장음표시 사용
271쪽
1 1s T. NATVI A L. & MEDIC. LIB. .IV. praeterea incolae de dignitato hujub plantae praedicarunt, quae experiri non mihi da
tum fuit. IBI MAEE M sive L I I R I T IA silvestris. FAnailiarissima illa radix quae Brasilianis Ibi aecin quod dulcedinem exprimit), Lusitanistasiacu, dicitur, eadem plane habetur quae Liquiritiae nomen a Latinis accepit. Majoris fruticis est altitudine, caule lignoso, foliis Pyri similibus : locis aridioribus crescit in silvis Paranambuci. Glycyrrhigae virium cst aemula, non aeque tamen dulcis si massicetur radix, caeterum grata & iisdem usibus quibus Li-quiritia nostratium, dicata. Pectori enim amicissima, & dissicultatibus urinae succUrrenS. Raestantissima haec Herba , merito a Lusi tanis Erva dos Cobres est appellata, quod Colubrorum morsibus felicissime medeatur, nec ulli Antidotalium herbarum dignitate cedat. Lippis & tonsbribus, tam ob insignem usum, quam frequentiam notissima, quod in triviis Ubique Crescat, omnique solo gaudeat. EXigua haec Panacea lacticescens est instar Esulae, foliis Menthae non dissimilibus , sed longioribus paulo M angustioribus existit, iisque Cri statis , sed admodum tristis & sature viridis
Coloris, cauliculis ad rubedinem vergenti bus , radicibus silamentosis & miniatis, terrae
hinc inde insertis. Inter folia ad nodos multi pro deunt flosculi viridis coloris cum aliquantillo rubore mixti , in umbellam compositi. Humi
272쪽
depressa tota repit planta. Ita ut licet aspectus imbellis ac ignobilis sit, qualitate tamen interna compensetur. Qtuppe recens masticata vel Contusa, &morsui Serpentatum applicata, dolorem nonsbium sedat, sed ipsim venenum validissime extrahit, & vulnera restituit in integrum. sicca vero, &in pulverem redacta, si e conve nienti liquore, ad pugillum eXhibeatur , munit cor, viresque a veneno lapsas resti
Datur & alia species Caacica a domestico meo primum detecta. Quae ejusdem licti figurae fere & nominis, non ejusdem tamen qualitatis hactenus esst deprehensa. Lacenim quo tota planta turget, contra rubedines & dolores oculorum commendatur, sed a me nondum comprobatum. An polleat vi antidotali ut praecedens Caama, nondum mihi constat. Quod humi repat, &lactescens sit herba, Peplo majori Clusii non male respondet, Caeterum externa figura illi multum dissimilis. TvPE1ς Au A sive SCOPARI A. Ihil vulgarius in triviis undiquaque crescit quam Ba sura , qua AEthiopes dominorum suorum aedes Verrere solent.
Alia huic affinis, sed minor, Lusitanis Baseu inha dicta, in longe nobiliores usus a Medicinae peritis applicata, Brasiliensibus 2
nominatur, quae Verbenae fere est facie. Herba non silvis, sed apricis Campis gaudet. Vix cubitum alta, tenaci lignoso unico plerumque Catile assurgit, Cui a fundo ad verticem usque perpetuiramusculi adnascuntur ornatet
expansi superne, pyramidis instar . Qui undiquaque plurimis
angustis & exiguis acuminatis foliis, stellatim compactis hinc inde sibi invicem oppositis vestiuntur. His inserti apparent infiniti oculi virides , aciculae Capitis magnitudine, e quibus flpsculi dilute albicantes & caerulei erumpunt. Et post illos rotunda Corpuscula instar Baccularum quibus continetur semen minimum su- scum. Radice est recta, brevi, candida, flamentosa, quae sicut & tota planta manifesto sapore & odore caret. Integrae herbae, praesertim juvenis, decocta, balnea, suffumigia , admodum sunt anodyna , emollientia & attemperantia, ut tot insigni bus Malvis in Brasilia luxuriantibus praeferri debeant. Nec memini me in Tenesmo, Haemorrhoidibus, ani inflammationibus vel doloribus, praesentius adhibuisse remedium tam familiare, sive externe, ut supra dictum, admotum, sive per clysteres injectum. Huic emolliendi qualitate aemulae suntherbae Paratura Amongeaba, caeterum dignitate multum inferiores.
Post sedulam inquisitionem decem species Murucula repperi. Quarum dilae majores non in campestribus sed tantum in hortis inveniuntur. Prima & nobilissi ma quae se offert simplex nomen vernaculum Murucula, ab Hispanis Granadiri Belgis accepit. Secunda Pyriformis Murucula Dasu sive magna VOC tur. Caeterae Octo species minores sunt, nec ad sativas traductae, inque saltibus rem tioribus
273쪽
tioribus arbores conscendunt, quibus Classiculis suis adhaerentes, jucundum opus topiarium repraesentant. Qua silvestres, addito cognomine distinguuntur , ut sunt
Murucula ete, Sata, Mixtra, Poca, Perbba, Pium, Ternacula, Pna. Hae eximiae Murucula
hederae sunt fructiferae & esculentae, licet ab incolis ob excellentiam & sequentiam duarum illarum salivarum minus expetitae. Foliorum, florum & fructuum facio ac qualitatibus internis inter se discrepant, uest ex picturis & descriptionibus facile constabit.
Prima nobilis haec Murucula hortensis, Cuivis terrae insita Crescit totoque anni tem pore pulchre virescit; felicius tamen si quotannis a luxuriantibus sarmentis liberetur, secus enim suffocatur. Frondes juCundissimam umbram praebent si hederae aut vitium
instar huc illuc flectantur, funiumque modo in fornicis formam ducantur, foliis hinc inde vestiuntur, in quinque alia eleganter sectis. Tandem fores admodum celebres succedunt qui Passionis Christi dicti, quorum circumferentiae Rosam longe superantes, ex foliolis inferne virescentibus, superne caeruleo purpureis emergunt: dehinc radiatim Solis ut pingitur figura, multa filamenta Crispata SI in Orbem explicata appa rene , quae in centro, in medio & in circumferentia exterius & interius caeruleo, p urpureo, Cyaneo aneoque Colore splendentia, punctulis dilutis albo & rubro variegantur supra Consiuetam naturae elegantiam quasi pulchritudine inter se certarent. Columella autem illa pallida quae e medio floris exsurgit,superius dissecatur in quinque partes , quae ad latera curvatae extenduntur; cuique parti spongiae formi corpus lutescens, pulverem luteum aspersum habens adhaeret. In medio autem columellae pisiformis orbiculus ex flavo albicans est, & huic tres clavi stiperius infixi e flavo albi & punctulis minimis purpureis variegati 3c deorsum inclinati, ut brachiacolumnae. Flores omnes tertia post: Solis ortum hora aperiuntur , pauloque ante occastim denuo Clati duntur, ne decora eorum facies nimis prostituatur. Contrarium fit in Mirabilis Per uanae aliis que floribus, qui de die clauduntur. Florent maxime sib finem aestatis, fructumque mensibus pluviis aeque ac aestivis maturum magna copia producunt. Omnium autem pomorum 2 furucula praes antissimum est: hoc quod ab aegris pariter ac sanis expetitum, exacte rotundum , glabrum, laete virescens Cum maculis albicantibuὴ , cortice
Crasib ac tenaci, pulpa crocea gratoque&vinoso acore jucunda, in quo in ulta gran '
274쪽
1a seminis nigri, variis tuberculis insigniti & solliculo inclusi. Mirandum vero, ali quos scribere sinter quos doctus Monardus Pomum hoc es sie insipidum. Nisi forte d6 Peruviana Granadilla sint locuti, cujus meminit Petrus de Cieca in Historia Peruvia na, quam colore & sapore ab hac nostra differre facile crediderim. Ad Medicam illius
Pulpa quaesiimmo febricitantium solatio S oblectamento est, mihi in quotidiano usu esse consuevit, vicemque strupi cordialis, ut &Rob Ribium vel Berberis egregie
supplet. Qualitate refrigerandi caeteras Granadillas omnes antecellit, nullamque noxam, etiamsi abunde comedatur, adfert: nisi quod immoderato ejus usii dentes stupore obtorpescant. AEstu laborantes mirifice refocillat sitimque eYstinguit. Ad haec appetitum excitat, stomachi ardores reprimit, spiritusque vitales, cum recens pomum, tum siccus ejus in strupi Consistentiam coactus, & exposta propinatus, restaurat. Idem praestant flores &pomi cortices conditi, qui vix ulli fructui dignitate concedunt. Folia loco hederae cauteriis applicata, multum prosunt. M v RVC VIA ΙΙ.
Secunda species maliformis Murmuia inter silvestres habita, caule itidem est,ut Bryonia sarmentoso sed subrufio , in quo cum suo petiolo folia hinc inde solitarie posita& in quinque alia secta, nascuntur , quorum medium utrimque rara incisura laciniatum, singula laete virentia nervo recto & venis transversis obsita. flos suavis est odoris, ejusdem figurae & colorum elegantiae ut praecedentis, sed minor Circumferentia flamentorum , antequam se aperit ita se habet, ut sitra in Icone. Fructus aequat pomum nostrum vulgare rotundus, Cortice cras , flavescentis coloris, Constans pulpa sitCculenta, vinose acida, tam odore quam sapore commendabili, linguam quoque Croceo Colore tingente. Fructus pulpa aegris ac sanis ad viscerum ardores
temperandos & sitim extinguendam licet praecedenti inferior, tamen in pretio quo que habita. Tertia maliformis Murucula sive Granadilla eodem modo quidem ut aliqua pr Cedentium in caule folia disposita habet, sed peculiari naturae lusti in tres lacinia secta, in ambitu serrata, laete virentia, nervis rectis & venis obliquis multis praedi'ta. Flore est suavis odoris, magnitudine & figura convenit cum plerisque anteCς'deptibus , idem de ejus flamentis & columella, imo & de fructu ipse dictum VO-lo, qui immaturus splendet atque ex viridi subflavescit, ex albo instar Colocynthidis variegatus, maturefactus citrini fit coloris & digito attactus cum strepitu dis
275쪽
2 TM V R V C v I A' III solvitur. De caulium, radicum, vel fructuum qualitatibus medicamentosis nihil hac tenus mihi compertum est, fructus tamen edulis, licet silvestris & minus caeteris saporosus. n.
M V R V C V I A IV. Quarta Murucula, pyriformis prima, quae Murucula gurem sive Granadilla magna dicitur. Planta est egregie viminea, lignosa, lentissima: Caulis contortUS , quadratus, coloris grisei, vitis crassitie: longe serpit ac etiam arboribus & fruticibus se implicat. Folia habet laete viridia, laevia, splendida, non serrata, inaequalis figurae; quaedam enim. sunt simplicia, quaedam laciniata. ex hisce soliis contusis promanat color egregie viridis quo pictores utuntur. Flore quoque est eleganti, magnitudine Rota, olerius quinquemliis, nunc viridibus, nunc rubris, alternatim positis. His foliis circumnascuntur sila menta crispa, purpurea, in Centro vero columna ex flavo albicante. Flos facillime perit
276쪽
decerptus ,& vermiculi in illo generantur ut in caseo. Fructus pyxis ,rmis est, initio viridis, maturus flavescentis e viridi coloris. Intus multi procesius, quibus semen cum pulpa fructus per tenues Cuticulas annectitur. Pulpa, alba, succulenta, glabra, instar rudimenti avis in ovo, cui inhaerent infinita grana seminis suo solliculo inclusa, nigra, splendida, compressa. Odor S sapor fructus dulcis & sita vis, nihilque aciditatis sapit sicut pleraeque aliae. Cortex crassior est quam Mali aurantii. Quando comeditur, scinditur transversim non secundum longitudinem) & pulpa paulum separatur a corti . Ce, adhaerens illis processibus, ac dein una cum seminibus sorbendo instar ovi tremuli exhauritur. Febricitantibus, tabidisque multum prodest. Temperat renum calores,& mucilagine sua sanat ulcera intestinorum ex dysenteria orta; inflammationes pes.
MVRVCVILV. Quinta Murumia mira sive parva pyriformis altera, siaia habet solitarie posita, cor dis bubuli figura, laete virentia, laevia, non laciniata neque serrata, sicut in malis Ormi Murueuiά Ad quemlibet quoque pediculum solii etiam capreolum habet caulis, quo se annectit more Vitis. Flos, qui suavis est odoris, in eodem caule ex decem foliolis sit
perne & inferne, nunc viridis, nunc rubri coloris, alternatim ita positis, emergit, cujuSfaCies, Color & ornamenta, paucis exceptis Cum praecedentibus conveniunt. 4amobrem ad internas ejus qualitates, quas novisse plus interest, me nunc consero.
Quantum enim haec nobilis Granadilla praecedentibus magnitudine cedit: tantum dignitate virium medicinalium caeteras superat. Quippe usque adeo insignis habetur efficaciae haec planta sticetpaucioribus Incolis nota in ut non sbium officinarum argaparillam aemuletur, sed eam facile superet, deobstrudendo, sudores atque urinas movendo. Integra enim herba quae pauci est saporis, modo leviter attrita, δc ex vino, vel aqua exhibita, tuto, cito & jucunde secundinas & caeteras uteri immundities expellit, mox robur visceribus restituit. Quod cum ab exercitatissimis rei Bota nicae Brasilianis ad Fluvium Divi Francisci habitantibus, accepissem, qui nullum re' medium, huic Murucula mira in obstructionibus & frigiditatibus praeserrent: illud tan dem a Lusitanis & Batavis nostris colonis imitandum volui, qui prospero successu etiamnunc id in usus quotidianos appliCant. Folia denique contusa, ferventique aquae, donec tepescat, indita, atque podici ali quoties applicata, praestentissimum praebent remedium contra haemorrhoides.
277쪽
HI SIT NATURA L. SI MEDIC LIB. IV.
PRaeter eas qiuas generali nomine sise nuncupatas esse diximus: variae & mirabiles dantur Herbaris vulgo dictae, & variis usibus & abusibus dicatae; quae
omnes jucundum dant spectaculum. Quaedam enim instar sunium, in aere tenis, vix pollicis crassitiei, ad altissimarum arborum fastigia enituntur, indeque ruitium de inisse humi se praecipitant ;. unde denuo continuato dc tenacissimo ductu insurgunt in infinitas chordas, ita ut silvas vix penetrabiles Conficiant. Q Uaedam vero sunt humatani cruris crassitie triangularis, quadrangularis , dc rotundae figurae, arborumque cacumina adaequant, easque nunC hederae in modum amplectuntur, nunc eas rursus destiarunt atque in nodosos gyros & Concinnos lainc inde luxuriant, adeo flexibiles & validae, ut quoquomodo Constringas, numquam rumpantur. His et imbossuasu a magnitudine; illis a Brasilianis, Barb-o a Lusitanis nomen inditum, vietoribus ad vasa liganda, Contusa Coriariis rhois, naupegis vero stupae vices praebet. Pi atoribus ad retia non tum tingenda, & praeservanda: sed&ad pistes Capiendos interior & exterior substantia inservit. . Quibus ad fluviorum ripas sui ipse multoties Vidi contusis, aquas atro colore & virulentia quadam inficiunt, unde Pistes non tam moriuntur statim, quam vertiginosi & quasi ebrii in retia se praecipitant. Male quoque fit pecoribus si ex hac aqua nimium bibant. Multi tamen testantur se lymphas multoties abs tre damno licet ejus succo infectas, hausisse. Sequitur tandem Golana - Timbo, G V A I A N A -T I M B O . nomine & noxia haC qualitate praece dentibus similis, caeterum dissimillima apparens, quae sola in Medicos usus recepta est, nec frondibus destituta, sicut pleraeque et imbo, sed floribus, foliis magnis,glabris, acuminatis hinc inde vagatur, atque in caulis eXtremitate tenuibus siliquis, laevibus, cubitum longis, Copulatisque ornatur. Quae merito a Lusitanis Falseons Simple sive Fabae Impetiginis appellantur , quod earum CorteX, succum , piscibus quidem infestum sicut & praecedentes Timbo, sed impetigini & puerorum sta-biei, caeterisque huj as generis affectibus
sibus enim pluviis immaturae siliquae& virides, succo turgent praestantissimo, eoque frigido & acri, quo si fricetur qui impetigine laborat curabi
tur ; modo aliquoties reiteretur remedium.
Quando maturuerunt siliquae tempore aestivo, mox exsiccantur,tur1Cque non sbium tunicam externam, sed δίsuccum atque semiana , quibus scatent, paulatim nigrestere M aromaticum odorem spirare comperies; verum tunc praedictis malis minus aptae judicantur.
Inter has s b, illa quoque censetur quae Guembe nomen habet mirabilis sene herba ad Ancoralia imprimis utilissima,ut in tractatu de Aere. Aquis & Locis latius egi. Si cui & illa quae Guembe uac hoc est Guembe magna, dicta quae radices habet ultra tri ginta cubitos longas. Cortices autem contusi & prunis ardentibus impositi, suffiit gio suo sistunt sanguinis fluxum, praesiertim in sceminis. In
278쪽
multitudine, non mi rum est, quasdam homi nibus tantum , quasdam solum caeteris animalibus, vel prodesse, vel obesse. Inter has existunt impri
Timbo, de qua modo egi. Utraque in Medicinam recepta; utraque piscibus noxia as proinde potius inter salutiferas quam
Venenatas reCensendas existimo. Haec itaquc Cururu-ape
nec facie , nec essicacia vulgaris existit. In vastis nemoribus aliis arboribus innititur. Ligno est tenaci sarmentoso de flexibili, soliis decoratur oblongis, superius viride splendentibus, dentatis, ex se invicem, ad ficus sere Indicae modum, pronastentibus. Ita ut non raro,pro naturae lusu, quinquefolium conficiant, inferius duobus expansis soliis, superius tribus eminentibuS. In extremitatibus ramulorum proveniunt
longae spicae, onustae flosculis ex albo & viridi lutescentibus; post quos sequuntur capsillae, triangulatae, & ubi maturiores ovalis figurae, quae sponte in tres partes dehiscunt; Cortex autem exterior rubicundus, interius eximie est ruber, continetque quilibet fructus duas fabas, quarum quaelibet involuta materiae molli, albae, nuci consistentia simili, ad tactum frigidae: ex illo albo involucro faba secundum longitudinem eminet, nigerrima maculasti endens, reliqua pars fabae est fusci coloris. Continet denique faba interius Carnemrabaceam flavam. Hi fructus ad abusus potius quam usius, recepti si int: quippe contus, aquas Venenata qualitate insciunt, ita ut pisces inebrientur & moriantur. Folia autem viridia contusa applicata, eorumque recens succus vulneratis tantum prodest, quantum fructus astumius aliis animantibus selet obesse. Adeo enim qualiacunque vulnera, etiam prima intentione, mundificat &restituit, ut merito inter praecipuas vulnerarias haec herba numerari mereatur. TE TY-ΡΟΤΕ ΥΒΑ sive VITIS ARBUSTINA .R ' X stercore avium, quae Tetyns dicuntur, ad arbores Aurantiorum deposito, herbara nascitur voluntaria, Indigenis Tei 3 pote-iba appellata quae Vitis Arbustinae instar, sed solio M)rti majoris simili, ipsi arbori maritatur: quam prae nimia luxuria tandem COO periem, exitium totale illi infert. Sed quantum haec Zizania Asbriae malo noxia, tantum homini atque ipsis avibus Tetyns dictis proficua existit. Quippe eaedem aviculae herbam hanc e stercore suo natam, sive amore alimenti, sive medicamenti depopulari amant Denique a radicibus & ramulis contusis&ex oleo communi friYis, emanat insignς
279쪽
medicamentum calidum, CUjus Crebris inunctionibus, ad vices aliquot reiteratis, Ventris & pedum inflationes, tam adultbruies quam puerorum, ex frigido enatae, se lieissime restituuntur. Adeo discutere & Confortare creditur hoc oleum , praesertim uetus, ut nulli remedio Cedat, meritoquea rusticis tanquam domesticum reservetur. Rastira caulium in aqua maCerata Oculorum obscuritates abstergit, praecipue in assecti bus ictericiS.
OVum antea lectori indicarim, instituti mei esse, eas tantum perstringere plan
tas & animalia, quorum qualitates alimentota, medicae, vel venenatae mihi innotuerint: Idem imprimis circa Phaseolos, Ciceres &Pila nunc prosequor ;quoniam immensi esset laboris, imo Charta mihi prius quam materia deficeret, ante quam tot luxuriantium Fabarum & Siliquarum silvam graphice depingerem. Hoc itaque capite eas tantum recenseo, qUae Omnibus pariter incolis familiares, & inter alimentosas potissimum habitae. Vt sunt primo Cumandaguam , id es fabae ma gnae dictae. Qine pollicis sunt Crassitie, & sicut praestant Europaeis magnitudine, ita
etiam sapore & salubritate. Instar funis ad arborum cacumina enituntur, easque He derae modo amplectuntur. Fabae torrefactae & Contus, cumque ovo eXhibitae contra fluxus ventris in usu sunt. Coctae vero ad Catapla sinatis modum ventri impositae colicis doloribus medentur; ad resolvenda quoque apostemata parti assectae applicantur. CumaniaQuirά es: fruteX elegans toto anno florens & fructifera. Cortice viridi, ligno fragilibramis surrectis sibi oppositis exsurgit, foliis oblon gis Salviae acutae similibus, inferne albicantibus, stiperne viridioribus , lanuginosis, floribus luteis magnitudinis nostratium Pisorum , quibus sili quae coimpresse & quasi contortae si1ccedunt nostris paulo minores. Horum usis omnibus passim incolis stequens si coquantur, praeterqUam enim quod palato blandiantur, lubricam reddunt
Illae autona quae simpliciter nomen Cumania in duunt, Fabis Turcicis tum sapore tum magnitu dine simillimae, sed subinde Colore tantum, non sorma differunt, aliae enim prorsus sint albae, aliae dilute e candido flavestentes, aliae Obscure purpureae renis formam referentes: omnium cutis ad
modum nitet, & eleganter maculis distincta. Cumanda mira, id est, Fabae parvae, sunt Pisa,Europaeis magnitudine paria, sed oblonga & non rotunda , albi quoque δί leucopoei coloris. Sequuntur tandem & illae quae Cumandatia appellatae, Labiab Prosp. Alpini. de quibus vide Ca
rol. Clusium Rar. plant. pag CCXXVII. Planta haec ex Africa in Brasiliam creditur translata, Undique nota tam ob elegantiam quam ob usiam; perpetuis floribus & sarmentis luxuriat toto anno. Semina
nigra, siliquis latioribus haud longis continentur, quae edulia non sbium sed gustu gratissima existunt,
si cibis immisceantur&coquantur. PectoriS mor bis medentur. Pro . Alpinus test atur,urinam & menstrua movere. Y
280쪽
His annumerantur Ciceres quibus Guania Brasiliani, Belgae, a siliquarum forma nomen dederunt, adeo expetiti prae caeteris, Ut non minus aegris, quam sanis conducant. Elegans hic Phaseolus Turcicorum modo scandit, iisdemque est soliis & floribus, sed multo minoribus. Iucunde semper viret, perpetuisque Copulatis siliquis parvis decoratur : ita ut ob ornatum aeque ac usum sativa facta sit planta. Quae Guni bee dictae, Turcicis Phaseolis aliquanto sunt maj ores, coloris nigerrimi& optimi saporis, sed minus frequentes praecedentibus.
DE ea nunc agendum radice medicinali, quae in Novo & Veteri orbe nomen
audit a fila Regione Americae natali quae Mechoacan appellatur. Adeo per omnes silvas sponte luxuriat; ut non minus terram frequentia radicum, quam nemora elegantibus sarmentis & floribus impleat. Docte sane & curiose harum plantarum quatuor species gradu & dignitate im' pares Ximenes tractavit, ut videre est in Annotatione sub capite Mechoacannae in Historia nostra Brasilice naturali. quarum natura ut & semina , licet ab hac nostra nonnihil discrepare videantur: tamen sarmentis, foliis, floribusque ConVenire 'paret. Mihi, hic non licuit ultra duas vidisse species, facie sibi simillimas; sed utericacia