장음표시 사용
61쪽
Iicet parte sortius trahimur, illique pond0s adhibe
mus, quo nos animi affectus inclinant . Hominem secum ipso de una eademque re sententiam ferentem comparemu , primo quidem cum ab omni partium
studio, amore, aut odio immunis rem examinalty
se a vero cum alterius iam partis amore , aut odio praeventus rationes iterum ad incudem revoc t , &judicium pronuntiat: quaenam in liiijusce hominis animo, atque sententiis pro diverso illo circumstantiarum uatu diversitas I Rem in se ipso unusquisque experiatur et propriumque conseientiae testimonium de-3nonstrationis loco erit. 3. Pro maiori gradu , quo secundum affectus, passionisque naturam afficimur , atque versus illius objectum flectimur , plus etiam vi-xium habent passiones ad animum inflectendum , quam Tationes, atque ideae alioquin clerae , ac manifestat , quae oppositam partem demonstrent . Longe scilicet vehementior est affectuum, seu passionum impressio , quam rationis: propterea quod prima ad sensum , dixes sensibiles tandem reducatur . secunda in prira rerum perceptione consistat: sensu autem magis , quam ratione trahimur, allicimur, delectamur. 73 . Ex quibus omnibus liquet, assectux, atque pa siones spraecipue si intensae sint, atque vehementes xectum animae eriterium, seu rerum veritatem discernendi vim corrumpere . Animi enim aequilibrio jam sublato, eo mens etiam flectitur , quo a voluntate ducitur . Homini ira , aut odio ad versus inimicum Commoto , atque agitato hujusce hostis caussam dirimendam committe et rectumne judicium , atque veristatis discretionem ab eo homine expectabis λ qnalerii de illorum vitiis, defectibus , virtutibus sententiam
serimus, quorum amore flagramus λ Amicorum vitia virtutis.velo obducit amori, contra vero virtutem
ipsam in odioso nobis homine vitii velo contegit odium, Dum his, atque similibus aliis animi passionibus agitamur,' quanam animi aequitate , mentis Ri tentione , atque rationum pro utraque parte facientium discussione sententiam feremus e
739. 2. Μentem etiam a meditatione , atque atten tione avertunt, utramque saltem imminuunt , leviorem, ac breviorem emetunt . A vellicanti atque allicienti sensu , & stimulo ad illius obiectum cogitan dum , prosequendum , amplectendum , fruendum acrius
62쪽
i semper , atque veh mentius trahimur . Si igitur an . t rmis plurim s distri stus nullum Priam , ut par est , t Penitus meditari , giqx ς expende se potest ἔ potiori ju-i re superficie solum scientiam delibabimus , atque iiiii Donnili levissime vacabimus , cum Vehementior cura ,s sensus, 4 ffectus animum 3b ea meditatione a Verti P. atque alio perducit : unde tandem est , quod an ia30spassionum , atque assectuum sit 'nulis agitatus scienti alicujus veritatem , ac obiectum neque ab Da ni par.
te adipicere , neque enucleare valeat.
7 o. I. Aliqui etiam sunt animi affectus , aut passiones , quibus mens ipia , ct ingenium obscuratur . retunditur , hebetatur . Eni in vero memoria , inge- Dium , judicium, ceteraeque humanae animae dotes in praetenti rerum batu a corporis . cerebri , spirituum ,
sanguinis temperie dependent . Earum rerum mutatione & alteratione in corpure intervςnientibus , suas pariter in praedictis anim/e faς ultatibu= mutationes , alterationes , prioribu respondentes quotidie experimur. Memoriam, judicium, ingenium una cum aeta
te explic Rri , crescere , cons mari i decrescere item , infirmari , di penitus hebescere , atque obliterari , quotidiano experimento eo cimus . Plurimae sunt in diebus singulis horae, quibus null*m liam ob caussa nil praeter modo dictas , hebescit adeo ingenium , ut sit nudi ist serio vacare adnit mur , nihil iere percipia-i mn , Iam vero ipsemet passionum tumultu , atquei vehementibus amctibus pon modo i piri tus animales.
ac sanguinem agitari , verum re alias in cerebro, ner Vis , humoribus, sensuum organis modi sic tiones estici , res est indubia . Vehemens ira , amor , aut odium diuturno potissimum tempore continuata luculentissimam nobis suppeditant hujus veritatis demonstratio nem . Qui vehementi sororis aestu inflammat 0r , ad 3rma , ad pericula , ad mortem praecipiti cursu caecus ruit, quin citcumuantia periculλ anim34Vςxtς re , at que evuare possit r quibus postea frigescente jam . aut sedato sanguine observatis , botrescimus . Hominem laetitia Sestientem , atra presiam melancholia , dolore VeXatum , amore , Odio, tr commotum, ut carmpangat, physicam quaestionem explicet , peometricum problema resolvat , de rebus etiam polyticis pro rei dignitate consulat , inducerra, Vellem.
343. Quod si totum hinua in zenua in tot natio-i ne i
63쪽
nes, regna, provincias, imperia , linguas , religiones divisum parumper contemplemur, & a clinis ad sepulchrum usque per omnes humanarum rerum , vitae latus, & conditiones meditemur ἰ quanta affectuum , passionumque multitudine, atque varietate humanam semper mentem , atque animum regi, & in omnibuε fere humanis actionibus duci animadvertemus i Qu minus animam hisce omnibus vacuam non modo per totum , sed ne per notabile quidem tempus reperire possimus , ipsae naturae leges faciunt. . . .. .
De Erroribus ex sensu provenientibus . 7 a. Primam errorum staturiginem in animo exl- sentem, atquς ab illo dimanantem summis satiem Iabiis attigimus: ad seeundum modo & uberrimum errorum fontem, in sensu positum descendamus. Ad quatuor summa capita argumentum redigemus. I. fenus d a. phantasiam: 3. temperamentum , A. inertiam . Quod primum attinet, errandi occasio nobis sunt sensuum indoles , & munera , 2. hebetudo ε 3. paucitas , 4. varia eiusdem sensus in diυersis hominibus subtilitas. I. quidem proprium illud sensurim munus, atque indoles est non rerum materialium naturas ,' reessentias , sed exissentiam tantummodo referre : quid obiecta in nos agant , quid ab iis sentiamus, non quid illa in se ipsis suit, sensibus percipimus. Interim nos arrepta inde oecasione secundum vulgaris philosophiae genium plurima de eorporum naturis statuimus quidnam illud sit, in quo substantiae aeris, aquae , alia rumque rerum essentiae consistant, adstruimus, multa de iis commentamur , de quibus eum nullam habeamus ideam , a veritate toto caelo aberrare necesse est. 2. Cum ab objectis externis multiplices , diversosque qualitatum sensus percipiamus p ita a natura comparati, aut prava iudicandi consuetudine ita a cunis imbuti ege videmur , ut illamet, quae in nobis
sentimus, ad ex rerna corpora reseramus , atque est
in externis obiectis prinei pia , aut qualitates supponamus illis prorsus similes, quas in nobis senti ag r eum dem, aut similem in igne ea inrem, in glacie frigus , in facin
64쪽
in saceharo saporem existinumus, atque in nostrametanima percipitur. Mirum est , quam lato pateat , dcin quot errores mentem inducant hae e sensuum praeiudicia , ignorantia nostra , conluetudine , vulgari
phimsophia confirmata δ743. Paullo susius haec evolvamus, atque exemplis illuuremus . Nemo sanae mentis sibi persuadebit, cum doloris , gaudii , laetitiae , aut tristitiae sensu assicimur , in externis corporibus, a quibus dolor v. gr. provenit , haec existere, aut similia in Rs reneriri et S d illa omnia sensum esse , atque perceptionem 1Ο-lius animae propriam, quam nihil non animatum persipere possit . Quis enim in cultello , quo serimur , dolorem , in sole , at tu e sereno caelo laetitiam osse dixerit λ Iam vero omnes lensib les qualitates , earum. que sensus ad tactum , ad dolorem, & gaudam redi- iguntur e aut iis delectamur , aut molestia a meimur ;grati , aut ingrati nobis iunt earum sen: us: quae quis dem purus dolor, aut gaudium es e post uni e grati vero , aut ingrati sensus non an cibis , odoro iis , sonoris, aliisque corporibus , quae diversis sensibus percipimus , inesse , sed animae tantum convenire. in il- . laque solummodo existere, compertum est . Nihil in saccharo praeter quamdam particularum tenuitatem issuram , motum : ad nullum eorum reserri , triuili dici potest similis gratus ille saporis sensus ab η rima perceptus . Ad ignem hyberno tempore iucunde calescunt saepe animantia bruta, dum alia verubui defiκε 'volvuntur, assantur citra ullum caloris , aut ignis
sensum : nihil in igne, aut allato animali caloris est grati , . aut ingrati; nil nisi physicus particolarum fla-TUs , motus, concussio, vires s sensus ab hisce ortus, solius animae existit. I.em de luce, idem de color bus , deque omnibus aliis qualitatibus , quas sensupercipimus, dicendum est e paria omnia in omnibus sunt : dum opposita vulgus hominum credit; mille erroribus quotidie imbuuntur. Α Vulgari hoc praejudi-eio, rerum qualitates esse in objectis extra animam, ut ab anima ipsa percipiuntur , Omnes peripatet leo Tum errores circa qualitates, & formas corporum substantiales originem duxere .
7 4. Sensuum hebetudine, quae aliud est illorum
vitium, fit, ut minutissima quaeque non perciuiamus,
65쪽
dc fenera , quae nudis oculis institibilia mye roseob
deteguntur. i. .Ue quam plutinna male consurida mus ,
quae , si delicatioribus sensibuq ps sediti essennis , a se
mutuo disti igueremul. E templo sint soni , aut colo Tes : qui delicatiori auhe, .& visu prωditi sunt i ter duos tono' , & duplicem pruhitivum extremumque holorem qu lim plurimos uritu ejus aemque Color. si anguescentis, atque evanescentis gradus discernunt: ultra illum sensum , qui vulgaribiis , rndior ibin s erassioribusque auribus supremus est, delicati sensus a res quamplusimo, adhuc tonos percipiunt i & disti mguunt : idem de saporibu I , de odoribus , de tactu i Plurimos videat, quorum palatum erassioribus fibris atque papillis constructum delicatioribus vini, distin ἀguendis ineptum sit, quibus perinde est vulgare . , si rumque vinum , dc rusticos cibos , atque deliratim mos , & exquisiti saporis degustare. Porro si modicum illud , quod interest iritet diversorum hominum , eo-Tumque organorum fibrat , mollitiei discrimen in ea uἀla eli , ut tot ab aliis non percipiantur, quae filii recte distinguunt; quaenam tribuenda non sunt illi sen- tuum , oreai Ortimque hebetudini , omnibus hominibulcommuni λ Huiusmodi nostrorum sensuum hebetudini ι atque ivbetudini, in te e divertos homines diserim Inire se ut, sum est parte videtur , quod in omnium nais fionum linguis maxim sit vocabulorum penuria ad sinulas. sensuum perceptiones significandum. In nitia eo quisque idiomate saporum v. g. voeabula colligari. atque eum sensibus conserat, quos mandueando, aut
bibendo percipimus t quanta sterborum egestate ad n stras seri suum perceptiones explicandum premamur ι demirabitur . paucitas sensuum hostrae potius ignorantiae, quam errorunt eaussa haberetur ; si in r8cto datorum nobis iensuum usu sistere mos , neque oecasionem male illinc arriperemiis ad illa omnia corpora ὸ & materialium rerum ess Aul, alit eaussas infitiandure1 ι quae sub seruus nostros non eadunt . Passim tamen ni mis praecipitanter nihil illi e concludimus , libi' nihil sensibus percipimu3 r argumentandi quidsm tione maxime fallaci . Omnes , quos habemus , sedstis praeter visam nobis donaverit Deus: nullam stlans delace, e loribus , visione , Omnibusque iis , quae visua noscimus , habetendus Ideam e vrtioso inspeterea illo
66쪽
omnium materialium apparentias , lueem , colores ι& quidquid opiscim se testam componit , commini, sceretur , &, ibi lan , diceret , mitabilis altera est hoe uni sterio mundo fruendi ratio, integrumque uni versum aliis quidem homini bos alio sensu praeditis j eundiminum , atque hole t imum est spe iaculum . quod nox neque fruimur , neque percipimus , nequi dea nostra attingimus, haec , inquam, sietius asser ret , risu est cῖperetur . simili plane modo circa sonos, roramque soni halmoniarn, ct musicam sardus a nativitate statueret. Quid sopia tellurem sit, si ab hominibus rusticis , imaeso Ac a quam plurimis aliis quae ramus ; nihil reponent: neque enim aliquid no, illi eeste sensu pereipimus t interim mille forsan rerum phaenomenis o novisque speriaeuli 3 eiteumdamur; ma ter talis hare rerum muchina mitabilibus aliis aspecti-Bus, atque pulcherrimit apparentiis percipi ab animi potest quae, eum nul Iam eorum habeamus ideam smale inficiaremur.
1 6. Tandem ejusdemmet sensos in F inibus varietas eirca eadem plane objecta in multipliees etiam errore, lndocere mentem potest e unde est ut diversm ntia de iisdem rebus iudiei a seramus. Exemplo res stet elatior: Salis marini saporem acrem , atque iris ratum esse experimur, Jc nuneupamus metidionalis Eoropae habitatores , illumque propterea ut aliorum et botlim condimentum adhibemus, nequaquar i tamen
seorsim ab aliis ei bis deguit ire possemusti Lorice alifer is res habet inter at vox septentrionales populas , qnibus sueundissinius est salis sapot, eumque a-' idissime, si pet ficultates lieeat, cibi instar man
dueant . Quod de integris nationi lis magno Ioeorum ritervallo dissitis dicimus, de hominibus eodem taelo, & lare viventibus experientia demonstrat . Eodem quidem votabulo ejusdem cibi, aut liquoris saporem significamus ; utrum autem idem vocabulo respondeat sensus, atque idea, neque aliis explicare , neque nos ipsi agnosce te posscurius: diversos ut plurimum este , ipsam et fibrarum. textura, mollities , teri so in dioersis hominibu g varia persuadet. Septentrionalis hi storicas τεm n s ignotam Verinde, ut salem marinum, palaro gratiam esse referate aliud quidem nos, aliud potares populi, aliud etiam alii sibi men.
67쪽
te concipiene .r eorumque plerique a veritate aber
747. Secunda: Im ginatio, altera errorum ad se sum pertinentium se a turigo , magnum in humanis a nim s imperium habet. Quid hare sit mentis nostrae facultas , unde proveniat, quo pacto , quibus objectinuum .ictionibus , atque spirituum, sanguinisque motu, & cerebri affectionibus perficiatur , aut excitetur . non est hujus loci explicare . Mirabiles imasi nationis vires, repraesentationes effectus melius experimur , quam explicemus. Plurimum illa in amorem , Odium , iram , ceterasque animi passiones agit ; plurimum ediam ab iisdem excitatur, augetur, incenditur Quid paventis animi phantasia in homine non essicit ὸ quae pericula mente non fingimus y quibus il-da coloribus . aut obscuris potius umbris non obducimus objecta sei Iicet sensibilia trum in modum amplificat . mutuatis imaginum appendicibus aut eleganter exornat, aut desormitatem, atque horrorem au-ν et , pro objectorum conditione , rerumque , aut passionum amaenitate, aut horrore moventium . Novis praeterea , atque vividioribus coloribus rem depingit ;sensu magis allicit , quam ratione agat; animum min et , quin illuminet, mentemque instruat r ad ea linxem , obscurumque ignem excitandum aptior , quam ut vivida flamma aut luce in mente irradi et . il lum stria , & notissima rei exempla videre est in iis poetis , proculdubio rarissimis, qui creatrice, ut dieitur, imaginatione praediti, pulcherrima illa nobis poemata
pangunt, Iliadem , AEnaeidam , Lusiadas , Paradisum amissum , Ortandum furiosum , Gothifredum , quae pulcherrima , atque infinita mendaciorum sesere animum allieiune. Ex quibus omnibus patet, quibus nos er- Toribus mentem nostram obrueremus , si commotae , atque vivaci imaginationi fidem adhiberemus . Alia ex parte certum est , imaginationem , si vivida , facilis, atque nitida sit, optimam esse ad illarum asetium, atque scientiarum promotionem, atque per se Hionem , quae de rebus sensibilibus , phantasiae objectis , agunt , qualis est Geometria . Astronomia , Geographia , & reliqua mat Hesis mixta. Geometricarum propositionum veritas , atque evidentia ad puram rationem spectat; in mani sessis evidentium idearum relationibus consistit: quae mentem per sese illuminant, ab il-
68쪽
ab illaque eomprehenduntur e augendae tamen attentionis, firmandae memoriae , atque illustiandae rationis gratia, omnes illas veritates lineis, superficiebus , corporibus exprimimus, iisque magnitudinibus expressas imaginatione nostra tractamus, contemplamur ,&pro funde in memoria defigimus. Ita fit, ut imaginatio nis claritas rationem , & ingenii acumen suppleat . dum veritatem nude propositam neque clare percipimus, neque demonstrare possumus, sensibili magnitudine expr/ssam , phantasiae ope nitide percipimus . evidenterque demonstramus. Familiaria exempla in quotidianis conversationibus passim animadvertimus . Eos in circulis libenter audimus, qui foecundae imaginationis ope quidquid in medium profer ni , sensibis libus imaginibus vivide , atque exacte depingunt ,
mentique repraesentant ἰ dum alios visamus, qui cogitata sua nude proponunt , rerum veritate contenti parum de sentibili , nitidaque expressio De . atque repraesentatione solliciti . Qui abstracto modo Geometriam ,' Physicam, artes, milleque praeterea factorum relationes in f1 miliarem conversationem quotidie incidentes exponeret , citra auditores concionatorem
et 8. Terim: Diverso sanguinis , humorum, totiusque corporis temperamento comparati ut plurimum existimus , neque alius tantummodo ab abis tempe ' ramento differt , velum quemcumque etiam nostrum a semetipso pro temporum, atque aetatum diversitate plurimum differre, constans experientia docet. Ebullienti adolescentiae temperatior succedit virilitas , frigidae senectuti lotum factura: intra unum quoque' eumdemque diem ad breve tempus ob internam hu-i morum mutationem, aut externis de caussis tempe- ries nostri corporis immutatur. In plurimos inde errores male cauti incidimus, dum sensuum diversitatem , in solum temperamentorum discrimen referendam , objectis tribuimus: eaque talia in natura esse asserimus, qli alia temperamenti nostri vitio probaωmus . Quotidie accidit, ut de eodem plane corpore . diversas feramus sententias, & oppositas iis tribuamus qualitates . Rem in gustu , & quolibet aliorum sensuum passim animadvertimus . Americanam illam potionem chocolate tot modo nationibus probatissimam & eratissimam , ut rem insipidam , nauseosam,
69쪽
atque palato ingratam describit Acosta , optImus A.
mericanae naturalis historiae scriptor, & descriptarum a se rerum ocularis testis. In re obvia , atqne omnibus notissma non immolemur . Hominem ab ardenti Congo sub i pso aequinoctiali circulo nutritum , alium. que ab extrema. Lapponia in Lusitaniam eodem vere primo adducamus: utetque gentibus suis restitutus , primus quidem asperrimum nostri climatis frigus , secundus ardentem Lusitaniae solem ; dc clima in contribulum suorum circulis reserent , de execrabuntur. Idemmet cibus calidioris temperamenti stomacho noxius , frigidiorem mirifice juvat , atque saluberrimus existit . Innumera ejusdem farinae exempla passim circa sensus omnes Occurrunt, quae longius prosequi Operae pre lium non est.
7 9. Iaarta: Praeter sensuum hebetudinem praeterinmitti non debet peculiaris altera errorum caussa , aut sons, corpo is maxime propria, quae est ipsa corporis inertia agilitati spiritus opposita , qua., veluti molesta , ae ponderosa sarcina in nostrae mentis tenataminibus defatigamur , quae ei tra corporis , spirituum, nervorum, fibrarumque actionem, ac exercitium fieri non pos Iunt. Ipsum scilicet meditari, quod otiosum aliquid videri posset , quaecumque id earum reeursio , quaelibet perceptio , aut perceptionis memoria sine respondenti animalium spirituum, aut nervo rum actione nunquam peragitur: & hine capitis post Iongam meditationem defatigatio , lassitudo, dolor . Naturali igitur torporis inertiae ex parte reserendum
est , quod eogitandi , studendi , meditandi laborem
fugiamus; experimentis instituendis non nisi di me ulter incumbamns, eaque Oscitanter , & parum scropulose prosequamur . Consequens inde est, quod verisimilitudinibus contenti , quae modica capitis de satigatione comparantur , penitus veritatis examen
omittamus . Infinita sere hujusce errorum fontis, atque veritatis adipiscendae impedimenti inter homi nes varietas. Corporis inertia, aut potius inertiae caussa , quod ad praesens institutum attinet, statui potest tripleκ ; prima quidem , omnibus, communis ab ip-famet eorporis humani indolae profluit, cujus proprium est pondus, hebetudo e secunda non quidem eorpori, sed machinae ingenio intrinseca, ex peeuliari humani
cujusque corporis mechani lino , machinae indole . atque
70쪽
que ingenio derivatur: tertia est penitus ext in leca, di ad circumstantias temporis 1 loci, ciborum, alias que similes referri potest . A prima illa inertia tum solum liberabimur, cum a mortali hoc corpore separabimur , animaeque nostrae in novo illo separationis flatu nova sane ratione nobis prorsus ignota , rerum veritatem percipient'. secundasin interno machinae ingenio posita temperari quidem , atque medicari aliqua ratione potest . tolli omnino nequit a plurimis capitibus id dependet , quorum aliquibus quaeri aliquod remedirim potest, in aliis omnia artis praecepta illuduntur . Spirituum animalium quantitatem , vires , actionem augere, intendere, aut minuere, ali que hujusmodi in eorpore perage te per artem licet et temperamentum mutare ,bnervis , atque musculis agilitatem , tensionem , certam , constantemqΠe indolem .& tenacitatem addere , plurimaque alia praedictis et i atra difficiliora peragere , a quibus corporis inertia , aut agilitas provenit, si non impossibile , humanae equidem scientiae distat limum existit . Tertia tandem inertia , qu certis diei horis , anni temporibus , qui busdam stantibus ventis, aliquibus in locis , post quo rumdam ciborum e sum premimur, temporaria est, corporis naturae & machinae ingenio extrinseca , ar te medicari, tollique omnino potest'; si externa illa inertiae principia aut vitemus , aut oppClita adhibeamus remedia ; quae illus , ct communis experientia
6. v. De Erroribus ex praeiudiens, Educatione, astuque
externis cauos provenient busta . H
so. Praeter intrinsecat errorum ea urit, nostraemee hominum eonditioni , rationi , sensibusque intimas , externae. etiam plurimae sunt, hominum auctoritate innixae, a quibus vix ullus mortalium immunis omnino existit: a primis eun is per totum vitae stadium in animum semper agunt , mentem obsident , Iudi fi eant , dc a veritate avertunt. Extrinseci errorum sontes , hominum auctorit te innixi, ad quatuor haec ea pie a reducuntur. I. Linguarum deseAusr 2. Instiis