Dantis Alligherii Divina Comoedia hexametris latinis reddita ab abbate Dalla Piazza vicentino

151쪽

96 INFERNDRUM XXV. Non iter insistit fratrum de more Suorum, ob iurandi artem, qua armenta propinqua retraxit: 30 Quare huic cessarunt fraudes et sacta maligna Sub clava ALcInis, centenisque ictibus ictus Forte decem haud sensit. - Memorat dum talia doctor Atque is praeteriit: ripae, quam prendimus, oram Tres subiere animae, quae me latuere ducemque, 35 Donec clamarunt: Qui vos um sabula nostra Restitit, ac dictis nos harum admovimus aureS. Hos ego non noram, sed tum sorte accidit, ut sit Casu Saepe aliquo, ex umbris ut de tribus una Alterius nomen, studio hanc hortante. Vocaret, 40 Sic assata: Ubinam censes mansisse C AMPHAM Quare ego compescens digito mihi labra, magistrum Admonui signis, intentus ut ora teneret. Si tua lenta fides, quae dico, credere seSSat,

Lector, non mirer; modo namque aSSentior aegre

45 Ipse mihi, haec oculis qui vidi et visa notavi. Hic dum sublatis palpebris lumina figo, En pedibus senis serpens irrumpit in unum, Totus et implicuit. Mediis circumligat alvum, Brachia praecingit primis, dein dentibus ambas 50 Invadit malas. Pedibus, quos pone gerebat,

Devinxit coxas, immisitque inter utrasque Caudam et post renes sinuatam ad terga retraxit. Non hederam videas sic ulmi intexere ramum, Ut sera terribilis proprios intexuit artus 55 Artubus alterius. Dein corpus inhaesit utrumque, Ut si naturam cerae tepidae igne subissent, Et .color his permixtus erat, neutrumque Videtur Quod suerat. Veluti rapidos flammae ante V3pores Per chartam excurrit fuscus color, haud tamen ille 60 Prorsus adhuc niger est, et candidus occidit. Umbrae, Quae mansere, duo vertentes lumina retro, Clamabant: Eheu, sic mutas, ANGELE, membra

152쪽

INFERNDRUM XXV. 97 Aspice, nec duo jam, nec simplex esse videris. Forma duplex capitis jam forma e aSerat una,

65 Bina figurarum cum coram mixta stetere

Una sub lacie, quae jam prima ora duorum Perdiderat. Vidi geminos exire lacertos Quattuor in partes; semora, et cum pectore Ventrem. Et suras fieri quae nunquam nota suere 70 Membra oculo humano. Delela ibi pristina forma Omnis erat; perversa duos reserebat imago, Atque unum et nullum; et se ita passu lenta serebat. Solis ut aestivi mutans sub verbere sepem Si quando viridis per iter transversa lacerta 75 Labitur, assimilis trananti nubila flammae: Non aliter venit ad reliquos, sacto impete in alvum. Exiguus coluber, candens livensque nigerque, Ut piperis granum; atque ubi nos alimenta solemus Ducere nostra prius, morsu confixit acuto 80 Ex geminis unum, dein susus corpore toto Ipsius ante pedes cecidit . quem vulnere laesus Aspexit, sed ad haec vocem non edidit ullam; luin stabat, ceu qui somno sebrive laborans Oscitat. Hi colubrum, hunc coluber spectabat; utrimque, M Hic plaga, is patulo sum abat largiter ore. . Seque sibi Occurrens sumus jungebat in unum. iLucanus taceat, Si qua is miracula tangit, - Nassidii cum sata canit, miserique Sabelli: Intentusque, brevi quae vibro carmine, tradat so Menti. Iam mittat Cadmum, atque Alpheida Naso; Quod si illum in colubrum numeris, hanc vertit in amnem, Haud equidem invideo. Neque enim converterit unquam Naturas binas sic in contraria, ut harum Formae materiem suerint mutare paratae. 95 Has illi ad normas sibi respondere vicissim: In surcam coluber caudam diffindit; in unum Committit laesus vestigia. Crura simulque

153쪽

Coxae ita inhaeserunt. ut jam spectabile nullum Juncturae exstaret signum. Partita liguratial00 Sumit cauda . illi delapsam. Mollior hujus.. Durior illius fit pellis. Brachia vidi In gemitias miro axillas sublapsa referri Quosque pedes ambos est visus habere minores Anguis, plus tanto in longum subcrescere, quanto 105 Illa minus, spatium in brevius contracta, patebant. Postremi se deinde pedes glomeramine torti

Vertunt in membrum, quod vir naturaque Cel3t. Deque suo duo membra miser protenderat alter. Dumque novo sumus sustundit utrumque colore.

li 0 Ingeneratque pilos isthinc, depascitur inde Unus Se erexit. tum pronus concidit alter In terram; haud torquent tamen impia lumina, quorum Suh visu rictum mutabat uterque priorem. Qui rectus stetit in plantis. ad tempora traxit

illi nostrum, et, materia Superante, exilibus aures Emersere genis: quae nondum lapsa retrorsum Pars superabat adhuc. in nasum versa receSsii,

Atque dedit modice, ut par erat, turgescere labris; Quique jacebat humi, rictum protrudit et aures I 20 Per caput adducit, veluti sua cornua limax; Et, quae haud lenta loqui fuerat conjunctaque, lingua In partes est scissa duas, et lingua bisulca Clauditur alterius, statque ipSO tempore sumus. Quique seram induerat, per vallem sibila lambensi 25 Effugit; et retro claniatque atque inspuit alter. Deinde illi nova terga dedit, simul ista locutus: Sic volo, jam Brosus currat, velut ipse per istos

Reptabam calles. Ita hulgae est visa Saburra Septima mutare, et formas revocare priores. . 130 llic nova me excusent, si quid calamus mihi oberrat. Et quamvis mulio haererent defixa stupore Lumina, menSque mihi fugisset, n0n tamen illis

154쪽

lNFERN0BUM XXVl. 99 Sic clausis licuit labi, quin ora notarem Pscci DEPYcis, quem vidi ite tribus unum,l35 dui venere prius . nondum mutasse figuram. Alter erat, tibi adhuc luctus qui est cauSsa, GAVILLA.

Gaude iam magnum quod habes, FLOnENTIA, nomen, Quo terram et mare pervolitas, ac Tartara comples.

Namque tuos inter cives ego quinque latrones inveni tales, ut mi pudor occupet ora, 5 Per quos in grandem non est tibi surgere honorem. Quod si sui, lucem veniunt insomnia vera, Non aberil tempus, quia tu patiere, qu0d optat PRATUM, nedum alii tibi. Quod si sorte fuisset, Non maturatum rerer: sic illud adesset, 10 0uandoquidem certo eveniet; mihi namque doloris Vulnus erit gravius, quo plus processerit aetaS. Ili nc nos digredimur, quaque ante eXStantia Saxa Descensum dederant, dux scalis usus iisdem ΛScensum petiit, Sed me tamen ante recepto; I5 Desertamque viam pergens per fragmina, perque

Exesas scopuli cautes. sine utroque nequisset Auxilio manuum subnixa evadere planta. Tunc dolui, rursusque subest modo caussa dolendi, Ad quae conspexi, cum tendo lumina mentis,

20 Et plus, quam soleo. ingenium cohibere laboro. Ne mihi discurrat, quo non dat tendere virtus; Ut, si stella favens aut hac majus quid abunde Dotibus ornatum me dimisere boniS ille, Ista mihi minus invideam. Quot cultor agrorum, 25 Fusus ubi propter clivum dat membra quieti Tempore, quo . cunctas qui lustrat lampade terras, Ora minus celat, Simul importuna strepenti Musca locum cedit culici), lampuridas imam Per vallem speciat, sortasse ubi colligit uvaS,

155쪽

30 Et findit sulcos: octava tot undique flammis Lucebat bulga, ut sensi, simul atque potitus Sum loco, ubi ima mihi patuit manifesta vorago. Atque ut, qui quondam est ursis ultoribus usus, Vidhrat Εὐ Ν abeuntem praepete curru 35 Tunc, cum quadrijugi arripuere per aera callem,

Quem non Sic acieS poterat Servare SequentiS,

Ut praeter flammam salientem, nubis ad instar, Haud quidquam aspiceret: sic singula flamma per amplas Fossae ibat fauces, ut furtum haud proderet ulla; 40 Flammaque damnatum subducit quaelibet unum. In digito arrectus, studio stimulante videndi, Sic ponti institeram, ut, ni cautem cura fuisset

Prensare exesam, nullo pellente, ruinam Traxissem. At ductor, qui me sic ora tenentem

45 Viderat intentum, dixit: Iersantur in illis

Inclusae flammis animae; quo incenditur, igne Singula sese amicit. Τe talia sante, loquelam Sic solvi: O doctor, modo fit mihi certius istud, Quod prius adverti per me; Sic nam esse putabam, 50 Et dicturus eram: quaenam illa in vertice flamma Sic bifida, adveniens. quae Surrexisse Videtur Ex rogo, ubi impositum dicunt arsisse minorem Cum fratre DEDipoDΕΝΤ - Dedit haec responsa magister: TYnings illic cruciatur et acer ULYSSES :b5 Sic simul in poenas excurrunt, Sicut in iras. Inque ista flamina lugentur robore texti Insidiae lallacis equi, per quem eSt data Porta, Ex qua novsLIDUM processit nobile Semen. Hic ars flenda venit, per quam quoque mortua ACHILLEM 80 DEIDAMIA dolens Suspirat, poenaque Sacro Palladio sat justa datur. Tunc ora resolvenS: Praeceptor, dixi, si ex illis sorte favillis littere verba queunt isti, magis oro precorque, Atque haec mille preces valeat prex: deSine, quaeso,

156쪽

INFERNORUM XXVI. I 0165 Ilic me spectantem, adveniant dum cornua stammae, Me prohibere mora. Ipse videS, ut corpore prono Τotus ad illa seror. - Tunc contra talibus ille: Laudandas ego laudo preces et dignor; at ore Εdere verba tuo lac parcas, me sine linguam 70 Solvere; jam novi, cupido quid pectore Verses: Nam fastidirent Gahai te sorte loquentem. Ignis ut advenit, doctor tempusque locumque Arripit, audivitque istis hunc vocibus orsum: O vos; qui gemini sub flamma inceditis una, 7b Si quid de vobis merui, dum vita manebat, Carmina cum scripsi sublimia, Sistite greSSum, in Et nobis, in qua Occiderit deperditus ora,

Alteruter memoret. - Concusso vertice majus Antiquae cornu stammae nutare, Sonumque,

80 Morse laborantis ventis amantibus ignis, Mittere, deinde apicem hinc atque inde evolvere, tanquam Lingua esset sari nitens, ac denique vocem Ricere his verbis usam: Quo tempore ablui

Λ CincE , multos quae me remorata per annoS85 C aEThE tenuit, cui nondum nomina terrae

AENEas dederat; nec dulcia pignora nati, Nec patris antiqui pietas, nec debita cura, Nec qui justus amor ino laetificare jubebat

PENELOPEN, aeStum potuerunt vincere cordisso Ardentis multos per terras cernere moreS, Multorumque hominum virtutes pravaque lacta: Perque patens altum solus me credere cymbae Haud timui, parva comitum Stipante caterVa, Quae me desertum nunquam malefida reliquit.

8b Hispanos usque ad populos ego littus utrumque Vidi. Non Afri, Sardoa nec insula noStroSEsfugere oculos, nec quos circumalluit undis Illius ora maris. Tardum me debilis aetas Fecerat, et comites tunc, cum laeta tangimus illa.

157쪽

li 0 In quibus Ai cings sertur posuisse column3S, Ultra ne quis eat. Dextra de parte reliqui II ispalin, et laeva Ceptam; tum talia dixi:

O fratres, casus duroS mii noroque carentes Experti mecum. occiduas venistis ad Ora S.

l05 Nemo ex tam paris vigilandi temporis hora, Uuod superesse videt, dare sensibus experiundi imAbneget, atque Se tui solem, qui lumine mundum A populis nudum lustrat. Perpendite vestrum

Semen: non vobis membra, et praecordia sinxit il0 Natura, ut deceat pecorum VOS Vivere vitam, At virtutis iter moliri, et plura doceri. IIaec vox una meos stimulis ita suasit acutis In Suetam tentare viam, ut vix ulla suisset dam milii sponte sua cupidos retinere potestas. II 5 Nec mora. ixit Eoos puppim conVertimus Irinos. Tendimus et Stultum studio properante volatum, Addidimusque alas remis, latus usque potiti Laevum. Iainque poli cunctas sub nocte videbam Alterius stellas, sic et descendere noStrum,120 Ut non ex plano se attolleret aequore ponti.

At vicibus quinis jam luna accenderat orbem. Et tolidem inserius desectum lumine vultum

Celarat terris, postquam discrimina rorum Tanta ingressus eram; cum subniger, intervallum I 25 Ob longum, procul ante oculos est visus adesso Mons, ita sublimi se tollens vertice ad aethram, Ut socii aequalem in terris vidisse negarent. Hic nos laetari pariter, sed gaudia nostra In luctus abiere cito; nam turbinis atrit 30 Tellure orta nova vehemens violentia navem In primum seriit latus, et terna vice torsit omnibus hanc undis, et quarta sustulit alte Puppim. ac depressit proram, ut placuisse videtur Arbitrio alterius, donec nos obruit aequor.

158쪽

lNFERNURUM XXVII.

Arrectam se sustulerat jam flamma. quiete Composita, ulterius laudi sinem ore datura, Atque ibat, dulci hanc missam faciente poeta:

Altera flamma suum cum vertere lumina visus 5 Ad cornu hortata est, abeuntem Pone Secuta, Confuso sonitu, qui sunditus erumpebat.

Ut Siculus taurus, qui luctu immugiit ante Illius satque id jure sui t), qui hunc linxerat arte,

Edebatque hominis mugitus voce dolentis, 10 Ut, quamvis totus constaret corpore alienis. Ipse videretur cruciatu percitus acri: Sic fraudata via pariterque foramine, ab igni S Principio in flammae murmur se tristia verba Mutabant. At ubi haec apicis per mobile acumen Is, Invenere viam, motum vibrantia eundem, Quem prius emiSsis vibravit lingua locuti, Haec vox audita est: Τe, verbis quem alloquor istis, Namque modo cum Ithaco te ANDAEυM est lassa loquela, Quamvis adveniam Serus fortasse, morari 20 Non pigeat . mecumque loqui. Potes ipse videre, ita me non pigeat; quamquam hic me flamma perurit. Si modo in haec tu regna ruis caligine coeca,

Ex illa dulci lapsus tellure Latina,

Unde ego transactae vitae sero crimina cuncta; 25 Dic mihi, num AEMILIAE populi modo commoda pacis, An bellum spectent. Fateor me in montibus ortum Urbini siles intra rupisque receSSUS. Unde fluit Τibris. - Prono tum corpore Stab3m intentus, cum me sodiens dux talibus tulit: 30 Tu loquere, ex Latio est. Ego, reSpondere paratuStilico, sic solvi celeres voces: Anima. isti SAbdita sub latebris, tua nullo tempore terra Aut caret, aut caruit bellis, quae corde tyranni

159쪽

104 INFERN0RUM XXVII. Vestri agitant; sed ibi modo nulla patentia liqui.

35 Stat veluti multos stetit ante RAvENNA per annoS; Atque DoLENTireus pollens roStro ales adunco Sic fovet ora, suis PLYLocLEN ut contegat alis. Quaeque olim longo tellus exercita ludo Gallorum tumulis insecerat arva cruenta, 40 Pace diu fruitur viridi secura sub ungue:

Sub quibus indigue jacuit MONTEGNA peremptuS,

In saltu pasti dentes de more terebrant. Uuasque LAMON terras, quasque alluit unda VATERNI.45 Nunc regit imperiis nido I Eo parvus in albo, Qui, quas tutatur calido sub sidere, partes Sub bruma mutat: CARSENAque proxima SAURO, Et media est inter campum lapidosaque montis, Inter servitium libertatemque moratur. 50 Nunc milii dic, oro, qui sis; plus quam suit alter No mihi sis durus, ut sit tua fama Superstes. POStquam more suo sat longum immugiit ignis. Vorticis hac illac extremum movit acumen, Deinde sonum emavit talem: Si posse putarem 55 Id fieri, ut rursus visuro lumina solis

Nostra forent commissa viro responSa, maneret

Haec flamma haud agitata ultra: ast, ut credere dignum eSt. Uuandoquidem revocare gradus hoc carcere ab atro ulli unquam vivo licuit, responSa remittam, 60 IIaud metuens famae, quae nostra opprobria prodat. Olim milus eram, dein lumbos lane retorto Cinxi, Sic vitam ratus emendare priorem. Et certe ista fides veniebat mi integra tota, Si non ille potens ter magnus presbSter PSSet, 65 Cui male sit. Namque is me in crimina prima remisit. Qui quamque ob caussam, ipse volens,' adverte, docebo. Donec forma sui cum carne atque ossibus illis, Quae dederat genitrix, non me mea facta leonem,

160쪽

INFERNORUM XXVll.

Sed vulpem secere. Astus quoscumque, perituS, 70 Secretasque vias novi, et sic omnia vafre Digessi, externas ut fama exiret in urbes.

At simul aetatis me vidi limine in illo,

In quo cuique foret satius deducere vela, Colligere et funes, tunc rerum, quae ante Placebant, 75 Est mihi pertaesum, consesso crimina vitae Cuncta et testato me poenituisSe malorum; Atque haec, me miserum i juvisset Verea voluntas. Princeps nostrorum novus iste Pharisaeorum

Tempore, quo juxta Lateranum bella gerebat, 80 Non jam Iudaeis insensus, nec Saracenis;

Christia dum nam gente satos sibi duxerat hoste Et numero ex illo nemo oppugnaverat Acrin, Nemo mercator Sullani intraverat urbes; Nec summum imperii munus, nec chrismata sacra 85 In se respexit, nec quod tenuare capistrum Praecinctos solet, in me habuit duxitque verendum. Verum ut SILvESTnun inclusum Soracte petivit CONSTANTINus, ut a lepra se mitteret acri

Sanum: ita ut et sibi praeceptor febrim ipse superbam 90 Sanarem, me consuluit. Mihi saucibus haesit Vox muto; sic verba hominis sunt ebria visa. Deinde inquit: Nullo trepident tibi corda timore; Hac te absolvo tenus; Praenesten quomodo possim Vertere, tu tantum doceas. Mihi claudere coelum, 95 Et reserare datum, jam scis; quare mihi claves Sunt geminae, quas ille parum modo iunctuS amavit. Tum grave dictorum pondus me pressit, ut ultra Conticuisse mihi rerer magis affore damno. Atque ita respondi: Quoniam me, crimen in istud 100 Iam jam lapsurum, Pater, abluis, accipe: longum In promissa abeas, promissis addito curtam Ipse fidem; et duces stans alta in sede triumphum. Ast ubi Franciscus gelida me morte solutum P