장음표시 사용
231쪽
late viridia. Flosculos fert multos in Calicibus oblongis ex viridi subluteos. Fructus decidens Canerorum terrestrium potius quam hominum est pabulum. Radix autem ipsa quae mollis est & humida, fissa & tosta, calida puncturae venenatat utriusque piscis Niqui applicata, ejus dolores sedat&membrum laesum restituit, licet prima fronte dolores exasperet. Magnum sane remedium est, S a piscatoribus primo
Nimbo. Aspere echinatus ille & vix tractabilis Brastice frutex in silvis arenosis & litia Itoribus sitientibus abunde pullulat ac jucunde Virescit, quem vulgus Lusitanorum Si a Prasta nominarunt. I Obos , echinoideS quos C. Clusius vocat, profert duabus vel tribus sphaerulis lapideis refertos: in Cynos bati magnitudinem excrescit. cauta dex, & ramuli pleni spinulis hepatici coloris, lignum intus medullosiim instar Samia buci. Sunt autem folia laete viridia, splendentia. Flores fert inspicam congestos luta teolos. Hos sequuntis lobi spinosi, hirsuti, Coloris, Cum maturuerunt, hepatici, in quibus singulis continentur duo globuli durissimi, matures acti ex lobis erumpunt, cinerei coloris, glabri splendentes, qui quassato lobo strepitum edunt: nucleus interior ex albo flavus, ainari saporis, instar Lupinorum. Radice est gracili de dura, interius albicante, ad textium gradum calida & saporis amari. Hujus resina, ad pugillum, plus minurue, assumta, CXCitat vomitum. Contra que illa venena potissimum operari testantur Empirici, quae lente vires sitas delete rias exserunt, & tarde vitam depascuntur. d Q quibus in tractatu Venenorum la
232쪽
Elebris herba Tabacum, sive petum, quae Brasiliensibus 'tume dicti a por omnes fere Indias Occidentales, antiquitus ip11s Incolis in pretio habita ad vulnera imprimiS curanda. Mox Europaei us conscii facti, atque ulteriores Vires inda gantes , primo recentia folia eorumque succum in varios usus humanos; mox exsiccata P E T V M E.
in abus is quoque & delicias applicarunt. Ita ut nunc, tanquam hibernus flatus, fumus Tabaci universum Orbem infecerit. cujus qualitates nimium forte etiam ipsis Lippis Tonsoribus notas, enarrare supersedeo, solummodo eas traditurus dignitates, quaS Virescens herba innatali hoc solo ad Qtatium aegrorum suppeditare solet. Equidem nihil putem vel levissime rei Bolanicae initiato notius esse quam calefaciendi & exsiccat 'di ejus manifestas qualitates; sed quantum abstersos ia, mundificativa, erosilva, resoluti'Va, astrictoria, imo vi quoque antidotali polleat, non omnibus forte constare putem. Ita ut non immerito Nicotiana haec, m Lusitanis appelletur. Equidem si quis UniVersam Vegetabilium naturam penitius inspiciat, vix credo, veterem Orbem aliquR plantas, tribus nostris nobilissimis Americanis polychrestis dignitate pares produ cere. QSarum prima est radix quae alimentum, venenum antidotum vastissimis
233쪽
vasti inis totius mundi partibus suppeditat, ut sito loco probavi. Secunda , Palma illa nuces Cocos producens, Unde non solum varia medicamenta concinnantur, sed potus, ne dicam victus & amictus, aliaque ex variis arboris partibus necesi ria suppeditantur. Tertia est thaec Petume, quae quantum alimentosa qualitate duabus praecedentibus cedit, tantum medicamentosis viribus eas facile superat, cujus varias & discrepantes operationes haud adeo facile est recensere , quapropter compendium earum quae a me usu crebro confirmatae simi in medium proferam. Petome sive Tabaci alii duas, alii phares dederunt species , ego maris id est majoris tantum Iconem & descriptionem exhibeo , quae aliquando ultra fruticis alti tudinem exsiurgit, si exculto & gleboso solo commit latur. Ex radicibus multis, fi- lamentosis , amaris, Caulis unicus, Crassus exsurgit; unde rami ornate expansi enascuntur in foliis magnis amplis densis , quae Solani atque Oxylapathi foliis non dis similia sunt, &sine ullo pediculo dictum caulem & ramulos amplectuntur : omni anni tempore plantatur, &a frigore imprimis arceri debet, atque tunc s.lum quo que Europaeum non aspernatur , licet in usiis medicos minus efficax sit. Semei tantum flores fert in si immitatibus ramorum Candidos, purpurascentes, Campanulae figura , quibus decidentibus succedunt veluti Capitula papaveris semen nigrum parvum continentia. Nunc Videamus quem usum quaeque pars plantae suppeditat. Recentia folia eorumque siccus & balsamum ulceribus Cancrosis non solum frenum imponit sed venenatis quoque morsibus medetur. Aqua vel alius Conve niens liquor in quo maceratum est: Tabacum pediculos enecat, &multa Capitis cu-tanea mala mundificat. CinereS foliorum exsiccatorum, vermes enecant ; Masti cata lassitudinem & famem sedant in desertis peregrinantibus, ut mihi & itineris sociis meis contigit. Ventriculum & cor aromatica vi roborant. An vero fumus pertubum attractus vel pulvis masticatus loco sternutatorii cerebrum expurget Θ an quibusdam quoque somnum; aliis vero ebrietatem conciliet ξ illi facile norunt qui utrumque perpetuo circumferunt. Syriapus denique Tabaci scujus in morbis En
demiis praeparatio tradita est) Asthmati & Hydropi multum prodest , imprimissi causa frigida & viscida in iis praedominentur , quod validissime incidat M abstergat. Sed quia animadverti Indis eorumque imitatoribus idem sepe evenire, quod circulatoribus Europaeis ut vel superstitiosa credulitas vel ipsa auri fames intercur rat, cautiones abhibendae sunt, nequis herbam hanc, tanquam Panaceam celebret, eamque in omni casu prostituat. Cum enim folium ejusque succus, sive infusum, sive syriapus assumptus vehementer turbent corpus, Vomitum vel alvum provocantes, iis non propinari debere suasor fui, qui vel biliose vel delicatiori fuerunt temperamento. qUamobrem crebrae indicationes in corporibus sub coelo fervidiori habitantibus exsurgunt, ut potius Peti inii circa externa quam circa interna mala diu insistam M.
Mirabilis Peruana, suambu , pecies Ca ophyllatae.
Nobilis la ec planta, nominibus non solum pro Regionum diversitate, sed colore dc odore quoque variat. Nativa est huic Americae Continenti, & in glebosis saxosisque terris sponte luxurians: In Peruvia tamen qua ad nomen &Culturam magis Celebris, unde in Europaeorum hortos translata, ob florum nobilitatem ab ipsis rei botanicae ignaris excolitur: a me autem ob radicis qualitates m dicas hic exhibita. Peruviani eam Hacha Indi, Latini Mirabilem Peruanam dixerunt. Caule firmo, succulento, subflavo, geniculato in fruticis altitudinem exsurgit, ex quo ramuli nodosi proveniunt, circa quos nodos solia bina adversis pediculis nascuntur, foliis Siliquastri vel Solani similia. Flores e summitatibus ramulorum quinquangulares, longi, concavi, convolvuli floribus similes exsurgunt; tanta colorum elegantia & diversitate certantes, ut vel purpurei vel nivei, vel flavi, imo binis colOS ab ribus
234쪽
. ribus inter se mixtis elucescant, atque odore sitavi Narcissum nonnihil aemulentur. apropter non mirum , si seplasiarii, ignorantes vim medicam radicis, ex ipsis floribus colorem CXtrahere malint, & mixturas inde confectas mulierculis pro Cosmeticis care divendant. Parum stini durabiles flores sed numerosa sobolo, & assidua successione jacturam illam compensant. Accedit, quod notatu dignum, illos media nocte ad lumen aperiri & patentiss1mos fieri; nec more aliorum Sole delecta ri, quia ejus calorem ferre nequeunt, quod minimo fervore humor florum tenuis &paucus dissipetur. Contra fit iis qu1bus humor lentus, copiosis & nisi ad Solis calorem hiat. Eadem videtur diurni aut nocturni in plantis odoris esse ratio. Porro membranacei florum calices unum semen quasi pentagonum, obtusum, su- schum, tuberosum Continent, quod vel minimo motu dejicitur & apertum alba pulpa micat. Radice quoque es: intus albicante, extus nigricante, filamentosa, acris, sed non ingrati saporis. Animadverti, Clusio aliisque exoticorum scriptoribus, ex relatu tantum, Ustim ejus
medicum csse Commendatum, quem ego tamen tractu temporis Comperi verissimum,
silicet inter hydragoga usurpari radicem,cujus effectus satis felices in Hydropicis memini me vidisse. Caeterum an tabescente hac planta, Circa Caulium nodos candida quaedam lacryma appareat, 'tiae a Sole concreta salis gustum referat, sicut de ea Clarisi Camera rius testatum reliquit, mihi in Brasilia experiri datum non fuit, licet non perfunctoricid observare conatus sim. I Bique in littoralibus C ampis sponte luxuriat & ultra puropaeae Caryophyllatae alti tudinem assurgit, Caeterum internis qualitatibus,& facie externa, exceptis foliis illi similis , unde idem quoque nomen Caryophyllatae indidimus. Catilis unicus rectus ut
235쪽
HI ST. NATURA L. MEDIC LIB. IV.
O9 CYAMBV , sive CARYOPHYLLA TR. tra quattuor pedum est altitudinis, cui ad singula genicula bini rami & laete viridia, Europaeae foliis acutiora & angustiora. ad ramusculorum extremitates singulas provenit flos flavus, Tormentillae aemulus, constans quinque foliis angustis. Cui silccedit Capitulum rotundum, laispidum, repletum semine oblongo. Radice est multa, tenui, filamentosa, quae odore Caryophyllos resert. Calida &sicca est in intenso gradu, alte nuandi non solum & abstergendi, sed astringendi quoque vi pollens, ac proinde tam ad corroboranda viscera, quam ad incidendos viscidos humores usiurpatur cum successis.
Belingela, Vulombo vel Alcea Muscata, Vangilasse Sesamum.
SIcut Europaei plantas & sata quae felicis proventus arbitrati sunt, in Americam aliquando transtulerunt, ita ic Africani inter herbas usuales huc adductas studiose etiam nunc alunt eam , quae Belingeti Lusitanis, Tongu ves IVacombo AΠ-5 3 solensibus
236쪽
golensibus Africanis dicta , ut & duas
Iaas . Nombo & Sesamum. Si ad Europaeas plantas primam hanc Belingela Compares, fructus ejus Mandragorae istuctui; si solia Melongelar potius similis; si qualitates, utriusque praecedentis herbae participati
Adeo Africana hiC ex Culta, me dium videtur tenere inter illas herbas si bi cognataS, Ex radicibus crassis brevibus exsurgit caulis unus atque alter varie flexus, cui hinc inde folia elegantia, magna, laCiniata, obscure virentia, nervis & Venis purpurascetatibus, colore & odore Brassicae notast rae reinulis adnascuntur. Flores juxta sepositi duo vel tres, lacteis & dilute purpureis venis intertexti, unico folio constantes, quod instar stellae seXangularis expansiim & divistim fiuctum a tergo vestit. Qui fructus Ponti est magnitudine, rotundus, laevis ex albo splendens, cum striis, primo ex viridi purpurei, mox flavi coloris, interius carne alba, semina multa instar Sesami continente. Poma haec in pretio habita apud incolas, quorum usum & praeparationem Asticani Incolis Americanis suppeditarunt. Cocta pro epulis apponunt addito oleo & pipere , saporis si intgrate acidi, Citri aemula; tantum enim ab est, ea cruda salutaria esse, ut ob insignem refrigerandi vim, qua pollent, etiam cum aromatibus & calefacientibus obsoniis nimius usus aliquando obsit. Equitur prima nobilior species Ogbmbo Africana, cui a Lusitanis Cognomen additum satis appropriatum 'ig-bo de chero, hoc est odoratum, ob semen muscatum. Si usum totius herbae,inter Alceas & Malvas recentes, si seminis odorem consideres Bamiae Prosperi Alpini
non male respondet; caeterum externa figura ab utraque multum receden'. Advena quondam haeC planta non per ennat, sed singulis annis in hortis seritur, radicem multam albam, tenuem, flamentosam, longissimam proserens, unde caulis unicus, rotundus, hirsutus, ex parte rufus, ex parte viridis exoritur, hinc inde pediculos proferens ejusdem coloriS, quo 'rum cuilibet adnascitur unicum solium quinquangulare in ambitu serratum, rugosum,multis venis &nervis inrertextum.
Flores pentaphylli, favi, inodori hinc inde prodeunt, propriis pediculis adhaerenteS. Qui circa trihorium ante meridiem se aperiunt squod Alcaea quoque Europaea
237쪽
conimia ne habet cum hac nostra &mox post meridiem corrugantur. His succedit corpus turbinatiam, pCntagonum , his silium, intus in quinque cellulas distinctum, quibus infinita .
semina adhaerent grisea, quasi leviter striata figura renis ovilli, interius at ba,quae non sbium mas icata,sed ma nus attactu leviter naodo incalefactas agrantissimum odorem moschi re ferunt, adeo fortem, ut quibusdam capitis dolorem inserat. His Cosme
lici utuntur & abutuntur ad adulterandum verum moschum. Alium praeterea ustim in medicina an praestent semina, nondum Comperi.
Herba loco Malvae adhibetur in f mentis & clysteribus, ejusdemque
fere habetur qualitatis. secunda Glombo ex Africa tra
ducta& tandem Brasiliae ob felicem proventum quasi nativa facta, est illa, quae vulgo ab omnibus G A N 'c 1 L A sive passim Incolis Gigombo, Angolensibus autem in illobo no Sesamum Africanum.
minatur. Caule unico , Cras , nodoso, & rufo ad fruticis fere altitudinem assurgit. Pediculis, ramunculorum loco auternatim positis decoratur; quorum quilibet sustinet solium in quinque lacinias sectum , ac toto ambitu serratum, Vineae folio non multum dissimile, superius obscure, inserius dilute virens, ac ibidem nervum rufum M venas virides habens. Ex summitate Catilis emergunt flores pentaphyl li cum stamine & apicibus salsurei coloris. Fructus ejus pericarpium est , pyramidale, novangulare , ex viridi fusce sicens: Constans alba & parum glutinosa Carne, Cortice cras instar Mali aurantii; intus in octo loculamenta longa divisum; in quovis duplex ordo seminum rotundorum petiolis suis adhaerentium. Pericarpium hoc viride totum coquitur in aqua,& Coctum Comeditur cum oleo, aceto & pipere: quo immaturius eo melius est ad coquendum, & melioris sa poris, alias enim nimis dulcescit. Radix lenta albicans in multa tenuissima filamenta divisa, insipida,ac ab indigenis & advenis hactenus tantum neglecta,
O Varia herba ex illa parte Africae quae Congo dicitur perAEthiopes huc translata, a Lusitanis dicta, apud Indigenas innominata,nobis Sesami habetur species. Ex radia CC tenera, eXsurgit caulis rectus, quadratus, viridis; cum foliis oblongis, haud latis, teneris, colore Atriplicis albae, quasi forina inferius aspersia, plerumque binis velut sibi oppositis. Flores fert albos, deciduos,figura Campanulae: quas sequUntur siliquae erecte stantes ad Caulem quadrangulae, quae ma' turefactae si iscescunt &sponte dissiliunt, contentumque se men excidit, quod parvum & album est,figura cordis. Fr. Ioannes de Santos Histor. AEthiopiae Orientalis lib. I. Cap. 4. In omnibus, inquit, his Provinciis plurimum Ger gilim reperitur, candidissimum & optimum, ex quo fit oleum, quod vulgo usurpatur & comeditur, ut in Portugallia oliva
238쪽
ceum. Contunduntur semina in vase ligneo , grandi, facto ad modum mortarii. Post quam bene contusum fuerit, & Coactum in massam, exprimitur rite iisdem lignis qui bus contusum fuit; essivitque Oleum valde clarum: & amurca, quae reliqua fit, com editur a Nigritis, cum milio Cocto, loco butyri.
INter eas plantas quae in Europae xegionibus calidioribus ex Indiis translatae vigent, haec ornatissima quoque datur, quam Cannam Americanam non immerito appellarimi, quod e ius stolones Arundinum modo firmi, nodosi extus, &spongiosi intus, recta in octo vel novem pedum altitudinem exstirgant. Prima autem occurrit illa, Fae eeru Brasilianis dicta : Cujus Caulem viridem solia sblitarie posita ambiunt, duos fere pedes longa. Catilis stiperius in alios ramulos dividitur, aurei coloris flores inodoros prodUCCntes , quibus capsula sive fiuctus echinatus , primum viridis, mox nigres
cedit, in quo per cellulas divisa sint multa seminis grana, nigra, laeVia, magnitudine & duritie Pisissimillima , albaque substantia quadam replota. Ex iis vulgo corollae precariae fiunt. Radix mirum in mo dum est crassa, tuberosa, longa, succulenta, splendens, & instar Cepae squammis rufis praedita. Hujus plantae vel Cannae Indicae Clusius quoquς meminit. Ego ejus soliorum dignitates e erie tia Comprobatas exhibere satago, quae ad secun dum gradum refrigerantia, tum & abstergentia,
Contra multa mala Cura nea calida, eXterna atque luterna appliCantur.
Hypochondrio denique utrique contra Lienis &
Ieo Aningae & Nymphaeae Brasilicae imposita, curationem absolvunt feliciter. Idem praestat lacryma quaedam M'ba Tragacanthi aemula & subdulcis, quae ex vetustis stolonibus destillat.
239쪽
HIS T. NATVR A L. MEDIC Lall. IV.
pac sta dicta. Iisdem locis si1lvestribus at
que triviis umbrosiis luxuriat haec species II eru, aspectu pulchra, stolonis &ra dicis firmitate at- que pondere Cantanam quoque Indi cam, sed summitate sua Lilium America
lans: soliis quoque licet praelongiS, angustioribus tamen est & cx imo cauliS erumpentibus. Flore dem que magno, flaVO,inodoro & cochleari sermi, nunc inCUrVato, nunc in postica parte instar cuspidis extenso . Semine os nigro, & radice bultabo a , sicut Meem , Folia vulneribus δί Iulceribus utiliter ad hibentur, unde Eroavulgus Lusitanicum nominat. Tu berosa M succulenta ejus radix a Nigritis Comeditur, & ab omnibus pariter Incolis intenta habetur caliditatis, ac proinde Hispanis aeque ac nostris Chirurgis Batavis in quotidiano es
usit; maxime in apostematis & ulceribus maturandiS.
Tertia es: Brasit. dicta, in sex septemve pedum altitudinem assurgit; caule re- sto, spongiosis & viridi, instar Meeru: habetque solia plane illi similia eodem modo, sed in sum
mitate solium convolutum ut in Paco. Inferius ad Caulis exortumramuli sunt,mustis cavis incarnate rubentibus floribus onusti. Quibus subsequitur fructus in uvam congestus Pruri magnitudine, Coloris susci,triangularis figurae, si aperius eminenti papula praeditus. Intus est parva pulpa flamentosa, cinabrii coloris, magnitudine nucis avellanae,in tres partes divisi bilis, odoris grati & vinos, in qua continentin infinita grana triangularia, fusca, albo nucleo praedita. Cortex exterior succulentus, qui cu tem tingit colore brunno, ut Cerasa nostratia nigra atque adeo ustirpatur loco atramenti. Folia recentia ut & caulis &sructus imma
240쪽
turus, si fricentur, odorem de sic sundunt Zinalberis, & suavem admodum. Ac proinde defectum aromatum stipplent. Balnea quoque calida ex iis conficiuntur.
PACO CAAΤΙNGA. Qua ria est Paco-caatima, aliis Perina . Quae inter innumera
Brasilice Arundinum silvestrium
miam illam fativam Sacchari Camaam, reliquarum omnium facile reginam in nemoribus ex surgunt admodum excelseptu misquevestitae, ut arborum aliatitudinem , tibiae vero humanae crassitiem adaequent. Quaedam duriores, sagittisque sunt dica tae. E quarum radicibus decoctis lixivium contra capillorum de- fluvium concinnatur. Plurimae quoque dantur aliae, quas silen tio praetereo, ob ornatum vel usum ab opificibus dumtaYat
aut agrorum coloniS CXpetitae. Haec vero quae ultim in Medicina praestat , bulbosa &semper virescens, vulgo Cannamato a Lusitanis nominata. Caulem habet Arundinaceum digitalis crassitudinis, rotundum , & intus continentem
sacculentam medullam sibdulcis saporis, consistentiae fere ut Canna saccharifera: Hunc porro ambiunt sine pediculis hinc inde folia selida, longa, in medio, nervo secundum longitudinem, nullis secundum latitudinem venis: sed subtilissimis lineis oblique discurrentibus, ut in soliis Meeru: sintque superius glabra & dilute viridia, inferius molli hirsutie praedita 8 subalbicantia. In summitate cautis,provenit conus sui in pinu) in fastigio paulo aCutior , squamis praeditus, quae in prominentibus extremitatibuS aurei, caeterum miniati sunt coloris. Sub his tandem dilatatis, flosculus canus instar alvearii apiarii, stib quo cuticula esst albescens, instar loculi, Continens ultra viginti grana nigra,magnitudinis seminis Ceparum,albisque filamentis adhaerentia. Caulis hujus plantae masticatus detrahit humores e capite, calefacit ejus succus,& diuretica vi pollet. Atque est insigneremedium contra gonorrhoeam & dolores nephriticos. Ego succum ejus acidum exprimi, certaque dosi, addito convenienti 'rupo, aegris bis de die exhiberi consi illius duxi, & multum profuissesum e ertus. Ea tamen cautione, ut usiis illius frequens vitetur, quod suo acore ventriculum infestet, genita libus quoque obsit, quemadmodum in multis videre contigit, qui temere illo ute
Reperiuntur & aliae species praecedenti in multis similes, sed quia ejus qualitates me' dicae nec Incolis nec mihi compertae, iis supersedeo. Quinta es: Arundo silvestris, multis incognita, quam olim aliunde huc delatam testantur. Excolitur hunc in hortis Lusitanorum . sature admodum ψret, CannηSaCChareae altitudinem excedens, caeterum illi quam simillima. Radice essi admodum magna, nodosa, dilute flava, atque Radicis Chinae instar ponderosa, Hus substantia in pulverem redacta, & ex vino pauxilla quantitate exhibita, tam Valide urinas & menstrua movere, imo foetum mortuum expellere dicitur; ut intatuta medicamenta vix haberi possit.