장음표시 사용
181쪽
eY radice propagatur. Vnde primo erumpunt tria quatuorve solia in fistulam convoluta , quae plantae Caudicem spongiosum, Crassum, efficiunt, in quo superius eYpandun tur decem vel plura folia eleganter viridia, ad tactum laevia, instarque chartae mem
branaceae Crepitant, a Vento agitata dilacerantur transversim secundum ductum striatarum, & strepitUm eXCitant commota. Nervus digitum crassus secundum foliorum longitudinem excurrit, qui insuperiori superficie tanquam canalis excavatur, di trans versim lineae subtiles a nervo ad latera extenduntur. Ex summitate caudicis hujus 'On giosi ramus prodit primo tener, Continens in extremitate sua corpus turbinatae figurae,
magnitudine strobili majoris, constans e foliis latis, brumai coloris, obscuris, quibus quasi pulvis aspersiis cinereuS. Subter soliis his expansis apparent septem aut octo flores, ordine juxta se positi, ex albo flavescentes, suavis odoris. Ex scapo forum prominent quinque foliola angusta, figuram habentia illius instrumenti quo nautae utuntur in humectandis velis: In scapha
hac sub tegmine manna seu lentus humor continetur frigidus, saporis mellei, Consi stentia& colore similis albumini ovi recentis; quo nectare formicae admodum delectantur: in hoc humore ortum sumunt quinque illa soliola cum stamine. Flores hos sequuntur fructus ordine & arcte juxta se positi. Continentur plerumque in Uno ramo, quatuordecim aut sedecim numero, ut ita una planta proferat septuaginta aut octua ginta, qui subinde virides avulsi, nunc in aedibus, nunc in navibus suspenduntur, donec justam maturitatem & flavedinem consequantur. Fructus autem maturefactus magni tudinis est cucumeris nostratis, oblongus & trilaterus quasi, Corio crassiori tectus, quod facillime in tres partes digitis se dividi& detrahi sinit. Pulpa, mollis instar butyri, medullam quasi cucumeris per medium secundum longitudinem habet: boni est saporis & frequentissime comeditur vel sbius vel cum farina Cmandiocae , vel coctus & frixus in oleo aut butyro. Ramus autem ille fructibus onustus interea dum illi maturescunt, augetur, floresque semper protrudit ex corpore illo soliaceo, sed qui decidunt sine spe fructus. Maturis porro fructibus ramus cum illis abscinditur, ut de tota planta:
nam Una planta imum tantum vivit annum, & semel tantum fructificat. Anteouam se nescit, filius unus aut alter ex radice natus est & adstat parenti, morientique succedit,& sic in infinitum propagatio hujus plantae succedit. Bana , planta quae Brasiliensibus Priobum dicta, tota est ut Pacoeira ; at turbinatum illud, floriferum & odoriferum cor pus paulo minus est, & flores parum differt mi: estque floris scapus, non instar scaphae, sed rectus, attamen Cavus, fructus etiam haud multum differunt a Pacoetra, sed minus crassi, verum longiores & incurvati. Substantia quoque sicciores & meliores ad co quendum. Vtraque tam Pacoba, quam Banana, inter horarios fructus, &, ut nonnullis placet, inter Ficus recensentur. Vtraque flatus eXCitat, modice refrigerat & Veneremsbpitam adjuvat. Pauci sunt alimenti, pectorisque potius quam stomachi oblectamen to. Tostae biliosis prosunt, pituitosis non item. Nondum maturae si assentur, adversus alvi profluvia auxiliantur. Adsblem ignemque eYssiccatae diu servantur, & Europae im portatae, distrahuntur . Eaedem in taleolas disseine , cum ovis & saccharo frixae, vel in placentas ad artocreae modum coactae, gratissimi sunt saporis, optimique ali
Aqua, quae CX earum truncis, perpetuo humore turgentibus, elicitur, cum frigidissi ma sit, in magno ab Incolis pretio habetur contra calidos, internOS & externOS corporis affectuS. In ubi maximopere luxuriant, vinum inde eXprimitur, non diu durabile, quod tamen inebriandi facultate poli ei.
EXimium hujus arboris pomum, quod Marisibi vocatur, nec ignorandum, ΠCC
praetereundum arbitror, tametsi ad mensarum potius delicias, quam ad Medi cum nostrum institutum facere videatur. Tanta enim suavitate gulae lenocina tur, tanta saporis est praestantia, ut haud sciam, an venustiorem aut gratiorem fructum America producat. Arbor
182쪽
I J6M A N C A I B A. Arbor pulchra, crispa & foecundisi1ma, supra altitudinem Prunt Europaeae non attollitur , quam fructu, praecipue vero ligno & foliis aemulatur. In quibusdam Bahite δίParinambuci locis in integra nemora laasce luxuriare videas. Seri, non plantari amat in terra sicca, ubi nulla copia luxuriantium herbarum. Folia fert parva, solida, egregie virentia, bina semper sibi invicem opposita, quae in medio,secundum longitudinem nervi, non tam venulas quam lineas habent subtilissimas parallele dispositas. Exspirante hyeme, mense nimirum Augusto , florere incipit, ultraque novem menses pomis seu prunis oneratur & ornatur. Florem producit exiguum, album & summe odorum, stellulae figura Iasinini modo dispositum. Fructum rotundulum, esculentum, qua Soli exponitur aureum, rubrisque maculis distinctum, Abricocum diceres. Tenuissima cuticula tegitur, intusque lapillos quinque vel sex continet; turget lacte, unde Vel leviter pressus niveum palatoque gratissimum fundit liquorem; & licet sequax ac ductilis illius pulpa videatur, tamen manducando nihil tale deprehenditur, Oriquc inserta, statim liquescit. In arbore numquam maturescit, sed decidens in terram ilico maturitatem consequitur. Cujus rei ignari adventitit, & externa pomi pulchritudine illecti, ubi primis labris degustarunt, statim ut austerum & amarissimum abjiciunt; quid, quod ne pecora qUidem immaturum curant. Probe maturum facilis est digestionis, ardores Viscerum domat & febricitantibus auxiliatur, ut in me ipsb aliisque multis sum eXpertus. Porro haud facile haec poma noxam, etiam abundejejuno stomacho
183쪽
manducata, inferunt: nisi quod frigida & humida fugaciaque alvum dejiciant, flatus .
que excitent, quod solertia muliercularum nostratium, aromatibus corrigi solet. Lu- .sitani integros fiuctus conditos apponunt, nullisque tunc epulis cedunt. I v T A Y sive T A M Α R I N D V S.
T l, ter eas arbores quae aliunde huc olim translatae, ac proinde rarius conspiciuntur , est haec quae Lusitanis Tamara azecla, Barbaris istast, vulgo Tamaxindus dicitur, inter Palmulas dactyliseras habita veteribus.la Quercus proceritatem excrescit, Caudice exterius gesseo, ligno albo, lento. Rami foliolis parvis, angustis binis ubique sibi arcte oppositis inferne dilute, silerne saturate viridibus vestiuntur. Q te manducata aestuantibus gratam suppeditant aciditatem. Flores albi Aurantii mali flori similes .Fructus in quolibetpediculo solitarie proveniunt,figura variantes, sed utcimque Compressa instar siliquae fabae majoris. Cortice Cooperiuntur fragili coloris mespilorum, tenui: intus pulpa nigricante, filamento sa, gratissimae aciditatis referti in qtia tres quatuorve lapides splendentes, compressi fabae vulgaris magnitudinis immersi sunt. Nucleus terrae commissus annuo spatio alte crescit. Vtinam aeque frequens hic essset sicut in Asia&Asrica. Quod refrigerando deaelii ingendo humoribus biliosis frenum imponat, a Graecis merito Oxyphoenica dicta Americana differat vel conveniat cum Asiatica ex hac Icone cum Bontii collata, facile apparebit.
Astia arbor cujus fructus Cona simia Lusitanis& aliis. Arsor alta & magna, atque
in plurimos ramos late eYpansa colore exterius ex cinereo albicante. Folia fert
ordine sibi opposita, paulatimque surrectim stantia, figura ψylindracea, breVissim o pedicu-
184쪽
pediculo innitentia instar foliorum Senae, dilute viridia; subtiliter hirsuta, ad tactum mollia, rubescente nervo secundum longitudinem, dc venulis secundum latitudinem ordiue possitis praedita. Flores fert spicatim congestos sine ramulis , qui coloris incarnati elegantissimi , longe adventanti conspiciuntur. hisce floribus succedunt siliquae virides, mox nigri Cantes deorsum propendentes paulo incurVatae ubi maturuerint. Cortice sunt durissimo lignoso , qui ut frangantur, mal leolo concuti debent. Intus hae siliquae transversim cellulas habent, nucleis amygdalae figura & colore, sed splende tubus laevibus duris, qui immersi sitnt pulpae glutinois nigricanti instar Cassiaesblativae . sed ingrati & arnari saporis, quae primo ante maturitatem cum astrictione conjuncta est. Vbi vero gradum ulteriorem maturitatis acquisiverit, laxat alVUm. Summi tutes soljorum vulneribus &pustulis male moratis applicata medentur. C A-
185쪽
H1ST. NATURA L. & MEDIC. LIB. IV.
VTxaque Pinguasu, Mamoeira Lusitanis dicitur, Vulgo Papa' , cujus Fructum
Mamaonvocant Mura, quia Mammae instar pendet in arbore: Mas ubique in silvis obvia, raro autem foemina, quae in Hortis exculta luxuriat. Mas in vulgaris arboris fructiferae altitudinem exsurgit, cortice cinereo & laevi. Foliis ubiquePINO GVA ς V MAs& FOEM IN A. erumpentibus circa CaudiCem quae a terra ad medietatem altitudinis statim abscinduntur in junioribus, reliqua medietas usque ad summum foliis vestita relinquitur. odlibet folium in sex septemve lacinias dissectum cum totidem incisuris insidet sitio pediculo rotundo , cavo rufescenti. In ramulis ex pediculis majoribus oriundi multi flores longi inodori pallide flavi, quinquefoliis incurvatis Constantes, nascuntur. QuibuS fructus raro succedunt, nisi arbore transplantata quae trium ad minimum sit annorum. Falsiim p oz-xo mares non ferre fructum, uti & foeminam non ferre fructum nisi mas adstet; contrarium enim multiplex operientia docuit: fructus vero maris quando nascitur pedi
culo illo longo pendulus est deorsum versus, figura similis fiuctui foeminae, sed oblon gior & minor & exterius striatus quasi Pepo, nimirum quinque striis secundum longi-xudinem, & quinque minus profundis alternatim positis. Intextus carnem & semina O a. habet
186쪽
habet ut scemina, sed non ita flavam aut bonam. Immaturi fructus copiose lacteum succum fundunt. Lignum arboris fragile & molle, quod in lusus & ustis varios exca vatur turgetque eodem lacteo succo, ingrati & acerbi floris, quo contra Cutanea viatia ex fervor e nata utuntur barbari. Pinog ou scemina similis mari caudice & soliis, sed ut plurimum majoribus; neque pediculi foliorum sunt rufi, sed virides. maxima pars caret ramis, atque ita speciosior apparet. Toto anno Fructus & Flores fert non in pediculis longis, sed ad ipstim caudi cem , ubis ediculi foliorum inseruntur. Flos es: magnitudine floris Gladioli, constans quinque foliis flavis, odoris Lilii convallium e cujus medio nascuntur fi uctus,qui caudi ci aὰnati sunt minoris Melonis figurae & magnitudinis, adeoque luxuriant ut ob abundantiam vilescant. Immaturus est: viridis &incisus exsilidat lac: in arena sub dio absconditus maturescit statim &maturus ex viridi flavescit, carne lutea instar Melonum, sed sapore ignobiliori. In medio pulpae copiosissima habet grana, ovalis figurae, magnitudine Coriandri, in superficie rugosa, susca, nucleo intus albo . saporis stini haec grana ejusdem cum Nasturtio aquatico nostrate , includunturque pelliculae tenui, splendenti; quae detrahenda est, si quis semina velit servare. Fructus crudi edules quidem , sed longe praestant vel cum carnibus cocti, vel placentae ex iis factae. Ex quolibet semine annuo spatio habetur arbor fructifera, sed non duratura ultra quadriennium. Signum prognosticon mortis est, quod cacumen ejus sponte corrumpatur; illam enim corruptionem sequitur totalis interitus. Fructus licet rite praeparatus boni quidem saporis, sed non satis probi nutrimenti, si plusculum comedatur laxat alvum leniter: si iccus vero ex eo expressus mitigat dolores Ventris ex calore natos. Idem praestat Conserva exinde praeparata. D. Ximenes quoque celebrat hanc arborem in nova Hispania. I A R A C Λ Τ 1 A . R Ardeatia Brassiliensibus, Arbora est alta recta, caudice inferius crasso, qui versus fastigium magis magisque gracilescit & attenuatur , cortice griseo, ligno molli& lactescente. Caudex autem &rami armantur spinis brevibus, crassiusculis duris. Et ramOS quidem in orbem projicit, sed inordinate , stiperioresque inserioribus breviores ; neque ramuli
magis ordinati, in quibus folia in frondes congesta olanditia modo, figura & magnitudine , si aperius splendide viridia, inferius jncanescentia, quinque , septem vel novem in stellae midum sibi apposita; nervo secun dum longitudinem & venis obliquis. Florem fert & fructum ut Pinsiguasu mas petiolo longo dependentem striis haud prosundis secundum longitudinem,uel qua si lineis solium notatum, coloris
exterius & interius crocei ut Ma-
dei rurus 'adhuc lactescit, ac vellicae linguam, maturus autem sponte
decidit & comeditur crudus assatus atque coctus. Facilis est digestionis, nec nocet licet', & carne ejusmodi si ibstantia simili modo granis resertum,gnitudine & figura grani hor-aeatioris haud manifesti. Imma-
187쪽
licet magna quantitate comedatur, proinde etiamsi maris accolis minus familiaris, non tamen inter inferioris notae fructus habendus. Folia amittit singulis annis & mense Martio nova protrudit, hinc floret & fructum fert, qui fine Aprilis & Maio ma
Duplex est Arbor, mas & scemina: quae sibi similes sunt excepta magnitudine, nam foemina per omnia minor est: mare. Frequentes sunt in Praefectura It amaraca & Rio grande.
I Fimba per taleolas transplantatur, ob excellentiam, fiuctuum ex silvis in hortos translata. Arbor cortice, ligno & nascendi modo Gualabae similis, ramos autem habet ut nostra Cerasus. Folia fert oblonga, teretia, duo semper sibi opposita me branacea, superius sa urate viridia, inferius pallida, uno nervo secundum longitudi-I B I R V B A. nem, nullis venis transversis. Inter quae hinc inde caudici flores cum pediculo adnascuntur albi ut in Gualaba fere, quibus umbilicatus fructus succedit egre rie flavus turbinatus rotundus magnitudine Prunt, cuticula tenui vestitus & carne succulen-2 bilva, saporis acidiusculi ac paulatim amaritantis, haud ingrati: odoris subdulcis vinosi. Magna copia sine n a comeditur, des ab incolis venum exponitur. Con- O tinet
188쪽
I B1xv MA ARBOR SAPONARIA. tinet lapidem inaum atque alterum magnitudine cerasini, rotundum , Cortice
tenui sed duro vestitu muta quo nucleus albus, amaricans, qui similis est lapidi Vbapitoga, nec facile dignoscuntur. I Nter varias plantas & arbores quae Sa- ponem producunt, illa facile praesertur quae ibi ma nomen habet, Molamba Angolensibus . Arbor instar Cerasi, soliis ornate sibi oppositis,per ambitum te viter serratis: juxta quae brevis enascitur pediculus continens flosculos quasi in umbellam congestos, quinque Constantes foliis flavis deorsiim flexis. His decidentibus fructus succedit orbicularis
Cerasi magnitudine immaturus tuberculis signatus concisus Continet materiam lentam instar visci; maturus autem nigrescit & in quinque partes aequales sponte finditur, continens semina fusca oblonga, simis cellulis inclusa. Cortex cineritii coloris glutinosus est , & derasse exteriori cute fusca, seu recens seu siccus tuto adhibetur ad omnia ad quae Sapo Hispanicus, nec vestibUS nocet.
ALtera Saponaria est arbor pumila,
Indigenis, Lusitanis node Ω-baon dicta. Cortice est cinereo , ligno molli & fragili ramis contortis instar Rusci. Foliis laete viridibus , ejus dem ut praecedentis figurae& constructionis, exceptis denticulis. Floribus est exiguis . In singularibus ramulis dependent multi fiuctus mense Octobrematurescen
tes, quilibet proprio pediculo insidentes magnitudine sphaerulae luseriae, Cum duplici rotunda flava eminentia adeo transplendentes, ut globulus Contentus cerni possit, & fructu commoto strepitum edat. Hic globulus est niger, adeoque durus ut nisi malleo confringi non possit. Ex his perforatis corollae fiunt precariae C-beno praestantiores leviores. Pulpa haec supernascens Saporiis vicem explet adeoque amari & acris saporis, ut creber ejus usus vestibus noceat, ac proinde prioris arbo
189쪽
arboris fructus magis usitatis. Hic enim contusus & rivis inclitus aquam inficit & pisces enecat sicut Timb. aliae Cortices arborum. Eadem arbor in multis Americae regionibus frequens est, teste Oviedo, Clusio MaliiS.
ARbor silvestris Titai iba dicta, quibusdam Morus alba ob assinitatem figurae x
naturae Mori albae appellatur. undiquaque in silvis littoralibus frequens. Ex ligno veteri parant tincturam egregie flavam coquendo. Cortex arboris est T A T Α Ι - Ι B A. cinereus, sed lignum intus flavum & durissimum. Folia acuminata & subtiliter serrata, in ramis inordinate posita. Friuctus maturescit fine aestatis circa Martium, mediocris Mori est magnitudine, rotundus, e tuberculis compositus, pallidi coloriS, CXte' rius exigua habens flamenta fusica. Succulentus est& saporosus, atque comeditur ux Morum sed quia magis silvestris & minus dulcis, additur vinum & saccharum. In Pulp multa granula albicantia sunt dispersa. l
190쪽
IBI RAPIT ANGA, sive L 1GNUM RUBRUM. IACARANDA I. I Sira ita a, qUae arbor, merito a Lusitanis Pao do Brasilper excellentiam dicta , alta est & vasta, cortice fusco brevibus spinis armato: ramis &
foliis alternatim positis figura Buxi foliis similibus sylendentibus &saturate viridibus. In ramis hinc inde etiam ramuli proveniunt multis exiguis floribus copulatis ornati ipso Lilio convallium fragrantioribus pulchre variegati coloris fi vescentis. His pereuntibus stic- cedunt siliquae, oblongae, planae, Compressie, exteriuS aculeatae, Obscure fuscae, rubraS,
splendentes exiguas fabas ali quot in se continentes. In locis mari vicinis non apparet, sed tantum in mediterraneis silvis, unde magno labore ad littoralia vehitur.
Tinctura hujus ligni rubra toto orbe est notissima. Sed
horis tingit, dempta enim magna parte ligni superioris,sbia matrix tibiam circa crassa rubri est: coloris . cujus postea rasura quanti sit laboris novit optime Ergastulum Amste- Iodamense. Lignum es frigidum δί siccum, mitigat febres, restrimgit & corroborat instar Sandali. Maceratum in frigida inter collyria Contra ophthalmias usurpatur cum successu. Acaranda. Ob ligni vari Agati coloris elegantiam aeque ac ob usum medicum, celeberrimam hanc arborem
dedi: quarum duae sunt species facie & efficacia satis discrepantes. Prioris lignum est album ; alterius, nigrum, ut Palo vel Pao Santo, ac bene Olens, atque durum, stequens est in Bahia omnium SanctQ-
Lacarania alba, inodora &Pruno Europaeae similis, in apricis locis mediterraneiS reperitur . Foliis parvis acuminatis