장음표시 사용
381쪽
DE BRASILIAE REGIONE ET INDIGENI S. 1 i
reliqui indigenae usque ad Tam es qui Elois accolunt, verba, quae dosinunt in con sbnantem,pronuntiant integra: Tupis autem S. Vincentii numquam pronuntiant ultimam consbnantem in VCrbo affirmatiVO; ut, pro Vab, dicunt Apa; & ita in ceteris. In verbis item Compositis ut plurimUm abjiciunt Consonantem ultimam prioris verbi. II. De Orthogra ia : P. m. mb. saepe usurpantur una pro altera, hoc modo: dictio
nes abitute sumtae pronuntiantur CumaUt mbe, Ut, Mo, Velmbo manus: praeCedente autem adjectiVO mutatur inp, ut, mepo, manus mea: CXCipe Adbae quae numquam mUtat , ut, Tembae, mea reS. A autem in principio dictionis numquam pronuntiatur sinem, licet per incuriam interdum non scribatur. In medio quoque dictionis communiter ponitur b post n: & usitatissima pronuntiatio, b in medio & fine dictionis fere semper mutantur in aut mb, &c.
III. De Accentu: Omnes dictiones quae desinunt inquatuor ultimas vocales, habent accentum in ultima, & notantur Circumflexo. aedam autem quae desinunt in e , videntur habere accentum in penultima, quod fit, quia simi compositae. Qiue desinunt in a, partim habent in ultima, & notantur eodem accentu, partim in penultima, & notantur acuto: Monosyllaba autem aCCentu gravi. Verba denique maxi mam partem accentum habent in ultima syllaba, in qualemcunque dcinum Consonan tem aut vocalem desinant. 'IV. De Nominibuw: Nomina non habent castis aut numeros dis inctos, praeter Voca tivum casum, Cum hac differentia; nimirum, quod ea quae habent accentum in ultima, nihil mutantur in omnibus omnino Casibus. V. De compsitione 'minum: Nomina si1bstantiva componuntur cum adjectivis, ita ut substantiva semper praeCedant, & si habeant accentum in ultima, manent intogra: sin in penultima & vocales ConCUrrant,perdunt ultimam Vocalem, ut, ete , Tubete, pater verus. Si Concurrant Cum consbnante,perdunt totam ultimam syllabam. Denique substantiva cum substantivis junguntur ad eumdem modum. VI. De Pronominibis: Pronomina habent aliquot Casius: ut Ego, Noeminativ. e,x Dinu.)xebe,=xebo, xebe, Xebo , Imilhi: Nominativ. Pluralis , ore, nde, nos: Dativ. ore be, orabo,)andebe,standebo, nobis. TU, NominatiV. ende , nde, ne. Dativ. endebe , endebo,ndebe, ndebo, tibi. Nominativ. Pl al. pee, Vel fle, Vos: DatiV. Preme, vel Peemo, Vos: AccusatiV. σῖ, Velpri VocatiV pee, Velle. Ore,=ande, sunt etiam Adjectiva, noster, no stra, nostram. Eandem declinationem obtinet Ace, Ut, Nominat. Ace, Dativ. Aoebe, vel Atebo, & significat hominem, & servit tertiae personae, in ambobUs numeris S utroque sexu; c, cum et eura, & i sunt pronomina relativa in omnibus Casibus, & numeris,& significant, is, ea, id. Reciprocumo, id est, se, suus, sua, suum. usurpatur simpli citer, quando sermo refertur ad persenam agentem, ut in lingua Latina, exempli causa, Petrus , Petrus Occidit suum patrem. VII. De Herbis: quamvis omnia verba habeant unum modum Conjugationis, licet tamen dicere habere duos, quia Negativus adjicit aliquas particulas: exempli causa ;Atncu, ego Occido; P amcat, non occido. Similiter autem se habent Indicativi modi, Praesens, Imperfectum, Perfectum, &Plusquamperfectum, in Futuro, Alucane, oc-c1dam , Naamcalxorene, non Occidam. Plurima autem observanda sunt in Conjugationibus, quae brevitatis causa omitto.
VHII. De Praepositionibm: quae tamen ipsis potius sunt postpositiones, quales Adb in,
P 1n, ait, pro, Cum Dativo.-in, per. mge pro, cum DatiVΟ. Cui de , ex, praeter Coce supra, super. Tobaque, sobaque, Coram. gemnis ante, de tempore. Cusper, de loco. Cois Versus. Cece vi, Cum, propter, pro, in , a. Porvi longe: Poce cum, instrumentale, in , intra. cum, societatis. idem. In singulis autem multa obser
vanda , quorum pauca tantum hic subjungam. Pe si jungatur cum nominibus quae desinunt in Cum accentu in penultima, iacit perdere ultimam syllabam, ut Tabaal dea, Tape mal dea. Eo semper est plurale. significat locum&excessum, atque ita servit pro comparativo, ut, Disocesuper lapidem, vel plus quam lapis.
382쪽
D;ctionariolum nominum'*erborum linquae Brasiliensibis A , homo.
Caria, os ossiS.Caraibebe, liabebe, Angelus. Caruca, Vespera. Cos, gram Cn. Captigoacu, stramen. Catu, delicatUS. Cay, simia. Ceba, folium,
Celee mibae, Spiritus. g, Ogra, amita ; eisdem nominibus significant
Coribae Coa, gemini. Cunha, semina. Cunhalba, sponsa futura.
anguilla. Mormotara, iracundia. Muapendaba, articulus. Ahia, Cor. Opacatumbae, mundus. 'cembuera, membrum. Potia , pectus. Poraria, pulCher. 'rerobiara, fidelitas. Porucuicobora, pauper. Potius, anaS. Pox7, deformiS. A, peS. Ha, jecUr. Pisa, piscis. Pisa, CutiS. PiPKra, minor natu . His nominibus utuntur sciminae inter se. Pitanga, infans. Pisa, digitus. Puaguacu, pollex umbilicus. Pucu, longus.
Tagu , sanguiS. Tagira , filia. His duobus
nominibus pater fantum utitur, mater dicit Men-hisa.
Tata, ignis. Tecoacu, felicitas. Tecoateima, avaritia.. et emiseco, marituS-uxor. Tendiba, mentum.
Tisa sudor. Tibira, minor natu. HiS nominibus
383쪽
DE BRASILIAE REGIONE ET INDIGENIS.
iminibus utuntur fratres Tipibae, tristis. TDum, vestica. tantum inter se e sicuti soror major natu. dira, frater, sorores In quieris, frater major natu. Ha, COXa. tantum erga fratres, & parentes & pater. Huhapua net, unguis. Tun ira seror,fratres tan- Tuba, Tutira, patruuS. tum erga serores. , pupillus. Tr, fons. venter. ' Tuibaem , senex meneobae , Vidiua. Tigueperg, intestimam. Tvana, Deus. Ρaobeimmbae Tinga, adbus. TI, mina.
pectere. Acanhem, morior. acy, Operire. ari: errare. ami, premere. amotareima, odisse.
Auduba, sentire. anga aba, delinquere. asia mondeba, induere. 'ma, radere. spition, ligare.
caanga, metiri. ciaria, gustar . Caaria, dicere. Cacua, trans1re. Cre sanare. Capira, purgare. Capucsa, Clamare. Capucsa, ringi. Carom, sperare. mingere.
Cauccuba, diligere Cecarasta, oblivisci:
Cepiaca, Videre. Cepiaca, reprehendere.
Cerura, portare. Cetura, Odorare.
Cipube, timere. cci, ire. Cobaitim, Occurrere. Coquendabora , aperire. aba, Cognoscere. pira, levare. u, defendere. Ecam , posse. Gemnisca, precari. ameeria, mordere. qua, sederet.
Guata, ambulare. Gueena, Vomere.
Iec cuba, abstinere. D- a ,sipuere. Drure , poscere. Iglaba, natare.
aenisara, recordari. Mano, mori.
Maramonhanga, belligerare. Mallaoca, dividere.
Adbaeraca, emere. Adbaeu, ederC. Meeria, tradere.
Menbisara, parere. Moabassa, incantare: Moabassa, impedire. Moagiaba, restinguere. Moanga, Cogitare. Moaquima, madefacercia bibua, suere. Mone, laudare. Mone, adorare, honorare. Moendi, caps, incenderet
Mouberaba, vulnerare. Monbeu, nuntiare. Monbuca, perforare. Mou ja, terebrare.
Mondoca, incidere. Mondoca , scindere, auser
Mondoca , findere. Mondoroca, frangere. Moetust, molere. Mongva, solvere. Mon haeta , facere. Moperua, frigere.
dhengara , Cantare. mepua, respondere. Paraboca, eligere. Paronduba, inquirere, Pea, Vitare. Pesi, deponerC. Pisa, maners. Pitaria rempi , concipere Pitera, Oseulari. Pitera, serbere. juvare. Pituba , ungere. nacema , gemere. Pobί' mere. Pomaba, consuestere. Pocaucuba, somniare. porabiPI, Operari.
Porara , mentiri. Potareima, Iecusare. Potara, Cupere.
ama, si1rgere. Pusa , jubere. Puca, ridere. Puru , uti.
384쪽
era, dormire. vigilare. Raba, solvere. Rerecb, habere.
Tara , Capere. Tecobe, vivere. Tiguioca, iisnguinem redde
Taceo, plorare. Teaotica, CXUere. Nupira, ascendere. Tuca, occidere.
Notandum autem,illos multa habere vocabula, tam nomina quam verba, quae plu ra & diversa significent: exempli causa: A, significat fructum: item dilectum com militonem, ut cum dicunt, Mambempe er m Xea: unde venis, dilecte commilit63 Item A, membri virilis caput: ex modo autem S tempore loquendi intelligitur de quo loquantur. Accari jaculor, lego, metior, pondero, delibo. Aar cado, ut vir quece Aipe, he ni cecidi in terram. Item vir , intelligo, ut aar coite agὸ rec/, nunc hoc intelligo. Sed de his satis.
De Tapnistarum moribH, con uetudinibus , e Relatione
Iacobi Rabbi, qui aliquot annos inter illos
ixerat. INcertis plerumque sedibus vagantur instar Nomadum, inter certos tamen limites linter quos castra mutant secundum Anni tempestatum mutationem; itaque Rege Ius eorum, qui Ouhissa nae dicitur, a maximo flumine, quod fines eorum permeat, ut supra diximus, cujus gentile nomen est undui, Vesperi & mane per castra procla. mari curat pro arbitrio suo , & consultis ante divinatoribus suis & hariolis, quo proriamo mane promaturi sint, &ubi consessuri, atque quid interdiu acturi. Mane ante quam iter aggrediantur, fluvium ingrediuntur, 3c se abluunt, & nitidissima arena cutipora sua fricant, & rursus abluunt: atque inde egressi artus suos ita extendunt δἴ c0n. torquent, ut articuli ipsis Crepitent; Hinc ad focum accedunt, calefacti, denticulis quorumdam piscium ita se scabunt, ut sanguinem multis locis eliciant, quod ad lassi tudinem in itinerando demendam plurimum putant prodesse. Scribit Rabbi sese iicipe esse eYpertum utile esse. Ad lapidis jactum a Reguli tabernaculo, duo trunci arborum humi jacent unius passus intervallo a se invicem dissiti, populus autem universiis in duas turmas divisius ex adverso consistit; hinc unaquaeque turma eligit unum e robustissimis, qui truncos illos succollant & quam possunt celerrime portant, succedunt dein alii aliis ex eadem turma; qui autem primi ad locum Castris destinatum pervenerint, tardioribus insultant, atque illos exsibilant. Operiuntur hic juniores qui arma illorum & secures at ferunt, hinc arbores certatim caedunt & pergulas construunt, sub quibus aestum selis vitare possint, inter ipses rivulos. Inter ea adveniunt & feminae cum reliquis impedi mentis : & viri egrediuntur, pro locorum conditione aut ad pisces, aut ad feras capiendum ; atque itidem mel silvestre colligendum: vetulae vero ad radices eruendas, e qui bus farina confici possit, & panes coqui: domi autem aliae aliis auxiliantur & parant manibus cibum & potum: qui deinceps tempus terunt hastilibus certando, luctand0, Currendo; quibus certaminibus duae feminae ad id selectat praesident, & judicant dς
singulorum virtute & victoribus. Vbi Vespera advenit, coeunt adolescentes in varias cohortes, & castra perambulan tes Cantillant ante tuguria, adolescentulae autern quae juvenibus delectantur, pro deunt, & Cantillantes atque tripudiantes sequuntur adolescentes, & a tergo COAD stunt eorum, quos amant , id enim ipsis amoris testimonium est. Cum porro juV Πς
jam ad nuptias aspirant, venantur feras, & colligunt mel silvestre, aliaque, atquc δ Patres dilectarum conferunt: qui si plures filias nubiles habeant, advocant prophζζὸβ de sortilegos suos, medicosque; illi autem adeunt Regulum ad deliberandum. Rςgψ
385쪽
DE BRASILIAE REGIONE ET INDIGENI S. 1
lus porro convocat pzr praeconem AdolesCentes proco S in proXimum extra castra, ubi plurimi, tam adolescentes quam puellM, COHVeniunt, & Coi unctim per sylvas va oantur, donec ad locum Venationi destinatum pervenerint; atque hic consilio capto pauci illorum progrediuntur, ut ferarum latibula indagent, qui, ubi illa offenderint , oeyssime ad reliquos regrediuntur, & indicant quo loco ferarum sit copia : deinceps omnes cum armis & canibus feras indagine Cingunt, atque ita propere in illas ruunt, ut nonnumquam ducentas feras simul capiant, & mactent, atque postquam lateribus apertis intestina canibus objecerint , illas inferunt Castris. Accurrunt dein seminat,& soco facto, viscera primum torrent Viris in cibum : dein pilis ablatis, ferarum cor pora concidunt in plures partes: postilla fovea intra terram facta, prunas illis indunt, atque eisdem carnes ita concisas superimponunt, aggestaque arena, rursus focum sa- perstruunt, ita ut carnes percoquantur , haud secus quam in furno. Quidam Sc meliata colligunt & potum conficiunt; atque ita Comessando diem eχigunt. Dein iterum accedunt ad Reguli tabernaculum ad deliberandum ubi proYimo die venatio sit instituenda; quo constituto, discedunt in Cohortes ad Cantillandum, e cantionum enim modo augurantur an venatio bene processura sit necne. Venatione abs tuta, rursus comessantur ad eumdem modum, & ii qui domi manserunt, conferunt farinam e radicibus factam. Diximus jam ante, Barbaros hosce labia, auriculas & genas perforare: hic actus ab ipsis instituitur ad hunc modum. Adolescentes ad hoc parati educuntur ad locum in quem populus convenit ad Cantillandum & saltandum. Sortilegi autem eorum atque
daemonum incantatores duplici ordine ex adverso consistunt, atque eorum Unus arripit puerum aliquem, & manus illius atque pedes arcte Constringit, & ita tener, ut semovere non possit, accurrit alter qui puero inserius labium acuto ligno perforat, uti Mauriculas, matre pueri interea Gulante. Adolescentibus porro soramina terebrant ingenis, atque haec fiunt veluti sponsalia; neque enim ante adolescentes haec subeunt, quam ad nuptias aspirent: dein per triduum aut quatriduum comessantur: in isto autem n
ptiali convivio Regulus ipse suas cuique partes distribuit, de cibis qui parati fuerunt. Matres imprimis hoc curant, ne filiae ipsarum ante ad Conjuges accedant, quam menses earum fluxerint, quod sortilegis suis & medicis indicant, atque illi Regulo, S ita demum sponsa ad sponsi siti cubiculum adducitur: celebratur porro cantilenis mater, quod filiae pudicitiam tam bene custodiverit. Quod si matris sit filia aliqua matura viro, quae tamen non petam tunc marer eam
sub oculis rubro colore pingit, ubi menses sitos semel passa fuerit, & adducit illam ad Regulum, & exponit quid desideret, tum Regulus, juvenculam ad se vocat, & instorea juxta se considere mandat, & fingens se medici partibus fungi, manus ad focum calefacit atque iis se demulcet; dein &se, & juvenculam Tabaci fumo afflat; de nique pene juvenculae pudenda ferit, si autem sanguinem eliciat, hunc delingit, atque
hoc imprimis honorificum putant. Feminae praegnantes factae deinceps a virorum consortio abstinent. Vbi autem pepererunt, secedunt in silvam, & infanti umbilicum Concha praecidunt, & una cum secundinis coctum devorant: puerpera autem atque infans mane & vesperi frigida ab luitur : neque femina quamdiu infantem suum lactat, Cum viro suo Consuescit, nisi sorte ille unicam tantum Conjugem habeat. Si femina cum altero consilescat, & viro id innotuerit, abigit illam a se: sin autem
in ipso actu forte deprehenderit, utrumque occidere licet, si possit. Narrat Rabbi Regulum Iandu' aliquot suarum conjugum ita trucidaste, moechis dilapsis. Regulus Lundust habet in medio tabernaculi sui ingentem cucurbitam , super sto ream ita dispositam, ut ab altera storeae parte Cooperiatur, ad quam sine mandato Reguli nemini accedere fas est, aut cucurbitam introspicere, sed cum Tabacum ita munt, licet sumum in illam exspirare : feras autem SI mella quae inferuntur, juxta illam deponunt, donec Regulus imperet illa auferre: singulari autem superstitione & timore percellit suos hac cucurbita. In illa sunt lapides quidam , quos illi appellatant Lehnturab, dc fructus quidam , ipsis Titrahe nos, quos majoris faciunt quam
Non possum praeterire quin hic addam, quibus praestigiis illi qui medicinam in-rer illos profitentur, hominibus aegris illudant. Narrat Iacobin Rabbi, cum Regulus
386쪽
et ruruse aegrotaret magnumque dolorem pateretur in lateribus SP Cruribus; neque a suis medicis quicquam solatii acciperet, ad vicinum Regulum profectum, ut ipsius ni e dicis uteretur adhibiti tres , quorum primus, Tabaco sumto totum Regis corpus eo perroravit, dein, arreptis illius genibus, illa ita suxit quasi devoraturus esset, & b6ktu quodam instar tauri edito, primum plurimum sputi e gutture in manum effudit, atque una s emivivum animal instar parvae anguillae, quod Regulum ita dolore cruciasse asse rebat. Alter medicus postquam ventrem Reguli eodem modo fluxisset, & instar ferierugiisset, album lapidem e gutture evomuit, figura pene rota. Et repetita stictione iii lateribus, evomuit aliquid simile radici. Ad eundem modum perpetuo agunt & aere luto vulgo creduntur magni esse medici. Martio & Aprili mensibus maxima aquarum vis de montibus descendit, ita ut flu vius sisthun b se inflet & ripas suas egrediatur atque in vicinum lacum ballatag eyun det , quo tempore tantam piscium multitudinem capiunt, quantam seminae in castra vix referre possunt: eodem & praecipui illorum fructus maturantur. Vbi autem nivius intra alveum suum Coercetur, ad consuetas sedeS redeunt, & sementi dant ope ram: serunt autem imprimis grandius Milium seu Maigium,Phaseolos varios & Cucurobitas lagenaesormes, aliasque. Antequam semina terrae committant, solum a sortilegis & prophetis illorum ab oratu ad occasum lustratur,& semina vaporantur fumo Tabaci, hoc ad stoecunditatem proficere autumant. Nec minus anxie & superstitiose divinatores suos consulunt de anni fertilitate, qui vario plumarum ornatu atque aliis monilibus insignes credulum vulgus miris praestigiis effatuant: quod interea Cantillando tempus terit. Obi sementis eorum ad maturitatem pervenerit, & fruges collectae fuerint, tantum seponunt, quantum ad proximam sementem sufficere putant, reliquum abliguriunt. Imprimis venerantur Pleiadum exortum, & stellas illas numinis loco colunt, canendo & Goreas ducendo ; praesertim in IOCO ad id destinato, quinque supra quadra
ginta horarum itinere ab Oschun b, quo tendunt,cum fructus silvarum & camporum maximam partem jam maturi sitnt. Hic autem Adolescentes omnes qui hastis lusurissint, post triduum cantando & saltando exactum, se parant ad certamen; & quidem primo suras vinciunt lento quodam vimine, e quo dc calceos confectos induunt: deinde melle capita inungunt, dc capillos postica parte subligant: & longiori avis penna erecta insigniunt: mox rubro pulvere capillitium ad occiput aspergunt, fronti autem albas applicant plumas; denique faciem variis pingunt coloribus, uti & reliquum corpus ; dorsb autem alligant fasciam e frondibus confectam instar caudae, brachiisque alas
volucris, quam vocant Κstet, & cervici itidem circumdant pennas rubras. Ita Ornati certant per triduum, & victores ovantes saltant.
387쪽
DE CHILI REGIONE ET INDIGENIS.
De Obila um statura, oe habitu corporis, atque Pelitu.
Icet Chilenses longe dissiti sint a Brasiliensibi is, quia tamen in eodem Continenti fere a tergo habitent, atque a nostris nuper fuerunt lustrati, non prorsiis alienum putavi quaedam de illis hic sit ungere, e variis Commentariis nostrorum, quos Illustr. Princeps Ioan. Mauritius sitbministravit. Indigenae Chil enses in communi, satis robusto & compacto siliat corpore : coloris inter album & susicum: nigris & Crassis Capillis: qui autem illorum Hispanis serviunt, gestant illos prolixos & intonsos, verum qui adhuc sita sunt juris de cum Hispanis belligerant, vulgo mcau appellati, attondunt illos , ne , Ut ferunt , ab hostibus suis, iis apprehendantur, ita ut hoc signo a si ibjectis Chilensibus digno
Capite ut plurimum simi grandiusculo & facie lata , imberbes, quia illam evellunt duabus mytulorum Conchis, arcte Connexis, & una parte firmiter ligatis, quas secum& quidem ad Collum appensas gestant; etenim non tantum e mento & genis, sed&pudendis partibus omnes pilos evellunt, tam mares quam feminae, & primum cineribus calidis illos fricant, ut ita facilius radicitus evellant Nudo incedunt capite, & solummodo redimiculo Capillos Capitis subligant, quod vinculum suo idiomate vocant et aris Onco: primores iue illud paulo operosius &pretiosius gestant, utpote lamellis quibusdam argenteis & Turcoidis gemmae stata smentis, & aliis quibusdam quisquiliis, quas illi tamen magnifaciunt, intertextum. Quidam etiam ornamenti loco gestant exuvias volucrum & pelliculas mustelarum& similium, animalium , divisas, ita ut caput frontem, Cauda Cervicem, tegat: at
quo nominant paucissimi denique pileos gestant, quos ipsi faciunt gros
Feminae itidem capite nudo & comis solutis incedunt: certis tantum temporibussiabligant, videlicet quando mensibus laborant, atque hoc indicium facit. Feminae tamen Chil enses, quae prope Coro degunt, Comas Colligant δί cincinnos gestant pene ad nostrarum hodiernum modum: In Coquimbo denique δί Loquimbo Peruanarum mulierum cultum imitantur, utpote iis viciniores; aliis provinciis Chili hoc insolitum Amiciunt se panno, quem texunt ipsis e lana suarum ovium: paucae enim reperiun tur feminae quae teXere nesciant, atque adeo machinas ipsas disponere; maximi auiatem eorum quos texunt pannos, Vix superant quatuor alit quinqUe ulnaS nostrates :Mares autem sumunt hujus e panni quadratam portionem, Circiter duas & semis paulo plus aut minus J ulnas longam, & circiter ulnam aut sesquiuinam latam ; in cujus medio rimam faciunt, oblongam, qua caput exserunt: sib hac veste veluti tunica, pro frigoris modo, bis terve reVoluta, nudum sorpus tegunt, sine thorace aut indu sio , bracca ab umbilico ad genua usque propendente contenti, more pone Europaeo. Pannus hic ut plurimum diverserum est colorum, albi, rubri, caerulei ,& lutei, & ad oras striati, instar lodicis Hispanicae. Ceterum nudipedes incedunt, praeterquam quod quidam festivis diebus caligas induant satis affabre factas, & quadratis albis ni grisque tegulatas: Calceorum autem usi a penitus ignorant. Feminae, quoque quae Circa Chiluen degunt & sere Peruanarum mores aenaulantur, similem pene amictum ferunt, a postica parte ad talos demissum, in lateribus consu tum, ad pectus apertum, super humeros magnis aciculis, quae Capitella habent lata, ambitu fere dupli stuseri, utramque fimbriam connectunt: sunt aut aciculae istae sive fibulat eY aere aut stanno pro illarum opulentia. Hanc togam redimiculo subligant, ceterum δί ipsae nudis pedibus ambulant. Ceterae Chil enses feminae amictum haud c 2 ita
388쪽
ita compositum ferunt, sblummodo gestant quadratum pannum sub uberibus circum jectum & dependentem ad suras usque. Superior vestis est alius pannus paulo laxibi
si ab humeris , super eosdem angulis si iis in nodos Coactus: hiC earum Communis ami chus, sin vero maritis suis placeant, & paulo exquisitius ornentur, orbiculos circum collum gestant vitreo S, dc aeneos annulos in auriculis, neque aliud quid. Oinnes autem Chil enses munditiarum amantissimi sunt; quare singulis diebus ina ne sese abluunt, etiam gelu civiente, tam mares quam feminae.
De Chilensium aedibus , supellectile, agricultura , Uictu,
I Psorum domicilia sunt tuguria seu casae humiles; quarum tam latera sive parietes,
quam tecta, e stramine, juncis aut arundinibus sunt Contexta: atque hae hic illic sunt disperia, neque enim aut oppida aut pagos inhabitant, sed per vicinitates, atque adeo familias & consanguinitates in unum locum aggregantur: & Hispanico no mine appellantur Partialidados, quatenus ad unum primorem, seu, ut ipsi Vocant, Caracam, referuntur, a quo & ista communitas regitur.
Supellex quoque illorum tenuis & pauca: nimirum duae aut tres amphorae, quibus potum situm indunt, quem vocant chicam: item cyathus corneus quo illum hauriunt: duo aut tres lignei lintres: Lapis stiper quem far suum frangunt; unum atque alterum ligneum sedile. Opulentiores tamen habent vellera aliquot ovium, quae humi spargant, quando a potentioribus invisuntur. Vivunt sine ulla solicitudine, neque serunt neque plantant,quam quantum in annum proximum opus habent: siquidem Opes illorum consistunt in pecudibus: quarum tamen haud magnam habent copiam. Sementem faciunt hoc modo: Octobri ingrediente, familiae unius vicinitatis, de cem , viginti aut plures paucioresque conveniunt, & conjunctis laboribus, mares uno atque altero die fodiunt terram, aut etiam arant, seminaque injiciunt: atque hac ope ra defuncti, feminis relinquunt reliquam culturam, neque ipsi amplius manus adm0Vent. Communiter a mane advesperam comedunt & potant, cum simi domi; si ve ro foras proficiscantur, nimirum ad conventum aliquem aut eYpeditionem bellicam, bis tantum singulis diebus cibum capiunt, quod & a paucis qui frugaliores sunt,etiam domi servatur. Raro aquam solam bibunt, sed miscent illam communiter cum farina hordeacea, tritici, aut Certae speciei farris, quam vocant Tecam descriptam a I. de Laet lib. XII. Descr. Ind. Occident. cap. r. atque ita simul sorbent: verum festivis diebus, &voluptatis causa, bibunt certum potum quem nominant Chicam, qui colorem dc saporem habet lactis acidiusculi: fit autem e maiZio molito & in massam coacto instar panis; haec massa a vetulis masticatur suli apud Brasilienses) ita ut mollis S diluta evadat instar pultis aut seri lactis, admi cent deinde aliquantum aquae& sermentari sinunt, donec per se considat: hoc potu inebriant sese: faciunt quoque siceram e variis pomis, cui tantum aquae admiscent, ut fere tenuem cerevisiam reserat.
Verum optimum potum conficiunt e certo fructu, quem Hispani appellant credo esse fructum arboris Molle, aut Myrtiliam, quam vocant Vnni vide lib. sipra citatum :) qui instar vini est rubicundus S fortis, accedens nonnihil ad vinum Insulae
Maderae: e quo optimum fit acetum.
Tot mores accipiunt, quot postunt alere; opulentiores enim plures habent: siqui dem illas emunt a parentibus, unde proverbio inter illos fertur, eos ditiores evadercqui plurimas liabent filias: in uxoribus autem eligendis non tam rationem habent sormae aut generis, quam roboris & industriae in familia alenda: licet neque formam aut nobilitatem puellarum aspernantur. Ducturus autem uxorem, puellam haud alloquitur, sed tantum suos consanguinCOS, opem illorum implorans ; nam filiusfamilias non habet proprias opes, quibus illam re dimat, sed ab amicis adjuvatur, quorum aliusovem, alius porcum, tertius Vaccam,
ita porro largiuntur: ubi jam parata habet, quae sitificere autumat, adit patrem pucllτ
389쪽
DE CHILI REGIONE ET INDIGENI s.
aperit suum desiderium: si autem sit Himen aut alicujus dignitatis, necesse etiam est ut paratum habeat monile aliquod o Turcoidibus aut argenteis lamellis majoris enim faciunt argentum quam aurum) quod patris puellae capiti aut collo circumdet, di tum
de reliquo pretio conVeniat, quod pro diVersa contrahentium conditione variat, & interdum decem, inrer dum Viginti, Vigintiquinque, quinquaginta, imo de Centum pensionibus aestimatur, pensiones autem singulae sunt OVis aut equus aut vacca aut porcus , aut etiam quatuor amphorae Cichae, toga denique & gallina, atque ita porro. Vbi
ita ae pretio inter patrem puellae & procum Convenit, emtor praestat pretium & pater venditam puellam adducit domum sponsi: sympositam nuptiale instruitur, quoad cibum a sponso, quoad potum a socero , qui pretii dimidiam partem inter suos cons inguineos distribuit, ut illi silccurrant in conquirenda. Aliquot diebus post
hanc conjunctionem consanguinei Venundatam inVisunt, & Convivio excipiuntur amarito, canunt in honorem Jlaruapeante: praesertim si animadvertant illam a con
Fit de interdum, ut, si animadvertant, illam durius haberi quam par est, conjugem
per vim a marito abducunt, nulla pretii soluti compensatione facta, atque alteri elocent. Licet mariti more ipsis Communi jus Vitae 3 necis in uxores usiurpent, uti in mancipia , e quo facile animadVertere, quam firma sint.vincula Conjugii e parte mariti, neque enim ipsi illam dimittere licet, quandiu ipsi vivit; non alteri vendere; tantum ejicere , si perperam segerat: quanquam nonnumquam fiat, ut sine justa causa egerat, sed tunc ipsi metuenda est consanguineorum simultas & vindicta, si conjux paulo potentiores habeat. Nihilo secius hic multae conjuges per vim a maritis suis abducuntur, &quidem impune. Viri paulo opulentiores singulis uxoribus construunt casam peculiarem e ubi autem cum aliqua illarum Consiescere esst animuS, mittit ad illam, ut ipsum expectet: quod interdum clanculum fit, ob caeterarum invidiam : nihilominus utitur jure sito, Mcum dilectissima convenit, Caeteras pene mancipiorum loco habet, quae & metere & caetera domestica munia Obire coguntur, siquidem mares, ut ante dictum, solummodo sementem faciant. Vbi autem conjugum aliqua peperit, festum agitur, ovis illius terrae, quae Chil udiaque ipsis dicitur, mactatur, &pμerperae datur Comedenda Caro, ut robur denuo acquirat; licet feminae hic statim post partum aqua frigida se abluant, & redeant ad domestica munia. Quinimo aflirmant Hispani,suas quoque Conjuges ab aere ad eundem modum indurari, &robustiores fieri ad facillime enitendum. Chilenses omnes sint valde Zelotypi, itaque si quis peregrinus ipsos invisat, & femina illos modo intueatur,vapulandum ipsi est: sin autem deprehendant,illas cum aliis moechari, sine ullo judicio publico trucidant: neque tamen propterea castius vivunt, &non raro viri multa coguntur dissimulare. Viduis autem seminis secundo matrimonio se tradere haud quidem illicitum est,honestius tamen existimatur, si liberos habentes, innuptae maneant, & aut ad parentes aut consanguineos suos redeant. Sin autem nullos habeant liberos , veluti in peculio mariti censentur, & cum caeteris bonis ad haeredes trans eunt.
De Chile sum sensu de R igione , ct cultu numinis.
Hiienses neque Deum norunt, neque illius cultum, nullum observant dierum discrimen, ne mortuorum quidem res irrectionem credunt, sed post obitum nihil hominis putant superesse: nihilominus noverunt Diabolum, & quidem ut adversistum boni ; & quemadmodum vitam hanc summum bonum judicant eorum omnium quibus fruuntur , ita vulgo aiunt, ubi quis inter eos defunctus fuerit, illum a Diabolo abreptum esse: quod ipsi suo idiomate dicunt Caeterum aliquo defuncto, is plangitur a consanguineis & amicis; servant autem
cadavera dudum insepulta, interdum duos, tres, aut plures menses, reponunt ea super herbas bene olentes, atque iisdem cooperiunt, ne foetor ostendat; ubi autem se pulturae tradere volunt, triduo ante amicos convocant, & convivantur, ove illius
390쪽
terrae mactata , cujus & partem aliquam cum amphora Chicae capiti illius appomuit iatque ita tandem cadaver intra terram deponunt prope casam illius quam inhabi
Veruntamen his non obstantibus videntur aliquantulam habere notitiam si reniae essentiae &alicujus divinitatis, a qua omnia terrena S humanae quoquz actiones gu bernentur & dirigantur, cujus tamen essentiam non intelligunt: quidam enim illo
rum credunt aerium spiritum, quem appellant in symposiis sitis potissimuni
venerantur & celebrant, cuique Cantiones attribuunt, peregrino gestu & Gulatibus maxime autem illum colunt Cum tonat, simauntque sagittam aut etiam securim lapi deam instar cunei, & infigunt terrae, & Circumstantes Vociferantur & canunt, pe
tentes , ut Pilian hostes Usbrum perdat: nam dictio Pillo etiam tonitru ipsis signifi
cat, & tonitru pro numine agnoscunt: nam Cum hilariores sunt & Comessantur, &tonitru interea accidat, omnia omittunt, & Concurrunt ad arma, Credunt enim to
nitru monere ipses, hostes suos Hispanos adesse, & assirmant se idipsum perpetuo esse
Porro omnes fortes &praestantes viros, itemque primores, consilio & manu proin tos, insigniunt nomine Psitan, ipsis divinas virtutes attribuentes. Cum Tabaci fumum hauriunt, quod& ipsis familiare, miris quibusdam Caeremo niis illum in aerem exhalant, dicentes, accipe haec Pillo, cum aliis quibusdam sermonibus, quos neutiquam nostri intelligere potuerunt, sed videntur hoc pacto numi ni litare. Quando aliquam victoriam ab hostibus reportarunt, tunc festum celebrant, non sine compotationibus,' quemadmodumjam diximus de tonitru) securim illam la pideam infigunt terrae, & Circumstant Cum armis suis, & Cantillant epinicia, quae nominant Paυ-ο, in honorem Pilian. Eodem modo agunt Cum aliquem ex hostibus captum, occidere destinarunt; feriunt autem illum inter symposia snam & illum con vivari & canere permittunt) securi aut Clava in Capite, ita ut ConCidat, & cor exi munt e pectore dentes cruento infigunt, cum Cantu & vociferatione ad Pilla,
Puniunt quoque homicidas & famosos latrones atque fures, proditores, &similes, morte; eisdem caeremoniis, quibus hostes captivos. Verum haec fiunt inter ipses cum acceptione personarum, nam qui potentes habent amicos, aut plurimum Chicae largiri possitat, facile hasce poenas evadunt: praeterquam si quis veneficii aut incantationis reus sit convictus; tales enim sine ulla venia aut dissimulatione vivos comburunt, &in cineres redigunt, simul Cum omnibus quae possident, neque enim cuiquam fas qui quam illius retinere, metuunt enim ne quid fascini in illis lateat. Nullos habent sacrificulos aut alios ministros qui Altin sacrificent: neque sortilegos: tantummodo eos qui Comoediam cum probe norunt agere, & caeremoniis illis defungi, &nv I bene praecinere, maximi facituat. Colunt praeterea alium spiritum seu falsiim numen, quod appellant Marum ante, quod ipsis indicat, quando potissimum uxor ducenda sit, aut cognoscenda: credunt enim,illas certo impraegnari, Cum ipsis praeceperit cum ipsis consuescere: si autem illos interroges, quomodo cum hoc daemone colloquantur, aut quo pacto billo moneantur, respondent; id fieri per inspirationem aut in semniis, ubi ante ipsi cecinerunt & genio indulserunt. Atque in hisce duobus nominibus tota ipsorum superstitio consistit.
De Chii fiunt regimine Tolitico , a D.
R Egimon illorum est penes optimates, quos vocant Himen, aut quando tantum unus est Et qui alibi vulgo Cissequi audiunt, ab ipsis indigitantur cu- nomen ab Hispanis ex Insulis Americae translatum. Husinodi Himent, sive Curacae, sunt inter illos plurimi, qui viginti quinque, interdum quinquaginta, imo & centum aut plurimis familiis praestini: quorum tamen regimςupraecipue consistit in bello administrando, aut in generalibus Conventibus,' im de re bus