatur vel minuatur aestimatio argenti. Vt enim anno i Io 3. uncia auri i6. Fracis S quadram te, Vncia vero argenti a . solidis de semisse Turonensibus edicto regio laxabatur, ,& consequenter marca auri centum triaginta, marca argenti undecim libris Turonensibus: ita hodie cum moneta in trinis secus imminuta creuerit, auri vel argenti
facti vel infecti,sed non sgnati aestimatio
noua super hoc edita constitutione anno Is o. mense Martio, taxata est marca auritos. libris, septem solidis,& denarijs Turonensib. marca vero argenti regij r .lib. Turonensib. & sic manet eadem circiter proportio paulo minor duodecupla, etiam ad argentum regium vicesima quarta sui parte dilutum. Sed ad merum putumque argentum adhuc paulo minor esset auri proportior quia.
199쪽
sso quia si argentum regium valet t4. libras, argentum purum valeat ad minus t cums3 dimidia. Sed nunquam in authoribus legi mo inorem decupla proportionem auri ad argentum: quae proportio olim suit in via,ut ex comoedia Menadri, quae sponso dicitur, testatur Pollux libr. 9. de vocabulis, ad commodum. Quidam in hoc parum caute citant quod laus libr. 8. quartae Dec ad .ser ibit in conditionibus pacis Aetolis concessum fui sie, ut si pro argento, quod certis pensionibus soluere Romanis debebant,aurum dare mallent, id i ic rei,d u m pro arguteis decem, aureus unus
Atqui non loquitur ibi decerta auri vel argenti massa, sed de numis argenteis& aureis illius temporis,quorum proportio nobis incerta est, cum ec rum multa essent genera, ut Budaeus, Portius,& Alciatus, testantur, & latius Robert.Senal. de mensur.& ponder. tomo r. vi non solucrebrb labantur, sed nonnunquam sibi jpsi
contradicant, qui incerta &obsoleta haec certo definire tentant, ut usu venit Alcia. ut dispunct. libr. 3. cap. 9. ubi sestertium uas olim libras argenti, & semissem valens definit nostram monetam libris cen- tum plus minus valere: sed postea in An- not. ad Cornel.Tac. scripsit valere circiter 2 .coronatos: & sic plus dimidio minus. Heroditus autem scripsit aurum Vi- δε-o r ad argentum, id est, tridecuplum, sue ter & decies superualuisse argento. Ex eo autem quod Plin. libr. 3ι. cap. 3. scripsit, quod scrupuIum auri valeret sesterti 1s vicenis, tempore quo primum Romaeniamus aureus post annum 6 r. quam argenteus, percussus fuit, scite colligit Budaeus lib. I. Assis, eam tum suisse auri ad argentuproportionem, quae quindecim ad unum. Quae analogia auri ad argentum non inuenitur in authorib' maior, nec multum recedit ab ea,quae fuit tempore A lex. Seuer. de successorum, tribus ad minus seculis usque ad Iustinia. Magnum, & quae habetur Se comprobatur in nostro iure ciuili, videlicet in t quotiescunque, est praes ti Aurelii Alexandri. C. ue suscepi. N Archi d. lib. io. itincta l. iubemus. C. de argen. precio. libr. ii. quae est Constanti.& l. vniaca. quae est Arcad. Se Hono.C.de colla. aeris, lib. I. t Ex quibus euidenter colligitur a gentum ad aes centuplum D isse, hoc est ibbram unam argenti centum libras aeris valuisse, dextantem autem unciae auri v
luisse libram argenti: & sic libra auri va Iebat i . argenti libras, & sere dimidiam, videlicet duas partes ex quinque partibus facientibus totam libram argenti. Et sic diminute colligit Anto. Augusti. emendatio. libr. I. cap. s. libram auri tunc aestimatam argenti. libris quatuordecim sescuncia sic ilico, quia imb valabat i . libras & . uncias, cum . quintis partibus vaciae. Patet, quia libra auri i. solidis aureis aestimabatum& sic erant sextulares solidi, utpote quorum sex conficerent unciam, & duodecim unciae, siue i. soliadi libram lRomanam. Igitur 7 o. solidi aurei iam valebant adaequale quatuordecim libras argenti, clim quinque solidi vale rent libram argenti, d. l. iubemus, duo vero restantes lolidi valebant libram a genti, dempta quinta parte selibrae tam
Sed ex regestis monetalibus apparet olim quandoque in hoc regno adeo rariatate argenti euiluisse aurum, ut non vale rei nisi 8. marcas argenti . quandoque adeo Grarum factum, ut valeret i6. libras arge ti: quae extrema mutatio non solet accidere, nisi qua do principes cauponatione rei monetalis abutuntur ad qu stum, ut olim saepius factitatum constat.
Et quia de libra ponderesi, quae muti sotiplex est, incidit sermo, simur, ut de ratia caone ponderu ira, quatenus ad rem facit, videlicet ad secundam partem bonitatis intrinsecae quae est quantitas breuiter dinseramus, nota dum triplicem esse libram. Prima Romana & Graeca, quae, tr.Vnciaruest, sicut as in iure nostro. Vncia vero h bet 8.drachmas Du grossos. Drachma vel
200쪽
grossus habet tria scrupula, seu tres dena rios. Scrupulum autem vel denarius duos habet obulos: & sc libra siue as vel pondo, habet it .vncias, seu 95. drachmas vel groiso sine u m. scrupula vel denarios, seu 768.obulos. Hanc libram priore loco dixit Romana, quiti vox Romana est, sed post ea& libram ct unciam simul cum infinitis alijs vocibus Romanis Graeci una cum imperio Romano a tempore Constati ni Magni acceperui: λ τῖα enim. i. libra, & nis, id est, uncia, verba Romana sunt: quemadmodu infinita alia iuris nostri ciuilis vocabula quae commemorare non libet una
cum iure nostro ciuili receperunt Grsci, malueruntque ea facilioris &docti in &commercii causa in linguam suam paucis Iiteris corruptis, eodem fere sono quada
'ματοαili utcunq; deflectere quam noua
Vocabula fingere, vel e ditissima sua lingua accipere, ut patet in N uellis Iustin. R in Institutionibus Theophili, & ραρο I hoc est, manuali seu enchiridio iuris Constantini, di alioru Graecorum Iureconsultorum scriptis. Caeterum ab antiquo etiam Graeci hac libra & partibus suis utebantur:quin etiam medici non sol im posteriores Latini, sed etiam priores, eorumq; didascali Grq-ci, hac libra & partibus suis utebantur, nosolum in ponderibus, sed etiam in mensuris compositionum suarum, ut Galen. lib. . de sanit. tuend. in compositione diaca laminthes,& abietis. Dioscorides in lib.demensuris de ponderibus,& ex recentioribus Georgius Agricola medicus doctissimus lib. s.demensu .et pond. Iacob.Silvius
medicus peritissmus, & publicus huius
artis professor in hac urbe, de medicame .
Secunda libra est Gallica, quam Regiam vulgo vocant, qua negotiatores &omnes, qui merces appensas venditant, quam Budaeus libr. 3. Alsis, zygo staticam redic vocat,quae t 6. uncias habet, & sic sesquitet tia est ad libram Romanam & Graecam : huius ygo staticae centupondium
Galli vocant Quintal, quod centum libras regias pendet, siue ducentas marcas. Tertia libra est monetariorum, camps rum, & aurificum , quam Marcam v canti quae est octo unciarum, sic est semis regiae nostratis librae , & bessis Ro
Hae vitinia libra seu marca in remo- 6snetaria vel camplaria,& ubi de ornamentis aut vascia lis aureis vel argeteis tantum agitur, non sollim in hoc regno utuntur, sed etiam Mediolani, ut testatur Bru. trach de augmento,conesus viti. col. 7. R etiam ubique. Sed interim non omittendum,
quod vulgb apud nos verbum, libra, ubi
de numis 5 nu morum quantitate agitur, non accipitur pro aliqua librarum ponderat tu ex tribus praedictis, nec pro libra aliqua mensurali, sed pro libra numerali,
videlicet pro certo num orum numero: &haec numeralia & numeralis libra, est viginti solidorum duodenariorum. Itaque varie libra accipitur,&cauen- 7st dum ab aequi uocatione, non sollim in re- οοcentiorum , sed maxime si fieri queat, in antiquorum scriptis. Et placet quod censet Budaeus noster lib. . Al sis, non ubique in voluminibus iuris auri argentique libram eodem modo exaudi edam, nec sernia
per pro iusta ponderati libra tr. unciarum accipiendam, sed pro paucorum numi iam a tum numero, longὰ minoris aestimatinis. In quam sententia ultra ea quae adducit, impellor, per t. fin. C.de cupress. lib. tr.
ubi in singulas nouellas cupressi , luco Daphnensi ubi erat asylum, unde Onias
dolo extractus & occisus est ab Androni-cO. 2. Machab. . vel littori Antiocheno implatatas, decernuntur ei qui plantauit singulae librae auri: quinquaginta vero librarum auri mulcta in eum, qui vel unam cupressum e sv lua tulerit. Nulla autem esset neque precii, nequep Enae proportio, sed plus quam ce tu plus excelsus si intelligeretur de iusta illa poderati libra,quaei . solidorum aureorum, quorum sex unciam auri faciunt, esse definitur in l. quotiescunque de suscepto. &arca. lib. to. C. Pleraque huiusmodi passim in iure occurrunt, quae breuitatis causa