장음표시 사용
281쪽
efficacia differentes, ita & radice, quae in posteriori hac Mechoacannae specie non solum longior, Circulosior& nigricantior,sed & purgandi qualitate superior existit. Ac, ut verbo absolvam, eadem est quae nomen Xsappae in nova Hispania accepit. Qine, cum nuper ibidem adhuc latitaverit,quis mirabitur,si etiam nunc in vasta hac Barbarie minus innotuerit, & sub Communi Mechoacannae nomine in usu fuerit. Omnis itaque Letucώ sive Me choacannae species Lusitanis I ET V CV sive MECHOACANNA A purga dicitur : quae adeo totis cum F L O R E.
fere anno in agris luXuriat, ut exosa sit rusticis , atque ob nimiam ubertatem vilescat. Terrae imposita radix, spatio ochidui adolescit cum foliis : imo parieti appensa progerminat feliciter. Planta caule lactescente sarmento ruso, multangulari, lento repit vel scandit. Foliis sblitariis hinc inde vestitur teneris, sature viridibus, ino doris , cordis figuram , Cum vel sine auriculis repraesentantibUS.
Flore decoratur quadrisolio quam
hic separatim ad vivum ea quaerat forma & magnitudine appOsui) dilute incarnato , intUS purpureo ; in Cujus medio Capsula,loco umbilici rotunda prominet, ex
qua semina aliquot nigri cantia Pisimagnitudine sed non figura, quia compressa & quasi triangularia apparent. Radice est magna bifida ut
cunque extus fusca, intus tota lactescente, in quo resinoso liquore medica qualitas residet; ac proinde verno tempore Brasiliensi collecta, atque in taleolas circulares dissecta, atque filo transsutim ex Cepta , sellicite reservatur, quod ab externa injuria facile afficiatur. Pulvis radicis a semiuncia ad integram ex convenienti liquore tuto exhibetur ad deturbandum pituitosum imprimis &aqueum humo
rem . Vel radix recens, mundato Cortice, exprimitur per pannum ad
horas aliquot; quod subsedit siccatur in umbra sob similitudinem Ti-
pisea dictum) drachma in pueris,
duae vel tres drachmae in adultis, exhibentur. Delicatioribus autem qui ab omni medicamento abhorrent, conserva exinde cum faccharo fit, cujus do- sis Castaneae circiter est magnitudinis. Haec conditura, quod blandum & gratum simul sit medicamentum , magnopere expetitur , & invarias Europae regiones distrahitur. . Q
282쪽
INtex fructus subterraneos alimentosos primum nocum mermi quos Batalis, nuncupant vulgo. Qine Peruvianis Apichu, Brasilia 'is utica dictae, eaeque quidem
diversi coloris, sed qualitate congeneres, nutrientes, ma Octu eiΠCψlarum Commodo invictum cedunt. Pingues sunt & dulces atque flatulentae : & in hortis mul. I E ae r C A vulgo B A ae L ae A. tum excoluntur. Caule sarmentoso, lento, Viridi, tenui super terram repunt, si m- per nova filamenta terrae ingerentes', ex quibus novae radiceS generantur Variae figurae, coloris extus flavescentis, intus lacteo sicco turgentes. Quibus pediculus ad c ulem in exortu incurvatus, folium siustinet dilute virescens, inferne Canescens, figura cordis, ut vulgo pingitur, vel etiam ad latera auriculas habens ut Mechoacanna. Flores ferunt exterius dilute virides, interius candidos figura Campanulae, quibus deficientibus semen quoddam videtur formari, sed nullius usus, quia optime transplantanestur scindendo radices in taleolas & imponendo terrae. Coquuntur aut si ab cineri, bus assantur , simique optimi saporis & praeferendae nostris Rapis. Balata recens Contusa & affusa paucula aqua atque macerata, fermentando fit potus, quo Indigenae utuntur, imo, subinde abutuntur ad inebriandum. Aliae quoque dantur Buata species, quarum prima vocatur omen o Jeima, humi ςrpens caule sarmento , viridi: folia quoque habens cordis figura, vel etiam aurit ,sblitarie posita, nervis & venis viridibus obsita. Radix ut plurimum es rotunda, cruda, alba, sed cocta fit per totam sitbstantiam, instar Belae rubra, manusque xingit cae' ruleo. Cuticula est obscure rubra; cultro incisa nigrescit instar atramenti sutorii. Secunda Pararo dicta est caule & foliis sicut praecedens , nisi quod caulis hujus sit purpureus , & nervi atque venae foliorum itidem purpureae, ut & radix. Quae Ietiope Vocatur alba est quoque radice optimi saporis, paulo macerata commeditur, sed imprimis a febricitantibus. O Vae autem Inhame de S. Thome vulgo, &Brasiliensibus Caiadiectae , quantum omni bus enarratis Baiatis mole superiores: tantum dignitate inseriores existunt,
283쪽
C A R L . plebe solum expetitae, iisque ob ubertatem in quotidiano usu sunt. Planta est caule qua drato, & paulum hinc inde contorto; longissime repit super terram, aut etiam ascendit spes, latissimeque se propagat: nam ramuli illius terram ContingenteS, fibras pro trudunt & novas agunt radices. Versiis extremitatem caulis senioris, multae quasi spicae producuntur, in quibus aliqua triangulata & turbinata corpora adhaerent superius, rudimenta habentes parvi foris lutei. Interstitio magno ad caulem proveniunt pediculi duo oppositi, itidem quadrati, quorum cuilibet insidet folium Sagittalis nostratis figura , quod laeta Viriditate splendet, solidum, septem aut novem nervis ex pediculi insertione prodeuntibus & per longitudinem discurrenti' TLMO ATARA NA. bus, inferius prominentibus, superius profunde jacentibus, in miremitate acuminatum. Copiosissim liquorem aqueum fundit Catilis incisus instar lacrymarum vitis. Crassa esst radix, unum pedem longa, Cuticula. ex cinereo fusca vestita, sub qua flavescit, intus autem habet Carnem si icculentam&quasi lactescentem. CΟ-cta cum oleo &pipere condita bene sapit: sicca tamenes , & farinam refert. Vnde dc pro pane a Guineensibus
F Iusdem naturae & usius quondam huc traniplantata
radix Tamoatarana, Planta quae ex bulbo albo, splen dente, figura fere ovali, magnitudine ovi anatini, producit caulem &duo vel tria acuminata folia, ejusdem fere cum caule longitudinis. Praeter haec in summita te folium unum atque alterum est, sub quo aliquot pediculi proveniunt, quatuor flores produCentes, splendide albos, ex triangulatis squamis mox e Pineae Nucis Compositos, inodoros.
284쪽
Nullius usi is, quantum constat, folia & caulis; excipiuntur Bulbi, qui more Balatae pro bono alimento apponuntur. MVNO VBI & FRVCΤVs. SIcut Mandio ca ra dix aliaque sata mensibus potissimum aestivis & terris sitientibus gaudent; ita alii fructus subterranei& radices edules humida amant loca & tempora , inter. quae non solum Butatas mox descripta, sed & Mundubi&-Horum prior Lusitanis corrupte AmenduinM, Lerio ManoM. Peruvianis, teste Monardo Anchio,Hispanis Ibimari vocati . Familiaris haec planta domestica facta,nunc humi decumbens, nunc ultra pedalem erigitur altitudinem. Caule est quadrato aut striato,ex viridi rufescente, & pilosb. Hinc inde enascuntur ramuli primo quasi caulem amplectentes & soliolis angustis acuminatis Circa nodos si ipati; continetque quilibet ramulus quatuorsolia,Ovalis figurae in extremitate obtusa, leviter pilosa, unico nervo redio & subtilibus venis conspicua, inferne canescentia, stiperne laete viridia. Flosculos habet flavos, per ora rubentes. Radice est brevi, tenui, contorta,flamentosa, cui adnascuntur solliculi ex albicante grisei, figura minimi Cucumeris, fragiles, sed strepitum edentes: quilibet autem continet in se tres nucleos, pellicula faturate purpurea vestitos, carne intus alba, oleaginosa, sapore Pistaceorum, qui Comeduntur cocti & inter bellaria apponuntur. Fiatulenti sitnt atque ad Venerem incitantes. Multum tamen comesti Capitis dolores causent. Forma cataplasmatis contusi,& morti serpentum applicati,dolori medentur. Ex illis quoque oleum clarissimum primitur , non ingrati saporis, iisdemque usibus dicatum, quibus oleum Amygdali.
ID Osterior fruistus subterraneus, exoris Africae olim translatus, tandem Amoricaenam rivus quasi factus Ad dou vocatur: qui non erigitur , sed more Cucumerum tenui bus sarmentis supra terram luxuriat, unde hinc inde pediculi striati exsurgunt, quibu flosculi flavi, & folia, more Phaseolorum ibi tria conjuncta adnascuntur. Fibris subter' raneis horum Caulium reticulati folliculi , nucis avellanae magnitudiniS adhaerent Quilibet autem solliculus secundum longitudinem circum circa quasi staturam mon strat & pressus circa illam finditur, continens in se duo utcumque grana pisis mi
285쪽
ejusdem magnitudinis flavo pallida, ejusdem cum pisis recentibus conssistentiae, & fa-poris, cruda & cocta comeduntur, quod boni sint saporis, sed flatulenta, omnibus pas sim incolis in quotidiano usu existentia, caeterum prioribus LMimdubi congensera qxiidem, sed nutriendi qualitate iis cedunt.
Iupis anga vulgo Radix se inae, Japec Aga Iulo sars arilla ,
SImilem quam Chinae radicem solent nominare haec quoque producit terra. Pseu do Chinam, de qua Dodonaeus & alii scribunt, Verius dixeris, eamque admodum nodosam, & lignofam, in Territorio imprimis Paraybiensi, ubi copiose nascitur. Formatur in aliquot tubera sicut ex apposita Icone liquet, intus & extus subrutilo co- IVPICA NGA vulgo RADIX CHINAE.lore. Tres omnino reperiuntur species, licet paucioribus cognitae, quae omnes sab eodem nomine comprehenduntur,ob summam quam inter se habent,similitudinem;quas tamen si in ustis applices,dis inguere necesse est: quapropter eligenda est quae magis cras sa, glabra & rubescens esst,quae facile ex magnitudine pedis plantae, tum &, ex in frequentibus caulium spinis, internosci potest. Hus brachia spinis acutissimis hinc inde obsita, Clematis instar, vicinas larbores,earumque summitates,sinuosis flexibus amplectuntur. Folia fert Plantagini haud dissimilia, baccas croceas ad aureumcolorem vergentes
In hac planta cum nihil sit sere, quin ab aliis Scriptoribus tractatum, sollicite aut Υ prolixe
286쪽
prolixe disserere operaepretium non erit. Ea uti solent ad eadem mala expugnanda quae in Europa expelli sblent: tametsi Chinensi ut, quod sentio, dicam) dignitate de praestantia nonnihil concedat.
tam advenis quam Indigenis,neglecta fere fuerit haec, quod vulgaris illa notissima sar aparilia ex aliis Americae regionibus huc adferatur; tamen a peritioribus Empiricis, mox propria experientia edoctus, haec revecaria a me aliisque Lusitanis in usus Medicos est recepta. Duae reperiuntur species sibi similes, in silvis littora libus repentes, Caule sar mentosb , lento, viridi, aculeos seu spinas hinc inde habente acutas. Folia acu minata diveris longitudinis klatitudinis, exterius dilute, interius sature Virentia. so-1itarie alternatim cauli adnascuntur, in quibus treς nervi insigniter conspicui secum dum longitudinem, transversim autem multae mouite venulae vario flexu tendunt.
Ad quemlibet cxijuslibet solii pediculum duae claviculae prodeunt lentae, longae, quibus aliis plantis se firmiter annectit. Flores fert racematim : sequuntur dein baCcae, primo virides, mox Cinnabriae, Ubi autem maturuere, nigrae, rotundae, rugosae,mOre Cerasorum siccatorum pediculisinsistentes. Intus continent unum aut duos lapi des albo flavos, duros, in quibus durus albicans nucleus. Vide Monard. cap. XX II.
Fr, Ximenes quoque diversas &nobiliores Sarςaparillae species, variosque parandi modos in Mexico & Nova Hispania dari testatur, Mecapatu illis dictas. Optima autem Creditur essse ea, quae provenit in Hondura, quaeque potissimum insertur Europae. Sunt qui omnes has plantas referendas putent ad species Chinae, verum quia radices plurimum differunt, non es: dubium quin sui generis sint plantae, licet figura foliorum, caulium volubilitate & capreolis conveniant. Quibus autem usibus benigna mater natura condiderit hanc nobilissimam herbam , toto fere mundo innotuit, sed quanto validius & felicius in Indiis ubi indigena est, morbis chr6nicis medeatur , illi optime norunt qui Indias Orientales & Occidentales habi
C o NVOLV vrvs MARINUS. 3 Raeter sar parisiam ossicinarum, altera haec non imbellis, licet ignobilior, reperi tur. Lusitanis Suba, do Prastu, si1ve farsa littoralis nuncupata, quam tamen CORVOl Vulum maximum rectius dixeris. Ex radice lenta, longa, non crasssa , sed gracili, p incis fibris praedita, nigri cantis exterius coloris, intus alba & lactis glutinosi plena, HR
287쪽
scuntur aliquot Caules, longissime repentes supra terram atque hinc inde iteruhes radi ces agentes. His adnasCtuntur folia alternatim posita, laete viridia, crassa, obrotunda. Expediculis flos es prodeunt superius quinquangulares, Campanulae figura, Coloris di lute purpurei, qui post meridiem Clauduntur, manC CXCluduntur. . Sarmenta & folia recentia, temperate Calida habentur, & emolliendi quoque vi pollent, ac proinde in balneis factitandis usum habent haud exiguum, tum ad Corroiaborandum corpus in affectibus praecipue frigidis, stamine prosunt. Decocta denstque e sarmentis & radicibus exsiccatis per os exhibita, eidem usui in serviunt. Folia recenter avulsa sonticulis appositas latium adferunt.
HEderae scandentis species, moro Bryoniae, sarmentis paulo tenerioribus fasti. gia arborum cnititur. Folia habet disposita more Hederae, subrotunda Aquasi in tres angulos desinentia, viridia, glabra, splendentia. Flosculos parvos ex pallido lutescentes fructus sequitur rotundus, viridis. Pendens , Pomi majoris
magnitudine, superius circulum insculptum quasi continens & in centro ejus tres lineaS , Una extremitate ad angulos obtusbs se Contingentes. Fructus in medio per interstitia morejuglandis, in tres dispescitur cavitates, continetque multa ordine disposita Corpora subrotunda, satis crassa, quae tracto Cortice intus alba apparent, Continentque oleaginosissim nucleum ex albo flavescentem, pelliculae inclusum. Ex hoc nuCleo oleum parant, quo in lucernis utuntur, clarissimum & optimum, tarde enim consumitur: in cibo non potest usurpari, quia amarum est,quemadmodum & totus fructus. Praeterea oleo hOC, utpote calido,contra dolores ex frigore natos uruntur. Integras familias Bra
silianorum ex nocturno frigore dolentes, sbio hujus olei affrictu, memini restitutas. PLanta reperitur praestanti siesa, locis irriguis, maxime vero circa rivos & aquas sa lientes, quae ab Indi ens cicaris oba, a Lusitanis Eroa do Capitaon appellatur. Radix teres, geniculata, alba, sub terra serpit, ad genicula multa tenuia flamenta agens, ibi demque ex albo purpureum . succulentum , fistulosium, teretem, thallum' protrudens Caulem, in culusiummitateranicum re lium rotundum, laete viride instar Nymphaeae,& leviter in ambitu more Vmbilici Veneris Crenatum, protrudit. EminuS eam in euenti Scabios, Alpini similis apparer ΕY eentro insertionis caulis in folium, tenues Verinae ad circumferentiam sparguntur. Flores linc inde ex diversis caulibus ex luteo almbescentes fert. Radix quae longa M sarmentosis quasi est, contrita odoris es radicis PQ ixoselini,
288쪽
A c A R I C o B A. troselini, gustatu perquam jucunda & aromattea, tenuium & calidarum est partium, ac inter radices aperientes haud postremum locum meretur. Hepatis & renum ob structiones & intemperies adeo feliciter emendat, ut nullum remedium illi praetule rim. Incolae quoque recentem soliorum succum inter decantata habent antidota, vo mitumque sicut nostrates foliis Asari, eo suscitant. AMBVYAEMBO
C I ulla sarmentosa planta egregie topiarium opus in silvis repraesentet, haec sane obo inusitatam faciem oblectat. Ex tenui enim & lento caule solitaria &lata folia palli' de Virentia prodeunt,nervo crasso & venis tenuibus obliquis dotata, ex quibus prom/ nant hinc inde flores inodori, ex albo flavescentes, & venis punctulisque purpureis in tertexti , quorum figura & structura humani ventriculi cum utroque processu aemul/Cui desuper adnectitur tenuis membrana obrotunda, ipso flore multo major, innumς
289쪽
ris venulis rubris varie intertexta, haud male referens hepar humanum ventriculo in
Integra herba in Varios usus medicos usurpatur. Amari est saporis, balnea exinde confortantia & discutientia Conficiuntur. Suffumigia ex iis parantur sicca, quae nudo corpore vel leViter cooperto Europaei aeque ac Barbari excipiunt,membraque terna& viscera interna a frigidis humoribus torpentia ad pristinum vigorem restituunt. 1mprimis autem decoctum ejus solum, vel cum radice mixtum, obstructiones hypochondriorum ex frigore natas tollit, si aliquandiu assumantur. C A A P E B A. CLematiti non absimilis, tenaci ac praelongo sarmento, nunc vicinas arbores ornate conscendit, nunc humi instar Colubri repit haec herba; ob similitudinem Cipo de Cobras, ob eximias virtutes &praestantiam Eroade nosse Senhora plebe Dussatam caco gnominatur. Tenuissimo est solio, rotundo, laeteque semper virente, seorsim posito in Caule, nunC orbiculari, nunc cordis latioris figura, superius dilute virescente,inferius albescente. Ad horum foliorum pediculos rufescentes, flores pallidi flavesicentes pro Vemunt. In summitate pediculi granum provenit magnitudine parvi pui, figurae ovalis, interius viride,hinc rubrum. Radice tortuosa, e cineritio nigricante, & digitaus Circiter erassitiei, si juvenis sit, sin vetustior, brachium fere adaequat, nigraque existit. Vt ex duabus hic appositis liquet. Ob que hanc differentiam, aliqui duas ejus species esse pu
Substantia intus est sblida, compacta & pingui, non multi, sed tamen stibamari, saporis , partium Calidarum & tenuium, quae manducando se produnt. Floret planta mense Iulio, & siemen fert magnum coloris ros acet, o capsulis stupulo similibus) prominens. Ego duplicem radicis simul & soliorum usium sum eXpertus. Radix in taleolas secta, perque aliquot dies sub dio in liquido convenienti macerata, Vim suam illi communicat, nec ingrato adeo sapore aut cerevisiam, aut vinum, quo diluitur,
290쪽
diluitur, imbuit; quin potus ordinarii loco aegri illo utuntur, quod renum, uret ruris& vesicae obstructionibus medeatur. Vsque adeo Calculi expellit materiam licet haurius hic detur hoc malum in ut Magnates Lusitani aliud nullum medicamentum hule praetulerint. Caeterum haeC tantopere praedicata herba, non tantum propter virtuteqjam dictas, sed & eximiam,qua contra venena Valet,facultatem,ab omnibUS O etitur. Quippe siceus ex recentibus soliis expressus, serpentum sanat morsus: proinde Eroado Cobres Lusitanis dicta: radix autem cum foliis contusa, & e vino halista, veneni intus assumti vim retundit, penitusque expellit, si imprimis ab excessu frigiditatis nata fuerit.
Cy rua vel ut aliis placet, Curuba, herba sarmentosa, species est Cucurbitat, arbo res-tecta ascendens. Primo protrudit duo folia Cucumeris modo, sibi oppo sita, e quorum medio postea prodit caulis striatus, sermentosus, primo hirsu C V R V A. tus mox glaber, humi repes aviscanndens Cucurbitarum modo , ac capreolis suis so