Dantis Alligherii Divina Comoedia hexametris latinis reddita ab abbate Dalla Piazza vicentino

371쪽

60 Utque foret, re qualis erat, sacer impetus illi A Do vino ductum, qui usque est dominatus in ipsum,

Imposuit nomen, quod tempus in omne remansit.

Atque ego dico istum, veluti quem Christus in horto

Agricolam posuit, Suam opem laturus amice. 65 Nuncius iste quidem Christoque domesticus usu Visus erat; nam primus amor, qui exarSit aperte, Consilium huic suerat primum, quod voce rogatu SEdiderat Christus. Vigilantem hunc saepe soloque Invenit stratum ac tacitum, ut qui diceret: Adsum 70 Natus ad hoc, nutrix. - O, quo est genitore creatus, Vere felicem l Quam vere dicta Ioanna est Mater, si in terris nota est vis nominis hujuslNon is pro mundo, qui tot modo adire labores Cogit, Taddaeo vestigia preSSa SequenteS, 75 Illius et flexus, cui dat magnum Ostia nomen; At non fallacis manna compulSus amore, Mox vasto dives doctrinae numine magnus Emicuit doctor sic. ut studiosus obiret

Vinelum facile expallescere, si malus illim Vinitor assuerit. Sedem, magis ante benignam Pauperibus justis, non quod culpanda sit illa, Sed quod culpandus, qui degener Oecupat ipsam,

Non ut sectantem partiri: sive trientem

Dimidia de parte sibi daret, iste rogavit,

85 Non sortem sedis pinguem, quae prima Vacaret,

Non decimas, quas jure dei paupercula turba

Clamat; at errantem contra sua bella ciere Ille sinat mundum, pro quo te Semine cingunt Ter plantae octonae. Dein vi exundante profundae 90 Doctrinae simul, ac studii defungier orsus Munere Apostolico, quasi quem premit alta ruentem Vena amnem, in stirpes, quas Severat haeresis, ictus Ingeminans, illic usus potioribus amnis,Major ubi steterat vis ausa obsistere certa.

372쪽

95 Diversa ex isto deinde emersere fluenta Queis riguis gaudet Christi pulcherrimus hortus, Ut magis atque magis ducant arbuSta Vigorem. Si talis bigae una suit rota, qua stetit alma Sponsa Dei victrix civilia proelia contra, 100 Te decet alterius non ignorare magistri Virtutem egregiam, quem laudum prodigus ante Nostrum initum tanta THOMAs in luce locavit.

At via, quam primam signaverat orbita, Spreta est; Quare, ubi crusta fuit, mucor dominatur amarus.105 Quae non declinans unquam Vestigia proles Legerat istius, gressu revoluta retrorsum Sic it, ut ad talos pedis anteriora serantur. Sentiet ipsa quidem actutum sub tempora mesSis Culturam pravam, sibi cum clamabit ademptam II 0 Areolam lolium. Tamen hoc mihi dicere vere est: Si cui de nostro sit cura volumine chartas Attento scrutari oculo singlariter Omnes,

Nunc etiam hic aliquam dabitur reperire legendam, Scriptum ubi adhuc maneat: Sum nondum degener, ille II 5 Qui soleo. At non hic Casali natus Aquaeve

Spartae; etenim noti est interpres uterque statuti, Alter ut hoc fugiat, hujus premat alter habenas. Hic BoravENTΠnau est tibi discere Balneoregi Natum, qui, quamvis sim grandia munera iunctus I 20 Decrevi semper laevam postponere curam. Hic stat, qui ducit praeclarum a lumine nomen; ADGΠsTINus adest pariter, qui paupere primus Cum turba exuerat plantas, quae lane revinctanenes gavisa est Regi placuisse Superno. ira Iungitur hic Uco sancti VICTORIs alumnus;

Stat simul et ΡΕTnus Hispanus, qui quinque libellis

Et septem notus claret, PETRUSque COMESSOR, Atque propheta NATHAN, pariterque CHRYSOSTOMUs olim Metropolitanus, nec non ANSELMUS, et ille.

373쪽

318 PhilhDlSl Xlli. 130 DONATus primae dignatus porrigere arti Ipse manum. RABAN est iSthic, Calaberque IOAcuivA latere essulget, sacro qui flamine plenus Ventura inspexit. Τanli viri ut aemulus esSem,

Fratris me hortata est comis Sollertia ΤΗOMAE,I35 Aequaque vox; mecumque mei arriSere Sodales.

IIII.

Qui modo visa mihi plane dignoscere curat, Mente sua fingat sic, ut quam singit imago. Dum dico, ante oculos solidae stet rupis ad instar, Quindenas stellas, quae per diversa plagarum

5 Exhilarant coelum usque adeo Splendore Sereno, Ut superet coeci compages aeris omneS; Et currum fingat, cui Sat sinus esse videtur Nostratis coeli sub noctis tempus opacae, Et sub mane novum, et nunquam temone voluto

Is Deficit. Os singat cornu, quod prodit in axis

Cuspide, quem circum rota Prima volumine sertur, - De se composuisse sibi duo signa sub arce Aetherea, quo more Sibi Minois, ubi artus Ipsa suos sensit mortali frigore solvi; I5 Alterum et in jubar alterius radiare vicissim, Et circumferri ambo, sic ut tenderet unum Ante, unumque retro; atque sere Sibi sideris umbram Veri mente sua teneat duplicisque choreae

Circum, ubi constiteram, punctum Se Sponte rotantis. 20 Namque hoc est nostro tanto Supera utiuS USU

Quanto praevertit Clanium qui vertitur axis Axibus aethereis velocior. Haud ibi Bacchi Thebani nomen, nec ibi Paeana canebant; Sed tres personas natura simplice, et unata Divinas; ex his unain, quae hominisque Deique Naturam jungit. Certo dein tempore cantuS

374쪽

PARADISi XIIl. 3 9 Desiit, et turbo pariterque ea lumina sancta

Me coram steteruni aestu crescente beata.

Inter concordes lux una silentia Divos 30 numpit, quae primum mihi sancti pauperis acta Dixerat et vitam miram, sic voce locula:

Postquam trita fuit paleae pars una bonumque Semen jam positum, et reliquam seri laeta cupido

Tundere. Tu credis pectus, quo ex pectore esSta eSt,

35 Unde gena illius prodivit pulchra, palatum Cujus terrigenis est tanti; pectus et illud

Hasta confossum, quod sat post secit et ante Sic ut cuncta sua noxarum pondera lance

Exsuperet; quidquid natura humana poliri 40 Luminis est apta, insusum portasse per illam

Virtutem, quae utrumque in luminis edidit auras; Atque ideo mihi dicta supra mirabere larean, Cum tibi narrabam sibi non habuisse secundum Quem divum quinta conclusum in luce notavi. 45 Nunc tu pande oculos ad quae responsa dabuntur. Et nitide adspicies tua quo sententia Paeto, Quodque ego dicebam, in verum concurrat, in orbem ceu centrum. Quod morte caret, quod victima Iesi est, Nil praeter formae splendorem est, quam parit altus 50 Regis amantis amor. Nam lucis vivida virtus, Quae sic a lucente suo meat, ut procul ipso Nusquam abeat, neque amore illo, qui trinus in uno est, Large gratificans est uso lumine donat Naturis sulgere novis, quasi si ipsa resultetbb A speculo, aeternumque in tempus permanet una. Exin inferiora petens, atque ultima rerum Saecula, descendit magis et magis usque gradatim, Dum brevia efficiat, per quae signare volebam Edita, quae propria educit vertigine coelum, 60 Seu sata, sive ullo fuerint sine semine nata. Cera horum, quique hanc ducit, ratione modoque

375쪽

320 PARADt SI Xlli. Uno haud consistunt. Aeterna ita mente creata Forma exin magis atque minus manifesta patescit Sub signo. Quare non raro contigit, ut, quae

65 Planta eadem specie est, melius priusque colono Beddat, et ingenio diverso praedita corda Sint vobis, simulac lucis venistis in oras. Quodsi quis ceram deducere posset ad unguem,

Polleretque sua coelum Virtute Suprema, 70 Tota ea, quae signo lux esset inusta, niteret. Ast illam semper mancam natura ministrat, Non secus atque opifex longa assuetudine nactus

Artem, cui jam dextra tremit. Quodsi ardor amoris Disponat primae claro in splendore videndam Ib Virtutis speciem, signetque; huic optima inesse

Cuncta operi deceat. Sic terra est digna creata Virtute omnigena, qua humanum excellere peetus Posset; sic gravida incessit sanctissima Virgo. Quare mi laudanda tuae est sententia mentis: 80 Haud unquam ornatam virtutum dote fuisse Naturam humanam tanta, et non a llare posthac, Quanta illas binas. Nunc si non perSequar ultra, Tu sic incipies: Cur ergo credere dignum est Hunc sibi non habuisse parem Ast, ut clam patescat, 85 Quae res Obscura est, tu tectim pectore volve,

Qualis erat' quae caussa fuit, quae suaserit illi Poscere, ubi dictum est: tibi poseito p Non ego dixi

Tam tecte, ut nequeas id conjectare, suisse negem, cui suit in summis sapientia votis,M Ut regere imperii sciret satis aptus habenas.

Non ut, quot numero motores astra gubernant, Sciret, quasque scholae tricas, et inania nectunt, Scite extricaret. Nunc, si mea dicta notasti.

Quae facit ad regem prudentia, provida mens estsb Absque pari. Huc tendo. Nunc si sat lumine claro Surreaeisse vides cur dixi, rite videbis

376쪽

PARADISI xlli. Hic reges tantum me designasse per orbem Tam multos, virtus regum quam rara bonorum est.

Fac ita distinguas. quae dixi; Sic quoque noSces, 100 Posse manere simul, quod ego sueram ante locutus,

Et quod de primo tu credis patre, Simulque De tibi dilecto et nobis. Atque istud ad instar Plumbi sit plantis, ut lento incedere PaSSu,

More hominis lassi, assuescas, Si forte negandum 105 Aut assii mandum veniat, quod lumine nondum Perspicias claro. Stultorum maximus ille est, Qui quidquam utrimque allirmatve negalve, priuSquam Distinguat. Quare sit Saepe, ut vergat iniquam Ad partem, quam corde tenet, Senientia praeSen II0 Dein studium obdurans innectat vincula menti.

Prius quam frustra discedit littore, quisquis

Verum expiscari suadet sibi, nescius artis;

Namque iste haud talis, qualis suit ante, redibit.

Atque haec, quae dico, vobis testantur aperte III PARMENIDEA, Buix cs, mensque obli riuata MELISSI, Et multi, ignari, quo tendant, quove reSiStant. Hos inter fuerat, milii crede, SABELLLS, ABIUS Atque illi stulti, gladiorum more Secare Scripturas ausi, loria sub imagine rectos Ita Monstrantes vultus. Nimium secura minutae

Nondum etiam sit mens plebis, cum judicet, ut qui Aestimat in sulco segetes, ubi messis in herba est, Namque hiemem totam vidi rigidumque feroxque Stans prunum, quod deinde rosas in vertice habebat;

Ira Et celerem rectaque via vada salsa Secantem

Cognovi pinum, quae portus limine in ipso

Disperiit. Duae nata fuit, deducere lanam, Bertha, aut mercator Martinus, credere parcat, Si furem videt hunc, cumulantem altaria donis I 30 Illum, divini se posse intrare latebras Consilii. Possit fur surgere, labier iste. 2 l

377쪽

XII.

Ex orbe ad centrum, atque ex centro sertur ad orbem Aere cavo te relique inclusae motus aquai, Sive hanc interior, seu caussa extraria Pul Set.

Haec, ego quam dico, subito milii venit imago, 5 Post ubi jam Tuo vas finem dedit ore loquendi, ob similem casum, cum sati dicta BRATnix Excepit dictis, cui visum haec edere voce est Post illum: IIuic opus est, quod non ipse indicat Ore,

Nec sensu interno monStrat, cogn0Scere Verilis Radicem reliqui. Fac, per te discere possit,

Num lux, naturae quae dat florescere VeStrae, Uualis nunc fulget, vobiscum tempus in omne Sit mansura aeque; quod Si est mansura, docebis, eQui, postquam renovata dabunt vos membra videndos, Ib Fiat, ut haud obstet, quo vos minus ista vicissim Vestra inspectetis. - Veluti superantibus actus Laetiliae stimulis, choreae qui circumit Orbem. Gaudet et exhilarat gustus: sic Sancta corona Llraque voce pia subitaque illecta rogantis, 20 Orbe rotae, mirisque modis nova gaudia pandit. Qui queritur, certa nos hic in Inorte teneri, Queis datur in coelo vita gaudere secunda, Non videt aeternae pluviae hoc sub sole levamen. Ille unus, binus. trinus, qui neScius ortus, 25 Non circumscriptus, tamen omnia circumscribens Vivit, et aeternum irinusque et binus et unus negnat, - ter cujusque animae resonarat in ore Tam dulce, ut justa mercede rependere posset Oinne genus meriti. - Tum audivi in luce minoris 30 Candidiore rotae vocem Sermone modeStam, Qualis sorte suit Ganni Ei. E allante Mariam uuae Sic respondit: uuam duratura beati est Festa dies regni, tam nostri vivida amoris

378쪽

PARADtSl xlv. 323Flamma diu sic hunc circum radiabit amictum. 3b Lux hujus pariter cum aestu procedere pergit; Aestus cum intuitu; visque hujus tanta resultat. Quanta est, ipsius quae gratia Vincit acumen. Et decore insignem ac sanctam vestire licebit Carnem iterum, Si, ut quanta illa est, sic tota redibit, 40 Gratior evadet cunctis perSona beatis. Namque magis gliscet, quod lucis donat habere Summus amor gratis, lucis, quae poSSe tueri Dat nobis illum. Intuitus sic gliscat oportet, Gliscat ab intuitu calor ardens, gliscat et almus 45 Inde fluens fulgor. Verum carbonis ad instar, Qui mittit flammam, et vivo candore renidens Sic illam superat, sese ut delendere perStet; Haud aliter jubar hoc, nos undique circumsuSum .

Quale est, a carne exterius vincetur, in imo 50 Quam terra usque sinu celat; nec copia lucis Tanta queat IaSsare oculos; namque organa nostri Corporis accipient vires, ut serre poteStas

Sit, quidquid dulci mentem percellere Sensu

Eximie valeat. Iam alacres chorus unus et alter,bb Intentique omnes sunt visi erumpere in sineu IUt desiderium defuncti morte pateret Corporis haud dubium; nec tantum sorte sibi ipsis,

Verum et pro patri S, pro caro corpore matris, Et reliquae turbae, quam dilexere, priuSquam 60 Aeterni fierent ignes. Atque ecce repente Orta nitore pari superaddier altera primae Lux circum, qualis sinitor circulus aureo Sole vehente diem; ac veluti sub vesperis horas Primas incipiunt nova signa adscendere in altum: 65 Sic, ut in ambiguo stet mens, credatne, negetne Testi oculo verum, nova circumvertier illic Ilos extra geminos orbes sunt flammea visa Signa. - 0 lux verax, o lampas staminis alti,

379쪽

ν1R1DlSl xlv. Ut subita et candens me circumfulsit et icitro Lumina victa milii non ultra passa nitorem lΛt tam formoso ridentique ore BEATIux Obvia facta mihi est, ut ego inter caetera linquam, Quae mens nostra sequi haud valuit. II ic reddita nostro Est virtus oculo, et regna ad magis alta salutis 5 Translatus sensi solus duce non sine Diva.

Idque satis monuit risus majore coruscans Flamma, quo visa eSt Sine more rubescere Stella.

Hic ego corde pio effusus, quoque omnibus uno Sermone est uti, Superumque hominumque parentem, 80 Qua prece, adoravi, par est pensare novellum Hoc donum; et mihi sacri in corde piaminis ardor Nondum exhaustus erat, cum sat placuisse litamen Oblatum laus te novi. Nam copia tanta Fulgoris, tantus splendorum luce rubentum 85 Imber se effudit radiorum ex igne duorum, Impetus ut suerit clamare: O, qui Deus ornas Sic istosi Veluti, variante minusque magi Sque Lumine stellarum, distincta polum inter utrumque Albet ita, ut doctas agitet via lactea mentes;

so Haud aliter stellis stipati in Marte profundo Bis gemini fulgor jubaris venerabile signum Nectebat, juncti quod descripSere quadrantes

Explentes circium. - Hic, memori quae condita mente, Iugenium Superant; neque enim, qua fulgere Christum 95 In cruce ego vidi, exemplum, quod imagine lania Sit dignum, mihi adhuc patuit reperire poteSta S. At quicumque crucem sibi tollit pone Secutus Christum, excusabit milii praetermissa, micantem Postea ubi hoc videat eandore nitescere Christum.100 Ex uno, atque uno cornu Summa inter et ima, Nescia stare, ibant circum Haculantia flammas Lumina concursu pariter, Pariterque recurSu. Non secus hic cernes recta, obliqua, incita, tarda

380쪽

Multa minuta, modis miris sub lumine solis 105 Longa modo, modo parva suas renovantia formas,

Corpora ludere per radium, qui saepius umbra Miscetur repens, quam gens Sibi gestit apisci Arte atque ingenio, defendens tela diei. it chelys atque fides. ubi vis bene tenta resultet II 0 Plurima, chordarum dulci modulamine tangunt

Ignaros numeri: sic crebro ex agmine tu vin Illic fulgentum melos undique conveniebat Ante crucem, quod me rapuit, quin verba notarem. Mente quidem sensi carmen coinplectier altas II 6 Laudes, namque audita mihi est vox ista: Resurge Et vince, haud secus atque sonum captantibus aure Non pereeptura, quae sit sententia dicti. Illic haerebam tanto defixus amore, Hactenus ut mihi res unquam non ulla catenis Ita Tantum jucundis sensus devinxerit Omnes. Ausus sorte nimis videar sic ore loeutus, Gaudia postponens oculis manantia pulchris,

In quos inspiciens omnis mea cura quieScii. At si quis reputat, viva exemplaria pulchri ira Eximii tanto magis assulgere decora, uuo plus contingat sedes conscendere ad alta S, Nec me spectavisse illuc, indulgeat isti culpae, quam lateor, me purgaturus, et ipse

Agnoscat, me vera loqui. Nam sancta voluptasI30 Non hic dicta mihi est, quae conscendentibus arces Sublimes magis atque magis sincera redundat.

Mens bona, ubi semper, quae recte spirat amoris Aura, liquet, veluti non aequo in corde cupido, Suavisonam jussit citharam interrumpere carmen, Et sanctas cessare fides, quas dextera coeli