장음표시 사용
61쪽
tata preciositate metalli, res est clara ut inspiciamus libras secundum.quod valet tempore solutionis, quia ita placuit contrahe imbus iuxta nota. in d. l. Paulus. per Bar. in fi . cum concor. I upra alleg. in praece. quaestioni b. idem dico si contingeret monetam esse factam de metallo debiliore Sr viliore, vel diminutam in pondere cum libra , ita valeat ro. solidos monetae debilioris ponderi, & vilioris metalli sicut pretiosior ira metalli,& fortioris poderis: nam verba praedicta 'praeferunt taxationem de limitationem valoris ducati in libris,& ulterius declarant quod librae sint soluendae de moneta currente tepore solutionis.Clemen. si beneficiorum secundum unum intellectum, quem tenuit Pau. de LeaZ. ibi de plures ali 1 ded cim. quod potest fieri per contrahentes, sicut posset & inulto magis per contrahetes fieri, quod pecunia reproba liberaret
soluentem, ut Zaba. Petr. de Anchar.&Imol. ibi per Alber. de Rom.& nonnullos scribentes in l. eleganter.f. qui reprobos.sside act.
Ex quo concludendum est, quod i debitor soluendo .centum lib. monetq currentis tempore solutionis fiendae, licet
debilioris liberabitur & si tempore solutionis curreret fortior,& pretiosior moneta,e conuerso teneretur debitor soluere .centum liballius monetae, licet me- Iioris,aut ducatos soluat secundum aestimationem praedictam librarum 4. considerato cursu monetarum secundum tempus solutionis fiendae,& si mora i nteruenisset, inspicimus tempus, quo solutio fieri debui siet ,& illam monetam, ac istucursum, ut dixi in praeced. l.& in i a imit. unde praesupposito, quod ducati valeant
nunc libr. . cum dimidia. &debitoro casio e mi Me ducat orum, vel it soluere inducatis,non considerabimus, an ducatus creuerit ratione naxitationis pretiositatis metalli monetarum Mec quod tempore promissionis valeret libr. illius monetae, quae forsitan nunc valerent, . cum
dimidia monetae prssentis debilioris,sed solum considerabimus, quod dentur tot ducati,qu i faciant . millia lib. aestimando ducatum prout nunc valet,& erit debitor in lucro de libris soo. quia mille ducati nunc valebunt libras oo. & tanti, minus de mille ducatis dabit, quantu capiunt librae oo. & sic dabit solum ducatos My. solidos io. qui faciunt mediam libram,& idem proportionabiliter est dicendum, si ducatus decreuis et. Ubi autem non interuenisset i aliquaestimatio, licet dictum esset, promitto cctum ducatos largos monetae currc. lcm p.
solutionis, tuc solutio esset funda de in net a currente tempore solutionis habito respectu ad antiquam, id est, ut lato plus
de noua detur, quantum valet vel valeret illa, quae currebat tempore promis Gonis secundum communem intellectum,
qu i datur ad Cle. si beneficiorum de deci.
. limit. post Oid. in consi. so inci p. factuta e est. Q H,d intelligo, nisi promissio esset facta in tali specie, qui no habet n men & formam pecuniae, sed est nomen collectivum, quod ita suam determinatione ni habet in bona moneta, sicut in debiliore, ut sunt librae, quae valent io. sol iad os tam sortis monetae, quam debit is,&ducati in moneta in ducatu Mediolani, qui valent 4. lib. qualiscunque sit mon ta,& in florenis Mediolani, qui valent ψr. solidos fortis vel debilis monetae :& in
florenis Sab. qui valent in. grossos Saba u. vel Papiae, siue currat bona moneta siue debilis,& non reperitur aliqua peti a pec niae, quae talis ducatus,moneta, vel libra, aut talis sorenus appelletur, nam si quis promittat mihi ro. ex talibus ducatis vel forenis aut libris, intelligitur de moneta temporis contractus, ut dixi in i . Se 6. declara. tamen si addatur monetae currentis tempore sol utionis, ex hoc exclud
tur.moneta curr ens tempore contractus i. maritus. C. de procur. l.chm praetor in
princi p. cum vulg. fide iudi.& aliud hoc ideo est in illo casu, quam in praecedentit quia illa denominatio pecuniae se habet tam ad sortem, quam debilem,& tam
62쪽
' ad currentem tempore contractus,quam n o. per A lex. in consi. t i. in ei p. visis his solutioni &quia eligitur unum mptis vel per Aret. consi. io. 3. colum .cum scisci Iicet solutionis,& aliquid dixi in o.de dicam infra in seq. limitata infimclar .de latius in i 7.declararaone.
Si autem dictum merit simpliciter ino SUMMARIUM.netae currentis non appositis illis verbis 1 Solutio ieri debet secundum vadorem tem. tempore solutio is, an intelligatur demo More solutumis, murata tantum pecun neta currente tempore obligationi , seu ianitate extrinseca. dispositionis, an verb contraca iis, habui in facto,&teneo quod debeant intelligi LIMITATIO DECIMA. . decurrente tempore conica ius, Ut in xςr a Lei inb& vltim h secundum t ali- pretemur verba secundum regulas iuriβ quo, fallit quoad bonitate iniri a- a communis iuxta nota. per Bar & ali in secam, seu quoad variationc, quae l. haeredes mei,g. cum itas ad T ςb- in cotitistit durate bonitate intrinseca, c n. l. Gall. s. i. T de lib. de post h.cum c0ncor mutata in moneta. in pondere,vel pretio& quia verba interpretanda contra illux stitvivia tunc debet fieri solutio sec qui se fundat super eis l. Veterib fidς p dum valorein temporis festationis , Ut lactis l. quicquid a si ringendM in py ς - ἡ di, i supra in s.& Ompliatione seu de cum ibi nociff.de Verb.oblig. re qui pr ela ratioci unctis his, quae dixi in 3. qux l ba intelliguntur secundum tempuβς00 mitatio videtur recipere debere distin- tractus,& dispositioneS iuxta nota m --u ctione in secundunt utrobique dicta, Videtita .ssideaur. S ar. leg. per Bar. cum c0ς φ licet qu id non curenius de bonitate ex- : non obstante quod in contrarium D i ζ, ilius a.quadis promisiax st certa species quod verba debent ita sumi, ut aliqukd pecuniae, puta centu ducatia ut dixi: Π 3- perentur. l. si quando, in ptanc. st dς ἰςg seelarat. sed qua do est promissa pςcuni puto tamen distinguendum an Verb/mo iii re puta in libris, nisi contingat ne tae currentis poantur . simpliciter , Vpi xu 9um fuisse valorem monetarum in reserantur adactum obligationis, S tus 1 rirosaruis vel pretiosarum propicrprocedant praedicta, an Verd reser i tur Aniatis re contaminatam,quam tς ad factum solutionis, Sc tunc debeast ii ' e eo ut factus, ut dixi in ipsa s. 2 6. de telligi de currente secundum tempuβ λ item late i imitatio restringitur&Iutionis quia qualitas adincta Vei , de elaratur ex alijs ampliationibus, & degulatur secundum tempus Verbi . l. indς' ela rationibus. ac linutatio ibus, ut siqvis iictis. s. si extraneus .sside noxa .l e Dcto, G in mora, vel specialena promit in princi .sside vulg.& pup. puta pr0 misit neni fecisset, vel aliter, ut per discuis a soluere de moneta currente, qui λ impii totius huius matςriπ-gitur tempore solutiones.
Iam Deo omnipotenti, aulariosi me vi gini Mariae eius matri. Finitum fuit hoc opus ad Dei omnipotentis gloriam 2 ρο-blicam utilitatem per me assertum II lim, Iurisonsultorum minimam
ciuem olens Anna Domini. M. D. VI.
io A LIMITATIO NONA. NO N o fallit quum ad est statutum
declarans attendi debere moneta& cursum temporis soli itionis per ea, .
quae dixi supra in praecede. fallentia pen te vltim. q. o. & latius 17. declarataciunti
63쪽
RUM, TRACTATUS PER UTILIs Ad Ioinrem Stoeserinam facile omnium nostro aevo incipem Mathematicora IO ANN IS AQVILAE Hriusiae Iguinterpreti in raesem
ici geti licio voeabuci erat dicti Chaldei, pud A ssyrios, apud egyptios prophete, pios Graeci appella-Jrunt philosophos, ha- gymno: ophistas, Latini sapientes, Galli duydas, Perse vero, magos. Hi 3 enim omnes, syderum o seruatis rationibus, praedicere sutura so-
Isbant.Sed magi potissimum apud Persas deosum cultui vacabant, preces illis atque vota & sacrificia offerebant, de deorum substantia &generatione disserebat, signa sta tuasq; repraehendebant, improbabant illorum errores, quae di scern cd os sexu, & mares set minasti inter eos esse affirmabant dicebant rerum omnium tD-riusq; ortas imperium penes deos esse. Duo erant apud eos principia, Bonus d mon,& malus. Ille Iupiter, quem hora malae: hic Pluto, quem appellabant Ari manium. Hil teste Eudoxo,aiebiit homines retatisturos. Aristoteles dixi eos fuisse antiquiores A Egypti j s. Sed postea auctam ess agorum vanitatem, ait hae dius in Perside, a Zoroastre usq; ad Xerxis Persarum regis transitum, per sexcentos anno I. pleriq; magi non solum obseruatione syderum fiatura praedicere, Vertia tibus quibusdam & rerum & verborum malefici is, ut& scire se omnia,& faceresse, pro iterentur. Plinius quoq; artem anc magicam omnium artium frauduleia mala tae aderit, miraturq; quomodo
in toto terrarum orbe plurimis seculis valuerit: idq; ob eam causam putat accidi ste. au bd sola artium tres alias imperio sit imas humana mentis complexa, in se unam redigit. Natam primo E medicina nemo dubi tauit, hac specie lallitari irrepsisse. velut alii ore in sanistioremq; , qu1m medicina.
ita blandissimis desideratissimisque pro mi sis addidisse vires res igionis, ad qui
max inae a lligatur humanum genus, atq; ut hoc quoque suppesserit, miscuisse a tes mathematicas nulli non auido futura de sese sciendi , atq; ea a corio veris sine peti eredenti. Ita possessis hominu sensibus triplici vinculo, in tantum fastigi ja- doleverit, ut hodie etiam in magna pa te gentium praeualuerit. Thessa Iiam vero huius venest ij infamem fuisse constat, ut Menader prodidit: durauitque illa venefica ars ita in Italia per longa Christianorum tempora, ita ut temporibus Theodosii Iunioris Christianissimi principis,dicat celeberrimus August. lib. is de cimi dei Cum essemus in Italia, audiuimus quasda mulieres imbutas his malis artib', dato casso, st alim h mines in iumenta conuertisse : quae via, Ita iumenta , necessaria quaeque portabanti finita opera , iterum homines ab
illis restitui , quibus ut ait mens semper humana conseruata fuit. Quid plura A puleius idem , & Homerus, Virgilius , Lucanus , rabullus, Ouidius, Plinius , Seneca , atque alii historici& Poetae narrant , etiam mirabilio-
64쪽
ra,de Circe & Medaea, atq; herbis, ut AEthiopis , qua amnes & stagna siccari,&tactu eius clausa aperiri: atque Achmenides,quam coniecta in aciem hostium, trepidare omnia, ac terga vertere, Vanitas magorum gloriatur. Latace, dari solita a Persarum rege legatis, ut quocunq; V
nitant, rerum omnium copia abundaret. Sane non omnia, quae per eam artem monstrantur,vera esse, noscutur, sed multa daemonum illusionibus ostenduntur, quae veridice facta minime fuerunt: ut hominem conuerti in lupum, aut in iumentum: luna trahi,& simila,quae per humanorum sensuum alterationem, quibus illi plurimum praesunt,& non per veru inducuntur effectum. Nam solum ea vere exequi possinit, quae naturali virtute ducuntur. sed omni rerum cogniti Oe,exingeni j acrimonia,& longa experientia, ac agilitate naturae,alterabilia facile coniugere valeant,ea nonnunquam inducunt, quae miracula hominibus esse videtur,&non sunt. Idem Aristot .veritatis indagator,& ea tantum credens quae vel copre-
hendi sensu, vel probari rationibus pol- sint, haec omnia irridet, falsaq; existimat& Zoroastrem, quem huius artis inuentorem vulgus fuisseexistimat, exinterpretatione .ipsius nominis , ostrorum fuisse cultorem affirmat. Mirum certe foret, in tantam credulitatem ex tam salubribus ianici js evecta humana ingenia esse, si in vliqua reseruare modu nouissent. .Sed hic est in omni re, humani ingeni j conditio, via necessarijs orsa primam cuncta veniant ad nimium. Nempe Mathematici esse dicuntur proprie illi,qui mathemata seu mathematicas profitetur disciplinas. quet sunt, Arithmetica,Geometria, Musica,&Astrologia. lis enim propriὰ mathemata, id est, disciplinae dicuntur, quia certiores alijs sunt. Sed quoniam quoque in nimiam vanitatem profecti sunt pret dicendi futura,sue etiam praeterita incognit', ut ex istis hi sunt,qui astrologi vocantur, non solum ex astrorum naturali cursu futura praedicentes,sed & minuta quaeque
ea astris se posse praedicere promittunt, VTII. MONET.ut consilia ipsa, hominum arbitria & v
rias voluntates, appetionesque& declinationes , & fortuitos repentinosque in leuissimis rebus animoru impetus, recensusque moueri agitarique desuper e coelo credunt et ita ut ex necessaria quadam sy-derum errantium reciprocatione, eiu modi talia contingere pretinaci fronte asserant:& hi caeteris vaticinatibus prPstate videbantur. Vnde illud mathematicorum nomen
explosum est tanquam damnabile,& pro ij susurpatum, qui diuinationem profitentur, in Arioli, Aruspices, Augures, Phytonici, Praestigiatores, Necromantici, Pyromantici, Acromantici, Hydromanti'ci,Geomantic Chiromatici,Genethlia-hi, atque Sortilegi. Hi omnes damnati &explosi sunt per ra. tab. atq; sacras leges,& canonicas sanctiones, C. de malefi. Semathema. perto t. c. Igitur 26. quasl.3.α c. nec mirum 16. quaest. .&c. .ac per tot. de sortileg cum concor. Attamen math
matici sunt dicti proprie, ab his artibus, quos discere&exercere expedit publice.
Quoniam Geometria, Muscam,caeterasq; disciplinas altiores, mathemata, hoc est .disciplinas, veteres Graeci appellabant. l. artem Geometriae. C. de males.& mathe.
Exinde autem his sciet ijs ornati, ad 'discenda mundi opera, de principia naturae procedebant: ac tuc deniq; nominabatur Phy sici, hoc est naturales. Magia itaq; est dicta ars ipsa. Vnde & magicas artes,ac herbas. Inde est duplex magia: quarum altera ,daemonum tot opere & auctoritate constat, res medius fidius execra da &portentosa. Altera vero,nilii l aliud est, quum bene exploratur quam naturalis philosophiae abseluta consummatio. Vtriusq; quum meminerint graeci, illa magiae nullo modo nomine dignia es, γ γ- nuncupania hanc propria peculiariq; appellatione, quasi persecta summamq; sapientiam vocant. Magna autem inter has artes dispari litas & dii simi litudo. Illa non modo Christiana religio, sed 'oes leges,omnisq; bene instituta respublica,danat & exercrat,hac Ocs sapientes,
65쪽
Qmnes coelestium D dininarii rerum studiosae nationes, approbant ex ample iuntur. illa artium Laudulentissima, ita caltior sanctiorque philosophia: Illa irritati vana, haec firma, fidelis & lolida. Illam quisquis coluit , seni per dii simulauit, in auctoris est et ignominiam & contume
Ex hac summa literarum claritas gloriaque,antiquitus,& pene sena per fuit petita: Illius nemo unquam studiosus fuit
vir philosophus, & cupidus discendi bonas artes: Ad hanc Pythagoras, Emped eles, Democritus, Plato,d i scendam nauigauere, hanc praedicarunt reuersi, & in arcanis praecipuam habuerunt.Ilia vinullis rationibus, ita nec certis probatur auctoribus: Haec clari is imis quasi parentibus honestata, duos praecipue habet auctores Zamoix idem, quem imitatus est Abaris Hyperboreus, St Zoroasi rem illum Oromasi filium, cuius magiam Plato in Alcibiade, innuit esse diuinorum scientiam , qua filios Persarum Reges erudiebant , ut ad exemplar mundanae reipublicae suam ipsam regere rempublicam edocerentur. Plato in Charmide ait, Zamol-xidis magiam esse animi medicinam, per quam scilicet animo temperantia, Vt Perillam corpori sanitas comparatur- HO-rum, vestigijs postea perstiterunt fere omnes, qui Pythagorica Plato nicaque in ysteria iunt perscrutati. Ex iunioribus etiam, qui eam magiam olfecerint, tres reperiuntur, Alchindus Arns, Rogerius Baconensis,& Guillelmus Parisiensis. Hanc magiam probat, asseueratque vir sapientissimus : Alteram ita abhor-Tens, ut cum ad malorum daemonum sacra vocaretur, Tectius dixerit ad se illos, quam se ad illos accedere. Ob hoc praecipue, quod illa hominem Dei hostibus
mancipans, avocata Deo. haec in eam mperum Dei admirationem excitat, quam propensa charitas, fides, ac spes , conse
Haec de magia ita inquit Pictis diximus,quod scio esse plures, qui sicut canes ignotos semper adlatrant: ita & ipsi saepe
damnant oderuntque, quae non intelligunt. Qiiorsum haec Nempc ut omnes Mathematici , quia Pythagora in cohortem illam disciplinarum rccepti orant, qui quid familiae pecuniaeque habebant, in medium dabant,&coibatur societas inseparabilis, tanqua in illud fuerit antiquum consortium, quod re & verbo Romano, coenobium, hoc est contubernium appellatur. Ita ex nostro Larario, tibi parenti meo, in Mathematicis atque numeris periti stimo, & ex iam dudum coita amicitia dicamus collectionis nostrae opusculum, de potestate & utilitate nummis natis. In
quo Arithmetica exemetur, per numeros
philosophandi institutio antiqua. Illa quidem, quae & a priscis I heologis, a Pythagora praesertim, ab Aglaophone , a Phios aes, a Platone, & a prioribus obseruata. Scribit enim Plato in Epimenide, inter omnes liberales artes & scientias contemplatrices, praecipuam maximeque diuina esse Arithmeticam non mercatoriam sed illam diuinam numerandi artem. Qiiqrens item,cur homo sapientissimum est animal Respondet, quia numerare nouit. Cuius sententiae Aristoteles meminit in problemat. Scribit Albumasar, verbum fuisse Auenaoar Babilonii, eum omnia nosse,qui nouerat numerare. Opusculum praedictum, si qualecunque, .libi inpriam is illud facimus commune.
Vt si nostrae vicissitudinis minus euidens indicium & pignus. quod si a te adi probabitur, sorte aliquando in lucem prodibit,& bonis auctoribus non lacteroni, bus occasio ad maiora atque meliora erit.Vale,&tuo Ioanni Aquilae ut facis semper faue.
ARGUMENTUM ET D Luisio huius operis.
INcipit Reliciter Ioannis Aquilae, a
tium atque Iuri uin Doctoris opusculum, lepotestate & utilitate nummis. matum : Prima diuisione in duo capita bia
66쪽
Quorum primum tres suppositas bases,& decem continet periphrases hypotheticas ad amussim fra i ij, atque cudendarum monetarum potestaton breui ustuleelucidantes, ac succinctis circumlocuti nibus describentes. Nam basis prima aperit. quid, AI qu ruplex fuerit Talen ni, siliqua, Obulus, seu Scripulus, Dragma. Nummus, Vncia, As,I. ibra. Mina, Denarius, Quinat ius,Sestertiit in , Dipondi uiar, Assipondium : quae
omnia sunt nona in a vcterum pondei um.
Secunda basis discutit, qua eo Sc a quo argentum primo si sis natum: Libra aeris
pondus eminutum: Quae aeris nota erat: Sequae fuerit nota argenti primo cxcussi taimminuti.
Basis tertia edocet, quando aureus nu-mus prinid fuerit percussus, ct quorum characteribus. Quid As, Vncia,Se tans, Quadrans , Triens , Quincunx , SemiS,
Septunx, Les olim des, Dodrans, Dex tans, De unx, As, Semi uncia,Sescuncia, Selibra, Silicus extula, Siliqua, Scripulus,& id genus.
Solidus idem , quod aureus nummu SI& septuaginta duo aurei, id est, solidi,constituunt libram auri. Corollarium primum: ubicunque in iure communi filiarctio de solidis seu aureis nummis, accipitiir de illis iam dictis. Corollarium se cui dum: ubi in iure comuni fit sermo de solidis , accipitur de illis supradictis magni . Corollarium tertium: ubi in statuto, vel
ab homine, habetur mentio de solido, acceptandum est de paruo, ut potu currentis monetae minutae, ut ibi patet clare.
Quis aerarij & monetandi ius habeat. Nullus priuatus. Alias cudens punitur ut sal farius. Inferior a Principe, imperium vel iurisdictionem habens ex principis concessione, vel centenaria praescripti
ne, potest moneta remum misina, aureus, ct lolidus, ut nummus, denarius,& Pecunia, vocabula sunt synonyma. Quid libra aut i, argenti, atque aeris sit. Quod solidi
existant libra auli argenti, vel aeris. Vbi aurei forent vel solidi a lege exprimum
tur, ut quod donatio supra quingentos sorti dos facta sit insinuanda, vel quod defensor ciuitatis non habeat iudicare ultra trecentos aureos, qui intelligantur aurei, requi accipiamur a iudice, seu ab homine prolati .Quid S quo rupic X sit pecunia, remoneta, videlice:,Fals a, Adulterina, Ra-1a,Tincta ac tonia. Unde moneta, nummi cma,numinus,& denarius, ac pecunia. Vi de& monetarius, nummularius, quare
sic dicatur,& quis fuerit primus, & quoa nulli ni i principi licet facere cudi aur
ana monetam, nisi cx princ: pis concessi ne,vel piae scripta consuetudine. In num
mi s n. te exigili: Pur quatuor, aut ma SI ex
de se cui u libet reprobatur omnis in ne ta ideo hodie adhibctvr a contrahen- tibiis caut cla, ut iusti aeris pondet is, char aeteris, valcris seu cursus communis ii tui moneta. Nempe ipsius in onetae validi tas duplex es intrinscca in auctoritate, charaeiere, pondere,& materia: Extrinseca vero altera est, ouae consistit in valore, de aestimatio i .e, pio qua expenditur decina suetudine. Cuius in i cnsis moneta debeae cudi de an lucrum valeat ex ea haberi: an ad libitum possit mutar i. Et virum.
Prolatio monetae, tam de aurea, quam a
geni ea valeat intelligi. Et quando vari tur auctoritate seculatis, quod non praeiudicat Ecelesiasticas. Quid sit pecunia. Vnde dicta,& quam n ultifarie accipi tur in iure. Et hodie possessio pio prie
non V it appe vitione pccuniae : sed res, mobilis, quae seritando seruati non potest, quo ad fructum, sed bene quo ad oculiam. Pecunia aliqua ex prcsse debita ut deposita est reddenda, alias licite potesteti interesse in foro utroque. Qui libet ominum debet impediri falsam mon tam cudi. Et multa sunt specialia in falsa moneta, videlicet, quod qui liba etiam socius criminis potest accusare, & propria auctoritate capere falsarium. Et licet succumbat accusator, tamen non punitur ut calumniator. Et non appellat fausarius condemnat iis.Et si quis cum eximata manibus iustitis plectitur capite. Atque
67쪽
is, in euius domo cuditur falsa moneta, etiamsi improbabiliter ignoret, punitur. Huiusmodi crimen quintupliciter admi
titur . Prim b, quando cuditur moneta ab eo,cui non est potestas concessa. Secundo,
quando cuditur ab eo,cui potestas est concessa, sed cudit in falsa materia, Vt aureos in electro,& argenteos nummos instanno. Tertio, in salsa sorma, & dicituri unc oneta adulterina. Quarib, in falso pondere. Quin id, qui radit,vel tingit, seu ex aqua subiti liter particula auri vel argenti exhausta, pro valida ex donii. qui alias per
Iongum usum tonsain, S aerosam,quo usq; apparet aes,exponit,extra ordinem puniri Poterit. Materia etenim, sorma, auctoriatas,& pondus, sunt de monet ς substantia. . Ideb extra auctoritatem publicam cudes monetam, etiam bonam, incidit in falsi
poenam. Si princeps monetam valentem reprobet, S minus valentem acceptet, Vt
de reprobata inde bonum habeat forum,
quia illam conflari & cudi faciat, & sic lucrum habeat: utique fraudem dicitur facere. Quae , Ecquot sint pol nae falsatoris in netae. Fallans nummisma principis, punitur po na exustionis. Et tenetur omne
damnum illi personae, communitati, Vel populo damnificato restituere, vel si nescitur, Pauperil us erogare cogitur. Fallans autem monetam alterius, punitur mitius,
ut poena rapitis, id est, deportationis, de
interdum bonorum confitcationis. Nisi esset impubes,qui taliter non puniti ir.It que falsans monetam Dacis, Comitis, vel Ciuitatis, punitur poena deportationis,
ta non mortas naturalis. Fabricans monetam per statuturm locale prohibitam , de ex pedens alibi, non incidit poenam satuti. Qu i incoepit monetam & formam non impi cuit, sic puniri non debebit. C A P vT Alterum huius opusculi,est decem Theorematum: videlicet, quando tempore obligationis contractae erat una moneta, de tempore solutioni alia: de
qua solutio sit sacienda. Quando nummi Ima est reprobatum,quia in valore erat nimis diminutum , tunc debitoris est periculum . Si moneta est variata ex principis auaritia, vel debitor est in culpa, vel mora , tunc tenetur soluere de antiqua moneta, vel eius aestimatione iussa. Em phyleuta, emphyleusis canonem tenetur soluere de antiqua moneta, facta vari tione monetae. Nisi aliter probet se praescripsisse , utpote decem annis laicis, Scquadraginta Ecclesiasticis, de currente G1uali moneta doceat se atque antecessores soluisse. Pecunia ex tella mento debita erogari in legata particularia , debet solui de moneta usuali, & communiter expendibili, tempore conditi testanaenti. Pecunia ex testamento debita pro v-nii tersalibus fidei commistis, debet solui
tunc moneta currens & usualis tempore mortis ipsus testatoris . Itaque ubi maritus uxori legauit centum, vel mille aureos , de variati sunt aurei antequam maritus concesserit in fatum, iuxta antiquam monetam , vel eius aestimationem , soluendum est legatum. Si Pontifex suminus, vel dioece sanus constia tuerit, vel ordinauerit, seu creaverit mille, aut quadraginta aureos , vicario
annuc pro congrua portione , non o stante aureorum mutatione, se lutio debet fieri regulariter de antiqua moncta, vel eius ast inratione debita. Vbi a lege vel statuto in oneta est taxata , debet intelligi de moneta tunc , & non ii die currenti. Ubi variata est moneta auctoritate alicuius saecularis personae, vel communitatis , non praeiudicat Ecclesia
js, pijs locis , neque personis Ecclesiasticis. Vbi a lege , vel statuto municipali , imposita est poena delicti, debet it telligi ubi delinquitur, de moneta usu si illius loci. Quando, seu ubi dicitur
in statuto municipali, quod donatio excedens qu ingentos aureos, debeat insinuari, atten litui tempus conditi statuti: Alia as debet considerari tempus, quo oritur
obligatio, vel quo poena debeat solui. In sentetia nidicis vel arbitri codenantis in pecunia debet de moneta intelligi tepore
68쪽
sententiae datae currenti. Vbi in Regione, vel citi itate, in De liuenti usu sunt diuersae monetae, librae et mensurae, in dubio debitoris est electio, secundum quam velit soluere. Ita in contractibus atque stipulationibus appellatione aureorum intelliugiantur hi, qui vigent in regione viliores:
alias debet inspici qualitas. Vbi aliquis
deposuit vel niuiuauit centum libras, leti. talenta,in forenis, seu aureis, tunc damnum variationis monetae est debitoris.. Quando maritus in dotis instrumento co- fletur se accepi si ea socero mille aur Asiae flore nos,boni auri,iusti ponderis, &characteris tunc soluto matrimonio tenetur de iure scripto, restituere in simili auro .. Vbi ex generali consuetudine una moneta expenditur pro altera, ut aurea pro argentea, vel e contra: vel aliae pro alia, etiam informa, ut Uvirten bergensis
pro Ba densi: etiam fisco, vel alij creditori inuito, potest sic Iolui. Nis aliter esset ex prcsiu actum, vel manifeste esset pastu-xus damnum. Si alicui mutuata est mone-taalicubi reprobata , qui eam sua industria alibi expendit pro bona , non committit falsum proprie, neque valet cogi iure, mutuanti bonam restituere. Vbi aeque in usu sunt duae monetae, est debitoris electio, se qua velit soluere de viliore. A, Iioqui deustatior e , quando non aequaliter currunt,debet soluere. I ercensu, s lutionem, veluti confessionem emphy- Deutae, praesumitur contractum praecelli DD, I sic sibi & successori praeiudicatur in censuali iure, ac regulariter in dubiecti ne di protectione. Vbi accipi clares & soluentes censum, nihil explesserunt de pscunia aliqua, tunc dubitatio variationis monetae subleuatur persoluta ol es praec de lues,co ni l nuc & diuturne factas, qui type ista pecunia videt ut fui de in oblinione , in qu a. inlutio, diuturna. fuit.
Et licet collectarum impositio,& tu tio, arguunt soluentes esse de i litus, cui
voluntat te soluunt, iurisdictione, tameni censuseraestati man diuturna, veluti.
UTI L. MONET Vaga Ac atqui uoca' nisi aliis circumstat iijssit iunctum arguit potius protectio
larem & totalem subiectionem. Et sic ista. opulculo atque compendio, de potestat & utilitate aerarij ac nu inmismatis intitulato,& Ioanni Stomerino Astronomo a parenti nolito dicato, finem imponosa
Τ ς' um, ponderis nomen, est da
plex. Atticum,quod.& ipsum est duplex. Magnum , octoginta tres lia brasi quatuor uncias habet, & sic sex milia denariorum Romanorum, secundum Priscianum. Nam Siliqua primum, ,
quod Gratari ii ιατ σε vocaruut, hoc elf,gr mina id, quod ex ea siliqua, quam nos fabam graecain vulgo dicimus, extraxerant, ,
de pro pondero assumpserant . post silia quam ei at obulus, qu i scripulus similiter apud Graecos dicebatur: hic sex siliquas. continebat. Drachma deinde post scria pulum erat,quae ex decem & octo siliqvisi
hoc est, tribus scripulis constare dicebatur, post drachmam, argenteus habλ- tu L nummus, qui denarius apud Romanos vocabatur, hic ex quatuor 1cripulis, hoc est, diachina ct tertia parte consectus rat, post hunc uncia dicebatur, hac ex o et o drachmis siue sex denarijs conliabat. post unciam tibia Italica erat, quae ex.
duodecim vnc ijs fiebat, hoc est, denarijs septuaginta duobus, & dractimis nonagintae sex. Eadem apud Italos appellatur
As. Libram.enim dicunt. asem duod cim unciarum. Quam proprie libra in strumentum sit, quo res crina lancibus p derantur, secundum Ciceroncm: d apud Graecos diccbatur Mna. quam nos minam, .pcr unius, i, interpolitioncm traducimus,quae tamen morerat libra, ut potε triginta trium denariorum. Itaque Attia cum talentum magnum , octoginta tria iam librarum, & quatuor unciarum era
Teientius itaque ait: Si quis dare t Iunium
69쪽
Ientum magnum. Talentum autem parum n, libras habebat teste Dardano sex ginta, id est, viginti quatuor sestertia, quae sexaginta libras habent, de sic sestertium duas continet libras & mediam, id est, dipondium&semissem. Nam dipondius, a duobus ponderibus,&semis, quando ad duo pondera sit tertius, A sic sestertius, seu testertium dicitur: Atque dupondius, seu dipondium: Alsi pondium, id est, pondus unum. Deinde a numero,a tribus assibus, tres sis: a decem, decussis, vicessis, tricessis, nonnui sis, usque ad centussis: & sic denarius pro decem libris placuito Quinarius pro quinqueo Sellertium, pro diapondio & semisse. ScrupuIum valebat sesterti js vicenis, quod faciebat in libras, ita est sesterti, qui tunc erat sestertias noningentos, post hoc placuit ex auri libris quadraginta milia signari. Talentum eu-boicum in modico minus erat Attico Nam quattuor milium nummum Romanorum , secundum, Festum post Homorum, at
A Retentum prim best signatum anno urbis sis. Q. Fabio contule, quin
queannis ante primum bellum punicum. Librae autem pondus aeris imminutum, primo bello punico fuit, quum impensis Respublica non sufficeret, institutumque ut alsis sextantis pondere significaretur. Sic quinta parte lucii facta omne aes alienum dissolutum fuit. Nota autem aeris suit, ex altera parte lateris, gemini,ex altera, rostrum nairas. Nam quia Saturnum classe deuectum hospitio Ianus acceperat,& ab illla peritiam ruris mdoctus se iam illam ac rudem ante fruges cognitas vitam in melius redegerat regni eum socium fecit:& quoniam naui fuerat adirectus, in signando aere,ex una quidem parte, sui capitis effigiem, ex altera, navis rostrum impressit, ut quantum 'ine esser, Saturni memoriae consuleret , de ac
cepti ab eo benefici; haud immemor esse
videretur. hanc signandi consuetudinem Seruius rex, qui inter reges primus post urbem conditam signare aes coepit, rursus introdux it: propter quod in ales lusu diu post ea rempora, pueri denarios in sublime laetantes, capita aut navim, exclamarσconsueuerunt.Triens,& quadrans, ex aerzerant. Quadrans antea tri uncis dicebatur 4 tribus unc ijs. Postea Annibale umbem infestante, dum abius maximus dictator esset, facti sunt asses unciales, &denarius sexdecim assibus permutatus est et Quinarius octonis: Sestertium quaternis. sic Resputa dimidium lucrata est. In militari tatum dipendio semper denarius prodecem assibus datus est. Nota argenti, bigae ac quadrigae fuere: & inde bigati,&quadrigati nummi, appellati sunt. Post haec, lege Papiria, semunciales asses tacti:& Drusus in tribunatu plebis, octauam partem aeris argento miscia it. Victoriatus lege Clodia percussus est, ita dictus a signo victoriae, quo erat insculptus.
AVreus nummus sexagesimo secti
do anno post argentum percussu vesl,& nummis aureis consulum primδ, deinde Imperatorum capita imprimi coeperunt, & ab his saepe nomina a ceperunt. As proprie iurisconsulti diffiniunt omnem quantitatem, de omne corpus, ouodecim uncias contincnS. Sextans,
sexta pars assis, hoc est, duae unciae. Quadrans, quarta pars alsis, hoc est, tres v claeo Triens,lertia pars assis, hoc est, qu tuor unctaeo Quincunx, quinque unciae- Semis,uncta sex, quasi semis, id est, dimidium assis leu librs.Septunx,7. uncis. Bes,&olim des, 8. unciae: quam si bis vel binus triens, seu dempto triente auis Dodrans, 9. Vnciae, quasi dempto quadrante ex asse-Dextans,io. unciae, quasi dempto sextante ex asse. De unx, i. unciae, quasi una uncia dempto ex asse. As verἐν vel libra, est assis pars ia. idem uncia una. Sem iuncia est pars unciae dimidia: Sese unx vel sescui
70쪽
ro DE POTEs T. ET cia, est uncia & dimidia. sicut Semodius, est modius unus & dimidiatus:& Selibra, est libra & dimidia. Semi uneta itaque, est sumis unciae. Duae sextulae sunt terti a pars unciae, id est, scripuli octo. Silicus scri-
I xilio. Sextula, scripuli . dimidia sex tuisa, scripuli duo. Rursus, s xtula, Se dimidium sextulae, silicus appellatur. Scripulus siliquae, 6. de his alias, post Uarro. &Tortet. latius scripsi in s. haereditas. pertextum glos . de Do t. ibi. Instit. de haer dib. instit. Vbi etiam notatur per glosi &Docto. quod as, pondo, S libra, idem sig-
ruficant, not. in l. etiam aureos. fide Verb.
significat. l. seruum. q. haereditas. fide haered. instit. Bald.&Doct. yn l. final. C. eod. Vncia habeti .scripulos,&8. drachmas,rer l. i. C.de metat. lib. ii.& sic scripulus, est vicesima quarta pars unciae. Tres scripuli faciunt drachmam, de octo drachmae faciunt unciana. Barto.& Doet. ind. l. .C. demetat. libr. i I. Solidi, idem sunt, quod aurei: quorum et r. faciunt libram auri, per t. libertus. & l. in eum. & l. fina .Qdein ius vocan. f. a. Instit.de pin. te me.liti g. vi not. in l. quicunque.C. deserv. Ω- sit.& l. i. C.de vet. numispo. lib. H.& in L quotiens. C.de suscepi. &arch. lib. io. per 1'anormit. Folin. de Doci .inc. conquerente. leostic. Ordin. &inc. conquerente. de cler.non resides. Alexand .ind. l. fina. de in ius voc.& in consi. . primae partis, per I. et lain aureos. fide veri or . signific. Et dicit panormit. lnd. c. conquerente. de offic.
ord Rithd aurei nummi, siue solidi, secum dum illam aestimationem debentur: tamen consuetudo fit in oppositum. hodie ero illi attrei, qui sunt in se usu Italiae, constituunt libram eae 96. Felin. autetn,86. ducatos Venetos vel forcuos, dicit constituere auri libram. Coroll. irium primxm.
IN ext ir, quod ubi fit mentio de soli
dona. prohibens donationem vitrabo ovTI L. MONET.lidos, hodie valet donando usque ad roe
aureos. Angel. in l. sancimus.C.de donat. Alexan .d. consi. q.
OVod ubi fit mentio de solido in in-
re, intelligitur de aureo, &scm gno solido. secundum Salicet. post Bal. in l. illud. C. de sacrosanct. eccles. perglo.&Doct. in l. r. C despon. Io. Andr. de instr. edi .f. porrb.pergloss. 2.& Doct.in α .dem aleae Corollarium tertium.
Vni in statuto,vel ab homine, fit m tio de solido, accipitur de paruo,
videlicet monetae minutae, secundam Pau. S Doct. in d. l. fin. C. communia de leg. Ana.& Doci. in c. i.de inde. per glo ver . solidos.& Doct. in s. nos autem. Instit de Attilia .tur. glo.& Doct. in s. s. Instit. depce.tem. litig. 5 glo. ac Alex. in d. l. fi .sside in ius vo .Feli. in c.conquerc te. de OTord.
calis.l R o resolutione atque euident tia materiae est scicndum priamo , quod regulariter nemo praeter supremum Principem potest saccre cudi monetain. Eh, quia cudere monetam , est de iure regalium, pertinens de iure communi ad solum Papam S lmperatorem, pertextura in l. t. s. dcnique, cum aerarium. F. de origine iuri , l. 2.C. se falis mone. 3 c. Vnico, quae sint regalia .Ratio, mila liabere aerarium est unum in signum sp cialis preroga