장음표시 사용
141쪽
1 iacie tutius' niplinimum sub publicorum marceptorum oe H. Miu in parentum inimis ''rumque indulgentium, contin Fretur 'Quadi quidem' inra , in irae civitate, experimentis M' eoisant, ut Gymnasio procul educatos, raro ad aliquid
hont siligere, caepe in omne nefas ruere, CCrnamus.
E-a η- mvm1m, ni longe salubcrrimum institutum Scholarum ceria semiis, ita non pauca emendari atquc in mclius converti pocει . IF nemo , ue opinor , negaverit. Sic ,' quam optandum ut
Lobilis IIIa instituendae Juventutis cura, nonnili peritissimis,ae: tum rerum notitia, eum doccndi dexteritate . tum ipso' usii ac prudentia , spectatissimis committeretur l At verti. ut
tales contingerent, sane plu dignationis, fic honoraria ampli ra, in eos conserri oporteret. Sic, quam optandum ut quuhust que eximium illud Munus commissum cst. non persen torte ac dicis causia, sed animo lubenti , aloento, atque at cit. Illud exercerent; Id sibi pensi datum cogitantes, non ut μ' quasdam horas utcunque impendant, sed ut Iuvenes in majus
promoveant, ut pietatis ae doctrinae semina teneris eorum memtibus infundant, ut torpescentes excitent, ut vividioribus caliscar addant, ut laseivientes & contumaces Disciplinae fraeno coerceant: Quae quidem Omnia si serici sibi & assὰue ob oculos ponerent, dubitari nequit quin longe utilior eorum opera esset futura. Sic, quam optandum, prout nos ipsi ante annum iam monebamus, ut brevior quaedam ac expeditior addisce datum Unguarum methodus in Scholis adhiberetur l Etenim annos serme septem, imo aliquando plures, & quidem in aet te illa quae ad discendam aptissima est, miseris. quibusidam Linguae Latinae rudimentis 'Impendi, Graeca enim. vix. attingum . tur, nec quicquam iste aliud agitur J quis sanae mentis concoquere possit 8 Quidni igitur breviori via, crcbriori nempe te tione , crebriori scriptione, crebriori colloquendi usu , amba dis illae praeciduntur, & ad utiliora addiscenda tempus redimiis hir' i sic, quam optandum, ut in legcndis AntiquItatis Aucistoribus, tum rudis tantum ae jejuna fieret eorum expositio. non verbum v bo simpliciter reddere docerentur adolescentes..1 sedi
142쪽
sed fracto cortiee nucleum adirent, & quid sipundide dicta quid acute Collectu u quid Verum, quid latium, quid tu ciquid utile. quid .n λ sedulli monerentur ι iuub ες se vertiorum
occasione, innumera ad res naturales, ad Historiam, ad Ge
graphiam , ad alias artes spectantia, si non purficie atque ad amus im, saltem rudi Minerva ipsis traderetitur; in quibus ominnibus quam sint hospites, cum et Scrualis egrediuntur, experiis mento plus. satis constat. Quibus illud etiam aiuungo, optardidum nempe ut . quasi per ludum, non vero tetrica quadam ac magisteriis fronte, adolescentes informarentur ; ne scilicet Luteras odisse, Ze amaritudinem semel percestram etiam. ultra rudes annos reformidare assuescerent, prout monet Quintilianus.
Et haee de Scholis inserioribus brevirer notata sunto. Quam do vero, hoc rerum statu . nonnisi levissima quaedam Litera, tum rudimenta in Scholis illis accipiuntur, omnino necesse est, ut qui Musis nomen dederit, novam operam , novos conatus, Humanioribus Literis impendat, & per annuum saltem spatium . Poetas, Oratores, Historicos, Criticos verset, antequam ad Philosophiam aliasque Distiplinas superiores'promoveatur . Quemadmodum sapienti consilio ab Academico nostro Comsessu hoc anno statutum est. Sic politissimorum Scriptorum lectione animus excolatur, & quae nonnisi supremis, ut aiunt, labiis gustata suerant, pleno haustu excipientur, &. in pr prium quasi succum convcitentur. Ab Historicis. exemploiarum penus ι ab Oratoribus, eloquii subsidia ; a Poetis, Mythologia, . sententiarum ac dictionum flores ; a Criticis. Vetustas omnis, & judicandi solertia ; b omnibus, Linguarum illarum , quibus Disciplinae omnes continentur, Latinae, dico.,& Graecae, peritia obtinebitur: Quae omnia quanti lint m menti , quantae voluptatis, quanti ornatus , . cuicunque te Dicciplinae voveas, nemo nisi Literarum plane rudis rotcst ignorate. Scio equidem plerosque Auctores in vernaculas linguas translatos, imo nonnullos ita apte, nihil ut mxlius fieri posse
videatur Verumtamen , si Versiones illae cum ipse Auctoiuminxtu compianantur , oppido qvam jacera orque Iadere incipium R. 3 prout
143쪽
prout de Latinis quibusdam Poetarum sis corvi' ' usobservabat Aurus Gesi us. ' Fec me . IANU . . ijtexb Aus is qui vernacula Llnsua scripserunt, complures eximiQs Jn G
Elplinis omnibus exstare : At illi ipsi Veterum lectionem utagent quammaxime atque commendant, seque fatentur nihil sere boni nisi ex illo sonte hausiste ; siquidem nec concipere. nec edere partum mens potest , nisi ingenti fumine titerarum umdata , ut cum elegantiae arbitro loquamur. Quid, quod Limguae Latinae peritia interpres quidam ac viae dux est, cujus
ope regiones omnes Literati Orbis peragrantur, CRus auxilio cum Doctis omnibus, qui uspiam terrarum vivunt, commesecto jungimur, cujus ministerio quicquid spectat ad Scientias, vel in remotissimis partibus editum , nullo Iabore intelligimus. Quare, nisi barbariem velimus in Studia rursus irrumpere, ad hos politissimi ingenii & omnigenae doctrinae parentes, non in rivis, sed in ipsis sontibus , omninb est recurrendum; si que ad Scientias ulteriores Juvenum animi fiant praeparandi. Sic Literarum jactis fundamentis, age, accedat Candidatus nocter ad Mysteria Philosophica; Et, tum dirigendae rationis praecertis, tum scrutandis Naturae arcanis, tum instituendae vitae r gulis , serio se totumque tradat. O beatam vcro, AUDIT REs, o ter quatorque beatam hoc respectu a tarem nostram ,
quae , Scholae nugis valere jussis. rectiori tramite ad verum procedit, & utiliora longe sectatur i Unde, cum vetus Philosophia ad reliquas Disciplinas plane esset inutilis, imb ingenium potius impediret ac vitiaret, hujus utilitas per omnes Artes ac Scientias late diffunditur, nequc sinc illius peritia ul- Ius sere In reliquis Studiis felix exitus sperari potest. Tamen, an non multa adhuc supersint, quae vcl nullius omnino, vel exigui admodum sint usus, quaeque proInde vel penitus tolli, vel contrahi saltem oporteat, Magistris Auis iterum iterumque considerandum relinquimus. Enimvero , quamcunque tam
cem Distiplinam sis sustepturus, quid, quaeso, juvant illa finrὶ omnia quae in Logica vulgari traduntur ' Quid juvant tot de iniυersialibus, de Praedicabilibus, de Categoriis, aliisque,
144쪽
EMENDANDIs ET PROMOVENDIS. I lquaestiones' Imo quid juvant acuta quidem, & ingeniose eraco lata, de Argumentatisne & Figuris SyJlogismorum t sed quae
quam lint Inutilia, in caeteris Disciplitis, ac toto vitae ductu, nemo est Eruditorum, qui . si verum fateri velit, usu proprio non didicerit. Quamobrom, si haec viro literato omnino Ign ta esse non debent, ut facile concesserim, certe in iis drudum detincri, eaque utilium loco habere, nullatcnus convinnit. Prosticienda illa, ut Senecae vcibis utamur , sed prospiacienda tantum, re is limine seiuranda, in hoc Mnsem, ne ver
ha nobis dentur, ct Hihi id esse in illis magni di secreti boni ja dicemus. Vis optima Rationis praeceptat Lege brevem illam quidem, sed eximiam, sed incomparabilam, sed auream Cartesii de Metiari dissertationem, Et nisi plus inde frugis, quam
ex omnibus Logicae vulgaris 'cculationibus percipias, equidem caussa cadere ac pipulo differri non renuam. Vis ingenium acuere, ejus capacitatem augere, illud attentum atque accuratum In indagardo vero praestare Adi Mathematicos, adi Geometras, NI eorum te Disciplinae trade; Hanc enim ecse optimam Logicam, de dirigendae Rationi aptissimam, maxima hodiernorum Philosophorum consensio est : Unde , nihil Lyceo nostro utilius institui posse, quam Prosestionem Matheismaticam, & Consessus Academicus, & Coetus venerabilis, unanimi voce censuere ; Utque Amplissimus Senatus, pro solito suo in Literas animo, eam propcdiem institutam velit ', sunt nostrum omnium studia ac vota. Denique, missis, vel saltem contractis, Scliolasticae Doctrinae resquiis, novus inde fructus accresceret; Historia nempe Naturalis studiosius excoleretur; mura fierent experimenta ; Coeli meatus, Animantium fabrica, Minenalium ac Plantarum vires, ictum denique naturae opificium, melius innotescerent. Qua in parte quanta H
in Veterum industria , vel uni foretis, Traeophrasti, ac P 'Lnii libri testantur: At cum haec omnia longe certius ac per sectius hodie noscantur, equidem, salvo meliori juescio , iu
. Publica MATHEinos Professo in Madetrua Genevens re veta inlluta est a
145쪽
r έ ORAT O 'V. B N sumases la ectim in Seholis nostris paeso fusius reactanda crediderim. Verum ulterius progrediamur , Et, quandoquidem Disciplunas omnes sigillatim histrare non licet, dotes quasdam prae cipuas, sed raras, in Utio quovis Docto requisitas, & Sciem clis promovendis apprime necessarias, admoto digito saltem i
- Igitur, quod primum omnIum in viro quovis Literato re quirimus, ea est mentis soliditas , ea Iudicia , quae de nulla re nisi probὸ perseecta pronuntiet, quae omnia aequa lanace ponderet, quae in dubiis assensum cohibeat, quae non existerna rerum specie, non Φ-ῖαν re imaginibus, non hominum auctoritate, non placitis aut moribus vulgi, se abripi patiatur. sed in ipsam rerum naturam penetret, Omniaque ad accurati examinis normam eripat, quae denique verum a falso, certum ab Incerto, aequum ab iniquo, ita distinguat, ut sirum cuique locum, suum cuique pretium assignet. Equidem fateor plures alias dotes sua laude neutiquam fraudandas, &, vividum Ingmnium, ima pandi vim promptam ac felicem, tena m mem riam, In inveniendo sagacitatem , in eloquendo facundiam, denique omnem multiplicis lectionis ac multifariae eruditionis apparatum, stimino in studiis fructu non Carerer At vero recte judicandi habitum principem locum occupare, &, ut rarissimum inter Literatos, ita prae caeteris omnibus requiti. in drubium vocari nequit.
Scribendi recte, sapere est, ct principium, di fons.
Hoe sine, nihil silidi, nIhil diui , nihlI accurati. Eo qui cruret, sive praecipitantia, si ve falsi specie delusus, perpetis, ritu. bat, cespitat, hallucinatur ἰ Pro illesauro Carbones, pro Iuno ne nubem amplectitur: At qui recto Iudicio pollet, fiamo se per gressit incedit, & ut ad res prudenter gerendas, sic ad
Scientias emendandas ac promovendas est aptissimus. . si , ii
Ut vem primam Literari laudem, recte de rebus judicare posse, ita alteram illi proximam, recte de rebus judicare vinle, M sincero veri detegendi atque amplectendi studio duci , omnes aequi Iudices facile concedent. Fatem equidem, natura
146쪽
EMENDAνDIS 1x PRO M pullum s. III silvisa: ad NHi diuim omnes I adeo ut error quid euil. inui mactura uvetis sipo di, i itum sibi in mentem s s.υ Attamen , hominum vitio, & astinuum impotemare, illud veri stussim languestere, & oum in caeteris omnibus, tum mixiteratu penELexstingui, quotidie cernimus. Quibusdam mendacium obrepit; Quibusdam placet. Sunt quos I his quaere timeret, sunt quos opinio semes hausta ligat. Mutiti, stupore quodami ad suo dias de Neruate indaganda dc scrin eanda no cogitant quidem. Multi aliorum dictis ac factis me-
enci iam tantum inerant, neque judiciu unquam utuntur. Et
mim inii unum M vigiliis M. studiis, incumbunt, ut in stac tu placitisiumagis magisque confirmentur , ac fulcimenta. reperiant. Neque idesunt qui veritatem, suis assectibus adverissim . sitas commodis, siuae quieti, suae superbiae inimicam, refugiant ac rcformident. Quae cum ita lint, quid mirum si Scientia . tot erroribes scedatae , tot deiectibus laborantes, tam lania i tam exigua, ii otam nulla incrementa capiant f O si citaretur in hominum animis veritatis studium , o 1i ea memte, eo conlilio 4 Disciplinae omnes tractarentur . si errare ac d Cipi , vel in1 re minima, turpe duceretur, si malorum omnIum sontes ac fomitcs errores esse , assidue recordaremur, bono
Deus 'quot nubes diffugere, quot filsa revinci, quot dubia silvi, quot defectus suppleri, quot obscura in lucem prodire, in omn bus Disciplinis atque Artibus observarem l . Verum, praeter canum judicium, ac sincerum veri amorem, cardor ε. ud quid in viro Docto praeterea requirimus; Ut scilicet nυ- 1που. hul in re ad Sciennas piο--ndas ac persistendas feratur; ut . eximium illum Icopum sibi Oh oculos, nunquam non poqad, eoque itidefesso studio ac totis ingenii vitibus tandat. Nolim -igitur virum Literatum lix otio turpi semcsccre; Notis eum,4n stlpe cogenda, in dcmulaminis, plebs usibus , inquam nactus ust quomodocunque in Menda , i uni , laq03are; . Nolim eum , in iam inventis ita seculeiacquiciceIe , in Tvirtor iuram, ni ut ut novi Mi Mers 3Ρi S indum i a bu
147쪽
sωεe. Enimvero, ut recte Sencca, plurim m νδ ἐ--ehiuem eontulit,m t. qui speravit ρον. reperiri. Nondum sΜm anni miste quingenii, δ; vi. ait idem alio loco, ex qμo Graecia flestis momem re nomina p fecit. Multaeque hodie μηι gem/s, quin ramum facio umeri xvii ... eorrum, qΠ nondηm sciam cur lana deficiar, quare σμmbrotur. xs. me Mud nos quoque nuper rario ad certum perduxit. Veniet rempus, quo sa quae nune larem, in lucem dies extrahat, re longioris ais diligentia. Veniet rempus , qu3 poteri nostri tam usia. ραν. verro nos nescisse m remur. Et alio rursus loco. uam mulia 3 . animalia hoc primum cognovimus saeculo ' Et quidem Multa venientis aevi popuIus tenora nobis seiel. Multa seculis tune futuris , cum memoria nostri exoleverit, reservantur. Pusila res muniadus est, nis in illo quod quaerat, omnis mundus habeat. Non semel quaedam sacra tradunrura Eleuo servat, quod ostendar reυμ sentibus. Rerum nataera saera sua non MI tradit. Liriatos Meredimus, in ves uis ejus haeremus. Lla areana non promiscupneque omnibus parent. Reducta ct in interiore sacrario elausa sunt. Ex quibus aliud haec aetas, aliud quae post nos subibit aspicier. Recth, o Seneca, Imo rectissi-; Nec vero te svi sellit augurium; siquidem Innumera, tuo aevo ignota, Viri novissimae areatis summi In lucem protraxere; Magno indicio, quid nos quoque ac posteri, si modo par accedat diligentia,
Ridee Lucianas Gentillum mox, qudd tot liberos olim pro. creassent, sito autem Saeculo nullos amplius procrearent; Interis rogatque jocans, ecquid septuagenarii jam essent, aut Lege Padi Venit. de pia contra senum nuptias lata constricti Liceat vero, ADDis. ἐῶ '' TOREs , liceat Cum Verulamro, sirosimum illum in rem praeis Lio. I. p. sentem detorquere; Liceat quaerere ab iis qui censent nihil amis '' plius detegi posse. ecquid tempus iam e tum , ac novarum Fontene, veritatum procreationi ineptum sis Vel potius cum ingeniostia. hi sis, simo ac pollit simo nostri temporis Luciani imitatore. liceae, i R- 'nere, uti a M res, uuum planta: h laruae, ab antiminis
148쪽
E M et M p AM. lx Σ Τ Ρ R GM a V END I s. rum virtute ac praestantia penitus degenerarint Quod si non sit, sane cur ingenia in pejori serte versentur, & Scientiis perficien-
Quo tempone terrarum Orbis , Olicissima conversione, pr una Gentilium Sacra, ejurabat, Idola concidebant, altaria se voleban ir ,: si talis Christi doctrina, iub piorum Princi- .pum prauulia pomoeria Iain eximiabat, tunc EthnicIsmi defensores, infelicis causis patroni, i cum se rationibus destitutos cernerent, non alia quam antiquitatis ac longi usus reverentia, Deos patrios de avita Sacra tuebantur. Praestate, aiebat Symmachus , Imperatores compellans, ur eo quin pueri sus epimus, senes posseris relinquamus. Consuetudinis amor magnias est. Iam
s langa aras, addit, auctoritatem Religionibus faciat, servanda es tot saeculis fides, re sequendi sunt nobis parentes, qui securisam feliciter suos. Mox Romam ipsam loquentem inducit,
quae, ostentata Sacrorum canitie, eis rever tiam ac securit em consiliare nititur. Romam nunc puremus assistere, inquit, atque his vobiscum agere sermonibusu Oprimi Principes, Patres P niae, reveremini annos meos, in quos me pius ritus addarit. Utar caeremoniis avitis, neque enim poeniret. V m meo more, quia
libera sum. Ad hoc ergo servata sum, ur longaeva reprehenaar eVideam, quia instituendum putatur Sera tamen re contumeliosa est emendario senectutis. Quid verb ad haec Christiani veteres Nulla aetas, respondet Ambrosius, ad perdiscendum sera es. ει rubesar senectus, quae emendare se non potest. Non annorum c nities est laudanda, sed morum. Nullus pudor es , ad meliora transere. Quibus Δc concinit Ptudentius, elagantissimo illo in mine , quo Symmachum resedit.: Balae censer doctissime gentis,
An veterem tantum morem, ratione relictε,
s Elios i ct diei id paritur spientis acumen Ingeniumque viri, Potior mihi pristinus 6 -οs: suam via justitiae, pleras qurem prodita eaelo, sumque fides veri, recta quam regula Sectae ΦSin veritatis affecta loquuntur. Sic , non quid antiquum, non m , S i quid
149쪽
Cypri n. Epiit. 7 . ad Pomp. Horat. EP Lib. II.
Epist. I. Martiat. Lib. I. Epiria
quid novum, non quid usia receptum, ncin quid ab uis, Misanum , sed quid verius , quid certius, quid sanctius, quid titu
llus, in rebus omnibus, In omnibus Distiplinis, expcndi,voricidi Norune υeritati,nthri praesciribere non siparia. Iemporum, n- μω nocinia personarum , non privilegia regionum. Norunt Chi umveritatem se , non consuerudinem sypellasse. Norunt eonsuetudi nem fine serirare, verustarem erroris essem Quae quidem sunt Tetatulliant ac Cypriani voces. Norunt denique, quae simi antiqua, eadem aliquando nova suisse, 6c , si nova semper essent reiecista, nulla hodie antiqua sere; quemadmodum egregie, contra sui Saeculi vituperatores, arguebat Horatius;
ρὸd F tam Graecis novitas invisa fuisset
Puam nobis, quid nunc esset verus, aut quid haberer,puod legerer, tereretque viritim publicus aestis linamobrem, quod de amicorum delectu Epigrammatum p rens ludebat, illud ad veritates pari jure potest aptarii
Nee me , quod tibι sum novus, recuses; omnes hoe veteres tui fuerunt; Tu tantum inspice, qui noυus paratur
Igitur, ut, unde processit, eo revertatur oratio, cuicunque te Discipl*nae dederis, sive strutandae rerum naturae, sive canandis eorporibus, sive Juri exponendo, sive Historiae excolendae, sive denique Sacris tractandis . haec tibi semper cura insideat, ut Spartam tuam exornes, ut Distiplinam tuam promoveas, ut non semum ex fustore , sed ex faemo dare lucem adnitarIE. Quo quidem anim6 si Docti omnes In Studiis versarentur, o quam laeta veritatum seges, o quam uberes detegendorum ac illustrandorum proventus. Disciplinis omnibus accrescerent Verum, AUDITOR Es, ut recto tramite iste Doctorum Im. petus procedat, neve per inane vagetur, quibusdam limitibus cohibendus, quibusdam dotibus adtemperandus est, quas breviter notare juvat. Et inter alias quidem dotes, esse velim in Vito Docto certam quandam animi temperiem, a mirorum pruritu alienam, de naturae consentaneam, quam Sm rara ris
150쪽
--- novo Useris iv ccxl x,sensu iusta apth satis nuncupare pinimansi marinon plus inii rectum quaeritur, Quam qum revera inesti Qua,'non magna tantum, non mira, non ordinem excodentia , in deliciis habentur, sed hoc unum in votis est, in , tui tes qualas iunt dignoscan-ἰ Qua denique ea omnia , quae sub intellectum cadunt, modo planissimo ac simplicissimo concipiuntur atqucta explanantur. Dici non potest, quam rara ait. cum inter alios omnes. tum'praecipue inter Literatos, haec antimi temperies. Pars maxima puerili quodam in res miras inc tu ducitur ι Unde fabulis delectantur, musteriis omnia Coinplent, nodos in scirpo quaerunt, sicque Vero,ac genuino reorum conceptu plerumque aberrant. Hiuc violata Historiae λdes; dum scilicet Scriptores plerique inoedibitium relatu comis serie mendationem parant, o Lectorem aliud octinum, se per quor diana taceretur, miraculo enitant: Quo quidcm vilio maximi L;b. vII. laborat, quae miniis laborare debuit, Historia nempe Eccle- 'sae, e qua si ficta miracula ac putidas Legendas expunxeris; vix decima pars servabitur. Hinc vitiata Philosephia , dum persaepe rerum quae non sent magno molimine qua sita est caussa; dum etiam longe petitis Peripateticae Scholae commemtis , vel precariis civ micorum principiis, vel vatas Alchyis mistarum destriis, imo & illa nuper invecta a Viris Doctis N, ruia Ha d, involuta potius quam explicata cst rcrum nat ra; Cum tamen ipse Naturae artificio nihil sit simplicius, de ex sela materia ac motu praeside quidem Supremo Numine in univera quae conspicimus atque miramur coalcscant. Hinc Ars etiam dicendi corrupta; dum neglecto naturae sermone , qui tamen ad persuadendum aptissimus cst, nonnisi grandes coisthurni, & sesquipedalia verba assumpta sunt , ridenda akviris sinis, nec nisi picbeculae sucum factura. Verun , quod trictius , iniano illo ac puerili uitiorum s more , non adulterata
tantum , sid & in i emiciem data Riligiis. Enimvero, quid fimplicius. quid planius, quid omnium captui accOππod rius. quam Christiana Ri lipio, qualis nempe a Christo ipso de Apostolis uacita eae Legitu citisti concionem de monte; Le- -λ. V