장음표시 사용
391쪽
quo malim in strocinctu : nam testamentum
inepte procinctum dixeris 3 licet Theophilus quoque procinctum legat , ut verisimile si, ita Tribonianum scripssse. At enim veteres ita locuti non sunt, ut hoc epitheton ipsi testamento apponerent : sed procinctum militem, procinctum exercitum , procinctam classem dicebant , id est, multitudinem hominum ad praelium instructam & paratam : eo quod togis incincti olim pugnabant , quo expeditiores.essent , teste Festo. Hinc preeinctus , pro
exercitus. Ammian. lib. I 8. procinctus adventam. Τestamenta autem quae pugnaturi instructa acie nuncupabant, endo procinctu vel in procinctia appellabant Glo T. Lat. Graec. endo pr cinctu , μενοι εν πολέμιν. Lucilius Balbus apud Cic. v. de nat. Deor. cap. I. Itaque maxima Reipub. partes in his bella, quibus Reiptib. salus continetur , nullis auspiciis administrantur, nulla perennia servantur , nulla ex acum nibus, nulli viri vocantur, ex quo in procinctu testamenta perierunt. Et lib. I. de Orat. cap. s3. apud
eumdem Antonius : taui duos filios suos parvos tuteIae populi Romani commendasset, ac se , tamquam in procinctu testamentum faceret sine libra atque tabulis , populum Rom. tutorem instituere dixisset illorum orbitati. Ita quoque Festus, Gellius , Ulpianus da. ioc. Plutarchus in Coriolan. p. is 8. ita hanc rem explicat: Erat eo tempore , inquit, mos Romanis praelium initurix scutaque sumpturis, τήβεννον, pra- cingere tuam , simulque δια θήκας ἀγραφους , te- flamenta sine scripto facere , & tribus aut quatuor audientibus haeredem nuncupare. v INN. Immo in texto Plutarchi in veιων καὶ rivsα-ρων, qui conficium septem. Forte καὶ pro ς ponitur, particula copulativa pro disjunctiva, quod saepe & alibi fit. Vid. Jo. Strauch. Lexic. partis. in voce. Ei. HEIN.
Euod dicebatur peν as σ libram A αἰτιον:ut i cribit Theophilus , hoc est inauspicatum veteribus visum fuit, sano & valente corpore testamentum facere velle , extra quam si praesens periculum foret, veluti si in hostem pugnandum esset, aut comitia testamentis faciendis ex professo haberentur : quod bis tantum in anno , s eidem Theophilo credimus, fiebat Sed cum hinc eveniret, ut ne aegrotantibus quidem semper libera esset testamenti factio a nec foeminae , quibus nulla comitiorum communio erat, teste Gellio lib. s. cap. I s. ulla ratione testari possent 3 excogitata postea est tertia testandi ratio , secundum quam &quovis loco ac tempore, & foeminis etiam suurema iudicia ordinare liceret. Hic modus
testandi per aes de libram dictus, quia per man-
cipationem , in qua ars de libra adhibebatur, fiebat: unde haeres per aes Se libram apud Ciceronem 2. de legib. Et sciendum est , Romanos primis temporibus aere gravi atque argento rudi, non s gnato, usos fuisse pro pecunia, atque haec appendere , non numerare solitos; signata pecunia demum post Pyrrum Regem devictum uti coepisse, eamque numerare, au ctore Plinio lib. 33. cap. Verba tamen Votera etiam postea retenta sunt, ut pendo, δ' pendo, expendo, nominaque ab his derivata;& imago quaedam vetusti moris in venditione atque alienatione rerum mancipi, quae uno verbo mancipatio dieitur , Cicero in Te c.
cap. IO. traditionem nexu vocat, propterra
quod haec mancipationem sequebatur nimirum ut is , in quem hae res transferebamus, eas emeret a domino aere M libra , appento ei νόμου , dicis causa , nummo uno. Atquς hoc modo plenissimo & optimo jure dominium in accipientem transferebatur , picoqscilicet iure Quiritium et cum alioqui bonita' rium dumtaxat transiret. Quo accommodad dum illud Horatii Dis. lib. I r. ep. 2. U. si βi proprium es , quod quis libra mercatus σest. Aderant praeter libri pendem quinque tri tes , cives Romani , puberes, certisque vcs
bis hic actus perficiebatur , vid. Ulp. l ,
II. . tit. I s. h. & Boet. In Top. ci apud quem etiam extat mancipationis form*'
ita dicit : Nunc ego hominem ex jure meum esse Ho, isque mihi emptus os hoc aere AE N que libra. Deinde aere percuria libram, indeqης
ei dat, a quo mancipium aeeipit, quast 'co. Iin recte eum locum emendat vir om x praedicatione dignus , sed omni major. ut Salmas. lib. de U. cap. 8. Traductum hoc pq stea & ad translationem universitatis rum, ut laturus successor familiam , N ς' universam substantiam testatoris ς' .ret, quo post mortem elus hoe tamquam Issto titulo bona possidere intelligeretur dem quoque solemnitas adhibita suit is λψyp tionibus & emancipationibus liberorum alibi vidimus. ViNN. Immo vera ratio p-μ altius repetenda, cur Romani testamenta ς' denda putarint per aes & libram. Legς ς bant de successione ab intes ato. Legς p ita cuiusque voluntate mutari non poterus γ '3 8. P. de pact. sed alia lege opus es. . prior abrogaretur. Hinc testament Qiim bant in comitiis calatis , per modum FPosteaquam autem leges XII. tabul/ qm is vis concessissent libertatem testandi, .itissima : Pateriam. uti legasit supcs P
392쪽
DE I EsTΑΜ EN tutelave suae rei, ita jus esto: opus erat fictione quadam , ne privati hominis voluntate leges viderentur mutari. Itaque fingebant, testatorem haereditatem, tanquam rem mancipi
vendere , addita secreta lege : Haec uti in his tabulis scripta sunt, ita do, ita lego , ita tentor . Facem hic praefero Vir Illustr. Corn. van
tauod per emancipationem ὶ Ita quoque Theophilus , Aul. Gellius , lib. s. e. 27. per familia
emancipationem. Nec video , cur potius legendum mancrpationem : quod vult D. Bachovius.
Etenim veteres non minus verbo emancipare,
quam mancipare utuntur , pro mancipio dare, tradere , vendere , alienare. Cicero de Senect. cap. z. Ita senectus bonesta est , F nemisi eman-
mbone e. 4. Cuidam eum vicino de parte finium Iustanti adbibitus arbiteν totum agrum redemit, e manet staυitque. Plinius Iib. I. epist. I 8. Agrume, meis longὸ pruris exactori publieo emancipavi. Cicero E. Philipp. tap. ar. Tum se venditum atque emancipatum tν bunatum eoniniis vestris ορ-
posuit : quo tamen loco non ignoro etiam mane*atiam legi. Imaginariam quamdam venditἰonem in Duabus de causis venditionem hanc imaginariam fuisse seribit Hotomannus: primum quia revera venditio non erat, sed liberalis bonorum omnium translatio, cum dicis tantum causa nummus unus appenderetur testatori: deinde quia familiae emptor, in quem tamquam in haere dem ea bona per emancipationem transfere bantur, haeres non erat, sed alius ab haerede. At oportebat distinguere tempora: nam quo tem-Pore hec testandi ratio primum introducta est, i pie h etes futurus familiam emebat: quod bis hoc loco testatur Theophilus, & intelligere
licet ex s. sed neque t o. ins eod. Progressu autem temporis , cum , ut credibile est , quod veterum simplicitas & probitas antea non consideraverat , experimentis compertum esset, eam rem testatori periculosam esse , atque insuper etiam causam odii in testatorem , invidiae in haeredem, legitimis successoribus praebere ; receptum est , ut palam quidem solemnitas adimplendae causa familiae emptor adhiberetur , sed qui, ut manceps fiduciarius, haeredi seorsum in tabulis clausis scripto , mortuo testatore, familiam remanciparet. Cujusrs URDINANDI s. rei caulam cum Plutarchus non intelligeret, in libro, cui titulus est, De fera numinis vindicta, de Romanis loquens, sic scribit br-
μους , - οις δέ πωλοῦσι νάς ἡ σιας 3 3 δικω παραλογεν. Transferantur huc verba Ulpiani ex tit. ΣΟ. g. 8. In testamento , inquit, quod mpo aes tr libram, duae res aguntur, familiae eman incipatio , tr nuncupatio testamenti. Nuncπattestamentum In btine modMm I Tabulas testamen-νi testator tenent , ita dieit I me tiri bis tabuliseeriise scripta sunt . ita do , ita lego , ita tesorritaque vos . Auirites testimonium perhibetote , quae nuncupatio & testatio vocantur. Priora duo genera ἰα desuetudinem abieraent
Recepto usu testamenti per aes de libram, priora illa duo minus frequentari coeperunt, paulatimque abiere in desuetudinem. Et quidemiam aetate Ciceronis perierant testamenta in procinctu , sicut ipse testatur , lib. 2. de nat.
Deo . eap. 3. sed nec testamenta calatis conatistiis arbitror diu postea mansisse: quod colligere mihi videor ex verbis Labeonis, qui apud
Gellium d. I. r s. e. α . se scribit, Iisium eσ-mitiis , qua eatata appellari π diximus, σ Derorum detestatio π testamenti fleri solebant. Utitur Labeo verbo temporis praeteriti, ut intelligamus, olim ista fieri solita, suo autem tempore duo ista genera calatorum comitiorum in usu amplius non fuisse : & perperam Ba-ch ovius ex eo , quod Labeo eodem loco scribit , tria genera testamentorum fuisse, in protinctu, calatis comitiis, per aes &Jibram, colligit , aetate Labeonis atque adeo Gellii testamenta calatis comitiis adhuc tu usu suisse; nam
eadem ratione colligas, eodem tempore viguisse adhuc testamenta in procinctu; quod falsum esse constat ex d. Ioco Ciceronis. II lud utique certum est , tempore mediae iurisprudentiae comitiis testari desitum fuisse: testis Ulpian. in fragm. d. fit. 2 o. g. I. VINN. Immolatis tabulis XII. desisse testamenta in comitiis calatis fieri , verosimillimum est. Quis
enim voluisset voluntatem suam submittere pinpuli , suffragiis quum libere suoque arbitrio testari posset Et quis maluisset publice & palam haeredem nuncupare , quam jure uti legibus XII. tab. concesso HEIN. Euod vero per aes in libram, ere. Priora illa duo testamentorum genera iam diu exoleverant , cum per aes & libram adhuc frequentarentur. Ulpianus d. loco scribit, suo tempore id solum in usu fuisse , nimirum ex ic stamentis , quae ad ius civile pertinebant , scilicetrioribus illis duobus abolitis. Nam secunum formam a praetore introductam, de juris Y y α mix-
393쪽
mixti, eo tempore testamenta quoque fieri solita , multis auctoritatibus doceri potest , ι. ad testium a1. 6. si qui3 4. I. pen. hoc tis. cum similib. de apud Ciceronem quoque non uno in loco mentio fit testamentorum obsignatorum. Ait, Partim in boe in usu esse desiit. An hoe ideo dicit, quia familiae emptor postea alius esse coepit ab haerede Sed hoc factum jam olim Se 1 ante adhuc Repub. Arbitror, Justinianum hoc significare voluisse , cum in te, stamento , quod per aes dc libram fiebat , duae
res antea agerentur , familiae mancipatio , de nuncupatio testamenti , solemnitatem familiae mancipandae paulatim exolevisse : solum alterum , nuncupationem scilicet testamenti, five solemnem voluntatis contestationem & quo dammodo numerum testium , usque ad sua tempora mansisse , scut apparet ex mixta testandi forma, qua posteritas uti coepit, f. 3. ins eod. quo loco hoc innuit ipse Iustinianus. Illa mera somnia luot, quae a quibusdam afferuntur , ideo testamenta per aes Se libram desisse fieri, quia emptio ista bonorum testatoris visa fit este contra bonos mores, & paetiam de futura successione , quod votum captandae
mortis inducat: neque enim vera emptio erat, ut hic eius effectus, ut testamentum mutare
non liceret, nec idem iam olim haeres , qui familiae emptor: N Theophilus, quem aiunt eamdem huius desuetudinis rationem reddere, tantum indicat, cur alium emptorem familiae, alium haeredem esse placuerit: quamquam N
ipse fallitur, dum id Justinianum hoc loco
De antiqua testandi ratione Praetor Ia.
a. Sed praedicta gnidem nomina testamentorum ad ius civile referebamur. Postea vero ex edicto praetoria forma alia faetendorum testamentorum introducta est. Iure etenim boκorario nulla manet-
paria desiderabatur , sed septem testium signa sufficiebant: eum jure rivisi signa testum non essent necessaria.
COMMENTARI Us a Nimia euriositatis esse velle indagare , eur In omnibus emancipationibus placuerit ad miniamum qianque te ses adesse , confutatis plero
D ius civile referebantu opponitur hoc loco jus civile praetorio : quod cum fit,
caeteras partes juris civilis intelligere
debemus , quae scilicet ex legibus, plebiscitis,
Senatusconsultis, decretis principum , auctoritate prudentum veniunt, I. r. de just. σjur. Sine ulla autem ratione est , quod D. Hot mannus cum praetorio iure hic comparari existimat id tantum jus , quod auctoritate pra- dentum , a quibus & formulae aliaeque solemnitates prosectae sunt, introductiam est: nam testamentorum usus in eqmitiis & procincta antiquior est ipss ra. tabulis , quibus tani est posterius est jus , quod a consultis compostum est , de communi nomine appellatum civile , ι. x. g. bii legib. s. de orig. jur. Et mindi alienandi per nexum & mancipationem ex lege ih. tabularum descendunt. Plane imaginariae mancipationes inventum sunt durisconsultorum; nec dubito , quin etiam testamentum per aes & libram , solemnitate mancipationis rerum singularum inter vivos pro lucta, ad alienationem bonorum omnium per ulti
Iure honorario nulla maneipatio desiderabam,
sed septem testium signa Testandi ratio jure prutorio introducta , simplicior est atque expeditior, quam illa juris civilis per nexum & im,
ginariam mancipationem , quippe cum Pr tor nihil aliud desideraret ad vim testamenes, quam ut id septem testibus propositum atque ab iis obsignatum esset. Licet enim tale ictu mentum jure civili non subs steret pio ter do fectum mancipationis : tamen Prator secvd-
dum illud bonorum possessionem stristi, meo haeredibus dabat. Ulpian. tit. pen. g. s. Aixν septem testium signa. In eo quod jure civili fiebat per aes & libram, non plures testes nec ei sarii, quam quinque : qui numerus legitima
erat in omni emancipatione. Sed Praetor, . solemnitatem juris civilis contempserit, num rum tamen civium , quem adesse in testamen'tis oportebat, minui noluit: ideoque duos te
stes in locum libri pendis N emptotis familix subrogavit. Simile huic est , quod apud L
jum I. Instit. tit. c. f. 3. Iegimus , In em patione liberorum , eum antea quinque testeι cum ιibripende ex ante flato intervenirent , post β ρ ρ libripende antes ars duos alios testes adbibiisti, ut septem testitim numerus impleretur. Nimiae au
tem curiositatis est, indagare velle, cur plὸ cuerit in omnibus mancipationibus minimum quinque testes praesentes esse. D. Giphani u& Bachovius suspicantur, originem hujus q*i narii numeri ductam a numero quinque clat sum, quas Servius Tullius instituit, atque huiusmodi actus confirmandos singulos test se singulis classibus initio accitos 'iisse, ut quo dammodo coram universo pol illo celebras
394쪽
viderentur ι perinde quasi singuIi testes suam
classem a universi populum universum repraesentassent. Nec obstare ait D. Bach ov. quod Dionys. Halicarnassensis scribit, non quinque, sed sex classes a Servio Rege institutas : nam sextam classem , quae infimi census erat, contemptam de nullo pene loco habitam fuisse. Mihi haec coniectura doctissimorum virorum nulla probabili ratione niti videtur. Nam si Per quinque istos testes populum repraesentari veteres intellexissent, numerum istum non auxisset in suo testamento Praetor. Deinde voluntas populi non ex numero classium , sed Centuriarum censebatur: nec quod plures clanses , sed quod plures centuriae iussissent , id
ratum habebatur, unde si vel primae classis Ccrituriat quae reliquam multitudinem tribus centuriis superabat ) convenissent , secundae
aut inferiorum classium non vocabantur. Quapropter , si Bach ovii rationem sequamur, potuit vel unus testis sufficere , ut actus coram maiore parte centuriarum celebratus videretur, civis maximi census, primam classem, hoc est , nonaginta & octo centurias repraesentans , vid. Dionys. Halicarii. lib. 4. Nec
Festo classici testes , quos dictos ait , qui tentamentis signandis adhibebantur, sunt testes ex singulis es assibus eoilecti, sed cives Romani e eo quod cives omnes in classe aliqua censebantur , & qui classem non habebant , nec cives Romani erant: quomodo & Jos. Scaliger hoc accepit. Errat enim Cale pinus , qui putat, per classicos testes Festum intellexisse homines primae classis, aut primae dignitatis: nam satis fuisse constat, si viri honesti essent N integrae famae 3 quamquam antiqui etiam
ita locuti sunt, ut classicos dicerent, non omnes , qui in classibus erant, sed primae tantum classis homines: unde per translationem auctores classici appellati , primae notae assidui, non proletarii scriptores, vid. Gell. I. T. e. II. T I. t s. e. g. Sunt, qui ideo, quinque testes adhibitos scribunt, quia totidem tribubus po- sulus constabat, Timae. Fab. diis. annivers. g. Iopper. bie in nosi qui magna in antiquitatis ignoratione versantur. Nusquam enim invenias , populum unquam in quinque tribus divisum suisse : quod quidem Faber etiam satetur 3 sed existimat, a Romulo tres tribus factas , easque duplicatas a Tarquinio Priscos itaque vice populi sex testes adhibitos , quo-
Ium tamen unus nomen ac munus libri pendis 'assumeret. At enim fi Livio credimus , nulla tribus a Romulo factae , quae quidem universam multitudinem continerent: sed tres modo equitum centuriae ex omni multitudine se-
lectae , quarum numerum Tarquinius , quia videbat equitem maxime suis viribus deesse, postea auxit. Et eodem auctore, primum factae tribus quatuor a Servio Tullio partibus urbis distinctae quod & Dion. Halicarn. lib. 4. consirmat. quo loco etiam refert,Fabium scriptum reliquisse , agrum praeterea universum in
viginti & sex partes divisum fuisse : quas tribus rusticas si cum urbanis Conjungas, fient tribus triginta. Subjicit tamen , Venonium memoriae prodidisse , triginta & unam tribus sub Rege Servio suisse. Libro autem septimo
apud eumdem de judicio Coriolani sic scriptum reperimus t Ciam una ty viginti tribus Romae e sent , qua missae sunt in suffragium, novi mhabuisse Martium t a quibus absolutus est. Proinde longe majorem testium adhiberi oportet,s per eos tribuum numerum repraesentari volumus , & post expletum triginta quidque
tribuum numerum testes quinque de triginta. ViNN. Non sane absurdum est, quod de classibus suspicatur Bach ovius. In manciparione agebatur de dominio iuris Quiritium
trasserendo , & hinc nihil videbatur aequius, quam ut Quiritium arbitrio res generetur. Quirites tempore XII. tab. erant descripti in sex classes. Sed sexta classis ex proletariis &capite censis constabat. Quum vero proletarii testes nullius auctoritatis haberentur , iisque opponerentur testes Hasici , probabile est, ideo sufficere creditum esse testes quinque, tamquam , qui totidem Quiritium classes repraesentarent. Id addo , mancipationis ritum esse XII. tabulis antiquiorem , cum in iis mentio illius fiat tanquam jam noti & rei epti. Putarim a Servio inventum, qui & divisionis populi in classes auctor est. Eum enim leges de contractibus tulisse , docet Dionys. Hal. lib. s. p. 2 8. unde & praecipuus sanctor legum dicitur a Tacito , lib. I. Annal. cap.
Cum jure civili signa testium non essent necffaria In testamento , quod fiebat per aes delibram. In eo enim duae tantum res necessariae erant, familiae mancipatio, & nuneupatio testamenti, sive voluntatis testibus exhibitae solemnis contestatio , Ut p. tit. 2 o. f. 8. Quod
postremum tamen nunc demum receptum videri potest , postquam coepit alius saerus se-orium in chartis vel tabulis scribi; alii familia palam mancipari : nisi forte ad ea legata
reseras , quae ad familiae mancipationem non pertinebant. Auctor enim Theophilus est, tu latorem post mancipationem mox ordina Te,
quid post mortem fieri vellet, & familiae emptori sive haeredi dicere solicum, Huic volo dari
395쪽
De conjunctione juris Civilis &
3. Sed cum paulatim , tam ex usu bominum, quam ex constitui non emendationibus coepit in unam consonantiam jus civile in Pr.etorium jungi, eonstitutum es , ut uno eodemque tempore , quod jus eiυile quodammodo exigebat , septem testibus adbibitis , in subscriptione testium, quod ex conseriturionibus inventum est , tr ex edicto Praetoris, signacula testamentis imponerentur : ita ut bae jurtriparιrtim esse videatur : σ tester quidem , eorumque praesentia, uno contextu , testamenti ee-ιebrandi gratia a jure eitili descendant : subserj-σiones autem testatoris testium ex sacrarum confiitutionum observatione adhibeantur : signacula autem in testum numerus ex edicto Pratoris. N o T AE.
3. Septem testibos adbibitis Specialiter rogatis , aut certio ratis se ad testamentum adhiberi, d. I. 2 r. f. pen. Ex Nov. Leon. I. quinque sufficiunt: quod ius in Oriente receptum fuit. Graeci ad i. s. D. Atab. test. Ham . lib. s. rit. I. f. T. Basil. I s. tit. I. σ 3. tr lib. 4s. ii γέ
uodammodo Nam ius civile quinque tantum testes exigebat, reliqui duo in vicem ponderatoris tu familiae emptoris a Praetore lubntituti. vi NN. Immo in civem ponderatoris
vel libri pendis & antestati. Vid. Caj. IV.
Subscriptiones testatoris , t e. Ita constitutum a Theodos. l. hi. C. eod. additumque , si testator litteras ignoret, vel subscribere nequeat , octavum ut subscriptorem adhibeat.
Adeo autem & subscriptio & simul obsignatio
necessaria , ut alterutro omita, testamentum vitietur , ι. 22. 6. Φ. D. eod. COMMENTARI Us. I Reeepto testamento mixto , quale hie describitur , non flatim antiquata testamenta per aes in libram , neque vim testamenti praetorii
a Numerum septem testium requiri ad folemnitatem ordinationia , non eum quod obscurius dictum est , postea testator explanat. 3 Subscriptiones restium jam tempore media juri prudentiae in usum fuisse.
4 Leae Cornelia testamentaria edictum Pνaeroris de obsignandis tabul f eon'matum. In testamento scripto non exigi, ut testis intelligat sermonem testatoris. 6 Testes rogatos adesse oportere e nee non alia qua dam scripto testamenta eum nuncupativo com
aeuid sit , Mno eontextu actus testatori: trinum contractus in testamento aut inteν testaη- dum celebrari queant.
8 3n non obstante solemnitatis alicujus omise tvoluntas testatoris obliget in foro conscientia. Am ex usu homἰnum , quam ex constitutiθ- luum emendatione Sensus est , cum duo essent simplicia testamentorum genera,
unum civile , alterum praetorium, usu hominum jus civile cum praetorio hac in parte coaluisse , atque inde mixtum extitisse testamenti genus ex utroque illo jure collectum, quod & constitutionibus postea probatum sit; addito , ut testator & testes omnes subscriberent: ut adeo forma conficiendi per scripturam testamenti, qua posterior aetas uti coepit, quamque sustinianiis hic describit, ex triplici iure conflata fit 3 ex jure civili antiquo, ei novo constitutionum Principalium , atqος jure honorario. Per hoc tamen non statim 3ο liquata fuit civilis ratio testandi petra bram , Ulpian. tit. 28. f. 8. neque testamenti vis aut usus sublatus : de que sys. non tamen. s. inse. quib. mod. test. las ο eodemque tempore Haec subtilitas ex jρ' re civili est, I. qui resam. 1 o. g. Tveteret, i. b redes palam. et r. f. ult. Me rit. l. tum a ti quitatis. 28. C. eod. Est enim ex iure civili,
uod actus solemnes & legitimi continui evς
dammodo , id est . fere. Additum , quia in t septem restibus adbibitiι. Nam jus civile P p que tantum testes exigebat , reliqui duo p Φlibri pende & familiae emptore a Praetore lubi
tituri : & ideo paulo post iuri civili adscribi
dumtaxat actus continuitatem & testium p δ' sentiam 3 numerum testium iuri praetorio, ii ilud notandum est, numerum istum septem ei tium requiri ad solemnitatem ordinatiosi,
testamenti , sive cum de substantialibus , o loquuntur, testamenti quaestio est : non au mubi quod obscurius in testamento dictum scrip tumue : post solemnia testator explanat I vel uti si cum Titio centum testasset, de mulist Titios amicos haberet, postea declaraVerit 3
396쪽
LI E I E sT AA EN TIde quo senserit, d. I. baredes palam. 2I. f. I. hoc tit. Leo quinque testes sufficere voluit, Nov. Leon. 4 I. quod receptum in Oriente,
Subseriptionem testium Et testatoris, ut mox. Ita enim constitutum a Theodoso l. consuItissima. 2I. C. eod. additumque, si testator litteras ignoret , vel subscribere nequeat, octavum ut subscriptionem adhibeat. Caeterum ex
constitutione Iustiniani, si testator propria manu totum testamentum conscripserit, idque se fecisse in tabulis specialiter expresserit, nihil opus est vel ipsum vel alium eius nomine subscribere, L eum antiquitaI. 23. g. I. C. eod.
3 Quo tempore , aut a quo primum Principe testium subscriptio introducta sit , incertum est. Illud constat , jam apud antiquiores ita jus fuisse , atque adeo aetate Jurisconsultorum Pauli & III piani , i. ad testium. 22. f. q. I. pen. hoc tis. quos Papinianum assessores habuisse , a Lampridio proditum est. Ex edicto praetoris signacula γ Obsignationem testium esse ex edicto Praetoris indicant, ι. si
testamentum. 23. eod. g. non tamen. s. inse.
quib. mod. res. in*m. Ulpian. tit- α I. f. si 4 septem. Quamobrem quod M. Tullius , 3ἀHerr. meminit tabularum testamenti obsignatarum e lege , legem intelligens Corneliam testamentariam , recte Dia wesembecius sic accepit , Syllam , quod jam ante ex edicto erat, lege sua comprehendita, non vi edictum toIleres, atque ex lege a se lata in posterum signa adhibeti vellet , sed potius ut auctoritatem edicti confirmaret. Obsignatio autem argumento certissimo est , scripturam jure praetorio necessariam fuisse , ut obsignationis it Ilus subjectu micum jure civili, quod nec subiacriptionem , nec obsignationem desiderabat, scriptura non omnino necessaria fuerit. Quamvis credibile sit , frequentius ob rei memoriam scripturam intervenisse : quod & tutius esse coepit , postquam haeres emptor familiae esse desiit. Adeo autem & subscriptio & simul obsignatio necessaria est , ut deficiente alter
tra testamentum injustum sit , I. ad testtam. Q. f. qMis. Φ. boc. tit. teneaturque fals crimine tabe Ilio , qui nota utramque adhibendam curavit , I. jubemus. 29. in fln. C. eod. Et tester quidem lx eorum praesentiam Quod testi iam pr esentiam requirit, non videtur esse proprium testium testamentariorum, sed commutae omnium , qui ad actum aliquem celebraridum adhibentur. Non est autem fatis cor Porc testes praesentus esse , nasi & animo sint intelligantque voluntatem testatoris. Neque
tamen seritionis intelligentiam requirimus, sed SURDINANDIS . 3 s 9
placet susticere , si vel sensu quis percipiat,
cui rei adhibitus fit. Enim vero durare testes debent, donec suprema contestatio peragatur; invitos tamen retinere non licet: & si retentisnt, testamentum non subsistit. I. qui test
gati adesse debent , aut saltem si alterius rei causa collecti sint, ante testimonium certio- rari , se ad testamentum adhiberi , L haeredes.
2I. g. pen. eod. L 2I. C. eod. Neque haec so- Iemnitas , cum si extrinseca , praesumitur intervenisse, etsi in testamento scriptum sit, praesenribiti testibus infrascriptis : sed iuxta communem sententiam probari debet , nisi additumst , π caetera , aut notarius nominatim rogationis fecerit mentionem. Viv. eomm. opverb. reses tam in testamento Farina c. lib. 2. de resib. tit. 6. Vasq. lib. 2. de Dec. ereat. f. II. res. 8.num. M. Grass. f. testamentum. qu. s 8. Manti c. 2. de conj. ult. voL tit. I 2 Hoc amplius& in conspectu testatoris, testimonii officio sunsi necesse est,t. s. C. eoae. Quapropter non est satis , ut quidam tradiderunt, teste& oculatos eme , si testatorem ipfi non videant, somte velo aut cortina interiecta conspectum adimente , licet vocem ejus audiant: sed necesse est, ut faciem eius videant, ne qua fraus fiat, alio forte sub ornato , qui vocem tessatoris imitando simul et 3 at ille , de quo Cynus testatur in d. L p. qui obrepserat mulieri simi lando vocem mariti. Estque haec receptior interpretum sententia , teste Sichardo in L I s. n. a. ubi tradit , Glossiam in L E. f. idem Labeo. 3. de aq. plum are. contra sentientem communiter reprobari , add. CIar. f. tes mentum. q. s9. Christiti. HI- Φ. deri T. n. εω Grass. d. f. testamenIum. q. s P. n.
Uno eontextu Mία ὐφη , αδιαλειπτρα , uno reodemque die ac tempore , I hac confutiis ma. 2I. C. boc. tiri nulloque actu ab instituto negotio alieno interveniente , L haeredes palam. 2I. f. ulti hoc tis. c. I. 2I. C. eod. nisi sorte talis sit actus , quem ratio morbi testatoris , vel necessitas naturae efflagitet etiam
in testibus : quod pluribus explicat Justinia
nus, I. cum antiquitas. 28. Cod. eod. ut tamen
si quid superveneti e , ob quod aliquis e testibus diutius abesse cogatur , alius testis substitui debeat, d. L 23. Caeterum haec non eo
pertinent, ut testator teneatur eodem tempore & testes adhibere , & testamentum scribere, et dictate, ac finire : sed ad nuncupationem testamenti sive ipsam testationem & declarationem voluntatis , cum scilicet teli amentum subscribendum 8e obsignandum testibus in eam rem adhibitis offertur : nam quin alio tempo-
397쪽
re testamentum conscribere 3 & scriptionemiae pius interrumpere , alio vero testes ad solemnia adhibere possit , non ambigitur , d.
I. xi. C. hoc tit. Cum igitur nudo actus contextu testari oporteat; negotioque alieno aut ad testamentum non pertinente interposito actus ille interrumpatur, vitieturque testamentum : hinc facile colligere est , quid judicandum sit de quaestione , quae vulgo moveri Ib-let , an contractus celebrari inter icstandum possunt. Nam si contractus est actus extraneus& alienus a testamento , uti revera est ; necesse est , actum testindi celebratione contractus interrumpi : veluti si testator , cum jam coetisset ordinare testamentum , & necdum absolvisset, fundum aut rem aliam Titio vendere aut locare instituat. Quod si ita quaestio formettur , ut quaeratur, an possit contractus fieri in i plo testamento ; ne hoc quidem admittendum videtur. Quippe cum contractus , qua talis, non intelligatur , nisi celebratus sit inter plures : at quae testamento caventur , ab uno caventur testatore , atque ex unius illius
voluntate stant & cadunt. Non obstat igitur, quod testamento libertum assignare licet, leg. I. g. I. de affign. liberi. f. ult. ins eod. tit. Siquidem at signatio liberti , licet proprie neque legatum sit , neque fidei commissum, L 7. d. tit. vim tamen legati habet, dum ius patronatus , quod alioqui commune futurum erat, urit in lolidum relinquitur. Sic pignoris,
ι. non . es mirum. 26. de pign. act. duorum, reorum , IN. s. de duobus reis , uiusfructus, S. I. sup . de usus. servitutum , g. ult. sup . de se . praed. testamenti constitutio , contractus non est. Neque etiam cum haec testator constituit , cum alio contrahit , neque etiam ullo modo naturam contractus aut conventionis sapit: sed ut caetera , quae testamento caventur , legantur , aut relinquuntur , revocaris possunt. Gravissima hic moveri solet quaestio,
an si legitimus numerus testium adhibitus non fuerit, aliudve quid merae solemnitates in . tentamento omissum , veluti si testes rogati non snt , aut tantum subsignaverint sive lubicripserint, non etiam obsignaverint , tale testamentum saltem in foro conscientiae haeredem ab intestato , eui de voluntate testatoris coniatat , non obliget ad restituendam haereditatem haeredi scripto , & ad legata praestanda. Obligare negat Domin . Soto lib. 4. de just. σ
veritas spectetur secundum simplicitatem iuris naturalis , c. i. d p. r. sufficit ad conscientiam devinciendam , ut subsit aliqua obligatio. Qualis autem ea sit, civilis, ex qua eliλα agi possit, an naturalis , quae ad petendum istia ro externo inem cax , nihil interest. At iaquaestione proposita , si haeredibus certo conbtet de voluntate defuncti, nullamque frauden
intervenisse, ad quam avertendam solemnitas omnis iuris civilis comparata est, non ξγtest non iubesse naturalis obligatio, fac. IV. z.
C. de Meleom. Ieg. etim amplius. 84. f. I. de R. I. leg. quia. I s. de don. int. vir. uxor. f. ult. ins de fideicom. bar. I. vlt c. eu,
Quod etiam bone intellexit Plinius , qui O, id saepissime scripsit , voluntatem desun29-rum , etiamsi iure deficiatur, bonis haeredibo
pro iure esse, lib. 2. eps. 16. lib. Φ. eps. imiib. s. eps. 7. Eoque pertinet & illud SenecnAngusta innocentia est, secundum leges sintellipeiviles bonum esse. Nimirum lex conscientia, quae eadem & naturae , legibus civilibus no mutatur , sed una & apud omnes eadem ed& semper fuit, utpote cordibus omnium hominum divinitus inscripta. Haec lex cum iacorde loquatur , & dictet , voluntatem de
functi quamvis irritam , s iuris solemnita trarespicias , servari oportere , utique vi tannon servat , contra conscientiam facit. N.d
obstat , quod lex civilis, quae solemnitates id troduxit, justa est, & ad communem Reipub utilitatem condita , ne quid scilicet falfitatis
in ordinandis testamentis committatur. Nam in quaestione nostra praesupponimus, testam 'tum esse verum & sincerum , deque eo haeredi constare; quod solum in foro conscientiae ccm sideratur. Et ex converso igitur salva pietat retineri quoque poterit, saltem quamdist in On contradicitur , quod relictum est tesu mento propter deliquium solemnitatis alico jus jure civin invalido. Manti er alii su Grol. lib. I. de jur. belli U paceap. 7. num 'T E x T U S .
Solemnitas addita a Justiniano.
. Sed bis Omn bus a nostra eonst tutione pro ter testamentorum sinceritatem , in nulla I Madbibeatur , hoe additum est , ut per manu: testiatoriι , vel testium , nomen haeredis exprim/ tur , π omnia secundum illius eonstitutionis it
398쪽
Juod tamen abrogatum, Nov. II s. e. s. ut jam umma solemnitas iterum ad ea redeat, quae comprehensa g. praeced. In quibusdam paganorum testamentis etiam de illa ipsa solemnitate aliquid remissum , I. 8. L 2I. g. pen. I.
MI . Cod. eod. de tota fere in testamentis parentum inter liberos, d. I. a I. g. I. π auth. quod fine C. eod. Nov. Io T. COMMENTARI Us.
a Ruod boe g. constituitur , pugnare eum pri cipali sine testamenti feripti tollere etiam id, quo boe testamentum maxime disseri a nun-
x auibus in testamentis paganorum , in quatenus solemnitates remisse.
esse , duos testes eum Parocho adbiberi; quod mores hodierni fere sequuntur Nostra eonstitutione Extat in I. jubemur. 26. C. boetis. Jubet autem Justinianus, ut praeter caeteras solemnitates , quassu Pra commemoravimus, etiam haec adhibeatur , ut testator nomen haeredis vel in sua sub
scriptione aliave parte testamenti exprimae, Vel coram testibus nuncupet , si litterarum imperitus sit, aut propter morbi acerbitatem a scribere nequeat. Quae Iustiniani constitutio prope est ut pugnet cum principali fine , ob quem testamenta per scripturam fieri initio utile visum fuit, scilicet ut testator securitatis Arae causa nomen haeredis celare posset : de tabulas chartasve , in quibus scriptus esset, Clausas vel involutas testibus signandas de subscribendas proponere : unde huic testamento nomen mystici. Tollitque adeo id, quo scriptum testamentum maxime dissert a nuncupari vo , cuius proprium est, ut praesentibus testibus nomen haeredis nuncupetur,s. MIt. ins eod. L haeredet. 2 r. pr. eos. Atque
ideo etiam , ut opinor , quod ex bie , ex ind. I. Iubemus. de suo Justinianum adhibuit, iterum dempsit ac remisit Nov. II s. c. s. ut iam summa solemnitatis in testamento scripto requisitae iterum ad ea redeat, quae com Prehensa sunt f. praeci Sc apertius paulo con Deitiatione Τheodosii, L bae eonsultissima. 1 T. a. C. eod. Ex hac tamen solemnitate aliquid remissum est in quinque testamentorum generibus. I. In testamento parentum inter Iiberos: s ORDINANDI s. 36 Isiquidem huiusmodi voluntatem etiam ex tentamento impersecto valere placuit, d. ι. M. . f. C. hoe tit. 8c nuncupata quidem parentis Voluntas omnimodo rata est, dum ea constet,
ut de caeteris rebus , id est, saltem duobus retatibus , scripto autem declarata, si & tempus testamenti facti , & nomina liberorum , de uncias , & res , quas inter liberos distributas Velit , expresserit ; idque clare & plenis litteris , non notis aut fgnis , debetque parens aut ipse haec scribere , aut saltem manu sua
subcribere. Nov. Io 7. unde aurb. quod sine. C. eod. π ib. DD. Clar. f. testamentum. quas. 8.Myns. s. obf. 18. Call. 2. obf. m. Christin.
De kher. dissert. 2. lib. 2. D. lac. Coren . rer. Dd. Obs. I s. plenissime Gudelin. Iib. 2. de Dr. noviss. ωρ. s. add. nostra lib. a. sel. quaes. cap. II. exseq. a. In testamentis rusticanorum, quibus permissum quinque testes adhibere, si plures non reperiantur, remissae item subcriptiones si litterari desint , I. uIt. C. eod. I. In te iatamento quoque tempore pestis facto de solemni numero testium quid remittendum censent Interpretes, vid. Myns. I. obf. 96. Gai I.. a. obf. tr 8. Pech. 3. de te sam. conjug. I 8 Praec Ever hard. Cons. 6 i. quod quidem rationem habet , utique si pestis sit vehemens,
testamentum. quaest. s s. n. 3. Christin. vol. 4. Mess. s. n. s. At jure nostro hoc tantum remissum hoc casu videtur , ut non necesse sit
testes septem simul jungi , iunctolque eodem
tempore subscribere de signare , ι. g. C. hoetit. quamquam contrarium passim usu receptum , teste Sande Iib. 4. tit. i. def. . er Uἐ' eis. De moribus nostris ambigit Grol. 2. ἰntrod. e. II. sed vide Groenev. de teg. abrog. add. I. 8. In omni testamento ad pias causas quaevis voluntas suprema , vel coram duobus testibus testata Canonibus rata habetur , cap.
relatum. Ir. κ. hoe tit. Postremo in testamen
to posteriore , in quo Rripti sunt haeredes,
qui ab intestato ad haereditatem vocantur, pla cute sume e re quinque testium iuratorum depositiones 3 ac infirmato priori testamento, posteriorem hanc valere voluntatem , non tamquam testamentum , sed tamquam voluntatem ultimam intestati , d. t. et r. f. pen. trib. DD. hoe tit. In universum autem iure Ca- tnoni eo , ut ratum sit quolibet testamentum, sufficit duos testes cum Parocho adhibuisse,
cap. cum esseι. IO. κ eod. Neque enim potest
hic ea non restringi ad testamenta ad pias causas , quod quidam faciunt propter d. cap. relatum eod. Nam in d. cap. eum esses. Alexa Z E deria
399쪽
der tertius id in omni testamento generaliter constituit , nominatim improbata constitutione juris civilis de leptem testibus adhibe dis , ut nimis longe recedentem ab eo, quod scriptum est : In ore duorum vel trium testium flet omne verbum. Et licet nonnulli existiment, causam nullam fuisse , cur Pontifex id, quod bene , ut aiunt , ad fraudes hominum avertendas, ι. ult. C. de fidele. jure civili constitutum fuit, mutaret : tamen constitutionem Pontificiam usus sere probavit : quidi alias aegre patitur nimis se longe abduci a simplicitate juris naturae. T E x T V s .
De annulis quibus testamenta signantur.
s. Possunt aut in omnes testes Ur uno annulo
signare testamentum. Auid enim si septem annuli una sculptura fuerint , fecundum quod Papiniano visum est Sed π alieno quoque annulo licet signare testamentum. COMMENTARI Usiar Et si turisu est alieno annulo signantem in subscriptione id profiteri ; tamen Ur eo omissa testamensum subsistere.. a Auod bie de ulti annuli alieni traditur , non pertinere ad personas publieas , quα ex of eio sigilia instrumentis apponunt.
3 Utrum annulo dumtaxat testamenta signare Iiceat , an in alio instrumento ebaracterem habent
Gm testes omnes testamentum solemne rquod per scripturam ordinatur , signare oporteat 3 quaesitum est , an necesse sit, singulos testes singulis annulis & unumquemque proprio signare; an vero uno possint omnes,& eo quoque alieno Et placuit, posse omnes signare & uno annulo , qui scilicet unius. ex testibus sit, & item alieno 3 qui nullius sit eorum , sed vel testatoris , vel alterius cujuscumque, I. ad testum. 22. g. 2. eod. I. Pa. C.
1 eod. Quod quamquam interpretes vulgo ex Durandi sententia sic temperant , ut existi ment, debere eum , qui non suo , sed alieno annulo signat, id in subcriptione profiteri, ne in crimen falsi incidat ; tamen ego Joan. Fabro & Viglio , quos etiam nunc plerique sequuntur , assentior , confitentibus quidem tutius esse , si mentio ejus rei in subscriptione fiat : caeterum , & eo omisso , testamentum nihilominus subfstere putant propter TIT. X. simplicem & generalem definitionem juris civilis hoc loco & supra dd. II. traditam. Poenam vero non meheri, quod fit lege permittente , ι. Gracchus. 4. C. de adulter. Sed & jus
praetorium , quod praeter signa testium nihil requirit, hac in parte non discrepare a iure civili. Igitur etsi facilius agnoscitur signum impressum annulo alieno , cum id in subcri Ptione annotatum est , cum tamen & sine eo recognosci possit, & vel ex eo etiam facile, quod quisque testis ex constitutionibus subncribere debet, qui & cuius testamentum fgnaverit , I. pen. boe tit. non putaverim , Vitiari testamentum signatum annulo alieno , ob id , quod signator non adjecerit, annulo alieno se signasse Unde tamen minime efficitur,
quod docuit Bart. in I. a. test . quem aper. mortuo uno ex testibus ante apertas tabulas , tentamentum concidere. Nam eum inspectio si-gi liorum non pertineat ad formalem aliquam testamenti solemnitatem, sed ad probationem dumtaxat voluntatis , cur si ea aliunde probari queat , non substineatur defuncti judicium λ Et quid si unus e testibus mutus , surdus , caecus aut furiosus factus fuerit vid α. Vigi. ad 6. sed eum r. boe titia ubi multas contra Bart. allegat auctoritates .. Planh quod hic de usu annulli alieni in sgnando traditur, trahendum non est ad personas publicas , quae sigilla ex officio instrumentis appendunt, taverbi causa Notarios Nam ab his praeciSe Ie- α quiritur , ut sEilla sua apponant, idque aucioritatis & fidei publicae causa , atque ut in
dubio ex unius eum altero comparatione Cognosci possint. Nov. 3. e. 6 Testium autem
in testamento non sigilla a sed obsignationem lex requirit, ut cum opus est , signum recognoscentes , se id appotuisse testificentur. Namitae institutum fuit, ut eum ad aperiendas ta-hulax testamenti ventum esset, priusquam resignarentur , Praetor signatores convenire cogeret , & sigilla sua recognoscere L I. A. ι. Tvi
auid enim si septem annulii tina sculptura se rini Quasi dicae, nemini mirum videri debere', quod testibus permissum sit signare uno eodemque annulo. Fieri enim posse , ut septem annulli , quamlumvis singuli singulorum
sint , eamdem habeant figuram , τεν ἄ- τον χαρακτηνα Neque tamen ob id minus teia tamentum consistere. Potest vero id etiam hodie contingere , veluti si plures ex eadem familia ad signandum adhibeantur, cum nunc agnatorum omnium eadem sint insignia , nec amplius nomen in circumferentia annulli signatorii poni soleat. Diuitire
400쪽
Sed er alieno annullo Qui scilicet nullius e testibus sit. Ex eo autem quod annulli plerumque mentio fit, non satis recte colligitur, alio instrumento signatoria testamenta signari non potuisse : dici enim potest , idcirco id fieri a quia frequentius annullis veteres signabant. Et tamen de eo dubitatum fuisse , obtinuisseque, ut tantum annulo signare liceret, constat ex I. ad testium. 22. f. signum. s. hoc
rit. quod ad scrupulosam testandi subtilitatem Cui ac. lib. 4. obf II. resert : alii etiam ad facilitatem probationis , quia notior sit Garacter annuli, qui in digitis gestari solet. Sed ista ratio nullius pretii ; nam& alieno annulo signare licet. Et quid si idem sit character instrumenti & annuli ; tunc enim nullo modo dignosci poterit, utrum annulo , an alio instrumento signatum sit. Et puto , Juristonsultum in d. I. ix. g. s. annuli appellatione non tam intelligere figuram annuli geometricam, quam sculpturam ; nec excludere volu in se instrumentum , quod eamdem sculpturam Cum annulo habeat, sed aliud signum imprensum, diversum a charactere annuli e cuiusmodi forte instrumentis veteres usi ad alia, quam litteras aut tabulas obsignandas. Id quod etiam Verba Iurisconsulti indicant: variὸ enἰm , inuit, bomines signat. Quod omnino accipienum est de varietate characteris , non de materia aut forma instrumenti signatorii geometrica. Etenim qui in signando eodem temper charactere utitur , licet diversis instrumentis, quibus insculptus est , non vari E signat, sed uniformiter. Et quaeso , si idem character est, quid interest, utrum instrumentum rotundum, an triangulum aut quadratum sit Aut quomodo id dignosci poterit 3 ac proinde etiam absurdum non est , si annulo signasse dicatur, qui signavit instrumento ,' quod characterem annuli insculptum habet. Quamobrem prope est , ut assentiar Baroni , Hotom. wesemb. ad bunc. g. & Donelio s. comm. 8. qui locum Ulpiani in d. l. εχ. g. s. legendum putant , interposita negatione , in magis est, ut
reon tantum annulo. Quod & temperamentum subjectum, dum tamen babeat χαρακτ, quodammodo postulat. Et ita quoque Bariolus Iegisse videtur argum. summarii d. s. s. &Joan. de Platea, qui istum f. citat ad probandum , quod scribit, non annulo tantum, sed alio quoque instrumento sgnatorio posse signari. Mich. Attaliat. omops. t. II. ἐν δακτυλιω, ουτοι βουλλωτηορiω. Atque ita & doctiss. Salmas. Iib. de mod. usur. cap. IO. pag. 4 ff. Alii malunt , retenta lectione cum D. Connano,
. comm. 2. Ulpianum intelligere de testibus, is ORDINANDIS . qui plura signa habent , unum in annulo, alterum & diversum in re alia impressum : ut hi potius annulo signare debeant , quam alio ullo instrumento ; quia id signum , quod in annulo est, magis cujuscunaque proprium eia se putatur , magisque notum & certum est. Hodie haec quaestio supervacua est, cum testes subscripsisse sufficiat, signa eorum non requi rantur , sed solius sigillum Notarii. Jac. Uerv-Vey art. testand. e. s. De more & modo signandi apud veteres usitato adi D. Salmas. lib. de mod. usur. e. II. VINN. Cave aliquid mutandum , vel particulam safutarem non intrudendam existimes in i. o. f. s. f. qui test. De. pus Nec enim codices addicunt , nec verba : dum tamen babeat id flagitant : dantur enim & annuli, qui non habent Quod autem annulos abscisse exigerentur veteres, ejus rei rationem eadem lex videtur reddere. Variὸ enim homines sit nant, inruit Ulpianus. Alio typo utebantur domi in
gnandis celis pecuniariis, lagenis, cuius usus etiam patebat matribus milias : alio utebatur paterfamilias in obsignandis litteris & inntrumentis , eumque fere annulo. insculptum circumferebat. Loca veterum non adscribo. Adi Lips. ad Tacit Ann. II. 2. & adde Suet. Aug. eap. so. Non itaque annulus in I. 22. opponi videtur typario alterius sormae , sed aIterius usus , veluti , quo domi ad signandas cellas utebantur. HEIN. Tax Tus.
g. Testes autem adhiberi possunt ii , eum quibus testamenti factio est. Sed neque mulier , neque impuber , neque fervur, neque furiosuJ, neqLe mutui , neque surdus , neque is, cui bonis interdi tum est , neque ii, quos leges iubent improbos intestabilesque esse , possunt in numerum ιestium avi hiberi. N O . c. Neque mulier Hoc ex eo , quod in omni mancipatione testes tantum masculi admins. Nam his verbis , eives Rom. puberes, mares signi ficantur : add. Schol. Harm. lib. I. tit. s.
Neque i tibes Livius apud Priscian. lib. 8.
Impubes libripens esse non potest, neque antestari, id est , neque testis fieri, passive. autem ante rari , est testem facere , μαρτυρο θαι. v. Salma ad jus Attie. pag. 8 II.