장음표시 사용
41쪽
essentiam ab immortalitate Dei diuersam, sed ea ratio immortalitatis , priori, non item immort litas respectu immutabilitatis Causa actualis, ea est quae prodicit est chum rea liter a se distinctum, ut ignis calorem. Hacque duplex est; n. causa per se . & per accidens.
DE CAUSA, ΕΤ EFFECTIBVS. PER ACCIDENS.CΑV S A per accidens, dicitur quae minus ido
nea est effectui producendo, ut si musicus aedificet. Haec aue abusive dicituν causa. v. Quae producit essectum praeter intentionem. T uncque est fortu a v, casus. Fortuna,dicitur causa rationalis aliquid producens praeter intentionem. Defluitur,causa per accidens eorum quae rarbcontingunt in ijs quae fiunt ex electione , ut is qui volens occidere inimicum aperuit vomicam insanabilem, eique restituit sanitatem. Casus, est causa rationis expers aliquid prod cens praeter intentionem. Desinisur, causa per accidens eorum quae rarbcontingunt In ijs quae fiunt absque electione, visi penicilluspra indignatione proiectus a picto respumam σqNi furentis exaret , quam ipse pilior sca industria
Raritas effectuum aestimatur ratione circonstantiarum , quod scilicet positis talibus circonstantijs, xix talis effectus accidat. Non ratione temporis.
Nam licet Eclreses Lunae raro contingant ratio
42쪽
ne temporis, non dicuntur cassiales, aut fortuitae
q. positis iisdem caussis, de dispositionibus temper
Ue prima nihil fortuito euenit nihil temere ex eius incina prodit. Nihil etenim est quod non praemia dear ct ad quod non concurrat. Effectus casuales,& sortuiti dicuntur quoque caiasin, ct fortuna sic mors improuisa, dicitur miserabilis casus. Monstrum a monstrando dicitur, quod prae admi-xatione soleat monstrari. Vocatur quoque prodigium quod natura non sit illius prodiga Desinit Gopus naturae insigniter deflectensa re- constitutione secundum speciem ; visi homo na
catur caprinis pedibus. Peccatagrauiter deflectentia a recta ratione, analogice dicuntur monstra in moribus ; ut est opera notabiliteraberrantia a regulis artis monstra qπο ΤΜc nun
Fatum, a fando derivatur; quasi fato si re,quod quis determinate praefatus est.. Iuxta illudfemeida ovit gemper Iaret. Stoicis, est vis ineluctabiliter adstringens causas ad suos effectus, etiam Deum ipsum.
Astrologis, est connexio causarum efficaciam trahens ex constellationibus syderum , virtutibusque Planetarum , quae creaturas omnes ineluctabili tecmoueat, ipsam quoque hominum voluntatem. Proprie , est ordo causarum unde certa sequitur euentorum series..etio, est rebus mobilibus inhaerens dispositio qua diuina prouidentia i suis quaeque nectie Ordi-
43쪽
nibus; attingit quippe, afine ad emortiteris di ponit omnia suauiter , res necessarias necessarib , Iiberas, libere,&indifferentes indifferenter mouendo; nihil enim nisi secundum naturam facit, is a quo est omnis numerus & ordo naturae; qui omnia iareumero, pondere, O mesura operatur.
DE CAUSA PER SE.CA V s A per se, est ea quae producit effectam
ad quem producendum a natura ordinatur; vc quercus, glandem I v. quem producere intendidui architectus; domum. Usue,v. Interna, quae est in effectu tanquam pars; ut hominis. anima. v. Externa quae est extra effectum quem prodiae eit; ut architectus extra domum.
V Materialis Interna duplex Formalis.. ,Π' e Finalis. Externa triplex l Eficiens . Exemplaris.
FINIS mouet opificem; quo bet enim agitati
cuius boni gratia , opifex determinatur ab exemplari ad certam formam quae in materia recipitur. Quamobrem recte finis dicitur causa causarum. Definitur, id cuius gratia fit , v. est aliquid. Vt commoda habitatio cuiusgratia D, es Domu . Multiplex est, π.I. Rnis operantis is quem sibi proponit agens ut honor respectu Philosophia.
44쪽
a. Fιnis opcris, est is ad quem opus natura sua terudit; videatitudo nostra naturalis in Philosophia. aras proximus est qui immediate obtinetur ; vavi praelium respectu exercitus oriunati. 4. Remotus, est is qui mediante alio comparatur1 ut victoria mediante praelio. s. Finis cui, est subiectum in cuius commodum cedit aliquod bonum; ut homo respectu Philosophia. c. Finis cuius gratidis est bonum quod appetitur alicui ab aliquo; sistudium quod appetiturdiscipuli a praeceptor . 7. Finis quo, est possessio boni, ut inuentio veritatis in Philosophia. Causalitas finis, est amor, & vocatur motis metaphorica.
Si finis est absens, ea motio est Allectio agentis as'e , est impulsio ad media; si sit praesens, est delectatio, ct quies insinepossesso. Nam finis p .sanitas
absens, attrahit , praesens retinet. Medium est id quo utimur ad finem comparaadum , ut studium ad scientia rideptionem.
DE CAUSA EFFICIENTE.LA, dicitur qua fit effectus; visabera quo sit c
thedra. Describitur, primum principium mutationis, de quietationis. n. ordine executionis. Ea causa est multiplex. p. r. Guoca quae producit effectum eiusdem secum ' .. rationis; ut equus, equum. a. AEqui Voca, quae producit effectum diuersae a se rationis; ut equus, mulum.
- P si RA, est quae per se, aut virtute a se diffusa
45쪽
producit effectum ; ut ignis calorem. . Moralis, est quae interpositione alterius, mism agentis rationalis 'producit effectum; ut qui '' imperio, hortatione, et . precibus mouet aliquem ad operandum. Hinc motio est Physica ad quam necessario sequitur effectiis ;calefactio, respe is caloris. v. Moralis ad quam libere producitur essectus; ve' . motio per gratiam. s. Causa princeps, est ea quae propria aut horitate,
f. nomine, id est de Ion cho producit effectum ;ω sol lumen. 6. Instrumentaria, quae virtute causae principis effectum attingit 3 ut penicillus imaginem. 6. Instrumentum, est causae principis adiumen-tum; ita dictum, quod instruat opificem ad operandum. Estque triplex n.
supernaturale ν quod in- gratia baptismus
naturale seruit ad in natura i ut calor
ortisci ais t opera artis , penicillus
Instrumentum iterum est. v. Coniunctum quod nullius est efficaciae nisi vn tuin causae principi; ut manus, hominι. v . Separatum, quod seiunctum inseruit causae principi ; ut glans , quercui. M p . . a ; est ea quae cum una st diuersos specietis effectus producere potest ; ut sol, aurum, geninris
l. in iu--s, particularis, est ea quae certo effectui addicta est; ut uua , vitibus.
s. Toralli,est ea quae par est secundum se producem
46쪽
do id omne quod est in effectu; ut1ol resp. Iuminis.1 o. P artialis , quae seorsim non sussicit effectui pro ducendo; ut index, respectu horologiis P mna, est quae immota manens dat cuncta moueri. f. quae est independens, nullamque lapponitante se causam; nam est ea a qua , in quo , ε. qma sunt omnia ; ut solus Deus. Triplex est eius operatio ad extra sp. creatio. Conseruatio, L. continuata rei productio. Concursus, id est simultaneus eius cum creaturis agentibus influxus. M.r aes m MD movet Idiae susI Z. SecundaJst quae mota moue id quae indiget in- suxu primae vi operetur; qualis est qucuis creatura. 6atitas causae efficientis, est actio.
DE CAUSA EXEMPLARI. AEA, definitur, id ad cuius similitudinem aliquid
fit ex intentione agentis; ut vultus Regis ad cuius similitudinem fit tabella ex intentione pictoris. Imago, est id quod sit ad similitudinem alterius ex intentione agentis, ut statua Henrici magni. Exemplar, est I. Naturale s. forma quam effectus imitatur ex intentione agentis determinati ad finem; ut ignis producens respech ignis producti, non item exempta. a. Dianoeticum est forma quam effectus imita tur ex intentione agentis determinantis sibi finem; estque. Externum, quod est extra artisieem;vt caracteres defcrapti quos tyro nititur imitari. Internum, quod est intra artificem; ut imago d
47쪽
me proprie vocatur idea. Mare quidam recentiores, Dialectica expertes, dum in libris quosde Logicί scribunt, quibus ignarum vulus, quod omni, f. potius nullo circunfertur Vento dcctrinae, deluduntideas cum operationibus men
imitatio, est id quo aliquid assimilatur; vel aliud. assimilare conatur, uare duplex est; n. activa, & passiva. Causalitas causae exemplaris, est imitatio passiiug., qua Uchibetur. Agen1 imitarione Iua, exemiar imitatione sui eff/ m producit.
EA est triplex; p. in qua, ex qua, circa quam Causa materialis in qua quae subiectum simpliciter appellatur) est ea in qua forma recipitur,
xt antellectus resp. frientiae. Causa materialis ex qua est. I. v. Compositionis quae simpliciter materia appellatur ) est ea ex qua aliquid componitur, Vtar gentum respect. Calicis. a. v. Eductionis , s. ex qua serma substantialis, educitur; ut glans ex qua ni quercuS. Aut serma accidentalis ; ut marmor, ex quo educitur Rura. Formam educi, est eam produci , ct eo eruari subiecto agentis actionem sustentante; sic figura Iouis
producitur, ct conseruatur concurrente marmore ex
quo sit. . Lausalitas materiae est receptio sormae in sesiisa
48쪽
cha; ut recepti anima in corpore. Causa ma talis circa quam , vocatur obiectum
OBIECTUM , est id circa quod facultas, v
habitus sua operatione versari potest ri
s domus c architectura, ct ad catio is
Vnde obiectum disciplinae , est id quod ciplina
cognoscendum objicitur aut proponitur. Estque I. Obiectum per accidens, quod propter aliud con rideratur; ut vitium in Morali propter virtutem. a. v. Obiectum perse , f. id quod sui gratia consideratur; estque totale, v. partiale. tale, L. adaequatum , id est quod nec Iat lux nec angustius patet quam disciplina. Estque dupl- n. a. Obiectum communitatis, quod praedicatur ii recto de omnibus quae sunt in disciplina, ut Ens Lagicum in Logitat, Nulliusque est usus in scientiis. a. Obiectum attributionis, L adaequationis quod in recto de speciebus, in obliquo autem de caeteria quae in disciplina tractantur, praedicatur. Desinitur id quod primis per se consideratur Meuius gratia caetera tractantur . p. corpus visana bile in Medicina. Vnde a quιbusdam ωoeatur res tractanda. Tres sunt potissimae illius assectiones. n. quodes: biv Vnum, falsςmynitate analogica iuvat sik
49쪽
quidem , scientia unim est obiecti q. habet unItatem . quo habet essentiam : at habet ellentiam ab obiecto; scientia , quippe, specificatur ab obiecto. a. Omnia ad Ipsum reuocentur , ut princip/adpe cies, d proprietates. 3. Distinguat disciplinam citius cst obiectum a cete
teris. Sic operationes mentis p r regulas bene disserendi ad veritatem diri endae,seunt obiecitum adaquatum Dia lectica ; q. omnia qua in ipsa considerantur ad eas re-
I. ut Principia, p. genus, disserentias subiectum, attributum; maior, minor, medius terminus , ct . a. v. Species 3 v. g. apprehensio, iudicium, dij
3. Aut proprietates , n. veritas, certitudo, eu dentia oecis
OBIECTUM partiale, est pars obiecti totalis.'hacq. v. est , si biectiva Sin Rhe- essentialis c vispersuadet toraca. Pari subiectiva est species nobilissima obiecti totalis; haecque olicitur, obiectum primarium IUt Dem;
v. minus nobilis, diciturq ; obiectum secundarium; ut Angelus in Metaphysica. Perperam obiectum, cumsubiecto ; secundarium cum obiecto per accidens confunditur. Nam Veritas est obiectum Philolophiae, non eius subiectum, Angelus est obiectum secundarium Metaphysicae, nec est eius obiectum per accidςns; q. in ea per se
50쪽
pars egentiaks est. v. obiectum materiale, L quod est commune pluribus disciplinisivi operatio mentis Logicae, Morali, Phy sicae. Hocque est proximum, quod immellita spectatura disciplina, ut oratio in Rhetorica. v. remotum , quod alio mediante attingitur, ut res ominnes in R hetori HL 2. v. Obiectum formale, est ratio sub qua consideratur obiectum materialem disciplina, ut congruitas orationis in Grammatica. In practicis dicitur quoque ratio quam disciplina introducere nititur in obiectumsuum materiale. v t figura in marmor, resp. statuariae. obiectum formale designatur his particulis, et in quantum, quatenus orc. Ac Phy siea c spectat corpus; e Naturale δ Mathematicari ut, quatenur, c Mensurabile M Medicina c &c. ' c Sanabile.
DE CAUSA FORMA LI. CAUSA formatis proprie, est ea perquam res
est id quod est, & a caeteris distinguitur; est enim principium constitutivum rei in se, & distin- aluum illius 1 caeteris. Sic si Flum fauis, elui statuam e In se constituit g dispositiopartium domus, domu. R & a caeteris din' anima rationalis, hominem. c stinguit.