장음표시 사용
441쪽
uod inscribitur, De Mihi, seu Assa foetida , Iavanu, Matii, , i in dicta.
Voniam praecedentia duo Capita abunde & si1fficienter de Amiabaro & Aloe egerunt, ego, quod in ea Commentarer, non habui: sed quia Auctor hoc cap. negat, non solum se vidisse hanc herbam, sed nil certi de ejus forma adfert; ego quae de Asia foetida planius Comperta habeo, hic vobis suppedito. Itaque planta e cujus radice Asia exprimitur,magna quantitate crescit in imperio Persico, inter Laram, & Gamaron civita tes , quarum prima non longe distat a mari, & nostris merca toribus, & Anglis etiam, frequentatur. Estque haec planta duo rum generum. Prima, sarmentosa, ferme ut Salix aquatica, ex cujus foliis, & stolonibus incisis Assa foetida per torcular exprimitur, quae, ut reliqui succi, Sole indurata in consistentiam evadit, qualis est Aloes. Secunda porro Asia species longe foecundior existit, estque flaccus expressus ex radicibus hujus plantae, quae crassissimos raphanos, folia autem Tithymali folia res e runt. Hujus generis aliquot radices domi habui, a mercatore Armeno mihi amico donatas, qui illas huc e Persia detulerat, & etiamsi jam essent exsiccae, tamen tam fortis erant odoris, ut totas aedes foetore replerent ; qui insuetis vix tolerandus esset. Quod Iavani, Sc Malaii,-caeteri Indiarum incolae negabunt, se quicquam odoratius naribus unquam percepisse. Apud hos Hin, hic succus nominatur,estque in tam frequenti usu in cibis condiendis, quam autor hoc Cap. refert, ut propter hanc causam una sit cum Opio ex praecipuis mercibus quae per Indiam distrahuntur: &semper So cietas Indica magnam quantitatem hujus succi in armariis habet, quam incolis Iava permutatione aliarum mercium aut pecunia impertiantur.
SEcundoparagrapho hujus Capitis auctor mentionem facit Opii Meseri dictu, quod
putat Opium Thebaicum fuisse: nam in AEsypto Thebae istae Centiportae extite re: & Mestri, & contracte Miseri, AEgyptus hisce incolis, & reliquis Indis, est. Paragrapho 3 inquit, eos, qui Opio utuntur, dormitabundos videri: tamen nil minusquam stultae sunt hae nationes in mercaturis exercendis; armis, &arte belli, ab Euro paeis forte si erantur. Certe laudes hujus si icci e Papavere expressi, si referrem, Vide rex Chymicis velle suum honorem praeripere. Hoc saltem dico, sit nobis de Opio,
442쪽
& Opiatis non esset prospectum, frustra in Calidissimis his regionibus medicinam faee remus, Dysonteriae, Cholerae , febribus ardentibus, & reliquis biliosis affectibus os gasino turgentibus : ne vobis sucum videar obtrudere, quid in nostris regionibuς confectiones ex Opio tantopere Celebratae,' Theriacam , dico, & Mithridatium; quid denique Philonium Z quae nisi Opio tanquam basi suffultae essent, frustra ab iis ef fectus tam manifeste juvantes quis expectet. Et profecto insignis est oscitantia ista, quae in abusiim medicamenti, & minus bene praeparati, dicuntur, in usum nobilissi mi inter omnia pharmaci velle referre, sine fundamento iape, ac in Scholis sine Ees
Pauperes porro Indi, ex foliis, & stolonibus Papaveris, Opii speciem viliorem exco quunt, quam Soli porro indurari iam exponunt: hoc medi Camentum PoUVQCant, qui que eo utuntur, Contumeliae ergo,Pobii a ditioribus Vocantur, tamquam summoenianos,& proletarios dicas. Pauperiores porro in divites conritium regerunt; eos Assonsi vo cantes, tanquam si luxuriam, & delicias vellent eXprobrare. Asson enim, a C quibus. dam Amphion, Arabibus ,& Indis, Opium Graecorum est: indeque magis adducor, ut credam, Graeculos, a vetustissimo populo vocabulum Opii derivasse, cum ab omni memoria illi eo usi sint. Graeci vero tantum noxas hujus medicamenti videntur novisse, usum verum, &Virtutes ejus plane divinas, non satis exploratas habuisse. Paro ego Extractum utilissimum ex Opio, & Croco Indico,id est, Curcuma; ad quod in extremis tanquam ad sacram anchoram Constigere seleo: in jam ferme desperatis Cholera, Dys enteria, Phrenitide, & Spasmo, admodum frequentibus: sed hoc melius e Method. med. Indica nostra Videbitur.
PA grapho 18 , autor ait, Benjoiferam arborem valde esse proceram, & va
stam, &c. Ego vero Benjoiferam arborem in Iava, ubi optimum Benjoin Colligitur , longe alia facie vidi, quam qua describitur, immd vero videtur planta, s seu si arborem appellare malis ,) ex pluribus sarmentis coalita, qualis est Smilax aspera, seu Salςaparilla, nisi quod sarmenta brachii crassitudinem aequent, vel etiam superent, ita ut haec in medio saepe truncus arboris Continuus, alis crassus, appareat. Subtus vero, & supra Coelum per sarmenta a se invicem dissita liceat contemplari. Saepe quoque alia virgulta, a Benjoifera arbore specie plane diversa, hac coalitione includuntur,itaque si quis ignarus diversitatem foliorum in hujus arboris far tagine videat, miretur sane: sed hoc etiam fieri in trunco Aloes seu Caiambac, postea docebimus. Et porro ex hujus seu stirpis, seu arboris, cortice inciso, saepissime odoratissimi Benjoini gummi frusta aliquoties collegi.
AVtor hic Formicarum istarum, quae Laccam elaborant, mentionem facit, uni cum hoc addo, quod Formicae istae alatae sunt, & coloris punicei, & siler flores, frutices, arbores, & herbas, circumvolitant, ex quibus , non secuS ac ape , Laccae confici dae materiam colligunt, & in communes operas conferunt; non alarx autem Formicae eam non elaborant.
443쪽
FAllitur vehementer noster Garcias ab Orta, quod Tutiam e cineribus cujus
dam arboris uri dicat: sed confitetur, hoc se auditu percepisse, itaque deceptus fallit ali OS. Nam fit ex terra quadam, Argillae instar glutinosia,quam Colligentes Indi,ollis in eam rem ex argilla, longe sortiori, quam in nostra patria, Confectis indunt, & aquam ad dentes , eam curiose baCUlis circumagitant, dein fornacibus in hunc usum effictis imia ponunt , &per ignem e sCCata omni aqua, dein terra hac Calcinata lateribus praeditactarum ollarum, demptis sordibus quae in fundo haerent,Tutiam lateribus assigam abradunt, quam arcis inclusam Venalem ferunt per totam Indiam, ejus enim usus est in depilatoriis apud hasce gentes, praesertim foeminis, dum se in balneis, vel fluviis lavant. In Persice autem Provincia, Rirmon dicta, hujus terrae argillaceae,ex qua Tutia coquitur,a Persis,& Armeniis mercatoribus, qui negotiandi Causit huc advehuntur, magnam copiam reperiri non semel audivi, qui etiam ut lucrum ex Tutia, quam Persica lingua Tot ah vocant, uberius faciant, eam distribuinat in lapidem Tut ah, & in pulverem ejus magis vilem, quam seorsim volentibus tum divendunt.
De Mallocho seu ligno Hloes, Calumbac Indis dicto. Fol. 6 .
LIgnum Aloes praeterquam quod in Insula Sumatra, directo in conspectu Iavaesita, nascatur: etiam frequens oritur, & Optimum in Champac, vicina Chinae regione, &in Chochin chi . AC quod cortice nudatum hinc in patriam feratatur, non ideo evenit, quod sine cortice crestat: sed quod saepe quasi uno trunco etiam diveris species virgultorum, &si irpium,temporis diuturnitate coalestant, haud secus quam in Benjuisera arbore fieri diximus: nam hoc mirum nobis videri non debet, cum stiamus,per artificium etiam diveris speciei arbores alienae speciei inseri. Caeterum hoc modo Incolae lignum Aloes, ab aliis virgultis & ligno separant. Truncos Aloes caesos deponunt in ripis fluviorum in Coeno & luto, ut diversi generis lignum carie con siimptum se a ligno Caiambac, seu Aloes separet, unde cortice C ambac Consi impro, qui tam oleosus non est , quam ipsim lignum, quod praeterea minuS teredinibus ac putre dini obnoxium est , tale, quale in ossicinis in patria, ad nos quoque defertur. Lignum hoc porro Aloes gustu plane aromaticum est & subamarum, unde forsan Aloes 1 men mutuatum est. Pulvis ejus ad strup. unius pondus simplus Cholerar prodest, Mordexi incolae vocant, & omnibus intestinorum assectibus frigidis, ventriculi medetur egregie. Tum tineas, &astarides puerorum essicaciter necat. Chinensibus porro & omnibus Mauris ethnicis in sacrificiis pro suffumigio est.
PAragrapho tertio auctor noster refert, pallidum & flavum Santalum, plurimum in
T)mor insula nati, de quo hoc porro memorabile CCrto accepi, e mercato ribus nostris, advehendi Santalini ligni gratia, eo commeantibus, In hac insulanasti febris continuae & ardentis quandam speciem, quae sit e Synochi putridae genere, cum delirio & mentis alienatione mira; durante namque exacerbatione, quae plerum que quatuor est horarum snam hoc obiter stiendum est, quamvis adapureXiam haee febris non perveniata tamen exasperationes stras habere, non secus ac tertianas c*nti nuas , ridiculas admodum actiones aegri edunt, id opificii, vel muneris imitantes, quo sani functi sunt ut latius in Method. medendi 1anea Indica &astantibus risumexcutiunt.
Tenentur quoque bulbino, & fame canina insatiabili, ut quicquid iis obtuleris, etiam
444쪽
foedum, sui mos est nauticis nostris sociis eo genere scurrilitatis delectari avidissime devorent: mira exasperationem Cam, Caetera sani, & mentis integrae. Hunc porro af fectum ortum situm trahere ex recens caesarum arborum Santali, Cortice viridi ncolae certo certius affirmant: nam cortex tum Virosi nescio quid expirat, & cerebro inimici, tum cito in corporibus cacochymis,&pejoris diaetae, ut sunt nauticorum nostrorum, tales effectus edit. Sed latius in praed. mea Meth. Antequam cedantur arbores Santali,cortice inciso CXploratur ab CXpertis odor nummaturae sint & tempestivae ad secandum. Auctor porro, Santalini fructus ait esse Cerasii agnitudine, baccas lauri non male referunt, nam CXsiccatas habui, & masticati pur pureo &morino colore inficiunt. Fructus hi avide comeduntur a Turdorum quadam specie, ut baccae Orni in patria, quOS denuo per alVUm CXCernenteS, arva & montes notavis arboribus Conserunt, ita ut quamvis tanto tempore tot millia arborum caesa sint a Lusitanis & nostris, tamen Sylvae nunquam deficiant.
Porro cum Auctor mentionem hic faciat unguenti ex Santali pulvere; Ego hujus coma positionis usum, in gratiam tironum Medicinae subjiciam, & primum hoc modo paratur. V. Santal. tenuissi moliti, florum Champoc, florum Mogori, ana m. I. his parum contus adde rad. Curcum. Unc. f. Camphor. q.s ad gratum Odorem: haec omnia in plano marmoreo lapide pistillo sibigunt, addendo sub finem olei nucis Indicae recentis,q. f Vng. formant in pultis consisto Hoc intingunt tam viri, quam mulieres Malaicae totatum corpus, & quamvis propter flaVum colorem, quem C Curcuma contraxit, primo aspectu foedum sit; tamen suavissimo & saluberrimo odore nares ferit. Prodest vexatis a Solis, vel etiam a febrili aestu, rigorem quoque in febribus tollit, & nimias vigilias arcet, impositum quoque regioni ventriculi choleram sistit, cor roborat. Qine latius in praed. Meth.
FEriuatur e Banda, Moluccarum insula, grandia vasa fictilia huc, perque reliquos
aliquando cum permissione Superiorum insularum circumjacentium tractus, plena Nucibus myristicis, aceto ac muria condita: nam sine permisiu nullo modo esserre licet, quod insulae Bandenses nostris armis subactae provincia Batavorum factae sint. Nuces has maceratas per diem unum, aut alterum, dein leviter excoctas, accli
Caeterum de Cortice nucis hujus condito hoc dictum sit, ac de nuce quoque ipsa, iis parcius in his locis esse utendum, quoniam oleosi, & pingues vapores ex es 1 ejus in cerebrum elati, obstructionem Ventriculis cerebri asserunt, ac inde somnolentiam, immo stuporem quendam Liniversis subjectis membris inferunt. Et quod majus est, ex nimio hujus Nucis usu aliquot periclitari vidi, qui amplius quam per diem naturalem sine sensu, & motu jacuere, tanquam Caro correpti, certissimo indicio Cerebrum, Muniversum nerVorum genus non leviter correptum fuisse. Praeterea incolae in Banda,& jam etiam nostrates, ex viridi cortice Nucis Myristicae pultem excoquunt non insuavem,quae ferme sapore resert istud ferculum, quod in patria conficitur ex pomis acidis coctis: sed qui ea pulte usi simi, ex fide mihi retulere, stuporis &somnificos jam dictos effectus edere.
Non tantum Piper provenit in Maiabar, ut Auctor, i o paragrapho, ait: sed maxima etiam quantitate nascitur in Regno Iava, praesertim in Bari tamensi proVin' Cia: Praeterea crescit abunde in Iambiensi Sumatrae tractu, qui peculiarem Re' em obtinet non subjectum imperio Regis Achinensis, qui potentissimus hujus insul*Tyrannus. Ex hac provincia ab amico Rege, nostrae naves quotannis bis terVe petunt Q d porro Oroaragrap. 11iol. 89, inquit, aceto & muria condiri piperis racem Virides, Verum est. Ac quia aliquoties repetendum erit, id conditurae genus Indi gς Herali
445쪽
HIST. NATURA L. MEDIC LIB. IV. q;
nerali vocabulo Achar vocant. Ac tali modo Condiuntur etiam ZinZiber viride, ra. dices Galangar, Caryophyllorum racemi. HOC modo etiam saliunt Cucumeres juventaculos , quos Agurcas Lusitani VOCant; pr. aeterea Mangas, addito Caepe, Allio , & Portato. Et certe in his locis, ad Orexin excitandam, & Ciborum concoctionem, nihil sanius reperiri potest. Cum propter acris inho C climate calorem simul ac humiditatem,siibjectae Capiti partes, ut sunt Pulmones praecipue, & Ventriculus, assiduis Catarrhis infestentur: ad hunc usum Genista quoque hic crescens & Cappares e Persia,& Surate, adferuntur huc. Autor porro, hujus Capitis parsi. I 2, refert ridiculam Indorum de Piperis qualitate opinionem , quam etiam a Vani Confirmant, nimirum quod frigidum sit Piper, credo, forte ea ratione, qua quondam quidam perversi Sophista argumentabantur, ignem frigidum, & nivem seu glaciem, Calidam esse, vel ut Hyperbolice ala,Pe- mirabilestius adurit: Contra MOS tamen, bene monet Aristoteles,non esse disputandum, nisisola experientia; nisi forte Vellent, nimio ejus usu, Calorem nativum dissipari, & de
bilem inde reddi: asst illi scredo tam alte non philosephantur.
C φρίω C- in armorationibus ad hoc Cap. fol. 119, refert, Solere Indos foliis
hujus palmae inscribere literas suas; immo, quod vero propius, literas hisce foliis oblongis insculpunt stylo ferreo, atque id adeo artificiose faciunt, ut vel elegan tissimum scriptorem e nostris longo intervallo post se relinquant, M tam emendare characteres suos Indi Arabicis autem utuntur) hisce foliis imprimunt, ut subirasci mihi aliquoties contingat nostris Europaeis, & praesertim nostrae Nationi; quae ferme nil nisi sua admirantur, & has Nationes, Barbaras vocitant, Cum multo significantius paucis characteribus, more Laconum, animi sui sensium exprimere queant, quam nostri longis periodis, & verborum farragine inutili. Praeterea quamvis Regum in Iava vi deatur Tyrannicum imperium: tamen id ita pro Conditione gentis silete politice gerunt, ut aliquis, cui non cornea fibra est, neque de genere est Arcadici pecoris, hic latis cito addiscere queat, compendiosam politices viam esse, Regibus, bene imperare;&subditis, melius obedire.
P Raeter usus excellentes, quos praestat in Medicina Calamus aromaticus,hoc Cap. descriptus, etiam Malaicis mulieribus in culina inservit, in condiendis pisci bus, & carnibus elixis, cum radicibus ZinZiberis recentis, radice Curcumae, MGalangae, & reliquis Aromatis; &sic cibis odorem, & saporem suavem conciliat, & concoctioni ventriculum, & intestina apta efficit. Caeterum, ut hoc parergως dicam, hae nationes, quantumVis nostris Barbarae Vocatae, Polonos, & Germanos in condiendis piscibus superant, qui tamen hic palmam sibi vendicare non erubescunt. Caeterum Auctor ait, Calamum aromaticum,nec Galangant,nec Acorum esse;bene quidem cum Acorus, & Galanga quantum ad solia,potius ad Gladioli species debeant referri, SE Calamus aromaticus sit Gladioli species.
N Ardus Indic in Iava, magna quantitiae, crescit, ejusdem in culina apud Iava
nos usus est, qui Calami aromatici, & Iunci Odorati: nimirum in condiendisjusculis piscium, carnium elixarum. Plantam Nardi viridem hactenus non vidi,
446쪽
vidi, quod in montibus circiter 14 Leucas ab Urbe BataVia crescat, & eo propter praedones Iavanos, & Tigrides, exCurrere non au demus. nos, non seCus ac Calen dulae flores exsiccatos in patria, Nardum infundimus in aceto , ω dein Syriapum quo que inde conficimus adversiis frigidos viscerum affectus, Hepatis nimirum, Lienis, &Mesenterii obs ructiones, quae postremae adeo frequentes sunt, ut hinc misere multi ex tabescant & marasino moriantur, sine dolore tamen, & pauco sensu, de quo latiti; in Method. Med. mea. ACctum porro , dc Syrupum hunc Nardinum, scerto mihi constadad morsus venenatorum, ut Serpentium, Scolopendrarum, SCOrpionum, & similium valere imposita, vel intus sumpta: quod experimento Comperi, praecipue in uno, qui morsus erat a serpente quodam, quem Lusitani Cobra de Capello Vocant, atque hisu, morsus adeo venenatus, hi t certe Lusitani hunc Regulum seu Basiliscum esse putent, sed de eo aliquid inferius dicemus. Sequenti cap. de Iunco odorato nihil addo, quam quod Autor fallatur, qui dicat, Iunci odorati nullum alium este usum apud Indos, quam sitbsternendis equorum cubili bus, cum etiam eo in culina ad Condiendos cibos, ut Calamo aromatico, Indi utantur, quapropter etiam, quamvis in sylvis Copiose crescat, studiose a mulieribus Malaicis in hortis colitur, tum quoque ad lavacra, fomenta, insessiones, Utilissimus est; ut 55 ad omnes muliebres affectus. & cum sit graminis species, simplicisque,& vulgaris Grami
nis usus, in multis tantopere commendetur, quis neget, Gramen hoc plane aromaticum vires longe excellentiores possidere.
AVtor hoc Capite tantum unicum genus Costi esse asserit, quod & ego assirmo:
nam vetustiores MediCi, sua tria Costi genera distinxere magis a carie, devetustate corrupta,q iam a Costo. Costi porro radices huc e Cambo tria plenis saccis adferuntur, Cum plurihaus ejus usus sit in medicamentis apud omnes Indos, & Chianensies praecipue. Caeterum Costus vulgato Vocabulo inter mercatores Indos Pucho, Chaneniunus Posioch, vocatur. Notas Omnes haec Costus habet, cum ea, quae hoc Cap. describitur. Cum ego primum radicem Costi viderem, putavi esse Hellebori albi radicem, & nisi me odor monuisset, in ea opinione adhuc liaesistem, quia Costi radice per medium secta, tot initia fibrarum, quot in Hellebori radice, reperies: Adulterari porro radicem hanc, ut Autor ait, non Credo : nam vidi ego integrum Pico quod pondus Centum, & viginti m , in auctione decem realibus distribui. Autor sequenti cap. X. 111, de Radice Chinae, multas & veras laudes refert. Quibus ego hoc tantum addo: quod haec radix non tantum ad assectus Venereos utilis sit: sed & ad omnes Chronicos morbos, qui hic communiter grassantur, ut sunt Ca-chexia, Leucophlegmatia, Hydrops, denique Paralyseos ea species, quam Beriberi an Meth. mea Indica Medendi vocari dixi, ad quam curiosum remitto, quod in meipso, dum molestissimo hoc malo per quatuor menses decumberem, C mertus sum, cum an te Mus usum neque pedes, neque brachia,commode movere posiem, quod & in pluri mis aliis experientia didici.
AIt hoc Capite Autor, Lignum Colubrinum valere adversus circuitus febrium
intermittentium; hoc verum esse non semel eYperientia didici, praecipuCin Tymorensibus febribus cum delirio, & saepe phrenitide, conjunctis, de qui' bus, & de earum cura, alibi. Lignum Colubrinum hoc vehementer densium est, &, si quando Indi velint eo uti, fricant fortiter cum aqua in marmoreo lapide, & friabilocum sit, teritur facile, ac sic cum aqua aut alio liquore aegro exhibent, gustu est lon' ge amariore, quam lignum Aloes; valet quoque ad tineas, lumbricos, oc ascaride , ω
potenter ictibus venenatorum animalium resistit.
447쪽
HIST. NATURA L. & MEDIC. LIB. IV. 47
paragrapho porro tertio, mentio fit Serpentis cujusdam, quem Lusitani Cobra de cape D voeant; hi Serpentes, cum irritati sunt, duas bullas in cervice erigunt flavo colore, quales Ranae istae palustres comantes, in temporibus attollunt, & hae bullae forsan co ronae speciern Autori fecere. Caeterum serpens non multo crassior esst digito minimo auriculari humano, in tergo Colore est: nigro : in ventre scede flavo. Quod 3 paragr. dicitur de pugna Viverrae cum hoc Serpente, non adeo dis num est, cum ego tapius a Felibus occisos viderim, sed nunquam de Carnibus eorum gu clant, cum reliquos Serpentes, praesertim aquaticos, avide devorent. Signo inter Caetera evidenti, quam Virosum sit hoc insectum. Vidi enim Maurum quoddam Arian dineti genus caedentem, quod Eottari Indi vocant, & eo omnia ligant, ut apud nos hoc senibus fit, quoruna vicem stipplet, & dum imprudens unum Serpentibus his laedit, ab eo morsu in musculo pollicis est: petitus, vestigio vix CXstante, & cum, ne VCRC- num altius serperet, brachium ipsi arctissime ligaretur,& ille prae dolore vinculum laxari obnixe oraret, hoc facto statim miser expiravit, corpore foedum in modum intumescente, tanta erat Vis Veneni ad cor momento penetrantiS.
PAragr. Secundo hujus Cap. Autor ait, Lapides Bezahar paleam,vel quid tale,intus
habere, quod nunquam fallit,nisi in adulterinis,&,si superficiali tunica abrasa,noia succedat alter Orbis, Caeparum modo, donec ad paleam istana deventum sit, fictitius es: lapis procul dubio Aed sequenti modo ejus adulterium melius percipitur. Si lapidem frices pauca calce, &, si in loco fricato puniceus Color appareat, Constat Ve rum esse, & genuinum: secundo,si ponderatum accurate lapidem conjicias in pelvim aqua repletam,ta post duas aut tres horas eundem eXimas δί rursus ponderes, ac nihil de priori pondere aut perdiderit, aut eo gravior factus fuerit, verus est lapis Bogahar: verum si calce siricatus rimam ducat, aut si aquae eXemptus, de pondere amiserit, vel eo auctus fuerit, falsiim & adulterinum esse, audacter dicito. Paragr. 6. Garcias inquit, lapidem hunc non lum generari in Persia, sed etiam in aliis commemoratis locis: sed quoniam nullus, quod sciam, ante me Verum etymon hujus lapidis edidit, nec quomodo , aut ex quo, generetur; pauciS alis Cultate rem. Persis igitur hunc lapidem vocant Pa-rahar, composito vocabulo CX Pa & Zahar, quorum prius significat contra , & secundum Oenenum nominatur, ac si Graeco vocabulo antidoton dixeris; perspicitur quam fallax sit ista Etymologia, quia Parar, vel Bazar, lapidem hunc dictum volunt, cum nullus unquam eum venalem in foro Viderit. Na scitur hoc porro modo lapis Barar in Persia, ut ab Armenis, & Persis mercatoribus fide dignis certo accepi. Est locus in Persia Stabanon dictus, trium dierum itinere supra Laram civitatem Celebre in Persa Emporium, in cujus campis nascitur herba quaedam Croco, & Hermoda lis admodum similis, ubi Caprarum Copia pascitur, in quarum ventriculis ex esu hujus herbulae hi lapides concrcscunt, qui apud Reges Persite in tanto pretio simi supra reliquos, qui in aliis locis gignuntur, ut magnus Xaabes, Imperatorum Persarum ultimuS, mortuus anno , inibi vigiles locaverit, ut omnes istos lapides Bazahar qui Certum pondus excederent, sibi vendicarent: Itaque, quod causa materialis hujus lapidis, sit causa stipi a dicta, non solum Armeni, & Persis mercatores mihi retulere: sed idem ferme affirmat P. Texetra, Lusitanus, in tractatu suo eleganti,
quem Hispanica lingua conscripsit, de rebus gestis Regum Persiae, qui inquit, insulam
quandam esse inter insulam, & terram continentem Chormandet, quae a Lusitanis Issa de Vacas vocata squod insulam vaccarum sonat) nostris naucleris etiam optime nota, in qua etiam nascitur Copia praedictorum lapidum, quam ob causam etiam ibi multae caprae pascuntur. Atque idem autor ait, quod amao 1 F 8 s, hanc insulam maxima & horribilis inundatio invasisset, & etiam totam Continentem terram Chorman det, ita ut haec insula tota submersa fuerit, quaeque servari inde Caprae poterant, alio
translatae, desierunt gignere istos lapides, quod praedicta herba ibi non cresceret: sed
elapsis paucis annis, cum insula salsugine maris liberata, rursus hanc herbam produce re caprae ejusmodi,iterum eo translatae,lapides hos,ut ante,produxere. Haec mihi vobiS
448쪽
communicare visum est, quoniam S mercatores nostri, & Angli, idem certo confir mant. Caeterum quantum ad hyperbolicas hujus lapidis Virtutes,& facultates porten rosas, non tantas in eo mille experientiis edoctus inveni, alioqui etiam natura non pronus superstitiosas medicamentorum facultates facile admittere, nisi experientia id
verum invenerim. Q oque id magis credatis, lapides hi miseris Hircis,& Capris, tam molesti si int, quam hominibus lapides vesicae, & renum. Caprae ista non absimile; valde sunt Capris Europaeis, nisi quod habeant erecta longiora Cornua, & quaedam ex iis versicolore sunt pelle, ut Tigrides pulchro aspectu Pales duas in arCe Batavia no stra quotidie videmus , itaque hae Caprae prout magnum lapidem, aut parVUm gerunt, unumque, aut plures, eo molestius, vel citius incedunt, quod astutissimis Armenis,& Persis per bene notum est. Porro vidi & lapides Paetahar natos in ventriculis Simio rum , qui teretes sunt, & longitudinem digiti aliquando excedunt, qui praestantissi
Apis istis Mahacensis, cuius autor hic transitorio meminit,in memoriam mihi re
vocat alterum lapidem quendam genitum in Felle Porcorum, aut etiam Ventriculis Hystii cum, oblongis pinnis praeditorum, quem Lusitani propterea Pledra, de Puerco vocant, mollis, &pinguis est attactu, ac si saponem Hispanicum tractes. ego duos domi habeo, unum parvulum ex Hystrice, alterum ex Apro, eXCisum. Infunditi ir hic lapis in vino adversus Choleram , quam Mordeaei Insilini vocant, & hic tantopere timetur, quam pestis in Hollandia, utpote quae hominem aliquando soleat occidere paucissimis horis: Praegnantibus tamen hic lapis non bene datur: nam abortum provocare adeo certum est, ut foeminae Malaicae mihi retulerint, ut si quando
monstitia eorum purgatio non bene procedat, si saltem hunc lapidem manu gestini juvamentum se inde sentire. Sed profecto mihi consideranti judicium humanum de omnibus hisce concretis lapidibus in ventribns, & cavitatibus animalium rationis expertium, ridiculum mihi videtur, lapidem Concretum in vesica humana, & siepe e renibus elapsum, & per penem redditum,in nullo prctio haberi, cum homo non tantum sit animal longe nobilissimum, & qui delicatissimis cibis vescatur, & certe quod dixi, de circulis istis instar caeparum in lapide Parahar repertis, similes circuitus & orbes in lapide humano videre est. Et ut propius ad externam superficiem pervenias, ut lapides Buzahar, friabilior, & mollior est, donec ad parvum nucleum circulis his inclusum pervenias, qui rubro sito colore non obscure lapidis originem e renibus esse ostendit. Nil porro de his lapidibus addo, ne videar eos elevare, & lithotom0S
monere, ut vel cum periculo plures mortales secent. Hoc Certe compertum habeo, lapidem in vesica hominis repertum, urinam δί sudores probe ciere, quod tempore ingentis illius pestis, quae anno 162 , & a S, Leydam patriam meam, & reliquas Hollandiae civitates, miserandum in modum vastabat, in penuria lapidis Bas artici nos exhibuisse memini, & sudorificum ausim dicere) melius, & excellentius invenisse, cum admixta Theriaca, aut Mithridatio, cum olei Succini, aut Iuniperi guttis aliquot.
449쪽
In Lib. II. Garciae ab Orta, De Planta quadam
INDICA, I A C. B O N T. Animadversio.
QVod haec arbuscida noctu flores expandat, inde eam Lusitani Armor da Notievocant, copiose in Iava flosculos sitos albos profert, qlios servi venales in urbem ferunt, faciendis corollis, & intertexendis capillis mulierum Malai
Par. 6, Auctor mentionem facit florum Fulis Mogori dictorum: hi flores in arbustis crescunt non ineptis texendis sepibus, humanam altitudinem vix hoc arbustum CXCe dit , flores quoque albos sert odore gratissimo , & aspecta longe pulcherrimo. Stilla ticius porro liquor ex floribus arboris tristis , & hac arbuscula, igne elicitur, qui Cordialis admodum esst , quocirca ad Lipothymias, quae in febribus continuis, Cholera,& Dysenteria, crebro accidere solent, summum adjumentum praestant. Paragr. 7, Autor mentionem facit florum sibi Champe dictorum , Iavani autem cum arbore eos vosiant. Arbor est mali Persici folio, sed crassiori paulo. Flores porro colore inter sese variant: tiam alii sunt e colore viridi dilutioris, ut potius primo aspectu ab arbore avulsi, fasciculum soliorum mentiantur: sed pediculi intus in calyce, quales ferme in rosis, flores esse declarant. Sunt & hujus arboris flores, alii colore aureo subflauo quem colorem nostri Oragne vocant uterque flos aeque est Odoratus admodum, Verum Caput gravat, non secus ac Camphorae odor insuetis gravis est. Indos quoque autor ait bonis odoribus esse deditos. Vt &reliqui, qui Mahumetis sectam sequuntur Omnes, ita ut nunquam ferme mulierem Indicam in publicum prodire videas, quam cum hisce floribus, capiti vel capillo ut dixi impositis, ut gratiores maritis, Vel saepe, amatoribus, suis occurrant. F 1 S L I B R I A E T ILE
450쪽
De Quadrupedibus , Avibus , & Piscibus.
nova fertilibus progignat Semina Terris, Et quidquid pandat divite Iava sinu:
Et queis micinum natitetur Piscibis AEquor: Vacuum pennis Aera pulset Avis: Et quis siquamiferis proserpat in orbibus Angu s: Densa Feras umbra quas quoque Stisa tegat. Hesperidum m pulcros et is contemplarier Hortos ξMe lege, electo Codice doctus abi. C A P V T I.
Arcias ab Orta, Medicus Proregis Goensis, Lib. I. Aroma. tum , cap. 68 , confitetur, se nunquam conspexisse Rhinocerotem. Ego eum vel millies vidi, tam cayea inclusim, quam aliquando in silvis ad pasturam euntem : Q uantum igitur in me est, hoc animal ad vivum hic describam, ut pictorum error eluceat, qui illud scutatum, & squamis obsitum, ob oculos ponunt. Cute est e nigro cinericea , qualis color etiam conspicitur in Elephantis, & Bubalis Indicis: glabro es: corpore , vel paucissimis pilis obsito : cutis porro rugosa plane est, &plicis silerinducta, quae scuta clypeos istos mentiuntur, quos ipsi pictores assingunt, sed revera pellis eorum, ut aliorum animalium, non est discreta, sed conti nua ; Corium autem tam crassiam est, ut machaera Iaponica illud vix dissecare quis Valeat. Rostro est Suillo , non tamen tam obtuse, sed acutiore, & super foraminibus narium, id tam famosum Cornu conspicitur, unde lingua Graeca etiam haec Bellua nomen sbrtitur. Colore id Cornu plerumque est nigro, sepe cinericeo, aliquando, licorrarius, albo, quod etiam multo carius, quam reliqua, venditur. Magnitudine Rhinoceros & corporis mole facile Elephantem aequat, sed pedibus brevioribus non tam conspicuum animal ostendunt. Ioad naturam Rhinocerotis,innoxium est, nisi lacessitum; sed tum crudelissimum est, non solum in ipsos qui eum Osfendunt , sed in quaeque obvia, arbores totas prosternendo cum ingenti fragore: quod scite Martialis expressit lib. I. Epigramm. 22, hisce versibus:
Sollicitani paυidi dum Rhinocerota magistri, Seque diu magna colligit ira ferae , Deserabantur promissi praelia Martis ,
Sed tamen is rediit cognitin ante furor; Namq e gra vem gemino Cornu sc extulit Hrsum,