장음표시 사용
401쪽
I Communem testium babilitatis notam es, si fit eum iis resamenti factio : quid Me sis
1 Cur a testimoniis res amentariis arceantur mulieres Cur non admittatur surdus , eum adhiberi pose sit, qui sermonem testatoris non intelligat 4. Utrum caecus adhiberi possit s Atii dicantur intestabιles, ty an bi quoque resa menti factionem passivam babeant λNon satis est , septem testes ad testamentum adhibitos esse , etiam conditionem
cuiusque inspici , & non nisi idoneos admitti placuit. Et recte : quippe cum fides testationis
non tam firmetur numero testium , quam a ctoritate, per I. 3. f. a. in s. de tesibus. Estque fere tota haec tractatio de habilitate te talium nuncupativo testamento cum scripto &mystico communis.
Cum quibuν testamenti factio est Haec communis nota est testium habilitatis , si sit eum iis testamenti factio , id est, si haecedes instituti aut ex alieno testamento vel sibi vel alii 3 acquirere possunt. Nam quatenus quis ius habet facien)i testamenti , non recte dixeris eia se tibi cum eo testamenti factionem , ut bene recentiores notant. Et proprie item loquitur Imperator , cum dicit, eum quibus testamenti factio est , non qui testamenti factionem habent : si quidem testamenti factio activae significationis est , ut proprie dicatur testamenti actionem habere, qui faciendi facultatem hahet , I. I. I. 4. l. g. in An L is i. i8. L Ff- Iius f. i s. hoe t. l. I. s. exigis. 8. de bon. posssee. tab. I. 3. C. de apostat. At qui ipsi testamentum facere non possunt , sed tantum ex testamento capere, cum iis rectius dicitur esse vel haberi testamenti factio , ut in s. a. ins dehar. inst. f. lagari. an ins de legat. I. non minui. 32. ι. si alienum 49. g. I. de har. inst. I. . pro legat; quam eos habere testamenti factionem. Quamquam haec verborum proprietas perpetuo non observatur , ut ve uere est in n. Dius famil. 26. hoe tis. IV. MD. pro hae . g. in extraneis. ins de bar. quaI. quibus in locis testamenti factionem habere dicuntur etiam illi , qui tantum capere ex testamento
possunt. Unde factum , ut docendi gratiω interpretes testamenti factionem distinxerint in activam de passivam. VINN. Sed si exempla convenire debent regulae, dicendum est, cum TIT. X. iis fuisse testamenti Actionem , qui olim stre omitiis adesse , & suffragium serre de aliorum testamentis poterant. Clim iis enim etiam postea erat testamenti factio per aes & libram, non cum aliis. Ex hoc iundamento sacile reddes rationem cur testes esse non potuerint mulieres , impuberes , servi, surios , quum tamen haeredes institui possint. HEl N. Sed neque mulier , neque impubes, e . Enumeratio personarum , quas varias ob causas in testamento testes esse probibentur , de qui-.dem simpliciter in testamento cujusvis. Cur smu Iter hic testis non admittatur , cum alias jus dicendi testimonii habeat, i. qui testamen-
νν. ΣΟ. g. mulier. 6. h. tit. I. ex eo. I 8. de te
non una ratio reddi potest. i. Quia clim certum numerum testium ad actum aliquem lex requirit , intelligitur requirere testes graves di omni exceptione maiores , in quos judici non liceat postea inquirere : talis autem non est mulier. r. Quia sexus muliebris non satis sagax creditur ad odorandas fraudes , quae in subornandis testamentis strui solent. 3. Quia hic numerus testium non tantum requiritur ad probationem actus, sed etiam ad constitutionem : leges autem veteres, teste Scholiasse ad Harmenopulum , lib. I. tit. 6. f. s 2. A
est , testimonia constitutiva , quae faciunt , ut negotium consistat, Mercerus vertit commendatoria opponit ασre δε ατικαῖς id est , demonsetrativis , uve quae adhibentur dumtaxat Probationis causa. 4. Quia testatio supremae voluntatis non est actus repentinus , aut fortuitus , ut nihil necesse sit , ubi viri honesti haberi possunt , accire foeminas , per Nev. de testib. so. eap. I. Quibus rationibus item moveor ut credam , ne in codicillis quidem mulierem testem esse potuisse , contra quam sentiunt Viel. Se comm . DD. Mitto , quod lo- lemnis illa testandi ratio pes familiae manc pationem x unde qualitas testium , malculon tantum testes admisisse videtur , uti reliquae quoque mancipationes & contractus , qui fisbant per aes Se libram : εc quod Romani tur- .pe & verecundiae sexus minime conveniens p taVetunt , foeminas cum viris hujusmodi negotiis interesse. Et hoc etiam moribus nostri vconsentaneum videtur. Groenev v. deIL abret.bie, eτ f. ult. insi. de condictu. prIan. cens. Bes. Impubes testes non admittitur , propter imperfectum animi judicium : quam ob causam nec aliis in negotiis testimonium ejus re- .cipitur , lag. 3. g. iri. s. i. inviti. I s. g. 1 .
de testia. In causa autem testamenti hoc specia-
402쪽
DE TEsTAΜENTIIIe esse existimatur, quod nec pubes tactus tentimonium pro testamento dicere possit , ad quod impubes adhibitus suit , cum in aliis causis testimonii dictionem habeat post pubertatem de his , quae imPubes vidit: utique si restetur de iis, quae veris militer ab impube-xibus capi possunt , & quae vidit, clim jam esset pubertati proximus. Joan. Fab. Vigil.
Bie. Oldend. pari. 4. de tesib. nu. II. ex len- ventia communi. Servum excludit conditio Personae, quia nullam iuris civilis communionem habet , d. leg. qui testam. 2 o. f. servus. T. quae ratio etiam peregrinos removet, i. Junt quidam. II. S. I. de poen. & nominatim lex
desiderat cives Romanos. Furiosus nihil intelligit : caeterum si remissionem habet, poterit eo tempore adhiberi , d. ι. qui testamento. 2 o. g. ne furiosus. 4. Mutus pro testimonium, quid 3 actum sit, eloqui non potest. Surdus quid dicatur , sensu non percipit : immo nec moneri Potest , quid testator acturus sit 3 plurimumque qui I urdus , idem & mutus. Testes autem in dicendo testimonio interrogandi I per ι. I.
samenta quem. apeν. nec testimoniis , sed testibus credendum , leg. 3. g. 2. de testib. Hinc etiam intelligitur , cur potius, quam surdus , admittatur qui iermonem testatoris
non intelligit : nimirum quia hic alia lingua moneri potest , cui rei adhibeatur , & ipletestimonium dicere , singula enim percipere
nihil necesse est , d. Ieg. qui testamento. χ S. pen. utique cum testamentum per icripturam sit. Nam in nuncupativo hoc locum habere non puto , in quo totum negotium palam ex-Plicatur , auribui que di termoni testium permittitur. De eaeco nihil traditum. Sed noci Posse eum adhiberi, recth censet Mesemb. 8eBach ov. quoniam testatorem videre non potest , quod in omni testamento requiritur , Ls. C. eod. nec signum recognoscere , quod inscripto , L 4. σ 7. testam. quem. aper. facia L r. f. s. vers ea m. de poMI. Prodigis notam inutit administrationis bonorum interdictio, fidemque testimonii eorum elevat: a
que adeo in toto pene jure civili prodigi pro
furiosis , di eadem conditione , qua iuriosi, habentur , L I. de curat. fur. L II. in . detur. dat. I. furissi. 4o. de reg. jur. Congruit L
s Improbos intestabilisque ) latessabilis dicitue,
cui nec testamentum condere licet, nec testimonium alteri dicere I & cui vicit sim ne malestimonium dicere tenetur , uti quisque tenetur civi honesto , si deauntiatum sit, I. is ini.
38. g. 2. I. cum Iege. 26. hoc rit. Ex Senatuscon-
solio intestabilis , qui ob carmen famosum URDINANDI S. 30 ,
damnatus est, d. ι. I 8. g. r. I. s. f. si quit. s. de injur. Ex constitutionibus , apostatae & haeretici, ι. 3. C. de apostat. l. 4. C. de baret. N --nicb. Lba reticus. 44. C. Neod. de bis qui 'p. reb.
Ex duodecim tabulis , an testatus di libri pens, si postea testimonium perhibere detrectassent. Verba legis resert Gellius lib. I s. cap. I I. Auo3 se flerit antestarier , libripensve fuerit , ne i resimonium fariatur , improbus intestabilisque esto. Ita locum istum obscurum & depravatum antea restituit Marc ili us , cap. s. IV. duob. ab quod male processerat Cujacio. De eo quae tum , an is , qui intestabilis dicitur, nec haeres institui potuerit, aut alias ex testamento alieno capere : nam caeteros omnes , quos hic commemorat Justinianus , constat, testamenti factionem passivam habere. Et quidem haereticis nominatim haec tria denegantur , testimonii dictio , testamentἰ factio , iuccessio tam ex testamento , quam ab intestato , d. L 3. C. de apostat. De aliis expresse tantum non est, ne haeredes innuuantur. Ex eo tamen quod Caius
scribit, cum lege quis intestabilis este jubetur,
hoc etiam eo pertinere, ut ne ipsi dicatur temtimonium , d. I. cum Ieg. χε. hoe tit. sequi omnino Videtur, ut nec hages institui possit. Neque enim arbitror defendi posse , testatori dumtaxat, non etiam haeredi, de cuius solius commodo agitur, testimonium perhiberi. Facit huc I. imperialis. 2 3. g. I. c. de nupt. qua
permittitur mulieribus scenicis post impetrationem principalis rescripti , & condere temtamentum , 5e aliis succedere. Inde enim duoecolligimus , & scenicas sceminas intestabiles. habitas suisse , & qui intestabiles essent, haeredes nota potuisse institui. Itaque non satis accurati sunt compilatores, qui intestabiles cumisuperioribus , quos omnes haeredes instituti posse constat, una exceptione a regula eximunt , quasi & ipsi alioqui ad regulam 2
De servo, qui liber existimabatur.
' Sed mum aisquis ex testibus testamenti qu dein faciendi tempore libeν existimabatur , postea autem servus avaruit tam Dιυus Adνianus C toni , quam postea divi Severus π Antoninus reo eripserunt , subvenire se ex sua liberalitaω testa- merito , ut sic habeatur 'mum , ac si , ut opor telat , factum esset : euum eo tempore , quo testamentum signaretur , omnium consensu bis teμ.
403쪽
N o Tr. Testamenti faciendi tempore ) Hoc tempore inspicietur tritium conditio , non tempore mortis testatoris , l. 22. g. eod. idque ex Principum liberalitate obtinuit etiam in habilitate putativa , ut loquuntur. Omium eonsensu Totius civitatis , aut majoris partis civium. Quia ita se gerebat, ita agebat, sic muneribus fungebatur , ut publice liber a plerisque haberetur, arg. leg. I. pr.
de sen. me. facit, i. r. c. b. t. COMMENTARI Us.
I Cond tionem testium tempore testamenti facti' spectari : non nocere , si quid eis postea contigerit. a Idem obse ari in habilitate putativa. 3 Confutatur eorum error, qui putant , restamentum corruere , si quis ὸ resibus ante apertas tabulas moriatur , aut inhabilis flat.
4 Auid verba haec, omnium coniensu , bis Arniscent Non tantum numerus testium , sed eorum etiam qualitas & requi sta conditio est de forma testamenti l ubstantiali , ut loquuntur , non de forma probatoria dumtaxat: adeo ut si vel in uno e testibus hujusmodi qualitas a deficiat, testamentum per se nullum sit. Enimvero conditionem testium inspici placuit,ctim testamentum signarent , non temporem Ortis : nam si tempore testamenti facti tales omnes fuerint, ut adhiberi possint, nihil nocet, si quid postea eis contigerit, puta si quis postea servus factus sit aut intestabilis , furere
coeperit, aut prodigus esse I l. ad resium. 22.6. I. π ib. Cui ac. boe tit. Quid ergo si quis adhibitus si, qui quidem adhiberi prohibetur , sed qui communi opinione pro tali testamenti tempore habebatur , qui adhiberi potest , puta si servus adhibitus fit, qui omnium
opinione liber existimabatur , & cui nemo eo tempore status controversiam movebat Testa mentum nihilominus sponte sua vitiosum &iniustum est , nec cmmunis error formam iuris publici mutare potest. Caeterum quod per se momentum nullum habet, Imperatores ex humanitate sustineri voluei int, atque ut Justinianus hie loquitur, ex liberalitate sua hujusmodi testamentis subvenerunt, ut perinde firma sint, ac si omnibus suis numeris ac partibus constarent. Ridiculum vero est, quod vulgo ex hoc loco colligunt, communem errorem jus facere : non enim error , sed in
TIT. x. errore summa Principum auctoritas ius hoc benigne di speciali favore ultimae voluntatis
constituit. Tam Divus Adrianus Catoni quidam coiicerbabent Catonio , Theophilus Catonio Vero quam divi Seυerus π Antoninus Rescriptum Se-Veri Ec Antonini non extat. Adriani est ini. i. C. boc tit. unde tamen non satis expeditum
quid iuris esse debeat , si quis consignationis quidem tempore pro libero habitus sit, postea lautem ante apertas tabulas in servitutem Ie γcatus status controversiam passus fuerit. Nam
Adrianus sua constitutione hoc tantum fgnificat, si quis testis pro libero habitus sit tempore testamenti, cui usque ad tempus aperiendarum tabularum nemo status controversiam moverit, testamento non obesse debere,
quod nunc haec quaestio ei moveatur. Unde effici videtur , non idem esse, si jam eo tem' pore servum esse appareat. Sed dicendum est, aut verba Adriani non ita accepta esse, qst icasus iste semper in hisce quaestionibus requi ratur , sed expressa , quia id in ea contro Versia forte acciderat, de qua consultus erati aut constitutione Severi & Antonini rem ple nius postea definitam. Sane Jurisconsultu simpliciter ait, testium habilitatem temporc testamenti facti speetandam ; quod postea ac cidit , non nocere , d. I. ad restium. M. f x hoc tit. Hoc autem non tantum penthei habilitatem veram , sed etiam ad puta lyὸν quippe quae eandem vim ex Principum libri 'litate habeat. Atque ut nihil praeter hunc lo cum haberemus , is sollim apertissime ossea dit, satis esse , liberum quem existimari tem pore faciendi testamenti e nee ex eo , qv04 postea esse apparuit, testamentum vitiari. At dicat aliquis , clim signatores tempore ape riendarum tabularum sigilla sua apud praeto
rem recognoscere & pro testamento testimo nium dicere debeant, I. 4. in seqq. est, s aper. an non ex e necessario sequitur , t si δ' mentum corruere, si quis e testibus, qui, cura conderetur testamentum e pro libero adhibi tus suit, nunc , ctim aperiendum est , serius appareat aet. I. it. C. de resib. quo loco scriptum est , servos testimonii dictionem in judicio non habere. Non magis, inquam, qui msi quis e testibus ante apertas tabulas vita func tus sit, aut furiosus , caecus , mutus , su du ,&c. factus. Nam, ut recte D. Viglius, sigil- Τlorum ista inspectio requisita fuit, non ut tor- malis aliqua testamenti solemnitas , sed ad
certiorem probationem voluntatis , & tunc, ctim testes adhuc viverent , aut tales essent,
qui testimonium perhibere signis inspectis de
404쪽
recognitis possent a testibus autem mortuis, aut inhabilibus ante id tempus factis , non idcirco statim voluntas destincti concidit, cum adhuc aliis argumentis & coniecturis sigillorum fides confirmari possit , maxime accedente adminiculo subscriptionis testatoris &testium : nam manus cujusque de subscriptio Pluribus nota esse solet ; potestque etiam in dubio probari per litterarum comparationem. Fufius nac de re disputat D. Viglius contra veteres iuris interpretes , qui putavere , Vel
uno teste ante aperturam tabularum mortuo,
vel inhabili facto testamentum protinus irritum fieri ; ostenditque, ex ea persuasione sactum , ut vetus testandi forma paene abolita sit , coeperintque curare homines , ut de testamentis instrumenta publica per Notarios fierent: quod olim fuit incognitum. At usitatum erat testamenta publicari , hoc est , actis
insinuari, vel referri in acta publica 3 quod haeredes seripti fieri procurabant, ne si casa
materia, in qua primum testamentum scrip tum esset, intercidisset, proximi ab intestam negotium iis facesserent. Nam publicatum testamentum priori scriptura casu amissa plenam fidem sine alici adminiculo faciebat, vid. i. tia
neli. Quod autem de servo restri pium est , iiunon dabito , quin recte producatur ad defectus aliarum quoque qualitatum , quae in testi-hus testamentariis requirunt, si eadem ratici
est; puta si impubes adhibitus si , qui pubes.
Iurabatur x mulier virili habita virum simu- an prodigus , qui tempore conditi test menti pro sano ae plerisquci habebatur. Idem enim favor , eadem benignitatis ratio test mentum , quod summo iure inuti Ie , defenduntia Ioseph. Ludovicia communia opin. ε iain fallant.. Omnium consensu Monet. in I. I. C. boctit. consensum sive opinionem caeterorum testium I
telligit. Quod non placetia Quid enim, si hi
nesciant servum esse , aut statu L controversam pati , quod alii omnes in civitate sciant
Neque magi& verba omnium consensu ad testes ibi os restringi possunt, quam illa quae mox sequuntur , me quisquam esset, qui flatur ei qua-Wione n moveret , quae itidem expressa lunt res-λ cripto Adriani. Omnium igitur consensu scPotius accipiemux consensu omnium, qui iacivitate sunt, opinione totius: topuli , aut certe majoris partis, quia publice liber a plexisque habebatur, sic agebat, sic contrahebat,
sic muneribus fungebatur, arg. l. 3. in pr. de Hac. I. 3. f. a. de testib. Quam ob causam
Jo. Fab. existimat, nec illud testamento no- ORDINANDI s. 367citurum , s unus & alter e testibus sciverit conditionem illius, & tacuerit. Putatque hoc amplius, Iocum esse huic constitutioni, etiamsi plures ejusdem generis non idonei per ignorantiam adhibiti sint , arg. d. I. I. C. hoc tit.
quod & Bach ovius videtur admittere, dum nὀpauciores quam duo habiles sint & idonei. Latius hie spatiantur DD. dum quaerunt, ingesta ab his, qui se pro scribis aut notariis gerunt , cum non sint, sed communi errore tales habeantur, & instrumenta ab his facta, valeant. Et sic vulgo distinguitur , ut reserat, utrum alicui publica auctoritate huiusmodi Iersona per errorem imposita sit, an quis line sibi privatim eam assu typserit : illo casu valere quod gestum est, i. I. de Us prat. hoc casu acta non valere , & speciale esse, quod in
casu hujus f. testamento succurritur , vid. Si chard. ad d. I. i. c. hoe tit. sub M. lason. aad. i. 3. qui de eo disputat accuratissime. Tvx Tus α
De pluribus testibus ex eadem domo.
8. Pater , net non is , qui in potestate ejur est: item duo fratres , qui in ejusdem patris potest te sunt , utique testes in uno testamento fleri pose
ΗIc locus sumptus est ex ι. pater II. de
stib add. l. ad testium Q. pae. hoe tit. Ulpiatit. 2 o. g. s. Dubitandi causa , ut mox indescatur , esse potest , quod plurium ex una domo testimonium suspectum videatur , prointerea quod hi facile colludere, atque in unam eamdemque meditatam sententiam conspirare possunt, fac. I. 3. g. i. de testib. Sed subia jungitur solutio a nimirum tale nihil hic metuendum , ubi plures ex uno domo testes ad hibentur negotio alieno , unde nihil ipsi commodi sperent. Suspicionibus enim non ulque adeo indulgendum esse, ut quisquam gratuito malus esse praesumi debeat. Quapropter quod dicitur in ι. 6. de testib. testes idoneos non esse , quibus imperari potest , ut testes snt, recte Glossa sic interpretatur , ut testes
405쪽
36S LIB. II. sint in causa imperantis, eosque pro se producentis. Ne quis putet, ius potestatis & filio imperandi obstare , quominus pater simul& filius in alieno negotio testes esse possint. Neque ambigendum est, quin filiusfam. etiam patre invito testimonii ditiionem habeat, cum publica auctoritate testimonium denuntietur, cuiusmodi in causis iura patris interquiestunt,arg. l. s. de bis qui sui vel al. Dr. Illud etiam hic notandum , patrem & filium , item duos fratres qui in ciusdem patris potestate sunt, in alienis negotiis non enim in testamento dumtaxat hoc obtinet, d. I. i . de resib. di-Versarum personarum numero haberi.
De his qui sunt in familia testatoris.
s. ἐκ testibus autem non debet esse is , qui in potestate testatoris est. Sed si fitiuuamilias de castrensi peculio post missionem faciat testamentum,
nec pater ejus recte adhibetur testis, nee is , qui in potestate ej dein patrii est. Reprobatum es enim in ea re domesticum testimonium. NOTAE s. Post miselanem , ere. nee pater eju=, tre.
Aliud tamen placuisse videtur Ulpiano &Marcello, I. 2 o. g. r. hoe tit. ut bene animadvertit Hot m.
In potestate ejusdem patris Fratre scilicet
testatoris συνωπεξου ras , non emancipatus.
Domesticum testimonium Id est eorum , qui ita conjuncti sunt, ut alter sit in familia &potestate alterius, & una cum eo fictione juris persona. Nam ut recte Graeci, εἰ κη vρ
ne , sed ex eoadunatione , qua per patriam ρο- esarem contingit. Eadem scit. ratione , qua
sui haeredes domestici 1 f. a. ins debar. quat. in iudiciis autem testes omnes domestici in teuliguntur , qui de domo accusati Producuntur,
ι. I. C. de testib. I. 2 . D. eod. COMMENTARI Us.1 aμomodo quaestio formanda in filio tesse in te- flamento patris aeuid obstet , quominus qui in potestate testato ris es , testis in ejus testamenta esse posis Et quid de silio emancipato , erc. 3 Cur in testamento Visam. post missionem de castrensi peculio reflantis pater testis non ad-TIT. X.
mittatur , qti; tamen ad tabulas filiἱ emaeei- pari recte testis adhibetur.
Dissentire I in anum in proposita specie ab ULpiano ty Marcello.s Pomesticum testimonium hoe Deo aestimari ex nisne personartim , qua per potestatem comtingit ; et fl in aliis eaus domestica testimonia interpreta resimonia personarum ιν- mestiearum.
HActenus de personis , quarum ea est inha.
bilitas , ut nullius in testamento te es adhiberi possit: sunt etiam quaedam , quae chri per se habiles sint, & recte adhibeantur, non tamen recte adhibetur in testamentis omnium , idque ob causam aliquam privatam, quae eas λανα m inhabiles facit. Causa hujus inhabilitatis duplex: conjunctio testis & testatoris per potestatem: item negotium testamenti ad eum, qui testis adhibetur, perti nens. Prima hoe f. altera seq. exsticatur. aeui in patestate testatoris est Igitur nec filius testatoris , nec nepos ejus ex filio , q*i in potestate sit 3 nec is , quem testator ab hγstibus redemerit, I. qui testamento xo. iis P pr. ur g. r. b. tit. Sed enim cum constet, f- ilium , qui in potestate fit, aut haeredem lassi
euendum esse, aut nominatim ex haeredandu*ν
silentio eo praeterito testamentum ipse lygnon consistere , absurda potest videlibri isputatio. Nam fingamus , esse institutum, imalia & propria ratione testis esse non poten i quia haeredes , f. seq. Fingamus , exhaere Ptum, & nihil videtur obstare, quominus re ς testis sit, quia sua se manu exhaeredem scribo
re potest , salvo testamento, ι. non putavit. 3 si quis. 6. de bon. pus eoni. tab. nec ullae metuendae technae , cum in suam nemo pet
niciem ingeniosus sit. Quod si dicas , durum videri , ut filius palam testis adhibeatur e hy redationis & ingratitudinis suae ι quid ἱν tu
tamentum, quo ex haeredatus est, clausum p '
Ion tur , in quo quid scriptum si, i
us omnibus ignoretur ita enim in propop
xo quaestio sermanda est , ut iam illud obli inon possit. Quid est igitur , quod hic quominus filius testis si Nihil aliud , quλ'
ius potestatis , quod fictionem quamdam usi talis personarum inducit inter eum , qui ha bet in potestate , & qui in potestate habetur 6. si quis. 4. ins de inut. pip. I. vlt. c. de tin pNb. hyal. μυ. Quo fit, ut si alteri alter tes timonium dicat , sibi quodammodo dicere Vi deatur , quod iubiit ias juris non patitur , si post Viglium hic notant plerique recentiore να est textus eo pertinens in s. seq. in P. Ad
406쪽
dunt nonnulli, huc etiam reserendum, quod generaliter placuit, idoneos testes non videri,
quibus imperari potest , ut testes fiant, I. de resib. Ego vero arbitror , definitionem istam valere tant im in testimoniis judicialibus squamvis verum sit , hie quoque quaeri de adhibendo eo , cui imperari potest. Ait, qui impotesate. Igitur a contrario , qui in potestate testatoris non est , puta filius emancipatus, recte testis adhibetur , & pater vicissim in tentamento iIlius a neque enim credendum est, verba illa frustra hie & in a. I. xo. expressa est. Praeterea cessat in emancipato ratio prO-hibitionis , vinculum scilicet unitatis , quod Per emancipationem solvitur. Et vel magis igitur poterit qui testis esse in testamento matris & avi materni. Non obstat, quod parentes & Iiberi hoc ipso quod parentes & liberi
sunt, invicem testes esse prohibentur, I. s. de testib. I. c. C. eod. Nam ista prohibitio pertinet tant tim ad illa testimonia , ex quibus lucri aliquid accedere potest parenti vel filio, cui testimonium dicitur , qualia sunt testimonia judicialia, de quo paulo diligentius postea. Sea si siliuifamii. post missionem in. neque
pater ejus recte adbibetur Filiussam. testamentum sacere non potest , praeterquam si testatur de castrensi peculio inf. tit. ix. ac proinde eo solo casu quaestio haec locum habere potest, an pater ad testamentum ejus testis adhiberi, vosiit. Sic autem hoc Ioco distinguitur , si filiustam . militans adhuc testamentum faciat de rebus castrensibus , pater recte testis adhibeatur , si post missionem , non aeque. Caeterum quod ad priorem casum , amplius adhuc distinguendum existimo , utrum scilicet militans adhuc testamentum faciat iure militari in cantris aut expeditione, an extra castra iure communi: ut illo demum easu pater recte adhibea- ur Propter liberrimam , quae militibus data est , in castris testandi facultatem I hoc autem casu non magis quam si testetur post missionem , arg. pr. ex g. 3. tit. seq. & verba illa,
post motionem , non ideo hic adjecta esse, quia
ante missionem filius testamentum faciens
semper patrem adhibere possit; sed quia post
missionem, nunquam. Sed hic nobis occurritur exemplo emancipati , ad cujus tabulas Patrem pota testem ahiberi diximus non alia ratione , quam quia emancipatus non est in Potestate. At in eo , de quo quaerimus , nec fi- I iustam . in potestate est. , quippe qui in castrensi peculio vice patrifam. fungitur, I. 2. e Sen. Mae. Huic objectioni ita fere responderi solet, multum interesse , utrum quis revera & sine exceptione sit pateriam. & patri
Tom. Lsuo extraneus, qualis est filius emancipatus a an quis in re aliqua pro patresam. habeatur , manens revera ἰπιούσιες , & domesticus patri suo, qualis est, qui peculium castrense habet Etenim peculii hujus concessionem non eximere filium de domo & potestate patris, g. sup . quib. mod. jus par. pol. Div. &consequenter non efficere , ut una persona cum patrecenseri desinat: tantum liberam filiolam. de iis rebus diponendi facultatem tribuere , & haeredem etiam in iis instituendi , in quo patritam. comparetur. Caeterum uti pse pater propter vinculum unitatis , quod retinetur , hunc filium ad suum testamentum adhibere non potest, ita nec illius tabulis patrem adhiberi ponse. Equidem fateor , haec ita pro Iustiniano, di si qui veterum fuere , quos ille secutus est, speciose disputari r video tamen , aliud placuisse Marcello , cujus auctoritatem etiam Ulpianus secutus est in I. qui testam. 2 o. g. 2-boe tis. Ita enim scribit : Per eontrarium quaeri
potest , an pater ejus, qui de castrensi peculio potes restari , adbiberi ab eo ad testamentum testis postr. Et Marcellus lib. io. Digestorum scribit, posse I ty frater ergo poterit. Contraria omnino sententia & directo pugnans cum eo , quod
hoc loco tradit Imperator, ut bene animadvertit D. HOto mannus. Nam quod caeteri interpretes , inter quos etiam Viglium & Bacho-vium esse video , Marcelli sententiam restringunt ad eum casum , quo filius tam . de peculio castrensi testatur jure militari sive privilegiato , nullo colore desendi potest. Primum quia tota tractatio ilius tituli propria est testamenti solemnis, ut proinde verisimile non sit, Ulpianum eo loco miscuisse quaestionem , quae ad militaria testamenta pertineret, quod nulla alia in parte eiusdem tit. aut factum est.. aut fieri oportuit. 1. Quia Ulpianus hanc quaestionem proponit oppositive ad praecedentem , quae opos d. in dissimili genere testamenti plane inepta foret. Negaverat in s. I ejusdem. I. 1 o. filium , qui an potestate est, testem esse posse in testamento patris. Hoc
dictum omnes intelligunt de testamento solemni, nec ad testamentum militare pertinere. Mox per contrariam quaerit , an pater eius,
qui de peculio castrensi testari potest, adhiberi
ab eo ad testamentum testis possit; & ait, posse , ex sententia Marcelli. At haec quaestio minime praecedenti contraria est , nisi de eodem genere testamenti , ad quod praecedens pertinet, accipiatur. 3. Notanda sunt verba Jurita consulti. Non quaerit de testamento filii iam. militis aut in castris agentis, sed quaestionem generaliter atque indistincte proponit de om- Aa a ni
407쪽
ni filiosam. qui de castrensi peculio testari potest, at potest non solum miles in castris agens iure militari, sed item etiam extra castra iure communi I potest eodem jure & veteranus seu militia missus. 4. De testamento iure militiae
facto ne dubitari quidem iuste potest , quippe
cum verba privilegii, quod militibus indultum est , quomodo velint I quomodo poterunt, I.
I. de testam. mil. facile hanc in personis testium differentiam absorbeant , & reciprocationem testimoniorum patris & filii acimittant, immo ne testem quidem desiderent, ubi de militis voluntate constet : de quo amplius, g. I. seq. tit. Et fortasse motus suit Marcellus ea,
quam dixi, ratione e quia placuit, filium tam in peculio castrensi pro patresam. haberi , quasi ob id etiam diversam a patre personam in causa istius peculii sustinere debeat : id
enim receptum est, cum de acquirendo ex
causa huius peculii agitur , in quo fere solo alioqui fictio illa, quod pater & filius pro
una persona habeantur , locum habeat. Ea in re domesticum testimonium Mysticus horum verborum sensus est, ne quis ex his colligat, in aliis causis domestica testimonia non reprobari. Quin in causis i iudicialibus modo magis reprobantur , & tanto , quanto maior est reprobationis causa. Sed nimirum haec Juntiniani sententia est, licet in testamentis de lucro , aut commodo eius , qui testes adhibet, non agatur , ut fit in causis forensibus ι ae proinde hic verendum non si , ne propter a
fectionem aut reverentiam veritas celetur,
quam ob causam etiam personae coniunctissimae& amicissimae hie invicem ius dicendi testimonii habeant , nihilominus tamen domesticum in hac causa testimonium prohibitum esse , hoc est, eorum , qui ita conjuncti sunt, ut alter sit in familia & potestate alterius , &fictione juris eadem cum altero persona , unde cum alteri testimonium praestat , sibi quodammodo praestare videatur. Hae sola auris subtilitate testimonia in proposito vetari, non aliqua salsi suspicione propter cognationem, aut affectii m. Atque hanc esse Justini ani sententiam , hic ipse locus satis perspicue indicat,
quem idcirco etiam his verbis extendit Τheophilus ; vis N οἰκιακὴν , inquit , μαρτυρίαν ψα
ne Justinianus, in f de bar. quai. f. h. suos haeredes appellatos esse ait , quia domestic ihaeredes sunt, quibus opponit extraneos, id est, omnes qui in potestate morientis non
fuerunt. Cum igitur prohibendi hujus testimonii non alia causa sit, quam unio illa personarum , quae per potestatem contingit, sequitur, inter eos, qui ita uniti non sunt, testimonia testamentaria licita esse, quamvis alioqui summa sit inter eos conjunctio aut esuritas. Itaque & patrem recte testem adhiberi iatestamento filii emancipati , avum in testamento nepotis ex filia , & contra , item yirum in testamento uxoris, multoque m gis atronum in testamento liberti , & Fatremam. in testamento mercenarii , & viceversa libertos & mercenarios in testamentis illorum I ac proinde errare interpretes , & inter hos Ant. Matthaeum, qui testimonia testamea
taria cum iudicialibus confundunt. In iudicii nulli parentes & liberi invicem idonei tesses,
i. s. de testib. I. 6. C. eod. suspecti omnes, quiqbus quovis modo imperari potest , I. 6.tρε. qualis est etiam libertus in domo patroni deqgens I item qui mercede conducuntur, ut fa muli & coloni in villis, aut id genus alii, qui domi famulantur. In his enim causis domesica testimonia interpretemur testimonia perse narum domesticarum , hoc est , eorum Om' nium, qui de domo rei, qui in eos imperisio habet, producuntur, L pen. de testib. fac. i.
s. furta domestea. r. de poen. I. antepen. f.
C. de his qui ad Eccles. e. . Discriminis ratistiam ante a me indicata haec est, quod iacν ς' ris causis agitur de commodo pecuniario et acui testimonium dicuntur, ut meritd ipresses omnes reiiciantur , quos vel afestio , vel reverentia , aut absequio veritatem cel 'turos , suspicio est : in testamento autem Potide commodo testatoris , sed haeredis agis yy3 ut non tam illi, quam hule testimonium tollς perhibeant. TEXTU S.
De haerede, & his, qui sunt in furfamilia.
ro. Sed neque haret fer pitis , neque is, in ejur potestate es , neque pater ejμ shobet in potestate 3 neque fratres , qui in ei se patris potestate sunt , testes adbiberi possunt εν
hoc totum negotium quod agitur testamenti OMi nandi gratia , creditur hodie in ej te toram σ
haeredem agi. LIcet autem totum jus tala coni '
batum fuerat , τ veteres quidem familia empto rem ur eor , qui per potestatem eo uncti fuerantνd testamentariis testimoniis repellebant : barei autem, in iis, qui per potestatem ei conjuncti De rant , concedebant testimonia in testamentis pr flare : licet ii , qui id hermit ebant, boe jure mi
nime abuti eos debere suadebant a tamen nos eam
408쪽
DE IEsTAΜΕNT fuasum est, in legis necessitatem transferentes, ad imitationem prsini familiae emptoris , merito nec haeredi j imaginem vietustissimi familiae emptoris obtinet 3 neque aliis personis , quae ei ut dictum es conjunctae sunt , licentiam eoncedimus sibi quodammodo testimonia praestare : ideoque nec ejusmodi υeterer eonstitutiones nostro Codici inferi permisimus. N OT AE.ro. Creditur hodie Sublata videt ieet fami- Iiae mancipatione. Expende, quod ait, totum, ut hac ratione testimonium recipiatur legata- xii & fidei commissarii. Cujac. Haeredi autem ) Non tantum cIam scripto Ised palam etiam nuncupato. Pristini familiae emptorI, Cuius testimonium ideo receptum non fuisse certum est, quia negotium testamenti palam & aperte cum eo ipso ut vero haerede agebatur. COMMENTARI Us a Cur veteres ueIarium familiae emptorem a testimonio removerint , baeredem admiserint An ad testamentum recte adhibeatur pater ba-
CARa privata altera , quae testem inhabi
lem facit, est negotium testamenti, quod Cum teste agitur. Negotium testamenti dicitur id , cuius praecipue causa testamentum ordinatur, nimirum institutio haeredis sive universi
juris succetaris. Nemo igitur testis adhiberi potest in eo testamento, in quo haeres scriptus est 3 quod ideo placuit, quia in testamento negotium haeredis recte & principaliter agitur , atque is solus sit iuris successor. Haerede
autem summoto consequens fuit, ut una rem eretur qui in potestate ejus est , & pater quoque , qui eum habet in potestate , & denique frater , qui cum eo in ejusdem patris potestate est, propter vinculum illud unitatis, de quo dictiam β. praec.
Veιerer familia emptorem repellabant e baeredi autem concedebant. Certum est ; olim , cum
primum forma testandi per aes libram inventa est, neque haeredem , neque eos, qui per potestatem ei conjuncti erant, ad testimonium in testamento praestandum admissos suisset quippe cum negotium testamenti palam &aperte cum ipso heraede ageretur. Nam, ut estendimus in explicatione g. I. hujustit. initio ipse haeres futurus emebat fami-
Iiam a testatore , isque eam haeredi mancipa- Is VRDINANDI S. 37 bat , ut ille hoc tamquam iusto titulo bona post mortem testatoris pleno jure Quiritium
consequeretur. Procedente autem tempore,
ob causas, quas ibidem indicavimus , hoc mutatum fuit, institutumque, ut solemnitatis implendae causa familiae quidem emptor palam adhiberetur , sed alius ab haerede & fiduciarius, qui haeredi sorte clam in tabulis scripto familiam remanciparet. Quo recepto, coe- Lpit familiae emptor a dicendo in testamento testimonio summoveri, & haeres admitti; quasi negotium testamenti iam non tam cum haere- de , quam cum familiae emptore gereretur, &absurdum sit, eum , cum quo negotium aliquod geritur aut contrahitur , licet imaginarie , testis officio iungi. Atque hoc etiam obtinebat, etsi haeres scriptum se non ignorabat.. Cicero in orat. pro Milon. e. 8. Cyri testamentum palam obsignavi eum Clodio : π iIIum haeredem ty me scripserat. Caeterum ab eo iure postea iterum recessiim fuisse , arguit t. qui testam. χo. pr. hoe tit. nisi locus ille a Triboniano interpolatus sit , aut de alio genere testamenti in intelligendus , quam quod per aes & libram fiebat : accipiendus , arg. g. a. tit. 2 o. Just. Ulp. VINN. Immo , quum temporibus Ulpiani testamenta rarius facta videantur per aes delibram faciliore testandi ratione a Praetore inventa : non opus est , ut interpolatam a Tri-honiano existimemus d. I. 2 o. pr. Is qui reo tam . fac. pUs Commode enim accipi potest de testamentis tunc frequentioribus, puta de praetoriis. HξIN. Min mὸ boe jure abuti eos debere suadebant Et si testimonium haeredis apud veteres licitum esse coepit, cum alius familiam emeret; existimabant tamen , minus verecunde haeredem
facturum , si sciens se haeredem scriptum esse, iure sibi concesso uteretur: quamobrem etiam suadebant, ut potius se exculare, atque a te timonio , si pudori suo consulere vellit, abstineret. Non enim potuit locus esse huic suasoni , ubi quis haeres istitutus esset , ignoraretur. Est autem illud omnino verisimile , sublata ratione testandi per aes & libram quod factum creditur statim post translatum in
Thraciam Imperium , arg. t. is. C. hoe tis. γhaeredem amplius testem esse non potuisse in ullo testamento : quippe cum ex eo tempore negotium testamenti non tantum serio , sed recta etiam cum ipso haerede agi coeptum se, quod antea simulate agebatur cum emptore familiae in testamento per aes Se libram : quod etiam ratio initio huius textus prolata , AFiatotum hoe negotium , me. ereditur hodie inter leotatorem F baredem agi , perspicue ostendit; ut Α a a x adeo
409쪽
adeo non admodum necesse fuerit, suasionem istam veterum in legis necessitatem a Justiniano transferri: quod tamen hic se secisse profitetur
Neque aliis personis , quae et , Mi dictum est, conjunctae Scilicet per potestatem , quod antea expressit : ea enim sola conjunctio efficit, ut omnes ita conjuncti pro una persona habeantur , atque ut sbi quodammodo , quoda ait, testimonium praestent. Ex contrario igitur etiam hic recte, colligas , eos, qui in potestate haeredis non sunt , puta liberos emancipatos , item patrem haeredis, in cujus potestate non est, & fratres ejus, ad testimonium in proposito admitti posse. Nam cum hi omnes diversae sint ab haerede personae 3 non potest dici , negotium testamenti propter haeredem etiam cum his agi, eosve sibi aut in re
sua testimonium dicere, licet sorte ex eo commodum aliquod haerede mortuo consequi pos- snt ; nam nec legatariorum testimonium rejicitur , quamvis N ipsi in consequentiam Iucrum ex testamento capiant: Fatendum tamen est, esse aliquid in personis haeredi sanguine sic conjunctis , ob quad videri possint
ad testimonium non admittendi , quod non si in iis, qui testatori naturaliter coniunguntur, propterea quod, ut dictum f. prae. non detestatoris, sed haeredis commodo hic agatur, ut quamvis non testatoris, haeredis tamen parentes aut liberi suspicione graventur. Verum in contrarium considerandum est, ignorari plerumque , quis haeres scriptus si, idque non tantum cum lignatur testamentum, sed etiam cum testes jubentur sgna sua recognoscere, quod fit ante aperturam tabularum I. A. test. quem. aper. Sed etsi sciatur , quis haeres scriptus sit , aut si palam haeres nuncupatus , non utarem tamen , statim testamento obesse de-ere , quod dicantur inter testes adhibiti parens aut filius , aut frater haeredis dempta conjunctione per potestatem. Nam primo si- uam suspicionem necessitudo inducit, ea
acile reliquo testium numero deletur. Deinde etsi negotium haeredis in testamento agitur , is tamen non est onerandus , qui ipse testes initio ad hoc non adhibit , sed testator ; neque aliis testibus postea ad probandam testatoris voluntatem uti potest , quam is ipfs, qui adhibiti sunt, cum testamentum ordinaretur. In quam sententiam etiam D. Viglius inclinat. T E x T U S.
De legatariis & fidei commissariis , &his qui sunt in eorum familia.
junctis testimonium non denegamus . immo in quadam nostra eonstitutione Er boe speciaIiter ei concessimus. Et multo magis iis , qui eorMm potestate
sunt, vel qui eos babent in potestate , hujusmos.
versi , sed rerum singularum , i. s. g. I. D. de edend. quorum gratia testamentum non ordinatur ; sed univers successoris , id est, haeredis habendi causa. Itaque negotium testamenticum solo haerede geritur, non cum legatariis et nisi sorte per consequentiam ; quod placet hic non attendi, confirmato testibus adhibitis ipso
testamento, d. I. I 4. Symmach. lib. I . ers.s s. pra constitutione Non extat : sed Zen nis hac de re habemus in I. 22. C. hoe tis. COMMENTARIUS.I DioInator um esse ; quod quidam prodiderunt, legataries testes esse τetitos Senatusconsutis Liboniano , in contrarii juris primum ati I rem fuisse Scaevolam. 2 Ratio Iustiniani, cur legatariis tr MeIeommi sarii, jus testimonii non denegetur, eary M. 3 Asseruntur complures alia , ex certiores. 4 Dispositionem brius f. non tantum in testamentis scriptis , sed etiam in nuncupativis Vi nius in Institui. obtinere , confutata singulari opinione Aa
s Fideicommissarios universales hue non pertinereia
LEgatum aut fidei commissum testamento
alicui relictum eum testem inhabilem in eo testamento non facit: sed placuit legatarios di fideicommissarios testes in testamento adhiberi posse , t. qui testam. ao. in pr. bee tit . facia ι. si quis. r4. de reb. dub. ι. dictantibus. aa. C. hoe tit. Quo admisso iam eorum etiam , diuidem multo magis , testimonium recipienum fuit, qui iis per potestatem conjuncti sunt. Dionys Gothosredus in d. I. dictantιbus. xa a. scribit, olim legatarios testes in testamento esse non potuisse ex Senatusconsulto Liboniano : Hotomannus hic , controversum hoc jus fuisse , & primum Scaevolam ejus inducendi auctorem: atque existimat uterque, hoc ipsum esse, quod Plinius, lib. a. epist. Mit. ut improbissimum genus falsi notat. Sed quis Gotho-sredum docuit, tale quid cautum fuisse Senatusconsulto Liboniano Aut quis Noto mannum , fuisse Scaevolam contruit juris primum
410쪽
bavit , ut testantur Arcadius & Honorius, . 3. C. Neod. detestam . protinus sequitur, eum
esse illius iuris primum auctorem. Quis vero credat, si verum est , quod Gothosredus scribit, Scaevolam responsurum fuisse contra auctoritatem recentis Senatusconsulti Plinius
vero loco citato non illud improbum falsi genus appellat , s quis testimonium dicat in te ς tamento , ex quo legatum capit, sed si quis ejusmodi technis , quibus usium esse scribit
Marcum quemdam Regulum nequissimum omnium bipedum , aliisque malis artibus tentatorem aggrediatur , & legatum extorqueat;
quem eundem Regulum intelligit Juvenalis
Signato falso , qui se lautum atque beatum
Exiguis tabulis LX gemma fecerat uda. Caeterum locus ipse evidenter ostendit , iam tum legatatios testes recte adhibitos, aut testibus legatum recte datum. Quin etiam diu ante tempora Plinii hoc jus obtinuisse liquet exa. IV. 14. de reb. dub. ubi auctoritate Trebatii
illud defenditur. Auia non sunt jurii successeret Ratio a posteriori , ut videtur . unde intelligamus non ut
cum haerede , ita cum legatariis di fidei commissiariis negotium testamenti geris ac proinde non eodem modo hos ut illum a testimonio testamentario repellendos : quod enim dixit f. praee. negotium testamenti inter testatorem & haeredem geri, Zc ideo haeredem non debere testem adhiberi in eo testamento, in quo haeres instituitur 3 id hanc rationem habet , quia haeres universi juris successor est; quippe successoris universi juris habendi gratia testamentum ordinatur, ejusque designatio caput est & fundamentum totius testamenti. Uti igitur haeredis testimonium rejicitur ob id, quod negotium testamenti est negotium successoris juris, ita legatarii admittitur , quia hoc negotium ad eum non pertinet , qui successor juris non est : ille removetur ab illius negotii tamquam suae rei testimonio 3 hic admittitur in illo negotio testis , tamquam in re aliena. Quod etiam significare videtur Marcianus ind. ι. I . de reb. dub. cum ait, ipsum testam e
tum confirmari testibus adhibitis, nempe universum illud negotium , quod inter testato-xem & haeredem de iuris luccessione agitur,
signatorum testimonio confirmari, non attento legato ex illa iuris successione pendente. Sed esto : ne sint legatarii juris iuccessores : legata ad constitutionem testamenti non pertineant e & hactenus dictatur negotium testamenti ad legatarios non Pertinere 3 sa ORDINAN-S. tendum tamen utique est saltem aliquo modo etiam de re legatarii in testamento agi; quippe qui em molumenti ex testamento
percipiendi spem habet, cujusque proPterea peculiariter interest testamentum confirmari , ne relictum concidat t. eam quam.
34. C. de meae. Hoc ipsum vero satis causae est ad arcendos a testimonio legatarios. Nam etsi non principaliter & recta in rem suam testimonia ferant, sed haeredis; per consequentiam tamen confirmati testamenti & haereditatis aditae hoc etiam ad ipsorum commodum Iertinet : ac proinde , quod nemini concenum est 3 L nullus. Io. de testib. ex C. eod. I.
omnibus. Io. in re & causa propria nihilominus testimonium dicunt : siquidem palam est, cautam propriam esse eam , cuius emolumentum , aut damnum ad aliquem quoquo modo
suo nomine pertineat, i. r. f. in propria. II. quand. appell. DD. in d. I. Omnibus. ro. UT Lseq. C. de testib. Quamobrem etsi ratio Justiniani hoc efficit, ut magis haeres repellendus si, quam legatarius : tamen non satis idonea videtur ut propter eam legatarius debeat admitti. Et vero ita est : nec dubitandum , quincertiore aliqua & speciali ratione hoc ius receptum suerit; quamvis nulla praeter hanc Iustiniani in libris nostris aperte tradita inveniatur Interpretes complures afferunt. Prima est, 3 quod numerus reliquorum testium & caeterarum diligentissima observatio testimonium legatarii ab omni falsi suspicione tuetur : neque tam ob testimonium legatarii , quam ob reliquorum , ad quos ea res non pertinet, legatum substineatur. Secunda est , quod in proposito legararii res sit eum haerede , qui cum noc debeat testibus , quod testamento eorum testimonio confirmato ipse haereditatem &bona univerta defuncti consequitur , improbe facturus fit, si legatum aliquibus eorum relictum hoc praetextu praestare recuset, quod in re propria testimonium dixerit. Nam sive tempus facti testamenti sue aperti confideretur , testes de voluntate testatoris dumtaxat
di suo facto deponunt : postea vero clim legatum petunt , cum solo haerede iis negotium est ; qui non potest non improbe fidem derogare testimonio eorum , quorum fidem in sua causa secutus est. Hanc attulit BacEovius, eaque mihi non minimi ponderis .esse videtur. Et fortassis hoc potius est, quam quod ante dixi, quod Marcianus sensit in d. I. I 4. de reb. dub. clim ex Trebatii & Pomponii sententia
legatum signatoribus sive testibus nec enim hi diversi Lunt in relictum ideo valere te scribit , quia ipsum testamentum testibus adhibi-