Dantis Alligherii Divina Comoedia hexametris latinis reddita ab abbate Dalla Piazza vicentino

391쪽

PARADISI XVll. Exspectes. Nondum id gentes Sensere, novellam 70 Aetatem propter, quem circum Sidera tantum Explerunt novies orbem. Verum arte priusquam GGAsco NILs prava IIENRIc VII deceperit altum, Illius erumpet multas missura sagittas irtus, aspernata aurum, aSpernata laborem.

7b Magnificae splendor vitae quoque lumine elaro Eminus, ac late sic est uigebit, ut hostes Haud possint tacitis hunc praetermittere linguis. Hunc tibi lac maneas, hujus benefactaque Speres. Hunc propter faciem mutabit plurima turba, 80 Dives ubi ac pauper versa vice transiget aeVum. Deque illo tibi corde seres haec scripta Sub imo, At non narrabis. - Tum vero talia dixit Non habitura sidem coram cernentibus ista. Insuper haec addit: Sunt haec, me interprete, fili, 85 Quae gravia audisti, perpessa, et sacta dolosa Abdita, quae emergent paucis labentibus annis. Non tamen invideas vicinis; nam tibi vita 'Plus diuturna laret, quam tempus crimina tantae Persidiae ulturum. - Postquam subtegmina telae,sJ Stamine quam intendit, se sat duxisse. Silendo Sancta anima ostendit, coepi, ut qui fluctuat anceps, Consilium poscens quem Spectat, Vultque SeorSim, Atque amat. Haud equidem, pater, ignoro, ut pede tempus Veloci properet me caedere vulnere, multoso Asperiore homini, cui mens jam deficit aequa. Quare si caveam, bene erit, ne, patria adempta, Quod mihi plus carum est, alias mea carmina propter Αmittam sedes. Loca per sine sine dolenda, Per montem, cujus jucundo a culmine Divae I00 Lumina pulchra meae me deduxere, per astra Ex luce in lucem didici, quae, vera referre Cum sim ausus, multis fuerint acri aSpra sapore. Quod si sublimidus veri deprendar amicuS,

392쪽

Inter eos timeo ne vitam amittere cogar,

I 05 Antiquum quibus est, quod praesens labitur, aevum. Lux, Sub qua risum pandebat copia tanti Thesauri mihi ibi inventi. primum ore corus οFulsit, ut aurato in speculo flamma ignea solis. Exin respondit: Τenebrosi conscia facti I 10 Sivo suo sive alterius mens tacia pudore Sentiet ista quidem verborum tela tuorum. Tu lamen. amota singendi qualibet arte Quidquid vidisti, manifesta luce locabis, Et sine. ubi prurit scabies, ilii scalpere quemque; II 5 Quod si sorte labris tenus invenietur amara

Vox tua, Vitalem succum concocta relinquet. Iste tuus mugitus erit. ceu stamina venti,

Quae majore ictu magis alta cacumina pulsant; Idque hominis sustrit generosum pectus habentis. I20 Propter fa sphaeris licuit tibi cernere in istis, In monte, in dirae nigra sormidine vallis Tantum anima S, quarum sunt nomina cognita fama; Nam mons illius, qui santi accommodat aures, Nescit stare, si dem neque habet, Si exempla Sequantur, I 25 Quorum sit radix plerisque ignota latensque Aut si res minime claro se lumine prodat.

Intus jam secum gaudebat vita beata Illa; ego gustabam, quae mecum corde movebam, Dulce acri miscens; at, quae me ad templa trahebat Alta Dei, mulier: Muta, quam pectore VolviS,5 Curam, ait; id reputa, propius me adstare levantem omni animas onere injusto. - Ηaec pia verba pro salum Solamen milii suspexi; at quo lumina amore - Arderent sancto. minus aptus dicere mitto; Non modo, quod verbis male sidam. sed quia mentis 22

393쪽

Por so ferre illuc. ld tantum dicere quirem, Me, dum nostra acies visum pascebat in illa, Omni alia cura pectus gessisse Solutum. Dum recta in Dominam radians aeterna voluptas 15 Explebat suspectum oculi pulchro ore Secundum, Illa ait unius domito mihi lumine visus:

nespice et ausculta; neque enim modo cernere nostri Dant Paradisum oculi. - Veluti hic quandoque videmus in vultu sensum mentis, si est tantus, ut omnes

20 Auserat huic viros: sanctae sic lucis in igne, in quem respexi, suerat mihi lecta cupido Hortata hanc mecum ulterius non pauca profari: II isque inlit verbis: In quinto hoc limine plantae, Vivere cui veri x duriat, quae fructibus usque 25 Luxuriat, nec fronde una Spoliabitur unquam, Felices habitant animae, quae, regna priusquam

Haec devenerunt, magna Sonuere per imum Fama orbem, ut quaevis Musa exsultaret opima. Quare, si inspicias venerandi in cornua ligni,

30 cujus ego nomen dicam, ille ibi fulguris instar Apion do bit celeri sin dentis nubila flamma.

Per crucem ego adspexi jubar unum, nomine tantum Josvis audito. Subito qui eruperit ignis Nec dictum ante mihi, quam laetum, nosse faculta S35 Est data; et excelsi M1 4n1Ei ad nomen. adactum Vidi alium magno circum sese orbe rotantem; Vimque a laetitiae ducebat verbere turbo. canor I ita est MAGNI Pro nomine, Bol. ANDI que Nostra acies sectata duos, ceu suspicit auceps

40 Falconem. rapidis qui sese sustulit alis. Deindρ Gui L .LΜΠs simul et I Νοannus et ille Sidi Solyma ductor Gonorn Encs lumina ad istam Nostra crucem traxit, Cui Schnni et flamma non EnTi. Deinde alias inter permota immis laque luces,

394쪽

PARADt Sl XViii. 33945 Ipsius est monstrata milii vita ante locuti

cantores inter coelestes apta magiStra. sum latus in dextrum converti lumina, . in ore

Aut nutu Dominae ut legerem, quid poscat honestas; Illi usque oculos tam pura luce micanteS, bo Ac tam jucunda vidi, ut pulchrum decus horum Visa prius Solitumque omnino vicerit usum. Atque ut, quem benefacta juvant, magis ille vir usque Se magis atque magis sentit virtutibus auctum: Sic mihi circuitu majore auxisse videbar 55 Arcus et coeli tractum, cum pulchrius illud Portentum vidi: qualiSque, pudore gravatum

Si levet os mulier, versa vice candida tota est: Tale meos icit visus, ubi me rota vertit, Sextae ob candorem stellae, quae lenius ardens

80 Me ingressum accepit. Jovis illo in lumine vidi

Fulgentem clare, qui est sideris incola, amorem, Signantemque meis oculis, quae noStra loquela. Ac veluti volucres deserta pabula ripa Gratantes sibi paene, petunt, nunc agmine in orbem, 65 Nunc structo in longum: sic intus lumina sanctae Cantabant animae volitantes, et modo Signum D, nunc I. nunc Lque dabant in luce legendum. Cantantes prius in numerum se quaeque movebant; Mox versae ex istis unam effecere siguram, 70 Εxin constiterunt et conticuere parumper.

O divae Aonides, quas propter gloria Summa Contigit ingeniis, et longum Vita per aeVum, Illaque vobiscum populos lacere perenne S, Sit vestro gaudere datum mihi lumine, ut harum 75 Signa legam, quo quamque modo mihi mente liguram Concepi; ex istis paleat vestra inclita virtus

Versiculis brevibus. Se monstravere per oeto Terque novem misias vocaleS, eo Ilque Sonantes; Partesque, ut videor Seripias vidiSSe, notavi.

395쪽

80 Dilique est primum visum signare, Secundum Iustitium scriptum. Numeris tria claudere non est Ultima logitimis, qui judicatis terram. M dein in quinta scripturae voce locatam Circumiere illi splendores ordine stantes 85 Sic, ut illi argentum distinctum Iuppiter auro Esse videretur. Iteliquos descendere vidi, Litterae ubi vertex exstabat, ibique manere

Cantantes, credo, qui se ad Se Vel Sat, amorem.

Dein, ut percussis quos ignis torribus ussit 90 Innumerae stirgunt, oculo mirante, savillae, Uuas propter stultae sibi captant omnia gentes, Millia splendorum sunt visa hinc surgere, et illa Allius attolli, illa minus, prout sorte parabat Sol illa accendens. Postquam sed singula sedes5 Lux stetit in propria, tunc istam e tringere vidi Eximiam flammam caput et collum alitis almi. Qui depingit ibi, ducentem haud consulit ullum. Sed cuncta is ducit, simul illi accepta refertur

Virtus, quae forma est nidis. Turba allera sancta,

ido uuae contenta prius Sua lilia cincumsurreu est visa mihi, modico venerabile signum Exogit motu. - O stellae dulcissima flamma O quae et quanta oculis gemmarum copia nostris Ostenditi quidquid justi versatur in orbe I05 Terrarum nostro. id totum descendere ab isto. Quod decoras, coeloi Quare illi supplico inenti.

Unde oritur motus flammarum visque tuarum.

Spectet eo, unde fluit vitians tua lumina sumus; Ut plena irae iterum jamjam male mulcat ementes, II 0 Vondentesque intus sacri penetralia templi Quondam ex martyriis et multis condita signis. O vos militiae coeli, quarum agmina cerno, Vos precibus placate Deum pro gente profana, Quam pravum exemplum deduxit tramite recto.

396쪽

Iib Mos luerat quondam gladiis bellare cruentis; Nostri hella gerunt rapiendo hinc inde dolosi Panem, quem nulli patris pia dextera claudit. At tu, qui scribis tantum delere paratuS,

Id tecum reputa, qui profudere cruorem I 20 Hoc pro vineio, quod tu vastare laboras, Et Petrum et Paulum quoque nunc protendere vitam, Quamvis hoc dicas: Mihi jam stat certa voluntas, Illum sectari, cui visum est vivere Soli, Et cujus solvit caput a cervice revulsum 125 Pro saltu pretium lassi inter vulnera Christum, Nec Piscatoris, neque Pauli nomina novi.

XIX.

Ante oculos aderat pansis pulcherrima imago Alis, exhilarans pleni in dulcedine gaudi Consertas animas, quarum mihi singula parvus Visa pyropus erat, Sic nam mans solis ab igne, 5 Ut mihi in adversos oculos refringeret illum. Et quod mox Opus est mihi pingere, nulla referre

Vox ausa est linquam, nulla unquam scribere dextra,

Nec potuit virtus comprendere Daedala mentis. Conspexi audivique simul rostrum edere verba 10 Ac resonare Meum simul, et ne guttura sant is, Νos ubi, vel Nostrum Vere Seu lentia poscit. Et coepit: Quod vita pie casteque peracta Est mihi, nunc isthic splendorem tollor ad istum. Qui desiderio haud patitur se vincier ullo; Ib In terris ac tanta mei monumenta reliqui, Ut gentes adeo pravae mea nomina laudent Et tamen exemplum fugiant. Sic pluribus unus Sentitur calor ex prunis, veluti unus amorum Multorum sonus effigie veniebat ab ista. - 20 Quare ego tunc: O aeternum vernantis in aevum

397쪽

Mittentes cuncti singlariter undique odoreS, Solvite, spirantes, nostrae jejunia mentis, Quam same torserunt longa, quia pabula nulla 25 Inveni in terris. Equidem me scire fatebor Justum illum patrem, quamvis sese ipse videndum

Ut speculum ostendat coeli per caetera Scamna, Non liuic sub velo sese praebere cohorti. Scitis, ut arrectus consistam audire paratus; 30 Non ignoratis quaenam, male cura molesta, Ancipitem ex longo esuries collecta moretur.

Qualis ubi exsiluit sublato tegmine saleo, Exagitat caput atque alis sibi plaudit aperiis ostentatque inhians formoso in corpore robur: 35 Tale illud signum contextum laudibus almi Flaminis adspexi, circum resonantibus hymnis Quos didicere illic, qui aeterna pace Dum tu P. Delia: Qui supremum norinam circumtulit Orbem, Totque ibi disposuit manifesta occultaque certo 40 Ordine, non potuit propriam Sic sculpere ubique Virtutem, sua quin spatium sapientia abesset Longo infinitum exsuperans. Res ipsa notavit; diam Tumidus primus, eui persectissima forma Liti erat eximio. indocilis sibi poscere lumen,

45 Speque sua praecepS, casu est delapsus acerbo. Atque hinc colligere est vobis, genus omne minoris Naturae non esse Bono par sine carenti, Quod sibi mensura esl soli et quod sc capit unum. Ergo nostra acies, radio quae oriatur oportet 50 Ex aliquo mentis, cujuS Sunt omnia plena, Natura haud potis est tanta virilite valere, Ut non cognoscat se multo cernere primum Principium in serius re; sitque. ut lumina, vestri Qualia sunt mundi, sese in penetralia mittant 55 Iustitiae aeternae, velut amplum per mare viSuS;

398쪽

PARADtSi X lx. 343υui. quam quum adspiciat riparum ex margine sundum, Non liuiic inveniat, pelagus si adscendat iii altum; Est tamen ille, sed abscondunt vada coeca profundi.

Lux nulla est, quae non ellul Serii ore ser no,

60 Quod nullum turbat lempus; tenebrae Omnia, caruis Umbra vel illius, dempta ista luce, Venenum. Sat modo aperta patet clare latebra illo vigentem

Quae tibi justiliam quondam celare solebat, Et tibi miranti suasit tam crebra rogare; M Cum tu dicebas: Quidam Gangetide in ora Nascitur, atque illic nemo est, qui nomine Christum Compellat, neque qui doceat scribatque legatque;

At recti huic mores, at nescia fallere vita, Omnia lacta pie, Semper ea Sta. Aequa voluntaS,

Tu Quoad ratio humanae potuit pertingere mentis, Non facti aut verbi maculavit crimine vitam: Occidit, haud sacri ablutus baptismatis unda, Absque fide; heu ubi justitia est, quae damnat eundem Aut ubi culpa hujus, si nescit credere Christo 75 Eequis es. in cathedra qui vis considere judex,

Ut rem discutias positam ultra millia centum, Vix aptus metiri oculo spatium unius uitiae Certe illi. meeunt qui percontatur acute, Ni Scriptura ausis vestris praecideret alas,80 Mira quidem, lateor, dubitandi caussa suisset. O curvae in terras animae, O caligine crasSaobductae mentest uuae per Se prima voluntas Est bona persectumque bonum, usquit immota manebit id justum esse puta, quod totum congruit isti. 8b Nulla creata, licet per se optima, res trabit ipsum; uuin immo haec radians est istius unica crigo. Qualis, ubi saturam ossiciosa ciconia prolem

Agnovit, Se Se nido Secura Volutat. Uualis et haec, quae matrem expleto ventre tuetur: 90 Tale suit, me sic oculos utrosque tenente,

399쪽

Sacratum Signum, coram tot mentibus alas Excutieris. Seque ultro rotans haec voce canebat:

Quale tibi mulos est istud, quod nulla facultas Est tibi discendi, tale est mortalibus illic

95 Consilium aeternum. Dein clara incendia sancti Flaminis in signo pariter composta quierunt, Per quod Romulidum est mundo Venerabile nomen. Atque ipsum rursus: Nemo regnum istud inivit, Qui non in solo statuit spem ponere Christo, I 00 Aut prius, aut poStquam clavis Suspensus obivit. Ast en complures, qui, Christe, o Christes frequentant,

Quos multo minus hunc propter cum corpore Verodosaphat adspiciet vallis, quam nescia Christi

Pectora queis fuerant; ac talia Christicolarum I 05 Saecula Niliacae niger arguet incola ripae, . Cum duo in aversas partes collegia abibunt: Unum in perpetuum locuples, unum Omnium egenum. Dicere quid poterit vestris gens Persa tyranniS. Post ubi jam coram librum inspectabit apertum,1 10 In quo cernere erit cuncta horum turpia lacta

Hic inter titulos Alberii quisque videbit

Ilium, quem calamus properabit tradere chartis, Quem propter Pragae regnum invasere ruinae; Nec non moerorem, quo planget Sequana ripas, Itb Luius ob fraudem nummos corrumpere adorti, Quem sortis porcus fractum sub Tartara mittet. Nec non hic rabies stabit spectanda superbam Immissura sitim, Scotumque Angliamque furente SQuae trahiti ut nequeant intra consistere metam;

120 Nec non luxuries, et mollis vita Bohemi, Regis et Hispani, queis nunquam cognita virtus, Nunquam accepta fuit. Claudi a Solyma hic probitatem Signum I declarat, contraria II notat ausa. Hic et avarities atque excors vita patebiti 25 Illius, ignipotens quem detestata tyrannum mi

400쪽

PARADist XX. 34b Insula, ubi Anchisis cecidit longaeva SenectuS. Utque satis pateat, quam sit levis iste miserque, Truncabit Scriptura notas, quae multa docebunt Exiguo in spatio. Et patrui fratrisque nefanda I 30 Facta apparebunt, per quos tam strenua pubes, Atque corona duplex it eum grege currucarum. Uuique Τago est rex, quique Danis dat jussa proterva, Quique typi Veneti simulavit fraude numiSina Illyricus, noscentur ibi. Pannonia felix, I3b Si quando ulterius vexantum ferre recuSetio selix, si, quo praecingitur undique, monte Sese Navarra armareti Sic credere dignum est; Hoc etenim didicit jam Famaugusta, simulque Nicosia in regem pecudem queribunda SuSurrat, I40 Uui, dum alias Sequitur pecudeS, excedere neScit.

0uum, qui terrarum sammis opera omnia lustrat, NoStro praecipitat semiorbe, nitorque diei Undique conficitur. qui aether tantummodo ab ipso Ignescit primum, multarum lumine lucum, 5 In quas una jubar sundit, renovata repente Ostendit decora: atque milii haec succurrit imago Aetheris, ut mundi et ductorum insigne suorum In sancto tacuit rostro. Nam spicula viva Splendorum, magis atque magis sammantia, cantus 10 Coeperunt mihi pro mentis virtute caducos. Dulcis Amor, dulci quem vestit gloria riSu, Quantus eras illis medius fulgoribus ardens, Queis unus sanctos subdebat spiritus aestus lΡosteaquam cari lucentesque igne lapilli i5 Diaeis sextum vidi gemmatum sulgere lumen, Angelicis pariter secere silentia linguis, Amnis ego sonitum vicini audire videbar,