Dantis Alligherii Divina Comoedia hexametris latinis reddita ab abbate Dalla Piazza vicentino

251쪽

Ut qui oculis posita ante videt iantummodo, et ultra Non videt exanimi simulac calor ossa reliquit; At percontabar, quia plantis addere vires 125 Consilium fuerat. Sic pigroS pungere Oportet, Ut, quas evigilare datur, redeuntibus horis Sollicili utantur. Nos ire crepuscula noctis Spectantes ultra, quantum procedere quibat

Nostra acies. Contra lucem Sub veSpere missam.

l 30 Ecce autem nobis paullatim occurrere sumus Ut nox ob Scurus, neque erat ratio ulla loeusque Vitandi, isque oculos simul et purum aera ademit.

Tartareus nigror et vacuae quocumque planeta Paupere sub coelo noctis, caligine densa Quantum unquam potuit, sic crasso lumina velo Haud milii compressit, vis illa ut lurida sumi,5 Quae nos texit ibi, neque texto sen Sibus aspro Usque adeo, ut mea ferre acies recluSa nequiret. Quare, qui mihi ductor erat 1idusque catusque, Adsuit apposuitque humerum. Ut Vir captus utroque Lumine ducentem Sequitur, ne forsan aberret,l0 Aut quidquam ossendat damno exitiove suturum: Sic per amaritiem ac per sordes aeris ibam, Aure ducis vocem accipiens mihi talia santis: Fac caveas, nostris ne quid te separet ulnisi Me percellebant VoceS, pacemque rogare Ib Verba videbantur, mi Serantem corde precata

Agnum divinum, qui tollit crimina mundi. Primi Agnus clamare Dei. Haec deinde omnibus una

Vox erat, atque uno reddebant missa tenore, Omnis ut hos inter concordia amica pateret. 20 Quorum verba Sonant, an Sunt Simulacra, magister

Dixi; ast ille mihi: Tu verum percipis, inquit;

252쪽

PURGATORll XVl. 197 Illi, quem plicuit nodum iracundia, solvunt. Quisnam tu, nostrum properas qui sindere sumum Et nunc verba facis de nobis more modoque, ab Tempora quo numerat quisquam digesta per annos Haec vox audita est. At dux: Huic dicta vicissim Redde simulque roga, num isthinc sit Scandere in altum. O anima, huic dixi, quae te hoc in carcere purgaS, Pulchra ut ad auctorem redeas, si me ipsa Secundas,

δ' Mira quidem accipies. Quoad est data copia, dixit,

Te sequar ei. quamquam haud patitur res cernere sumus, Λ uris erit visus instar junctosque tenebit. Sic coepi: Illa usus, quam solvunt funera, veste Adscendo atque inter gemitus elapsus Averni 35 Huc veni; et quoniam tam large aeterna potestas Ili favet, ut libeat propriam me admittere ad aulam Extra omnem penitus legem, quam noverit uSus Ne cela, quisnam sueri S, mors atra priusquam Te mersum abstulerit; sed profer, num bene Pergam, 40 Quo transire datur. Quae respondebis, habebo Pro ducibus. - Tunc is: Genere et cognomine dicor MAncus Lovnannss. Me juvit discere mundum, Atque ea praecipuo me Virtus vinxit amore,

Ad quam quisque sui jam fert lentescere robur

45 Arcus. Directe, quo dat Via Scandere, pergis.

Sic ille atque addit: Superum si quando licebit

Intrare ad sedes, pro me quoque numen adore

Atque ego: In his tibi nostra fides obstricta manebit Et quod poscis, erit; verum in contraria cura is Rumpor, quae male habet dubium, ni pectore Solvam.

Haec fuerat simplex. lua nunc sententia duplam Fecit, quae obfirmat mentem, jam credere certam Hic audita mihi atque alibi, tunc cum utraque mecum Compono. Anne igitur sic virtus exulat omnis 55 A mundo. ut narras' Sic laeta obductaque terra est Nequitia Ast, oro . sic da mihi noscere causSam.

253쪽

I98 PURGATORll XVl. Ut pateat cernenda oculis monstrandaque vulgo; Namque alter coelo, terris hanc asserit alter. ille autem duxit gemitum, quem vertit in unum 60 Triste eheu I dolor adstringens, dein talibus infit: Mundus coecutit, tuaque inde emanat origo, . Frater. Vos vivi, vos derivatis in astra Et coelum caussam quamvis, ut si omnia coelum Secum ageret motu fatali et laedere certo. 65 At si id sorte putas, periit vis libera vestri Arbitrii, haud usquam adspiceres, quae facta rependat, Iustitiam, at lugere bonos, gaudere sceIeStOS. A coelo primi veniunt in pectora motus: Non omnes, inquam; quamvis, Si hoc aSSerere ausi n.

Tu Pro vobis recti ac pravi justissima judex Stat ratio et nulla expugnabilis arte voluntas Libera; et haec, primo durata in turbine pugnae Contra vim coeli, pugna discedet ab omni,

' Si bene pectus alat, parto laudanda triumpho. 75 Virtus vos major, melior natura Subactos Temperat, incolumi arbitrio; atque haec ipsa creavit In vobis mentem, quae coeli haud tradita curae est. Quare, si praesens mundus vos tramite recto Abducit, primum vos intus quaerite causSam; M Atque meis verbis haec omnia vera probabo. Illius haec anima e manibus. qui suSpicit ipsam Ante frui quam det vita, devinctus amore, Insanti similem lacrimas lususque cientem More puellari, simplex ignaraque rerum 85 Prosilit; excipito, auctoris quod mota sui vi Laelificante lubens, quo se oblectare Solebat,

Regreditur. Parvusque boni sapor allicit illum Principio; istilic decipitur, tamen incita in istum

Fertur, ni frenum vel dux deflectat amantem. M Quare est ad legem ventum, quae utatur habenis; Majestas quaerenda Simul summi arbitra regis,

254쪽

PURGATORll XVI0ui saltem turrim verae dignosceret urbis. Non desunt leges ; sed cui stat. legibus uti Nullii Nam pastor praecedens ruminat ore so Quamquam. ssa deest huic ungula, turbaque cernens Ductorem bona venantem. quae pectore hiante Quisque petit, pascit se his, ulterioraque mittit.

Hic patet, ut ratio vitae mala caussa malorum eSt, Quae mundum insecere tuum; non insita vestrae ita Naturae labes. Quae castos Roma vocavit Ad mores mundum, geinino pollere solebat Sole, utramque viam mundi monstrante Deique; Alter at alterius restinxit lumen, et ensis Iuneta pedo est acies; quapropter oportet utrumque

I0b Iam pariter ruat in prius. Nam ubi juncta simul vis

Conjurat gemina alternis, unam altera Spernit. Si dubitas, spicam reputa; nam a semine nosci Omne potest gramen. Quae crescit terra, riganie Eridano atque Athesi, pinguis, virtute solebat Iis Et more urbano increbrescere laeta, priusquam Caussa laboraret FRiDnici: sed modo tulus Ire redire viam poterit, quicumque pudore Nomine compellare honos vel adire vetatur. At vero longaeva virum tria pectora restant IIb Nunc etiam, per quos antiqua hanc arguit aetas. Queis cessare Deus nimium nimiumque videtur, Quin sese vitae sata in meliora reponat; CunnADus . claro quo Brixia gaudet alumno, GHERAnn sque bonus, Reggensisque incola GuIDus,

Illo Simplice Lombardi notus sub nomine Gallis. Dic jam Pontificum sedem, quae eccleSia Romae eSt, Dum studet imperii duplicis confundere vires, In coenum labi et se dedecorare suumque Pondus. Ego: Mi Marce, inquam, bene colligis, et mi I25 Sat bene caussa patet, quare Levitica proles Parte exempta fuit. Sed quem tu nomino dicis

255쪽

PURGATORll XVlI GHERA lunou exstinctae exemplum supereSSe prioris Gentis, ut objiciat male culto dedecus aevo, Fac doceas. - Aut me ludunt tua verba, vel ipse 130 Me tentas, inquit, qui, Sermone u Sus IIetrusco Justum GHERAR m M penitus nescire videriS. Hunc non ex alio novi cognomine, quam Si

Ex C a sumam, quo patre haec edita sertur. Salvete, haud ultra est mihi fas contendere gressu;135 Prospecta, ut circum radiantur nubila sumi Luce nova immissa, et jam me discedere Oportet; Angelus est illic, ne me occupet. Ista locutus

Non ultra ad nostros Sermones aure Vllcavit.

Mente tibi memora, si quando, lector, in Alpe Te nebula ossendit, per quain sic ipSe videres, Sicut per pellem talpae; ut, Simulac vapor humetis

Ac densus coepit rarescere, Spicula soli Sb Debiliter penetrant; levis haec tibi surget imago, Ex qua conjicias, quo SenSu lumina primum Vidi iterum solis, qui praecipitabat in aequor. Sic duco progressus cum sido passibus aequis, Exivi tenebris ad jam intermortua in imis

Io Lumina agris. O mens, quae nos ita imagine rerum Saepius abductos a sensibus imprudentes Aufers, mille licet dent circum cornua bombos :uuae te cauSSa movet, non suppeditante ministro Sensu Te lux alma movet, quae manat ab alto 15 Sponte sua aut ducente Deo, qui donat habere Terrigenis. Non ampla magi S, quam forma volucrem Mutatae in parvam, is iam plus juvat edere ab ore Cantus, neScio quae, Specie S animo obvia venit; Quae mihi sic intus mentem perstrinxit, ut extra.

20 Quae res apparent hujus penetralia inire

256쪽

PURGATORIl XVI l. 201 Prorsus desierint. Menti deinde impluit altae

De cruce vir pendens, fixus fronte, ore superbus Λc serus, et talis claudebat lumina morte. Hunc circa magni majestas AssUERI, 25 Atque EsTu En conjux, et Servantissimus aequi MAnDOCHAELs erat, tam verbis integer, ut re .

Atque haec Se postquam per sese rupit imago Bullae instar, si, quo fit turgida, deiicit humor. Cernere visus eram simulacrum triste puellae 30 Altos edentis gemitus, ac talia santis: Cur, Suadente ira, voluisti rumpere vitam, O regina, tuam Τe exStinxti, perdere natam Dum iugis. En modo sum, mater, tibi perdita, et ipsa Alterius prae morte tuam LavlNIA ploro. 3b Ut solet abrumpi somnus. Si clausa repente Lumina percellat nova lux, utque ante natare Fractus, quam Occiderit totus: sic decidit audax Fingere vis mentis, simulac lux perculit ora,

Candida plus nostro quam more. Ego volvere Vi Sus, 40 Quas devenisSem, cupidus cognoseere SedeS, Cum vox audita est: Hic est adscendere, sata, Quae genus omne aliud curarum a corde removit: Tamque alacrem me cepit amor, verba ista locutum Respicere ac scire, at nunquam conSistere dis eat,

45 Donec eum ostendat. Sed sicut, sole gravante Nostram aciem, nimis est uso qui lumine celatos sibi: non secus hic virtus me tota reliquit. Hic est de Superis, qui sponte, precante neque ullo Monstrat iter rectum, si quis vult scandere, dixit, 50 Lumine seque suo abscondit. More utitur illo Nobiscum, quo quisque sibi servire laborat. Nam si quis manet orantem, qui novit egentem

Hunc Opis esse Suae, Stat corde negare maligno Certus. Nunc tanto aptemus suadente ministro 55 Plantas. et nos ardor agat Superare, priuSquam

257쪽

202 PURGATORIl XVI l. Incumbant tenebrae; nam posthac nulla daretur Copia scandendi, donec redeunte diei Luce nova. Sic doctor. - Ego veStigia servans Scalas corripui, atque gradus me primus habebat. 60 Hic alae sensi quasi quodam praepete motu Percussus propius vultum, audivique: Beati Pacifici, mala queis pectus non incitat ira.dam jubar extremum tenebrae, quae pone Sequuntur. Supra assurgebant sic, ut Stellae undique adessent. 65 O mea vis, inihi cur te ita subripis Haec ego mecuni

nobur ubi crurum Sensi cessare coactum. Ventum erat ad summas Scalas. Nos sistere ad instar

Navis, quae tandem tutis allabitur oris; Intendique aures paullum, si sorte novellum Is Per stratum audirem quidquam; dein voce magistrum

Sic rogo: Dic, dulcis pater, ecqua injuria in isto Eluitur circlo Non stet, pede Stante, loquela Hic tua. At ille: Boni haud integra cupido politur . Hic; hic nimirum male tardis vapulat usus 75 Vir remis. Ast ut tibi detur apertius ista Percipere, adverte, atque aliquid tibi sorte parabit

Nostra boni fructus mora. Nec Sine amore creator.

Nec res ipsa creata fuit, sic incipit ille,

Aut natura, aut Sponte Sua, quod tu quoque nosti. 80 Ingeneratus amor nullo unquam tempore salsus Est animi; ast alter Se posse errare frequenter SenSit, seu mala cum species, seu dira libido Segnities seu lenta adamet. Bona prima petenti necte servantique modum, si sorte secunda

85 Appetat, haud amor iste potest mala gaudia ferre. Ac simulac ruit in vetitum, majorve minorve Cura ultro bona sectari persuadet, in ipsum Artificem convertit opus. Iam hinc discere quibis, Cuilibet ut det amor virtuti semen et omnis0 Vestro auso, quod poena manet. Sed sensus amoris

258쪽

PURGATORII XVll. 203Privi cum nequeat non prospectare Salutem,nes odii proprii semper secura manebit. Sed quia nec scissus, nec per se stare sine illo Primo ullus posset, sic et praescinditur omnis 95 Caussa odii in primum. Superest, si recta mihi mens Haec discernenti est, ut, quae mala quispiam amaret, In similem ista sui caderent; atque aestus amoris Iste simo in vestro natura triplice constat. Est qui, vicino a ni icto, se excellere poSSeI00 Sperat; et id c rco tantum de culmine in imum Hunc cupit ejectum. Est qui rem famamque veretur Et decus, atque auram vulgi ne amittat, ubi alter Emineat; quare tantus dolor occupat istum, Et contraria amet. Sunt quos injuria suevit 105 Exagitare ira, cupidosque ulciscier hostem Essicere; et genus hoc hominum sibi figat oportet Mente malum alterius. Venit infra amor iste triformis Orbe sub hoc nendus. Volo nunc, sat lumine claro Concipias alium bona captantem ordine P avs.l 10 Quisquis confuse apprendit, quod posse juvare Se putat, unde quies animo illabatur, et optat:

Nam quisquis metam cupide contendit ad istam. Si vos, eeSsantes cognoscere sive potiri Talia, lentus amor trahit, haec, ubi rite dolendo IIb Poenituisse prius vos constet, sumere poenaSJussa corona suit. Quae non sinit esse beatos, Altera imago honi est, felicem ducere vitam Non donat; non ista quidem natura benigna Cujuscunque boni fructus radixve putanda est. 120 Qui sibi amor nimis indulsit, seque et Sua Bmavit, Per tres nos supra circos est flebilis; ast hic Quars tergeminus dicatur, millo docere,

Tecum animo ut reputes, studeasque inquirere cauSSam.

259쪽

Summus desierat sapiens oculosque tenebat In me defixos, an praeserrem ore quietem Expletus; Sed ego, noVa quem sitis exstimulabat, Praeterea, tacui lingua, mecum ista locutus: 5 Quae sine more illuni rogito, sortasse gravabunt. Verum instar patris veracis, ubi ille timentem Dicere me cupidum Sensit, quae corde premebam, Fando animum mihi restituit, sic sarier auso: Tale meis oculis tua lux dat lumen habere,

Iis Ut nitide cernam, quidquid tua proserat et mi

Describat ratio. Quare, pater optime, amorem, Quaeso, demon Stra, factorum quem esse honorum Cunctorum semen dicebas atque malorum. In me si ge oculos mentis, respondit, acutos,

Ib Coecorumque error, ductorum qui vice iungi Audent, sat tibi apertus erit. Qui promtus amare

Est natura animus, versatur mobilis Omnem

Ad rem, quae placeat, simulatque hunc blanda voluptas Excitat atque agere hortatur; neque imagine inani 20 Se falli sensus testatur, et efficit, ut mens Huic sese intendat, vobisque hanc explicat intus Sic, ut ad hanc animum attrahat. Hic si inclinat ad ipsam

Conversus, sit amor, potius natura Vocandus,

Quae vos jucunda rursus dulcedine vinctos 25 Occupat insinuans. Exin ut tendit in altum Flamina suam ob formam, quae illuc adscendere nata eSt, Plus ubi materies, sub qua est durare, putatur; Sic desiderii, quod vis movet in bima, captuSIntrat claustra animus, nec tempore desinit ullo, 30 Nec requiem patitur, donec potiatur amato. Nunc tu, quam vera longe a ratione serantur, Qui genus Omne aestus in se laudabile dicunt Nosse potes; nam sorsan amor bonus esse videtur

260쪽

PURGATORIl XVIII. 205 In se; at cera licet bona sit, non omnia signa 35 Esse iamen bona jurabis. - Tua verba meumque Ingenium non unquam abiens docuere rogantem, Quid sit amor, dixi. Verum tua dicta relinquunt Me magis incertum; quoniam si extraria amorem

Objiciunt nobis animusque alio pede nescit

40 Pergere, seu dextra incedat sive ille sinistra, Et culpa vacat et merito. - Τunc insuper ille: Quae videt hic ratio, possum tibi dicere, et exin Quaere BEATRlcEM, silet qnae dogmata callet. Quaevis forma, sua quae Stat re praedita, quaeque 45 Secta a materia est, atque huic se jungit et haeret Virtutem amplexa est propriam, quae contigit uni Ingenerata sibi, quae si non exit in actum, Non quit sentiri et, nisi per quae saeta patescunt, Non demonstratur, veluti se vivere plantab0 Non nisi per virides frondes ostendere poSset. Quare mortalis nescit, qua ab origine menti Primae notitiae occursent, nec qua illa cupido Blanda petens, quae prima animo exoptanda recurSant, Quaeque insunt nobis. sicut naventia mella

55 Stipandi studium est apibus; verum illa libido

Prima caret merito, nec nobis dedecus insert. Nunc vis innata est homini, cui quilibet alter SeSe amor adveniens accommodat, et datur ipsi Consulere atque tenere assensu S limina prima. 60 Ex hoc principio procedit cauSSa merendi, Prout bene, vel male progenitos admittit amores Et cernit. Virtus haec libera, et insita nobis Natura, patuit doctis, qui inquirere amarunt, Quae sit norma boni moris, quid poscat honeStas.

65 Quare demus, amore homines non pOSSe earere, Intus qui exsurgit, veluti sit amare neceSSe, Semper inest vobis illum retinere poteSta S. Ista BRA TnIci virtus praeclara videtur