Dantis Alligherii Divina Comoedia hexametris latinis reddita ab abbate Dalla Piazza vicentino

171쪽

lls ιNFERNORUM XXX. Intentique gravem perpendite mente magistri AD vi luctum. Milii vivo haud de luit ulla Copia poscenti; heul nune lymphae gutta vel una, Una est in votis . nivi, qui montibus agri 60 Clusini argento similes labuntur in Arnum,

Quaque iter intendunt, saturani loca cuncta liquore Frigidulo ' ante oculos, nec frustra, errare videntur; Nam me dulce fluens horum plus Siceat imago, uuam, qui sic macie vultum depascitur, aegror. 6b Quae me justitiae sic contudit ira Severae Inde loci. infamem turpi quem crimine feci, Deduxit caussam, qua plus mihi corde frequentes Exprimat ex moesto gemitus. ROMENIA terra est Haec, ubi corrupto nummos cuili aere notatos 70 Baptistae effigie; quare membra usta reliqui. At mihi si coram prava umbra videnda daretur, Vel Gvini, vel ALEx ANDRi, vel fratriS utrique, Inspicere hanc mallem satius, quam sonte potiri Branda. Iamque una intisi adest, Si vera loquuntur 75 Umbrae actae rabie: at quid mi, si vinctor arius Si saltem mihi corpus adhuc levitatis haberet Tantum, ut, dum vertunt labentia tempora saeclum,

linum vel digitum pedibus procedere poSSem, Hoc essem jam ingressus iter, veStigia quaerens 80 Illius has inter vulgi sordes; licet ista latrina In longum undenos passus per millia ductos, Et plus quam passus quingentos lata pate Scai. Colluviem hanc inter mihi tempus in omne jacendum est

Hos propter. Namque hi suaserunt cudere nummos, 85 Queis tantum suberat misit purgami uis, ut tres Pondero adaequaret Siliquas. - Tum talibus orsus Quaesivi rursum: Uuae sunt miseranda duorum Spectra haec, quae . sumant veluti sub frigore brumae Fonte extracta manus, tibi dextrum qui latus urgent

90 Prostrali, junctique simul - Quo tempore in istud

172쪽

lNFERN0RUM XXX. UT Antrum, inquit, pluvi, illos me invenisse recordor Sic positos; nunquam digressos amplius inde,

Aeternumque reor mansuros. Femina mendax Una est, quae nomen Ios EPHI crimine salso

95 Detulit; liaec umbra ekt D1Nhi periura Si 30Nis Ex urbe Iliaca, quorum de pectore febris Tantum nidoris graveolentis torrida mittit. Unus at ex illis, piguit quem sorte vocatum Nomine ita obscuro, pugnum huic impegit in ampli100 Duritiem ventris. Vel uti Cybeleia ab ictu Tympana, is insonuit. - Contra subita ira magistri AD1Μ vibrato graviter serit ora lacerto, Nec minus hic suerat durus; dein talia satur: Quamvis membrorum gravitas vetet ire, lacertus 105 It mihi liber, ubi sit opus. Τunc edidit alter

Haec verba: Λrdentem ad flammam quo tempore tractus Ibas. haud fuerat tam alacer libi; at hunc tamen aera Cudere sic norunt, et plus fortasse paratum. Hydropicus contra: Nunc tandem dicere verum I 10 Coepisti; at Trojae tu pandere Vera rogatus Non ita testis eras verax. Verum assimulavi,

Tu cuneum, DANAcs dixit; sed criminis una Isthic me labes damnat, te plurima, totque Crimina, quot quisquam haud potuit committere Daemon. II 5 Insidias sallacis equi, periure, reVolve, Illi respondit, qui innatum abdomen habebat, Arguat et sontem totus jam conscius orbis. At tibi sit crimen silis arida, dixit ACHIVus, Quae tibi disrumpit linguam; sit marcidus humor I 20 Crimen, qui anterius venirem tibi sepit. - At aeris Cusor: ita, in quondam, magno se scindit hiatuos tibi nunc, ubi sert animus maledicere suetus. Quod si me exsiccat sitis, et me lympha resercit, Ardor te male habet, male habet caput usque laborans; I 25 Et dum Narcissi speculum tibi lambere detur,

173쪽

iNFERNORUM XXXI. Hortantem haud velles te longa ambage moratum. uos ogo de lixa sermones aure hibebam,

Cum mihi praeceptor subtristis: Prospice, dixit; Namque parum modo abest, quin te eum in jurgia surgam. 130 Quem simul iratum audivi verba ista loquentem,

Accessi, puduitque adeo, ut pudor intima inentis Nunc quoque pervadat, repeto dum talia mecum.

Ac veluti in somnis sua qui tibi damna sigurat,

Somnia dum ludunt, ludant modo 'somnia mavultl 3b Sic. ut quidquid adest, omnino exoptat abesse: Talis ego adstiteram, cum deessent verba studenti Errori caussam nostro praetexere; at istud Fecerat adspectus, quod me haud socisse putarem.

Culpa tua major tanto purganda pudore I 40 Non esset; spiare hic omni te labe levavit,

Doctor ait. mequo usque puta te cernere coram

Adstantem, si sorte pari certamine genistin Insensam olfendas: id velle audire pusilli est. Una eadem lite prius me lingua momordit, utrasque Tinxerit ut malas, medica laque postea juvit. Talis . ut audivi, satalis lancea Λchillis Ac Pelei patris primo caussa esse solebat 5 Tristis, doinde bonae strenae. Nos vertero terga Valli infelici, praecingentemque tenere

Coepimus adscensu ripam, transversa legentes

Muti. Nescio quid minus hic quam noctis opacae, Atque minus quam lucis erat. Nec longius ire I 0 Vestigando oculus quibal; verum impulit assi es Stridore altisono cornu, quod et omne lonitru Obruerit strepitu horribili, propriumque Secutum Oppositum sibi iter, me si gere adegit in unum Lumen utrumque locum. Post stendae stinera cladis

174쪽

15 Carolus a sancto Magnus cum decidit auso, Tam perterricrepo non perculit aera bombo Rholandus. - Caput inde ausus paullisper in altum Tollere, sum multas visus Spectare praealtas Turi es. Quare ego: Dic, quaenam est terra ista, magister 20 Isque mihi: Quoniam multis stipata tenebris Per loca transcurris nimium procul, hinc lit, ut erres Propter opinatus animi; at, probe, tu quoque disces. Illuc si accedas, quam, quae longinqua videntur, Decipiant sensus: quare properantius ito. . 25 Αpprenditque manum peramantur, et insuper addit:

Λnte iter ulterius quam pergaS carpere mecum, Scito, non illas turres, verum eSSe gigantAS,

Stantque, tenus ventris quanti sunt, undique lixi Circum oram putei. Veluti, caligine pulsa. 30 Paulla litu incipiunt oculi internoscere, quidquid, Aera qui Stipat, vapor abdidit; aera craSSum Sic me, dum sodio, magis et magis usque propinquans Drae, error fugit et pavor ingens occupat artus.l Namque ut, ubi vallo sedet area Sepia rotundo, 35 Monstregio surgit redimitus turribus altis:

i Sic exornabant, puteus qua cingitur, oram

i Terribiles media non plus quam parte giganius Supra impendentes, queis duppiter aulipere ab alio, Dum crepitat, minitatur adhuc. - Milii jamque videbar 40 Cernere cujusdam faciemque humerosque sinumque Et magnam ventris partem, distentaque utrimque Brachia sub costis. Rectu natura reliquit Artem, quae tales homines in luminis auras Ederet, his similis Marti ereptura ministros. 45 Quod si celorum aut elephantum haud poenitet illam nes inspectanti penitus censenda videtur Plus justa ac prudens. Nam si solertia mentiS

Nequitiam jungat cum vi, jam nulla juvaret

Contra obnitentis .virtus. Praelonga patebai

175쪽

iNFERN0RUM XXXl. b0 Atque ampla huic facies, vel uli pinna ardua molis Romae, Petre, tibi sacrae; modus ossibus idem: lt pars inferior, cui facta est subligar ora, Sat bene demonstret tantum superesse Staturae, Ut male praesumani se his tangere posse capillos bb Tres Phryges impositi. Non paucos namque videbam I riginta magnos in longum tendere palmos Inde, ubi demissam subnectit fibula vestem. nasci, mai, amechi coepit clamare serinum os, quod non hymni carmen mage dulce decebat. 60 Dux meus hunc contra: Stolidissima hellua, dixit, here tona cornuque tuos effunde doloreS, Ira furorve alius simulac praecordia tqngit. Collum pertenta; invenies, confuse, ligamen Funis, ii ii vinctum tenet; atque hunc adspice magnum.

6b Qui tibi praecingit pectus. - Dein talibus inlit

lecurii: idem scelus ipse suum nunc arguit; iste est NEMBROTTUA, cujus mala mens effecit, ut una Tantum haud uinutur mortalia saecla loquela. Istum mittamus, nec ventis irrita verba

70 Spargamus Vanis; nam sermo est quilibet ipsi salis, ut et nobis idem hic, non cognitus ulli. Longius ire igitur juvit, laevam usque tenentPS. Atque intra jactum teli stetit obvius alter

Saevior, ac major. Qui hunc cinxerit arte, magistrum 75 Dicere nescirem; at prae se laevum ipse tenebat. Et post se dextrum religatum lane lacertum, Qui sic hunc infra collum undique praepediebat Ut partem exstantem vel quino involveret orbe. Iste tumens fastu voluit tentare quid ipse 80 Contra supremum terrae coelique potentem Pugnando posset, ductor mihi dixit, et inde Haec ipsi merces. ΕPui1LTEs nomen imbebat.

Extremumque dedit specimen virtutis in illa Pugna. qua Superis tantum injecere gigantes

176쪽

iNFERNORUM XXX l.

85 Terrorem: haud unquam movet is, quae brachia torsit. Illi ego tum: Vellem, fieri Si posse putareS, Immensum his oculis BaianE1 videre. Sed ille: ΛNT1 cv haud procul invenies dantem ore loquelas, Quem non vincla tenent, qui nos deponere in ima 90 Valle, ubi cunctorum stant pectora pessima Sontum, Possit. Quem velles, is multo longius isthac Distat, et est vinclis vinctus, nec dispare forma, Si vultum excipias, qui saevior eSSe videtur. Nec jam sic validus terrae iremur ingruit unquam. 95 Mole sua stantem quateret qui sortius arcem Ut cito se excussit dirum genus IPHIMEDIAE. Tunc mihi mors, nunquam prius metuenda, recurrit, Ad quam formido sat erat, nisi vincula torta Vidissem. Quare gressu processimi S ultra, 100 ANTAEGM et petimus, ibit ulnas, Sine vertice, dena SSpelunca exstabat, solvitque haec ore magister: O fortunatae nimium vetus incola vallis,

Quae decora eximii quondam dedit ampla triumphi

Scipiadi Λnnibalem, turba cedente Suorum,105 Vidit ubi dare terga fugae, o cui mille leonum Sacrasti exuvias; o tu, qui si agmina fratrum Iuvisses alto in bello, jam creae re dignum est Cessuros regnum natis tellure suisse Coelicolas victos; ne nos deponere in oris II 0 Cocyti grave sit, glacies quem frigida vincit. Ne mitte orantes si TYo, ne mitte ΤYΡΗ0EO: Largiter hic praebere potest, quae munera cuncti Hic vestri cupiunt. Oneri supponere tergus Ne pigeat nostro, et naSo suspendere parce. Itb Iste et apud superos poterit tibi reddere famam Nune quoque; vivit enim . et diuturnam ducere vitam Sperat, ubi ante diem non ipsum gratia major Ad SeSe revocet. - Sic doctor. At ille tetendit 'ApproperanS dextram et . queis pressit ad incita adactum

177쪽

122 INFERN0RUM XXX ll. I 20 Alcidem quondam, ductorem sustulit ulnis. Ut Sese prensum sensit, mihi talia satur Minciades: Istimc accede, ut te quoque prendam: Dein sic ellecit, lasci ut glomeraverit uni, Sese. meque. Velut sub parte, ubi prona videturl 2b Carisenda oculis, si quando ex aethere in ipsam

Incumbat nubes, ut contra pendeat illa ;ANT Ens mihi talis erat, dum multa morabar, Clinantem spectans tanta Se mole gigantem. Nec semel evenit, diversum ut quaerere callem

l 30 Optarim; sed nos imum prope numinis alveum Deposuit leviter, Cocyti ubi stagna profundi

Luciferum duilamque vorant. Ilic nulla manendi Ipsi caussa suit sic curvo, ast arboris instar Veliserae, immani se arrexit corpore in ultum. Si mihi sic asprum raucumque sonantibus uti Fas eSSet numeris, ut convenientia tristi . Carmina concreperent barathro, in quod pondere rupes Cunctae aliae tendunt, vena magis ubere Succum

b Exprimerem mentis; sed ubi est milii copia nulla Fari haud absque metu aggredior: nec parva videtur, Dignave res risus, aut noniiun bulba parentum Flugentis linguae, medium, in quod nititur omne, Designare. Sed hunc doctissima turba sororum 10 Ipsa juvet versum, quae Λmphionii claudere Thebas Molitum auxilio juvit, ne carmina rebuSDiscordent. - O plebs humanae pessima gentis. Quae sedes habitas, quas est describere durum,

Profuerit melius vobis pecudum atque caprarum Ib Isthic sorte datas animas SumpSisse repoStiS. Postquam demissi in puteum devenimus atrum,

Sub pedibus Lybici, in multo inferiora locorum

178쪽

lNFERN0nΠM xx xl l Lapsi, et adhuc murum direxi lumina ad altum: Prospice, ut incedis, subito haec vox venit ad aures 20 Neve caput fratrum miserorum protere plantis. Quare ego reSpexi, atque oculos sese obtulit ante. Sub pedibusque lacus glacie concretus inerti Durus ita, ut vitri potius, quam mollis imago Esset aquae. Non sic denso velamine cursum 2b Ister contexit, qui praeterlabitur agrum Λustriacum, aut Tanais rigidi sub sidere coeli, Ut lacus hic stabat. Quod si collapsa ruinam Vasta Tabernieci, aut Petra panae pondere toto Traxisset moles, haud ullum sponda dedisset 30 Sub casu crepitum. Ac veluti stat rana coaxans Bictu extra stagnum, cum Virgo rustica Saepe Somniat in sulcis se spicas ire legentem, Stabant liventes, illac tenus, unde pudori S . Apparent signa, in gelidis stringoribus amnis ab Umbrae externatae luctu. dentesque ciebant Conflictu in numerum, ut peregrina ciconia rOStrum. Vultum quaeque suum si gebat versa deorsum: Angorem os, cor triste oculi tes luntur. Λt omnia Ut circumspexi, demisi lumina quaerens 40 Inferiora meis plantis, simulacraque vidi Stare duo sic juncta sibi, connesaque ita arcte, Ut simul immistus capitis pilus esset utrique. 0 vos, qui premitis sic pectora mutuo, dixi, Qui vos, et quodnam genus' - Illi nectere colla 45 In me sublatis oculis. I iam mollia primum Λ lacrimis intus, fluxerunt lumina guttis Lnbrii supra, at glacies illas oculum inter uirumque Frigore concretae adstrinxit., et ostia visus occlusit. Nunquam sic ligno adnectere lignum b0 Vi subscus valuit. Quare hi se fronte petebant

Λdversa alternis, hircorum more duorum, Τanta ira hos vicit. Tum unus, cui frigus utraSque

179쪽

iNFERN0RUM XXX M. Aures depastum fuit, haud minus usque deorsum Defixis oculis, dixit: Cur tanta cupido 55 Sic nos lustrandi Si istos tu scire laboras, Possedere ambo vallem, Byχantius amnis Unde fluit: pater his ΛLnEnTUs ; et unica mater Ipso ventre satos in luminis edidit auras. Vestigare potes totius lustra Cainae, 60 Non tamen invenies culpis insignibus auctam Umbram marmoreo mage dignam in frigore figi; Non illam, manus A nTUDis cui pectus et umbram Uno ictu rupit. Non his P ΗοcAccsΑ , non his Iste est deterior, modo qui me sic capite umbrat 65 Cernere ut ulterius nequeam; quem nomine dicunt SAsoLLM MAscu EnoNI. Si es Sanguis hetruscus,

Tu quoque quis merit iam scis. Et multa prosari

Ne me sorte adigas, ego Sum, inquit, CAMMISIONUS De PAZZis et, qui purget mea turpia facta,

70 CARLiNun maneo. - Dein vidi mille caninos Frigore deformes vultus. Uuare horreo totuS, Semper et horrebo, gelida vada saxea crusta Cum relegam mente. At medium, quo cuncta trahuntur,

Queis aliquid gravitatis inest, dum planta petebat, 75 Et mihi in aeterno trepidabant frigore membra;

An mens sic tulerit. seu satum sors Ve, referre

Nescirem; sed, dum capitum inter strata movebam Plantas, cujusdam offendi pede sortiter ora. Ille hanc me contra flens vocem pectore rupit: 80 Quare me tundis Nisi multam MONTisAPERTI Advenis aucturus, quid me, furiose, lacessis Atque ego: Fac maneas laic me, praeceptor, ab isto Dum mihi solvantur, dubia quae mente revolvo;

Et me pro arbitrio posthac properare jubebis. 85 Dux stetit; atque ego adhuc dure maledicta vomenti Dixi: Quis tu, alios audax incessere probris Ecquis es, o, qui aliis, quos haec ΛNTE ORA claudii,

180쪽

Percellens malas spatiaris, ut, integer aevum

Si quoque nune ageres, tamen id nimium foret' inquit. 90 4 unc ego respondi: Superest mihi vita, tibique

Dulce erit id scitu, si poscis munera famae, Caetera qu4e inscribat vestrum inter carmina nomen. Quin etiam cupio, dixit, contraria: abilo, Proripe te hinc, caussamque ultra ne interSere queStus; sb Namque per hanc vallem male noSti pellicere umbras.

Tunc illum, colli cute posteriore potitus, Arripui, ac dixi: Aut pandas mihi nomen oportet, Aut pilus in toto nullus tibi vertice restet. Isque mihi: t cunctos studeas mihi vellere erines, 100 Nec dicam, qui sim, nec per me discere quidquam Te patiar; non, si ceutenis calcibus isti Insultos capiti. Manibus jam utrisque prehensum Drueram in vellus, cirris et pluribus illud Exspoliaram, ipso mullum latrante deorsum I 0b inversis oculis; cum quidam his vocibus orsus Clamavit: Quid, Bocca, tibi est Non esse putabas Sat tibi sic sonitum crepitantibus edere malis, Ni latras etiam 8 Quidnam te Daemonis urget

Tunc ego: dam verbum, dixi, nolo amplius addaS, II 0 Proditor infamis; nam, te obnitente, per omnes Effundam terras, de te quae vera notavi. Ille autem respondit: Abi. et quae ferre sub auras Vis, narra, as Si unquam nostris evadere lustris Detur, ne taceas illum, cui lingua parata

Itb Sic suit. Argentum Gallorum is luget et aurum :Ipse DoLRENSEM, poteris jam dicere, vidi,

Pessima congeries ubi sonium frigora captat. Si quis sorte roget, num quiSquam accesserit ultra, Haerentem ad latus huic est cernere BECCBERIAM,l20 Cui quondam ferro secuit Florentia guttur. Cum GANo, atque ΤRIBAL DELLO simul inde JOANNEM

SOL D1NEno ortum non tam Procul eSSe putarem,