Dantis Alligherii Divina Comoedia hexametris latinis reddita ab abbate Dalla Piazza vicentino

231쪽

PURGATOlui X l. Non venit in mentem, nos vermes degere natos

Angelici nobis formam edere papilionis, Qui volat ad justum, nullo tutante, tribunal

Quae vobis animos dat res attollere in altum, I 20 O miseri, quoniam vos delicientia manca Insecta, ut Vermis, natura errante, ei statuSPaene estis Τ - Veluti, cum opus est supponere tecto Fulcrum, pro mutilo interdum est spectare siguram Incurvam, adductoque ad pectus poplite utroque, I 25 Quae facit ex vero, spectantem haud vera, dolentem: Sic hos compositos, postquam bene lumina visus Intendi, inihi cernere erat. Sed non tamen Omnes Contractos aeque. At prout unusquisque gravatus Plusve minusve ibat. Uuem plus patienter euntem I 30 Arguerant gestus, liunc stentem mittere tales Voces: Haud valeo ulteriuS durare, Videbam.

Sumine Pater noster, coelorum qui incolis arcem, Non circumscriptus, Sed quod, quae prima creasti illic, devinxere magis tibi pectus amore, Edila cuncta tuam virtutem et nomen adorent, 5 ΕIIusa in laudes, ut dignum est Solvere gratus Alque referre tuo Spiranti dulce vapori Adveniant tua regna. Tuo nutu omnia stant, Aethere et in summo et terrarum in qualibet ora. Ipse dies omnes nostram, qua vivimuS, EScam

10 Da nobis hodie. Uuidquid debemus, id omne

Nobis dimitte. ut nostris dimittimus ultro. Et grave ne adducas nos in certamen, et idom Da nobis prohibere malum victoribus. Amen. Hac prece postrema haud nobis, neque enim indiget usus Ib Imploramus opem, ast illis, carissime. quorum e StVita superstes adhuc post nos. Sic illa caterva

232쪽

Umbrarum sibi iter felix nobisque rogantes, Pondere non aliter pressae, ac quandoque gravatur In Somnis aeger, reptantes membra trahebant20 Omnes in gyrum, crueiatae dispare poena,

Et lassae, primae scandentes saxa coronae,

Sese abstergentes mundi caligine tactas. Si nobis illinc nunquam benedicere ceSSant, Quae possunt ipsis et dicta et reddere sit clara Isti, queis radice bona est donata voluntas Hic decet et justum atque pium est, Suecurrere juStiS, Eluere advectas sordes, ut pura levisque Quaeque anima aethereas evadere possit ad urbes. Iustitia ac pietas sic dent levioribus ire 30 Quam primum vobis, alanaque agitare solutis, Quae vos attollat, quo seri immensa cupido;

Qua datur ad scalas breviore accedere curau

Dicite; sin plures aditus sortasSe parantur, Qui minus acclivis descendat ad ima, docete; 35 Nam comes ob pondus carnis, qua indutus ab Adam Huc venit, invitus passu est adscendere parcuS. Poetore quo exierint, non sat dignoscere quivi, Quae santi responsa duci sunt reddita ab illis; At dictum est: Dextri nobiscum hanc ite per oram, 40 Invenietis iter. quod vivus carpere poSSit. Et superimpositi ni obstarent pondera saxi, Quo premitur cervix, fastu Olim elata superbo Quem propter prona mihi oportet verrere fronte

Terram: hunc suspicerem vivum, qui nomina celat, 45 An mihi nosse ipsum liceat, precibusque mOVere Ut mole oppressi tanta miserescere discat. Mi genus ex Latio est, magnique ex semine Hetru Sei Ipse Gui LELvo exivi genitore crelitusALDOBRANDISco; an vestras hoc nomen ad aures 50 Venerit, haud scirem. Priscus me sanguis, et alta Majorum decora usque adeo secere tumentem,l2

233쪽

l7, PURGATORll xl. Iimnemor ut matris communis quemque Solerem Fastidire, atque hic adeo increbrescere morbus Coepit, ut occiderem, quod sat novere Senenses 5b Et de plebe omnes. qui Compagnatica rura Concelebrant. Nam OMBERTus ego, et mens turgida fastu

Non modo me, at cunctos consortes in mala mecum

Traxit, et hic humeris haec cogor pondera ferre ob fastum, donec supremo debita regi, 60 Quando id neglexi, in terris dum vita manebat, Solvam defunctos inter. Sic ore loquentem Iham auditurus, demissa ad pectora fronte, Cernuus atque ex his unus, non iste locutus, Pondere sub proprio graviter Sua terga premente, 65 So distorsit meque inspectum agno it, et aegre Lumina fixa tenens me nomine compellavit, Corpore qui toto incurvus comitabar euntes. Dixi: Tune es, ODEnisi, tu gloria prima Gugubi, artis honor, cui ductum a luiuine nomen 70 Gallia donavit - Frater, contra incipit ille, Plus rident chariae, quas pinxit dextera Fnisci FELsi EI. Nunc totus honor servabitur ipsi, Quamvis et pars ipse sui. IIaud tamen ipse suissem Tam largus vivos inter. Me tanta cupido 75 Ad summas artis stimulabat tendere laudes, Quas prospectabam. Verum ista superbia poenas Hic dati et immo forem procul hinc, ni tempore in illo,

Quo poteram eSSe nocenS, converSus pectore loto Coelum exorassem. Oh humanae gloria vana 80 Virtutis, quam nos est tantulus ille caducus, Ni premat aetates venturaS crasSior aeri Nulli se CiMABos ceSSurum castra putavit Picturae, sed nunc it cuncta per ora GRIOTTlIs, Illius ut famam obscuret: sic alter honorem 85 Linguae narratur GGIDUs rapuiSSe priori, Forsque supervenit, qui nido euellat utrumque.

234쪽

Nil aliud mundi rumor, quam natus euntis

Nunc huc, nunc illuc venti est, qui nomina mulat Quod solet immutare latus. Quae sama manebit 90 Τe major, si unquam scindas aetate vetustam Carnem, quam si olim prius immaturus obisses, Quam tu desineres balba papparo loquela. Ante anni quam mille fluant' - duae temporis aetas Ad spatium aeternum est brevior, quam nutus ad illam 95 Est sphaeram, quae tarda magis per inane rotat Se . Tantillum qui carpit iter prae me, oppida Hetrusca Ruraque cuncta sono implevit: modo tenue Senens AVix mittunt murmur, quorum fuit arbiter ille Tempore, quo domita et magna convulsa ruina 100 Florentina suit rabies, quae fronte superba, Ut modo perfricta est. incesserat. Est color herbae

Nomen apud vestros pulchrum, qui prodit abitque, Quique illam dudum tellure emisit acerbam

Ipso colorem adimit. - Respondi: Haec vera locutus 105 Virtutem instillas, quae me Sentire modest Ingentemque docet me complanare tumorem. At quinam hic, quaeso. est, tua quem modo verba notabant ProvenZanus is est SILvAM, talia reddit

Atque hic iste manet, quia sic sibi sidit, ut actustio Ambitione Senam totam subjecerit, unus Arbiter imperii. Sic irrequietus et ivit, Atque it post mortem. Pretium isthic tale rependit, Qui nimis est illic ausus. Cui talia contra: Si, qui extrema manet Vitae momenta. priusquam III sese poeniteat, statione moratur in ima, Nec sese huc scandens infert, nisi quis preee pura Ante fluant quam tot, quot pugnax vixerat annos. Asserat auxilium: quonam indulgente recepit Huc se' - Respondit: Quo vitam tempore agebat 126 Splendore illustri ac summo spectandus honore. Nil se respiciens hic eastra Senensia inivit.

235쪽

Fusus in obsequium Supplex positoque pudore Constitit, ut poenae dilecti corpus amici Eriperet, vinctum quem tristis carcer habebat ira CanoLi; is haud cunctis venis horrere refugit. Ulteriora tibi haud addam; me involvere vera Obscuris seio, sed parum abeSt ea temporis hora, Cum, qui te attingunt propius de gente propinqua, Enicient, ut et ipse queas bis demere velum 130 Tale virum facinus subtraxit finibus illis.

III.

Non secus atque jugo nexi bos unus et alter, Hanc pariter vadens umbram comitabar Onu Stam, Dulcis dum ductor tulit. Ast ubi sarier inlit: Mitte hunc et trana; namque eSi res Opuma remis 5 Et velis isthinc vi summa impellere cinabam, Mole mea stantem, ceu qui studet ire, paravi

Me rursus, quamquam demissa et manca maneret

Mens mihi. Ego institeram vestigia corde lubenti Ρone ducem, et pes, quid levitato valeret, utrisque 10 Ostendit. Cum sic dux fari: Verte deorsum Lumina, erit, dum carpis iter, tibi dulce levamen Strata videre soli, quae dant incedere plantis. Terreni ut tumuli praeportant fronte sepulti Emgiem, ut discant hujus meminiSSe nepotes, I 5 Quare saepe illic fletur, pungente dolore Corda recordantum; namque haec tantummodo langit cura pios, aeque, sed multo plenius artis

Ad normam expressa et variis distincta figuris Vidi strata viae, quae montem ex Stantia cingunt. . 20 Conspiciebam illum, quem nobilitate creator Fecerat eximium, coeli una ex parte ruentem, Fulgure correptum rutilo ; vidi liniAREA Ex alia, exanimum coelestis vulnere teli,

236쪽

Praegrave onus terrae ob frigus mortale jacentem; 25 Vidi Τxon1Euv MAnTEvque et PALLaB1 in armis Fervere adhuc juxta patrem, et dispersa GiGANTLMMembra inspectantes. NEMBnoTuri paene timore Torpentem prope opus magnum, geniesque videbam Bespicere una omnes; quae tanto Sennaar una 30 Miscuerant fastu. Quam oculos dejecta dolentes, Inter bis septem prostratos stinere natos, In media spectanda via Sub imagine ficta, O Niong, stabast O quam similem ensst nccati Sub proprio vidi te, SAUL, Super edita montis 35 GELBOAE, quem exin coelum nec rore nec imbre

Iuviti Ut insano te fastu, perdita ARACHNE, Dimidiam in verinem jam defluxisse, tuique Tristem fragmentis operis, tibi quod male cessit, Iucubuisset Neque hic tua jam vexilla videntur 40 Explicuisse minas, nouoau, sed plena timoris, Ante ea quam pellant hostes, vehit incita habenis Immissis levitas currus. Et erat quoque duris Inspicere in stratis ALCMAEONA, qui pretiosum

Persuasit matri infelix venisse monile. 45 Nec non ut nati templum irrupere ruentes SENNAcnEninΓΗ contra, lacerumquB cadaver Deseruere illic. doctus monstraverat auctor;

Et quantum intulerit Cyno regina Τοuinis Cladis sanguineae, Satia te sanguine, dicens, 50 Cujus eras sitiensl - Ηic, HOLOPHERNE perempto, Terga fugae Assyrios danteS, pariterque ruinae Tristes reliquias spectabam et corporum BeerVOS. Conversum in cineres tunc Ilion inque cavernas Cernebam, utque humilem ac vilem te, Troja, serebas, 55 Signum ostendebat, quod parto exstabat in illa. Quemnam peniculi at pie styli rear esSe magistrum, Umbras qui valeat tractusque effingere, quales Stant ibi, miranda ingenio portenta vel acri

237쪽

l82 PURGAT0RIl xlI. Exstincta exstinciis ei viva simillima vivis 60 Corpora dixisses. Nemo verissima vidit Quam quae ego calcavi pedibus, dum cernuus ibam. Ra ite, o Eva geniti, nunc ite superbi

Visu sublato, ne vobis cernere detur Quam pravum teneatis iter. - dam maxima nobis

65 Pars circum peragrata jugi, multoque diurni

Plus erat impenSum cursus, quam mente putaram Non vacua; cum, qui Semper vigilante praeibat Sollicitus cura, coepit: Caput arrige; non eSt Tempus praeterea SUSpenso incedere paSSu, 70 L t modo. Cerne illic superis de sedibus unum Aligerum huc adventantem cito adeSSe paratum; Adspice, sexta redit famulata ancilla diei. Fac tibi compositum exornet reverentia vultum Et gestum, ut juvet hunc nos montem mittere in altum: T5 Volve animo hanc non posse diem luceScere rurSus. Saepe assuetus eram monitis, queis ducere tempus

Me doctor vetuit; quare mihi rebus in istis Non potuit docuisse nova aut perplexa prosari. Egregius sorma, niveo Spectandus amictu, 80 Ultro occurrebat venientibus obvius ales; Matutini instar tremulo fulgore micantis Sideris, huic lacies radiabat. Brachia pandit Primum et mox alas simul: Huc accedite, dixit, Hic prope sunt aditus facilisque evadere in altum 85 I ut gradus. Haec suadent gressum huc hortamina ferre

Raros. Progenies hominum, Super astra volare

Enata, ali quianam te tantula dejicit aura is nos deduxit, quo rupes caesa patebat: Hic mihi percussit Dontem vibrantibus alis, 90 Dein tutum promisit iter mihi. Qualis, ubi altum

1 dextra montem conscendis, quo inSidet aedes Uuae bene moraiam, Rubiconem desuper, urbem

Subjicit, adscensua rapidi interrumpitur audax

238쪽

Conatus, gradibus positis quo tempore norina 95 Mensurae, et codex erat in tuto; liaud secus ista Ripa remittebat, male quae aspra huc decidit orbe Ex alio; at saxi hinc illinc latera ardua radit. Dum nos huc versi properamus scandere in illum,

Hoc multae voces carmen cecinere: Beati I 00 Ter, quibus humanae stat pauper Spiritus aurae, Dulcisonis adeo numeris, ut dicere non Sit.

Ob quam Τartareis disserre a faucibus istas Vidimus i Huc etenim per cantus itur, at illuc Per nunquam auditos questus fremitusque feroces105 Iam sanctos superare gradus DOS ardor agebat, Et inihi plus multo levior prodire videbar, Quam prius in plano. Quare: Dic, quaeSO, mi giSter, Tali voce rogo; quonam graviore levatum Pondere me censes Nam pars quasi nulla laboris.110 Jam milii sentitur, pedibus conscendere a Venti. Cum tibi P reliqui, positi qui in fronte leguntur, Nunc etiam paene exstincti, velut unuS ademptus, Abrasi penitus suerint, tunc utraque Planta, Sponte levata sua, usque adeo Superabitur, inqui IIb Ut sit nitenti, ne dum grave, dulce, suturum Impelli sursum. Veluti pii portat in ore Signa suo imprudens, nisi si quod Suspicet ipSi, . Asserat alterius nutus, namque utitur apto Tunc manus auxilio, quaeritque atque invenit, isto Ire ossicio iungens, quod visu absolvere non est; Sic digitos dextrae intendi frontem undique circum, Invenique notas Senas, quas tempora SUPPRClavibus armatus mihi primum inciderat ales; Quod cum vidisset, subrisit dulce magister.

239쪽

PURGATOR H xus Ventum urat ad summum scalarum, ubi Scabra secundo Dat resecata viam rupes, depellere praeSens Scandendo morbos. Ibi circumducta corona Altera non aliter clivum, ac prior illa revincit 5 Si non salcatus citius se innecteret arcuS. Huud ullam hic umbram, haud ullum hic est cernere SigSed ripa est, et iter Simplex, Scopulique colorem

Liventem reserens. At vates talia mecum: Si nos mansuri gentem, quam Voce rogemus, 10 Hic stamus, vereor ne nostrum sorte moremur Plus satis electum. In solem dein lumina figens, Dextro usus latere, ut centro, circumegit in orbem Se laevamque sui partem conamine torsit.

ducundum lumen, quo sidens istud inivi Ib Insuetum mihi iter, Sic nos duc, inquit, ut aequum eSt Te nos huc intus deducere. Tu face mundum Callacis igni sera tuque ipsum lampade lustras;

Si non obsistat contraria cauSSa, necesse cSt

Pro duce habere tuum splendorem tempus in omnem Quantum isthic spatii paSSus per mille putatur, Taulum nos illic, studio inflammante, viai

Consecisse brevi credo, cum ScuSimus umbraS.Cernere quas acie haud fuerat, prodire loquaces Nos contra, hortanteS ad menSam accedere amoris 2b L0mitur, et quae transivit vox prima volando, Alto est lata sono: Non est his copia vivi, Carmen, et hoc iterum post nos iterumque locuta est.

Et prius ob longum absceSsum quam tota periret, Altera praeturiens: Ego sum, clamabat, ORESTES. 30 Nec lamen haec mansit. uuare: O pater optimo, dixi, uuae sunt hae voces Vix talia verba locuto, Eccet supervenit vox tertia et inquit: urnute,

240쪽

PURGATOBli XIlI. 18b Dux ait, invidiam. Hinc ferulae, qua caeditur umbra, 35 Traxit amor cordas . Sonet ut contraria frenum, Est opus. Id te auditurum reor esse, priuSquam Sit tibi inire locum veniae. Sed in aera visum

Intende, et cernes turbam noS ante sedentem;

Namque solum propter speluncae quiSque resedit. 40 Tunc magis atque magis patefeci lumina visus. Et prae me inspiciens, indutas vestibus umbras

Vidi, queis inerat saxi eolor, atque ubi paullo Accessi propius, simul una Voce: Muria lora pro nobis, audivi, et nomine Michel, 4b Et Petrum atque alios divos divasque vocari;

Demum compellari omnes. Haud tempore nostro Hanc terram peragrare reor tam pectore duro

Quemquam, quem pietas haud vulnere figeret acri, Si, quae dein vidi, adspiceret. Nam ubi Sic prope ventum est, 50 Ut certos horum possem dignoScere Vultu S, Mi gravis emunxit oculos dolor. Hos ego vili

Indutos cilicum texto sum cernere viSuS,

Alterum et ulterius humeris insistere sultum, Illaque sulcimen nixis dabat omnibus ora. bo Sic, quos res sallit, prope templa frequentia coeci Stant oraturi, quod quemque hortatur egestaS. Alter ubi alterius supra caput inclinato Stat capite, ut citius pietas praecordia tangat, Non modo verborum ob Sonitum, at miserabile propter60 Spectaclum, quod non Secus adjuvat, atque rogantum Adspiret votis. Atque ut Sol lumine captos Non adit, haud aliter coeli lux abnegat umbris In regione illa, mea tunc ubi Sensa loquebar, Sese largiri. Nam ferrea sila ligabant 65 Palpebras illis sutas, quo more seroci Aecipitri nunquam docili servare quietem. At mihi iunc illis injurius esse videbar,

Uuos ego Spectabam. Si non inspectus abirem.