Speculum humanae vitae, In quo quid prosperi & aduersi quisque hominum status, dignitas, & officium; quid denique vtilitatis, & vanitatis unaquaeque scientia & ars contineat, quis speculari facilè possit. Autore Rodorico Zamorensi ..

121쪽

eu; plebei homines sese conferre solent, mihi ipsi deligerem, idque sequenti, persuasiouo

agere non erubuerunt.

chanicis in genere, & utilitate rarit: & quot sunt artes mechanicae,& qualiter earum exercitia prosunt: & quomcdo diuerse artes sub eis comprehenduntur. Et demum deducit Fin dictis artibus plures viri clari euaserunt: di quod mediocritas vitae mechanicae non est despicienda. EPVDIAra sint a te, inquiunt amici, ea vivendi genera, quae nobiliora atq; honoratiora in hoc seculo videntur, in quibus fere cunctos ingeniosos,& studi Olos,ac nobiles viros versari conspicimus. Si igitur occultis,incognitisque nobis cau-- sis, nullum ex supra dictis eligere proponi nnos qui te plurimu diligimus, & posteritate

te quam maxime peroptamus, qua Utique perderes,si ad spiritualem vitam transires, plurimum no modo rogamus, sed monemus atque hortamur: ut saltem artifex fas alicuius honesti aut plebei exercitia. Sunt ei impraeter nominatas artes, & vivendi genera, alia complura exercitia, & vivendi genera

non inhonestat quibus & si plebeos homines

comuniter videamus deditos, alios tame ingenuos naturae homines, quibus ita sors illo Tu tulit, aut ita voluerunt, vel natura iesa inclinatur saepe conspicimus artes exercitiaquη

ipsa delegisle. Praeeligut certe nonulli sub illa mediocri vita agentes, secuti huius breua cursum innocentes transigere, quam sub magnis statibus periclitari. Adde: quia plurimi an eis ipsis infimis artibus clari euaseriit, qui tandem ad altiora sape vocati fuere. Non enim artes, ipsaque exercitia animos hominu virtuteque penitus immutant,nisi foedissi-

122쪽

rna sunt. Elige igitur aliquam ex mechanicis artibus, quas ipsa omnium parens natura ad usus hominum per necessarias instituit, quas nequaquam ipsa prouida gubernatrix natura nobis donasset, si non necessarias, si non utiles,si non honestas iudicasset,& sitos secta, tores beatos faceret. Sunt enim,ut nosti,artes ipsie mechanicae septem numero,ad quas e tera omnia vite genera corpus respicientia,teste philosopho in politicis, reductitur, videlicet,lanificium armatura,siue fabrilis , nauigatio, agri cultura, Venatio, medicina, theatrica. Sub lanificio vero plurima vitae genera includuntur,puta texedi, torquendi, suendi,& quae fiunt manu,acu, fuso, rota,fibula,sive alijs instrumetis:& caetera omnia quae in materia, lana,lino,pelle,silo, & vimini continentur. Armature vero adaptatur quic. quid armorum est, & quicquid ferro,metaII1sque continetur, sub qua aurifices:merasta-xij,monetarit,ac alchimistet militant. Vocatur autem ars ista instrumentalis,non solum quia instrumentis utatur, sed etiam quia ex materia illa eisciat plura instrumenta, ad quam etiam pertinet omnis lapidum, lignorum, & arenarum labor. Haec duas species habet, Architectonicam,& Fabrilem. Architectonic partes,sunt secmentaria carpenta- , ria. Fabrilis Vero,sunt parte malleatoria,fusoria, sculptoria, & multa alia similia vitae

genera. Nauigatio vero conisnet omnem negotiationem in emendis vendendisque me

cibus,& in illis muta iis, tam domesticis qua, peregrinis. Alij Vero mercatura ponunt se ciem perie.Sed philosophus eam sub nauigatione designat,licet mercatura multis modis xa . accidat absque nauigatione. Sub agri cultu gimurici ra Vero quicquid in terra Iaboratur, intellioni otiio gitur,ad quam pertinet omnis agri cultus,telliciniai2 1 quicquid ad nemora,ac pascua & hortos pex

123쪽

tio,aucupij,aulumq; Volatus pertinet. Et generaliter ad eam pertinet omnis piscatura, re venandi genus in terra, mari, fluminibu vel aere. Item ad eam pertinet omnis apparatus ciborum,saporum, potuum, Et generaliter omnia officia piscatorum , carnificum, Coquorum,cauponum , tabernariorum. Sub medicina vero ipsa mede di ars, & chirurgia continetur. Sim1liter & apothecarioru, pigmentariorum turba:quibus iunge herbistas, o balneorum magistros, rasores, &similes. Sub theatrica vero aptantur omnes artes ad Iudos publicos, & priuatos, ad diuersa spectacula pertinentes. Cui vivendi modo, nistriones, sanniones,praestigiatores,& tragici connumerantur. Dicta est enim theatrica, secundum Isidorum & Hugonem, a theatro, ubi populus ad ludos coueniebat.Fiebant autem ludi in theatro, ubi etiam gesta recita bantur. In proscaenios vero choreas ducebat, - ec saltabant. In gImnasijs luctabatur;in amphitheatro certa Oant pedibus, equis vel cur xibus; in arenis pugiles exercitabantur.In coaliuias rithmis & musicis instrumentis psalle--bant,& alea ludebant. In Fanis tempore solenni deorum laudes canebant. Antiqui namque ludos inter legitimas actiones connumerabant, quia teperato motu naturalis calor nutriebatur' in corpore, & laetitia mentis reparabatur. Ves,quod magis credendum est , uia necesse fuit populum aliquando ad lu-um conuenire. Et voluerunt,ut inquit philosophus, determinata esse loca Iudenssi, ne in diuerso ijs priuatisq; locis conuenticula facientes, probrosa, & contumeliosa aliqua perpetrarent. Huiusmodi itaque artes, & viuendi genera honestissime a quolibet honeno viro valent exerceri. Na & sacra scripturi huiusmodi necessarias artes commendat inquiens in ecclesiastico: In manu artificis omnis opera laudabitur. Vnus ex prophetis

124쪽

ait: in porta regis artifices negociantur. Aut si forte caeteras artes ingenio praes eas peroptas, elige tibi liberaIes artes, prae sertim quatuor vltimas, quas mathematicas

Vocant,quς plerumq; magno,splendore homines eas sectantes Ilustrant. Legisti Sulpitium Gallum astronomum plurimum honoris&utilitatis attulisse Romanis. Qui cum bello proximi essent contra persas, ea nocte Iuna ecliptata est: quo signo sui pefacti R mani deliberabat bel lum non committendi At Sulpitius gallus astronomus publice pio

nuntiauit non esse malum omen , adducens

rationes astronomicas, quibus suasit populubellari , quod effectum est cum ingenti R .manorum victoria. Sic & apud Athenienses, cum Sol pateretur eclipsim, plurimi, ne esset mundi finis timebant. Sed Pericles mathematicus,per rationes astronomicas patriam fal. Lo timore liberauit, de cuius scientiae laudibus, atque abat Iatim infra agemus in tri- esimotexto capitulo. Sed de mechani eis, reumilibus artibus, quaplures claros euasisse compertum est . Legisti Lisippum pictorem ita Alexandro fuisse dilectum, propter facie de staturam eius mirifice depictam, ut eum ad magnos proueheret honores. Quid cle hastrionis arte dicemus Legisti go Roscio hi

serioue,qui tam excellens in ea arte euasit, veRomani nunquam meIiorem illo testareturi. Nam tam mira coram populo operabatur,reram praeclare ludos in theatro celebrabat, ut

ingenteni Romani populi dilectionem conis

sequeretur: adeo. vi Senatus nobilibus eum

aggreg aret. Adde socratem ipsum fontem sapientiae,qui artem aflectauit citharitandi , in qua tam clarus euasit, ut illam nobilem artem sitae ciuitati incognitam superadderet.

id de Tito dicam λ Qui adeo pauperi, revili ossicio vacabat, ut publicanus esset, de cum vectigalia praecio colli geret, tam fid

125쪽

Iiter tamen in eo officio se gessit, Vt propter

eius dignitatem probitatem , & fidem,creariis a Romanis consul fuerit, in quo mirisca

se gessit. Quid de Varrone λ qui carnificis offcio fungebatur, propter stas tamen virtutes, consill a Romanis creatus est. Sed quid Iita commemoramus 'Legisti apud Strabonem regi filium natum esse, quem nullo studio trahi posse ad artes militares ferunt,uel scientiscas, sed inclinabatur natura ipsa ad artem fabrilem, videbatque libenter fabros, dc ad eos cum poterat, declinabat. Idque rex conspiciens, de sapientum consilio,eum sito arbitrio reliquit, qui tam famosus in arte fabrili euasit,di tam egregia machinarum , dc ferramentorum prauidia Patri attulit, ut longe plus ei ex illa arte,quam ex militia profuerit. Non est ergo despicienda vita mechanicarum artium , dc multo minus mathematicarum. Nam si ex electione quis mediocrem, de humilem statum assumit, hoc certe perfectionis signiim

est , beatus enim praedicatur, qui in magnis Potuit transgredi, dc non est transgressiis. 1ales enim sublimari hic, dc in superna ciuitate merEntur. Vnde Grego. exponens il- Iud David: nonne cum paruulus esses in oculis tuis, cavut Israel factus es p quia inquit paruus tibi fui sti, magnus coram me fieri meruisti. Tanto enim praeciosior quis apud Deum existit, quanto sibi abiectior fit. Hinc Cassiodorus : Laudata est virorum sententia, quae rebus modum imponit, denos humilius considerare docet, quam de nobis amici expectant:quia plerunque non satiat , quod bonum putatur. Et iterum: optimum est moderata gerere, quae nullus audeat accusare. Non est denique dissidendum de sectatoribus humilium artium, quia . In eo exercitio humiliter dc fideliter agetes,

facilius quam in maximis administratio-

126쪽

Hier. . f.

nibus constituti, viam salutis consequi pota sunt. Adde ouoniam deest illis materia', desunt artes, desunti dia caeteros decipiendi;& astu fallendi. Maiores ut inquit propheta sapientes sint ut faciant mala, bona auetem facere nestitit. Praeterea alij ad alia aptinati sunt,quos sorte sua naturalis inclinatio ad parua inuitat,qui si magna tentant, deficiant necesse est. Debet erSo attendere unusquisque in se ad quod melius natura inclinatur. Vnde Ambro. unusquisque ingenium suum nouit,ideo ad id se applicet, quod sibi

aptum videtur. Et Cicero. ad suam cuiusquen uram consilium est omne reuocandum.Et Seneca: Male respondent coacta ingenia. Re Iuctante enim natura, virtus Iabor est.

His & similibus amici,& consanguinei persuadent aliquam ex praedictis artibus quam citius fore eligendam. Sed pia mater timida, & ex his quae pau-Ioante audiuit stupida, ilico in haec verba prorupit. CAP. XXIIII. DE DISSUASIO NE in genere vitae mechanicae, & quomodo licet sint artes necessariae, tamen non est necessarium illarum habere exercitium.

Item in rubricella sectilenti agit,quare mechanicae artes inuentae sunt, & quis sit illaru finis; fc quare sic appellentur. & an sint utiles ingeni js hominum; & an artifices sint veri cives & partes diuitatis.

A T Ε o R fili mi, magna est

vis quibusdam hominicius in dicendo. Nam, tuo Cicerone te , tanta copiose dicentis Virtus, Ut quae quis ait, etiam si ea ipse sciat,noua se audisse arbitretur.Quid anim praestantius, quam poste dicendo tenere hominum mentes, dc allicere plerunq; Volunt

127쪽

Iuntates ad ea,aut quae ignoramus, aut aliter scimus Θ nisi certe pe pecta cognitaque res ipsa esset, super qua pauloante locuti sunt amici, & attinentes tui, estecissent profecto intima verba sua, ut tandem illis acquiescerem: sed verum est fili mi,quia Aristotele te p ste quaedam falsa probabiliora sunt quibus- ' Idam veris. Adde,quia ut sapiens ait,ubi plurima verba ibi inopia,scilice veritatis & iu stitiae. Quippe loquar saluo omnium hono-Teὸ loquar tamen cum sapiente : quia stultus Verba multiplicat. Et iterim,qui multis verbis utitur,lςdit animam suam. Unde Gregorius super illo verbo,vir ventosus non iustifi cabitur. qui multa loquitur, iustificari nequa 'uam potest,quia dum quisque per verba de fuit,perdita grauitate silentii. mentis veritatis custodiam amittit. Habet enim hic

omnis vecitas, quia non multis, nec ornatis

verbis egoet, simplex est, & simplicibus con-

tentatur Cermonibus. Unde August. satis estrui verba Congruentia non oris eligantur ii

Hustria,sed rectoris sequatur ardorem. Hinc pulchre Tullius ex verborum splendore,& dicendi festiuitate suspitio quaedam artifi- .ciosae apparitionis nascitur,quς maxime orationi uim adimit. Et Seneca: Nihil tam iniquum quam manifesta verborum praeparatio:apparet enim subesse nescio quid mali. Redeo iam fili mi ad verba amicorum,plurima certe adducunt,quibus te ad plebeam,adscedam, ad turpemque vitam ducant. Malunt enim, ut aiunt, vilis smis te artibus deturpatum, sed prolem habente in intueri. qua egregias artibus, aut nobili vivendi modo imbutum, filijs carentem. Caeca est enim nisi fallor mens hominum,quae prolis periturae foecunditatem, potius quam virtutis,& verae R Iicitatis amico peroptat. Ait igitur fili mi, Pro. 1. me dimittas legem matris tuae: & in primis it Iud Chrysostomi cordi seme habe, quIa Om-

128쪽

PEC. VITAE NUMA.nino iniquum est, nobiliora ingenia studiis

deturpare minoribus. Novi ergo vires intellectus tui, quare ut cum tuo Seneca loquar,

ad aliud te natura aedidit, quam ut sis seruus, cum liber existas. Τeste enim rhilosopho, artifex artium mechanicarum speciem quandam seruitutis patitur,dum intellectu vigens qui liber est, rebus intellectu minoribus 1 eruit. Adde,quia in eis ipsis artibus doli, fra des , labores, & pericula non desunt. Unde apud Machabeos legitur: omnes artifices Seoperaris iniquitatis contriti sunt Cuius camiam scribit sapiens in prouerbijs, quia opus Pro. II.e. instabile facit impius artifex. Hinc Isaias; multitudo, inqui t hominum seducta per spe ciem operis:opus tamen iniquitatis in manibus eorum. Sed de singulis huiusmodi arti- bus statim lactus dicemus. Nec dissiteor,fili mi, quia exercitia ipsa mechanica necessinxia,& utilia plurimum existant, sed an ideo

ess gantur,con syderandum. Cloacariam enim atque latrinarum purgandarum usus, quam

necessarius,quanq; utilis sit, nemo ambigit. Sed an ideo a nobili iuuene,ac bonae indolis adolescente, a docto viro eligenda sint,tu ipse animaduerte, & iudicent amici tui cenλ- res. Simile videtur illud apostoli,quia qua

dam in nobis membra necessaria sunt, minus tamen honoratiora. Necessariae igitur sunt artes mechanicae ad politicam socialemque vitam , sed non ab omnibus necessiribexercentur. Unde philosophus in septimo politicorum ait: quod exercentes mechanicas artes,non proprie sunt partes ciuitatis, nec ciuiles, licet sint artes necessariae. Principaliter enim non dirigunt ad virtutem,quae est finis totius politiae bene ordinatae. Et noc est

quod pulchre ait sapiens in ecclesiastico,qui

cum mechanicasartes nominasi et,ait, omnes

hi in manibus suis sperauernnt, & unusquisque in arte sua sapiens est,& sine his non aedi

tara

129쪽

ficabitur civitast sed non sedebant super sellam iudicis, & testamentum iudicii non intelligunt, nec pa Iam facient disciplinam 8ciuilicium,sed solum operationi, artis Vacabunt. Haec ille. Quae verba apertissime probant mechanicas artes, licet necessarias ciuitatibus, suos tamen sectatores ineotos incere, nedum ad iudicandum & praendendum, sed & ad alios actiis politicos, & caetera omnia,quae ingenii,consilij, aut disciplinae sunt. Sed de hoc Iatius supra tetigimus m quint cap. huius libri. Artes igitur mechanicet exercendae sunt,tantum ex his, qui aliud melius non Valent. Verum quia de mechanicis artibus primo sermo adductus est,deinde de libexalibus artibus & mathematicis,dicemus primo de mechanicis, sub quibus omnes artes ad corpus pertinentes,continentur.

Q VARE INVENTAE SUNT

artes mechanicae:& quis illarum sit finis. V A N Τ V M attinet igitur ad sic appellatur: & quot numero sint. igitur socundum sententiam Aristotelis & Hug. in. suo didascalicon: causa inuentionis earum. fuit,ut natura subueniret, & occurreret humanis necessitatibus, di defectibus corporalibus. Ex quo elicitur finis illarum omnium. Ergo mechanicarum artium finis est supplementum necessitatuin & defectuum corpo rolium . Nam naturaliter nemo carnem

suam odio habuit. Videns igitur humana ratio multiplicem defectum carnis & corporum humanorum, ad occurrendum Pra dictis defectibus coepit ut solicita cogitare in singulis conuenientia subsidia. -Vt igitur facilius, melius, di decentius Vale mechanicas, artes, dignum est

ut a quada radice cognoscas, quare ars mechanica inuenta.

esl, dc quis eius finis: & qua ro

130쪽

rei natura ipsa praedictis hominum necessitatibus subuenire, eκcogitauit multiplices artes operativas in rebus exterioribus ad praesidium corporis, ut artem lanificii operativam vestium , & operativam armorum

de corio , ferro , & sic de ali)s. Et sic patet causa inuentionis istarum artium mechanicarum: quia fuit ex desiderio occurrendi necessitatibus,& defectibus corporalibus.

Et finis illarum est supplementum ipsorum

defectuum humanorum. Vocatur autem mechanicae secundum philosophum, & secundia Alfarabrum, & Hug. in didascolicon . quasi

adultering quia moechari fac1unt intellectu circa ea, quae no sunt proprie sua. Item quia opus artiticis est segregata coniungere, &eo iuncta segregare. cum igitur hoc artificis non sit naturale , imitatur naturam Vt potest . ideo mechanicum, id est, adulterinum Vel non proprie naturale vocatur .His igitur visis, tu fili mi, tene semper animo tuo illam antiquorum sapientum 1ententiam, quonianullo ingenuo uiro, aut de gloria & honoresue virtute certanti conuenit uti artibus mechanicis, aut seruilibus delectari exercitiis. Adde,quia licet necessariae & utiles sint & Ioco de tempore commendandae, habent tamε aculeos suos,habet pericula,& incommoda, quae tanto nobilia hominum ingenia ad terram usque perducunt,quato vires solius corporis exigunt, quinimo plerunque aptiores ingenio, inepti ad illa inueniuntur . Rursiis non. carent dolis, fraudibus, & deceptionibus plurimis;ut singulariter & de singulis videre libet, ubi de uniuscuiusque utilitate, & laudibus, ac incommo- ditate,& miseria, particulariter age