장음표시 사용
41쪽
Pal. Iates ex terrea mutira plumas progigna; . p. I.
I uniuersas plantas ex terrea, ' aquea missura gigni , ac iuxta varias locorum qualitates, eisdem misturis quibus producuntur vesci, authoribtate, ratione, & experientia demonstrabimus, Sole nitidius erit argumentum,plantas e vernaculis locis suas temperaturas nancisci, ors primum e veterum in natura procerum virorum sententijs. Anaxagoras Claromenius ad Lechinonem scribens,lerram plantarum esse matrem, solem vero patrem dixit. Theophrastus ait Anaxagoram referre,aerem omnium setabna continere, quibus cum imbre una delatis, omnia gigni asseuerauit. Diogenem ex aqua putrefaciente, &misturam quandam cum terra capessente plantas nasci existimasse; sed Cleo demum non plantas solum, sed animalia es missura illa nasci,&quanto e turbidioribus, algentioribusq; tanto amplius animalium natus a priuari Sed is liscquodam odo a sensu remota dixit, conspeeta vero esse, imbres putredines quasdam,mutationesq; humi facere, & cum humor alte descederit,plantas ea ratione genitas nutriuri, augeri posse, Sole feruefaciente, ac exiccante, quemadmodum & animalium g nerationem confici maior fere pars authorum confirmat. Et terra agitata semper 1llius loci familiaria producere In Creta Insula quocuno; loco terram mouerit quispiam, nisi seratur alia, cupressum gigni, protinusq. emicare: di in semimadefactis segetibus si
submoueantur, tribulum e&urgere. Sic laser in Lybia exortum imbre picoso quodam, crassoq; compluto; sed quae annua, herbaceaq; natura facilius exeunt. Plinius aquas ecceto cadentes omnium terra nascentium causas esse dixit, prorsus mirabili natura. Ha-vienus de veterum placitis. Ipse enim semper consonum veritati existimaui quod e terra tam plantae, quam aliqua animalia nascerentur,propterea quod inest in terra humidum, in humore spiritus, in uniuersum calor animalis, ut sint lo uis omnia picna.Ob id absq; pra existente seminio, sine ullo hominum opere, ut diuersi terrarum tractus sic
co, sole, situ, alijsq; constitutionibus diuers sunt, ita quoq; diuersas plantas,& diuer iis insignita qualitatibus produxerunt. Eiusmodi enim solet esse corporis habitus, cimiusmodi humores, quibus nutrimur, talesq; succi gignuntur, qualia sunt alimenta,quihus vescimur. Id mihi animum submouit experimentum, quod quum e profundissimis aedium sundamentis egestam humum convasassem ut omnis obiecti seminis suspicio tolleretur) atq; sub dio esposuissem aeditissimis locis, ne alivde ventus semina exportasset, non multis post elapsis diebus, e varijs terrae qualitatibus in quasilis varia herbam genera exorta sunt, sed neapolitano solo, coeloq; familiaria : nam alia argilla, alia pus, Dis puteolanus, alia contritus lapillus, vel tophus produxit, sc unaquaq; terra pro sua qualitate eiusde qualitatis stirpes produxili tophacea cnim tetra asphalti te trifoliu pro duxit , unde mons Neapoli imminens tophaceus a Galeno tritolinus dictus est, ex huius trifoli; copia. Sic urticas, rubos, mercuriales, &s milia. sic etiam passim xidemus in terrae ageribus e puteis erutis, aeriq: expositis, quod sponte nascentes herbae sum fracutem amiciant, & amoeno virore decorent. Sed quid longius evagandum, si haec sacrarum testimonio literarum clara sunt Θ inquid Moses, quod ubi Deus terram creave rit, Sab aquis diuiseriti Producat, iussit, terra herbam virentem, quae ferat se eo iu'xta genus sirum, cuius semen sit in semetipso super terram . Sic protulit terra herbam Virentem, A facientem semen iuxta genus suum, lignumq: faciens fructum , ct babςΠ' unumquodq; semen iuxta speciem suam, quasi diceret, quod eum Deus terram cre ibi et, cunctaq; eius loca varijs qualitatibus insignivisset, munifico sitae omnipotentiae tu Σu unaquaq; orbis pars iudita suas qualitates herba; pro duesit. Tunc nivosa montium
42쪽
Lybia odorata aromata misi. Iudaea Syriae una balsamum, Cyrenae laserpitium, sabaei
thus, Arabia myrrham, casam, & cinnamomum, Aegyptus sycomorum, Media citriuPersea cuclopheram, Phanos insula loton, R nodus aspalatum, Babylonia palma, mons Lybanus cedrum, Corycus crocum, Troia fagum, Bathri terebinthum , Hemus tamaricem, Creta cupressum, & dictamnum, Cyclades cyperum, Pontus ablynthium, Euro Par Illyria iridom, Macedonia petroselinum, Athenae oleam, Olympia oleastrum, Cyllene moly, Iicis Campaniae colles vites, temulentiae nobilis su cco per omnes terras in clyto, orientis Indi ebenum, India sericea vellera, occidentis Tylos lanigeras arbores,&guaiacum. Nec sumina Iacus, & palude, a suis munijs seriarunt. Nilus papyrum produxit, Euphrates lotum, Strimon tribulum, lacus Orchomenius sidam , & iuxta Lubanum iuncum,&odoratum calamum, Colchides,& Galatiae acorum, Aegyptiae paludes colocasiam. Et tandem singulae orbis partes s ngulas stirpes, ut sua serebat qualitas, crexerunt, eiusdem proprietatis, quarum semina transsata, ac blandimentis sata, suas
esiam ianimis iis prois r. Cap. II.
Τ si quibus gubium videtur, quod stirpes ex aqueam Istura progignerentur,consderet animalia quam plurima, & perfecta etiam ex putri- limo generari, quorum ortus difficilior omnibus iudicatur, & iam de eorundem exortu variae sunt cofirmantes philosophorum opiniones. Inter Phoenicum, & Aegyptiorum placita censeri aserit Porphyrius animalium genera ex terrae visceribus prorepsise solis agente ui.Achelaus Atheniensis animalia gigni ait ex terrae calore quae limum lacti simillimum ad esca deliquauerit. Anaxagoras Cla Zomenius ex terra, humore, & calore cuncta emanasse,
atq; id Anauilao,& Euripidi eius discipulo legitur apud Diodorum non displicuisse; quippe in Menalippo scribit, quum coelum , & terra in sua loca se recepissent, terram
arbores, volatilia feras,& mortalium genus produxisse: nam terra putris omnino, mollis,&sole densata in suam superficiem tumores produxit, singulos suas putredines continentes, nocte circumsistente,aere irrorante, sole consolidante,tandem putredines illas ad summum produxit, maturato scilicet partus tempore, confractis viriculis, omnium animantium genera exclusit, quare quae maiorem calorem sortita sunt, altivolae effectae sunt, qudi plus terrae, serpentes, quae aquosa in suis generis elementa delata pisces euaserunt. Avicenna ait, quod res, quae generatur per virtutem generativam, noprohibet quin possit alio modo generari: nam esse potest, quod generatio sit ad gen randum speciem, sed factio si circa i ndiuidu um, & illud postea generare potest. Et quidam suus amicus procreauit scorpiones: & illi generauerunt alios scorpiones,& pol est generari homo, &ille generare, & conseruare speciem, & tandem factio se generatiose iuuant ad inuicem in saluanda spetie. Testis intecta, quae Graecis ostracodermadi cuntur, nauigi, , vel mari fictilibus proiectis exputresceriti spumoso limo generantur, purpurae ex putri materia, limoq; , buccinis ortus idem, in coenoso ostrea, in arenoso conchae, ungues& peetines, in saxorum cauernulis balani, & holo ruria, per summa lepades & neritae, in coenosis &arenosis pinnae: denique testacea omnia ex limo pro limi differentia fiunt. Sed in his sortasse dicet quispiam ideo id euenire, quia corporis eotiore ius, vel commistio fieri nequit, sed plantarum more nascuntur. Idem in perlectioribus ostendemus . Anguillae ex foeculentis stagnis aqua omni exhaustis,ac limo detracto oenerantur, si aqua plurima aisuxerit. Aphim etiam tu supersultante in mari spuma post multos imbres nascuntur. Mugilis, & cyprini ortus idem . Quippe videre Iliacet locum convallibus undiq; septum, quem fons nullus irrigat, uultus alluit lacus,d,
43쪽
niq; nil praeter coelestem imbrem admittit, & cum eum imbres replent, illico variis plascium genetibus repletur. Quae omnia Aristotelis, Aeliani, Athenaei testimo iiij, clara
sunt. Ranae etiam, quae suos in aquis natales habent, ex palustri limo generantur, nee solum es limo, sed per se etiam nascuntur, consperiis tantum imbre littorum ,& itino rum pulverulentis arenis, temporariae dictae, sic etiam serpentes. Macrobius in Aepy pto mures ex terra, & imbre nasci scripsit, mitto anates illas, vel eius congeneres auest ri Scotia, in Orcadibus, di ad Temesim amnem, quae conchis nascuntur, quae nauium musco, D limo semiputridis carinis evelluntur, labantes in sicco moriuntur, quas volo aestus maris alluit, conchis excluduntur. PLANTARUM ALIAs p E Ras I IN AT IONAS pias SAS, ALI Asminimi, o alias media mi νὰ esse. Cap. III. LANYAavM , quae supra memorauimus, aliae tam miti, urbanoq; imgenio sunt, vi ad nos e suis peregrinatae regionibus, nactae humum sugnaturae accommodum,coeli tractum, nec no alimentum eo smillimu ,
quo suis in locis alebantur, patrij coeli oblite, adeo cicuratae sunt, ut
vernacula videantur. Multae enim Romae asportatae fuerunt a maiest
te illa teri arum principis populi Romani. Persicum a Persea, cerasuma Cera sunt e Pontici municipij in Italiam a Lucullo allata sunt, Mithridate debellato a tamq apud nos foecunda sunt, & laeta prosliunt, ut potius Persae, & Cerasun iij a nobis peti j se, quam ad nos misisse videantur. 7iZipha & tuberes aque peregrina sunt, atq; esyria& Africa Ses Papinium attulisse scribunt. Pistaei a Vitellius in Italiam primus in- tu li t e Syria, sc amygdalae e Thaso Thraciae urbe, casta nex a Castana Magnesiae oppido,
vi Nicander ait. Iuglandes peregrinas esse, Se Regibus Aletiandro Magno,&ali str satas indicant graeca nomina,quos nux hastica nuncupatur: Citrium e Media, vel Hospei itium hortis in Graeciam Herculem dei ulisse tradunt, cydonia e Cydone Cretae opis
pido, ara nata e Carthagine, &oh id mali punici nomen stii vendicatse, myxa, & d ras scena pruna e Damasco Syriae aduecta. Alis vero vel coelo inuidente, vel solo repugnante,tam rudis,contumacis, fertq; ingenij stirpessunt, & indociles nasci alibi, quam, hi coepere. nec in alienas commeant terras, ut ne quamplurimis quidem obsequijs, ae in satis illecebris nostro huic tractui assuescere potuerunt; sed coeli clementia, hortoruamoenitate, reliquarumq; stirpium consortio spretis, in sua locaba quibus originem duxere, tandem se recepere. Fastidit balsamum alibi nasci, non habet vires frutex cinn, momi in Syriae vicina perueniendi, non ferunt amomi, nardiq; delitiae, ne in Arabia quidem eae India naue peregrinari; tentauit etiam Seleucus Rex. Et si arbores ipsas plo
I unq, exorauim us, uti uiuant, atq; transmigrent, & a solo aliquanto impetrauimus, Halienas alat, aduenasq nutriat, coelum nullo modo qui illacti. Virgilius.
Diuersu intorsim pistria, sola India nigrum Fert ebentim, selis est thurea mirga Sabaeu si id tibi odoristo referam sudantia ligno Balsamaet, b baccasse reflorentis Hianthi p/lia stirpes sunt, quae&s alienis in locis vivunt, matii ma cultu; diligentia vivere coactae sint ob coeli, telluris, alimentiq; diuersas constitutiones, nec augeri, nec scetificarei sitierunt. Babylonia inclyta est palmis, sunt in Europa, sed steriles, ferunt in maritimis Hispaniae fructum, verum immitem, dulcem in Africa, sed evanescentem , nec in
alia tcriarum parte, nisi in calida, sed nusquam frugifera, nisi itistiuida: nam&s pro
44쪽
misit,ostenditq; . ea educare fastidit,quae tanquam inuita p perit: sed si quis nostratem hanc palmam apud Babylones serat, ct reddi fructiferam, & loci illius domestici simile vivit in Italia piperis arbor, casiae etiam in septentrionali plaga,vixit & in Lydia thuris
sed unde sorbentes succum omnem ex eis soles, coquentesq; lachryma ξ Persea in Aegypto de locis proximis fructificat, in Rhodo vi q. ad sorem duntaxat deuenit. Sic etiam de moro aegyptia retulit Theophrastus. Frigus inimicum lauro est, circa Bosphorum Cimmerium Panticapeo urbe omnimodo liaborauit Mithridates Rex sacrorum causa laurum, myrtumq; habere, & non contigit. Ederam in Asia parte superiore Syriae ii sci negauit Theophrastus, nec in India, nisi in monte Mero. Quin & Harpalum omnimodo laborasse, ut sereret eam in Medis fructu. Sic centaurium in Elio agro scecunduest,in montuosis inscecundum, in planis flosculo tantum gaudet,in concauis nec floret quidem, nisi improbe. Casia nostro orbes nascitur non frugifera. Ob id optime dixit Plato, variss rerum generationibus esse visuntur in terris loca varia. Et Porphyrius locus , non secus ac patria esse principium generationis: ob id non ubiq; locorum quaelibet planta, vel animalia gignuntur
ahquia transmigrationempari κιών, ali is me ae naturae esse. p. IIII.
D s is in animalibus conspicere licet. sunt rudes &alpini hominesvr hium delitias aspernantes, nec alibi,quam in suis mapalibus habitare possunt. In nonnullis locis alia gigni nequeunt, in alijs generantur minora, di breuioris vitae, nec pros perae: plurimumq; discriminis ex ipsa regione oriri certum est. De quibus Plinius. Rerum naturam no solum alia alijs dedisse terris animalia, sed in eodem quoq; situ qua daaliquibus locis negasse. In Maesa sylva Italiae non nisi in parte reperiuntur glires. In Lycia dorcades non transeunt montes Syris vicinos onagri montem, qui Cappadociam a Lycia diuidit. In Hellesponto in aIienos fines non commeant cerui: ' circa Arginus sim Elatum montem non excedunt, auribus etiam in monte fissis. In Pordo selene in sula viciniam mustella non transeunt. In Boeetie Lebadia illatae solum ipsum fugiunt, quae iuxta in Orchomeno tota subruunt arua talpae . In Ithaca illati lepores moriuntur in Ebuso cuniculi non sunt, scatent in Hispania, Balearibusq;. Cyrenis mutar fuere ranae, illatis e continente vocalibus, durat genus earum. Mutae sunt etiam nunc in se tipho insula: eaede alici transatae canu ni . in Italia muribus araneis venenatus est moriasus: eosdem ulterior Apennino regio non habet. In Olympo Macedoniae monte non sunt lupi, nec in Creta insula, ubi quidem non vulpes vrsiue, aut omnino nullum ma reficum animal , piaeter phalangium. Mirabilius in eadem insula ceruos, praeterquam in Cidoniatarum regione, non esse; item apros, & attagenas, herinaceos. In Africa autem nec ursos, nec apros, nec ceruos, nec capreas. Milesii agri locis propinquis cita cades alternis gignuntur, alternis non . In Ponto neq; mollia, neq; testata sunt. In Ilia
lyria, Trhacia, & Epyto asini parui habentur . In scytica terra, & Celtica nulli, propter immodicum frigus. Leones in Europa potius sunt, panthera in Asia; in Europa autem nullae . Ibis Aegypto peculiaris est. Et tandem multae sunt, quae si alij, locis transferantur in uita, aegrotant, di moriuntur.
45쪽
turrerin ED peregrinae plantae aliis locis inquilint, si solum, idemq: coelum nactae
fuerint, ut ad cognata translata videantur, easdem vires habituras quis nescitὸ At loci genio no consentiente propter internas soli, coeliq; qu litates,diuersas sortiri temperaturas congruum videtur, vi pristitas vi sis, tutis pars aboleatur, pars autem remaneat: at longis dista loca spatijs, ut omnino contrarium nanciscantur solum, & alimentum, de sua natura demi orabunt, ut vix pristinae aliqua inhaereant vestigia, Ssere aliam suscipiant naturam, vi paulo post videbimus quum in vitium, vel alias species abeant. Vitruvius a soli proprietatibus plantarum immitti qualitates explicatius probat . Hsc, inquit, distamIlibus saporibus a terrae proprietate perficiuntur,uti etiam in fructibus .idetur. Si enim
radices arborum, aut vitium,aut reliquorum seminum non edi terrae proprietatibus succum capiendo ederent fructus, uno genere essent in omnibus locis, S regiona hus omnium sapore. Sed animaduertimus insulam Lesbon vinum protropum, Moeoniam c tacecaumeniten, item Lydiam meliton, sicilia mamertinum, Campania falernum, in Terracina, & Fundis coecubum, reliquis'; locis pluribus innumerabili multitudine genera vini, virtutesq; procreari, quae non aliter possunt seri, nisi quum terrenus humorsu is proprietatibus saporum in radicibus infusus, enutrit materiam,per quam egredies ad cacumen, profundat proprium loci, & generis sui fructus saporem. Quod si terra generibus humorum non esset dissimilis, S disparata, non tantum in Syria, & Arab1a morundinibus di iuncis , herbisq; omnibus essent odores, neq; arbores thuriferae, neq; piperis darent baccas, nec mirrhae glebulas, nec Cyrenis in ferulis laser nasceretur sed in omnibus terrae regionibus, ct locis eodem genere omnia procrearentur. Has autem varietates regionibus ' locis inclinatio mundi, & Solis impetus proprius, aut longius cursum faciendo tales issicit terrae humores, quae qualitates non solum in his rebus sed etiam in pecoribus, ' armentis discernuntur. Contingit mutari fructus, inquit The phrastus, seris, S terrae qualitatibus, lisc enim sunt, quae alimentum his suppeditant, nec solum semina n plantae; sed mutantur Sanimalia. Mutantur fructus odore, colo. te, succo & magnitudine : semina nigra in candida mutantur, & candida in nigra. Myrtus in Aegypto odoris suauitate prsilat: acida punica prastabiliora euadut in Aegypto,& Cilicia, alia enim dulcia, vinolentaq; sunt alia sne ligno & specie visenda quae mutatio non protinus, sed tertio anno fit: &'ad summum alimenti qualitas omnia sicit. Perseam in Perside tam praesentis veneni esse,ut vescentes interimat, in Aegyptum vero translatam, & peregrinatam mitigato coelo pomum euasisse esui iucundum. Cicuta apud nos foris rum es virium, ob id Thrasas Mantinenss,& eius discipulus Ala-xia1umendam cicutam censebant non unde libuerit,sed e Susis,& si quae alia loca prae-aelida, & opaca constarent Nioer ellebotus hebes, imbecillisq; multis in locis expetitur, sed in monte Oeta prςstantissimus est, & melior parnaso, aeris, & alimenti varietate . Qua de re Hippocrates Democritum curare gestiens,e montibus colligendam curauit. Iris in lilyria melior erit, quam in Macedonia in Thracia vero, caeterisq; frigidior,bus locis cocturae repugnantibus odore penitus caret. Diciami, & pseudodictam i eandem esse naturam existimant, sed quod laetioribus locis exit, degenerare, saliumq; co gnomine. Et tandem nullum esse locum, qui mutare non queat, affrmat . Arum Cyre, nis minimam praestat acrimoniam,adeo ut rapis in cibum praeferatur, verum in quibusdam frigidioribus locis adeo feruens, & mordav est, ut mandentium os, ct fauces eXurat Brassica n Aegypto no estur propter amaritudinem, i in Itali i, di praesertim Neapoli, suauissimus est olus. Capparis in Lybia mirum in modum ae is est, in Apulia diurnus &diuturnus est cibus. Flories caules, qui e Cypro Venetia, asportantur apud nos floretes
46쪽
cauliculos primo satu donant, ut Cypro, sed secundo, aut saltim tertio transit in vernaculos . Asphodelus ex Hesodo, & cepae idem ubiq; demonstrantiquorum acrior, aut mitior sapor agri sequitur conditionem. Semina es coetilibus incoctilia, δe ex luco dilibus coctilia fieri Theophrastus alimentis acceptum resert,loca enim praetcuia, ac insolata obsequiosum alimentum, & sacile donant, ut in Lemno & Aegypto etiam aeris causa, contra enim frigidiora loca, de spissa, vi figularis creta, vel madida 8t palustria in incoctilia, exucca, lignosa, de contumacia praebent, ob id fruges, quae sub dio in area manserint, inobsequiolas fieri, & contumaciores ijs, quae statim auferuntur. Lapidosa
pyra in saxoss locis nascuntur: stumentum Recsterae fruges praeponderant propter alimentorum facultatem . In instione fructus sapor, odor, magnitudo, color, deforma ex subiecti trunci qualitate mutantur, ut latius disputauimus in nostris libris de Agricultura, & tan lem succus per plantaru poros per cuncta meabilis subiens ,eas transmutat, ut lapidescant, &ferrescant etiam, ut ita dicam, si super ferri mineras oriantur,e dem cute permanen te de grauitate, di duritie ferrea. Vis tur in quibus da locis, ut Georgius Valla refert,petrifico succo abundantibus,qui per radices de trunci poros exuctus, radices ipsas, truncum, ramos, solia, de flores in lapidem conuertit. Haec eadem in anumalibus: nam alimenta, vi aqua, in eis colorem, de qualitatem commutat. Aristoteles ait,animaliu omniu colores ab aquis permutari. Sut de Boeotis Cephisos,& Melas de Lucanis Cratis, inq; agris Claγomeniorum, de Erilli reorum, Ze Laodicentium sontes, quorum potu, quamuis alba, proueniunt leucophea,in alijs pulla, ali3s coracino colore . In campis Troianis Scamander armenta rufa facit, ideo hoc sumen Iliacenses Xanthum appellant. In Scotta Oues sauenti lana sunt, quod ex potu, pabulo ue prouenire scribunt. Theophrastus in Macedonia ait qui candida sibi nasci pecora velint,ad Aliacmonem ducere, qui nigra, aut susca ad Axium. IOBATUR ARTI s. ET NATURAE EXPERIMENTO
plantas e terrae, quia tardus Ures exugere. F. VI.
D veritatem hane elucidandam, quod ex variis locorum succis suas hauriant qualitates stirpes, s quas superius adduximus authoritates δε exempla minime suffectura iudicabit quispiam, numerosa experimenta adducemus artis, δε naturς, videbimusq; quod si casu, υel arte id efficere ualemus, multo credibilius natura id cifici posse, nee solum id in plantis, sed in animalibus etiaaecidere. Et primo terra natura salsa, sapo res vini, de pomorum corrumpit, Virgilio docente
Sessa istitem testus, s qua perhibetur amara F si infelix, ea nec ma Mescit arando , o Baccho genus, aut pomissua nomina seruat.
Nascens eleaticus inter vites, recenset Theophrastus vinum usq; adeo redere prouoca υrinas, ut omnes qui bibant, graciles admodum ventre essiciantur. Sic ellebori ten fieri dieii Plinius ex veratro nigro . Cato docet, sic fit id scammonites . Mira vitium natura saporem alienum in se trahedi, qualem de salium redolent patavinorum in palustribus vi indemiis. Sic de elleborum seritur in Thaso, aut cucumis sylvester, aut scammonea, quod uinum ectromatium vocant, quoniam abortus facit Columella prohibet seractis vitibus ingerendum, quod vini saporem corrumpat. Mandragora vitibus adnata,
somniticum iacit vinum. Si nascitur mercurialis in vinetis copiola, suo sapore vinum inficit,
47쪽
itifieit, ' bibentibu g Ingratum redditur. Lupini in vinetis consti, amari saporis , Insiteddunt. Sylvestre allium Franciae,& Brahantiae colonis in aruis in visum nasti tu , quia tritico innatum prauum odorem & saporem communicat, quo farina, & panes imbuuntur. Rutam , quae in Macedonia circa Haliacmon amnem prodeat, comedentes diffirmat Dioscorides emori, cum montosus is sit locus, & viperis scateat. Nec obscuriori euperimento animaduertere licet in plantis, quae supra alias plantas innascunt. Cacsilia suis clauiculis finitimis plantis annectitur, ubi alimentum uberius nacta suae radiculae exares uni, exugendo alienum genium defraudat. Veteres Graeci eius virium non meminere, quod non proprias, sed cui in nascitur plantae vires aemulatur. Arabicae factionis Medici inquiunt, si calidae stirpi in hyret, calidam sortietur facultatem, si decubuerit frigida , vim sibi frigidam vindicabit. Qui facultates illi tribuere, vires illius longe magis gliscere pollicentur, si parentis ingenium ei patrocinetur. Filicula quae arborum caudicibus adnastitur, purgatiori succo, concoctioriq; alitur, ob id a Mesue praesertur ei, quae solo, aut musto is lapidibus adnastitur, nam suo in concocto humore sa- tuosa est, & ventriculum subuertit, eiq; obest, sic de ali)s, vi visto, hipeati, stelo . Valde
animaduertendum esse ab iis,qui sungos edunt, nam edules perniciales multis de cau-ss gignuntur. Si enim caligaris clauus, aut chalybs, aliqua rubigo, vel panni marcor adsuerit, aut si iuxta serpentis cauernam,omnem illico succum in venenum decoquii vel si nox ijs arboribus as nastuntur, utpote taxo, thapsiae,& similibus, capaci venenorum cognatione virus e&ugunt. Non ulis sunt herbs supra mineralia nastentes, virtutem quandam metallicam aurientes, quarum succus hydrargiron glaciant, quod alia quando non paucae admirationis extitit . In citeriore Germania intra Danubium vites emergere stribunt,quae clauiculas & plerunq; folia es auro serui. Idem legimus in Pannonia euenisse, cuius causam auri clinis sub vite latentibus adstribunt. Crocum syl uestre, quod sulphureis phlegreis montibus innascitur, sulphuris virus hanriens, stannum aureo, & pulcherrimo colore tingit. Idem etiam arte fieri contingit: nam mutatis alimentis,inquit Theophrastus,omnia arborum genera permutari videmus: quippe ex si luestribus mitiora redduntur.Cum inijcitur alimentum radicibus, ab his omne alimentum transmittitur,&dispensatur,& e radicibus inito principio protinus stirpem alterat, & postremo fructus immutat, quale nanq; principium, tale quoq; illud sequatur, quod ab ipso principio prodit necesse est. Ada quatio granata dulcorat, & mollisi. cat, quippe aut nullo, aut molliore intus ligno, & meliora fiunt. Stercus enim suillum suis radicibus iniectum , dulcem ex acido escit succum. Cucumerum semina lacte,&mclicrato macerata dulciores producit succus. Cato vitibus ablaqueatis ad mouenda aluum a triveratri fasticulos circumponit, de his vitibus quod deligit vinum , cyathoin csteram potionem addito, aluum mouet sine periculo. Pruna purgatoria esciuntur circa radices iniecta aqua, in qua prius colocyni his ebbullierit, sic enim venenosis succis vitis, vel ficus radices inficiuntur, ut perniciosos producat fructus. Vnde si ars eri, cit, ut rei radicibus obruis facultas in fructus transeat, quis aliter sentiet, ut cum terrae proprietas natura huiusmodi sit, atq; radicibus primo affectis tales plantas no futura4ξ PRO EATVR NATURAE ET ARTIS EXpERIMENTO ANI-
malia ex almenis mires e gere. Cap. VII.
D a u etiam in animalibus experimur. Aqua pyrei agri, inquit Theophrastus, non plantas tantum, sed homines, qui in ea lauantur leprosos escit. Pueri a nutricibus eum Iacte ingenium hauriunt. Pollux sanguinem ferinum cum lacte canibus pratere dicit, ut aptiores sint venationi. Est enim plantarum Iae succus per radices haustus terrae, cuius qualitate plantae ingenium informatur: Arcades non medic
48쪽
minibus uti tradunt Theophrastus ,& Plinius, sed lacte circa ver, quonia tunem ime
succis herbae turgent, medicanturq; ubera pascuis. Bibunt autem Vaccinii, qOmniori sunt herbarum. Quibuscunq; in locis pecora scammonium, veratrum, aut mercurialem pascuntur, lac omne ventrem, distomachum subuertit, Juale in montibus esse a Dioscoride proditum est. Siquidem caprae, quibus candidum veratrum pabulo fuerit, primo foliorum partu euomunt, &eorum lac haustum nauseam creat, αsomachum in vomitionem effundit. Sed caprinum aluum m1nus tentat, quoniam pecus hoc astringentibus pabulis, robore, lentisco, oleagineis frondibus, & terebinino
magna ex parte vescitur: unde stomacho accomodatissimum reddi 1olet. I'ecus sep scens scammonium, ac elleborum, Omnino mouere aluum Galenus trad1t. 1'ecuclum lac allio vescentium, allio casum olet. Serpentes, quae balsamo vescuntur, lathales nosunt quum balsamum venenis medeatur Aeliani testimonio. Pecus purgari silphio icti bit Theophrastus, pinguescereq; vehementer, & carnes mirabilem in modum iu aues e1- se. Apes mel optimum, & venenatum conficiunt eti herbarum Eoribus,quibus vescuntur .Heracleoticae colligentes mel ex fore aego lethri in Ponto mel venenatum enici ut Aliud genus mellis in eodem Ponti situ manicon, siue most nomenon appellant ab insania, quam facit existimatum rhododendri fore contrahi, quo scatent sylvae. In Sardinia progenitum virus habet, Sardoiam, vel Colchium infame traditur amaritudine. Exhuxo soluit aluum . Qui aviculas, quae tavi baccas Italiae deuorant, ediderint, alui pro-suuio corripiuntur. Cyrrhei perdices cibi gratia non capiunt, quod allia devorent, &carnem insuaue habeant Coturnicibus veratri semen gratissimus cibus,quamobre eas damnauere mesae Corvos,qui aestate capiuntur, cauere oportet quia eo tempore serpentibus vescuntur. Lepori coagulum optimum ad cogendum lac, quia lactuosis herbis vescuntur, ut lactucasylvestri Tactis radicibus vitis elaterio , aues non tangunt uvas Ex his medicorum optimum inuentum, ne nauseam iis moueant, qui diis culter meducamenta admittunt, animalia his alunt, quae volunt aegros sumere, dein aegro propinant . EdiempIum erit. Si quis calculo mederi velit;hircum per hebdomadam lauro saturat, cuius sanguis calculo laborantibus datus cum vini cyatho proficiet, nam & laurus calculoss medetur. Ad hydiopicos .alet hircinus sanguis, qui lentisco pascatur. Ad splenem serum caprinum , qui hedera. Gallinacei pulli, qui lacte, & panis micis saginatur praestantissimusaporem Ghibent, mireq; cum palato ineunt gratiam. Et am1ercaricis nutritus, tum ad medicinam, tum ad gulae saporem optimus, di pia sertim iecur. Cuiusuis quadrupedis caro deterior est, quae palustribus, quam quae aeditioribus locis nascatur. Nec omittam puellam illam Alexandro Magno ab Indorum Regina dono missam, quar ab insantia serpentum veneno depasta fuerit, cuius natura abierat in serpentem, ut ijs perinde aleretur,ac consuetis cibi; reliqui, haec solo morsu homine pernecasset, vel si quis cum ea coluisset. Sed Alexander Aristotelis admonitu ab ea ab stinuit. Alia quoq; subderem euperimenta, ni prolixior existimarer .
l O N ab re suerit obiter commonere, quas possiden t animalia vires, maiaiori ex parte ex alimentis prouenire: nam pabuli varietas in causa est, ψt non solum diuersi, sed eiusdem generis animalia, carne, succo, si pore,ct forma differant; & loca ratione pabuli diuersa sunt. Aliqua enim corticibus, solios, spinis,&sarmentis vescuntur,&constringunt ia alia spermologa, alia carni uora, & smilia. Nou exempla apponemus aliqua, ut qua scripsimus veriora esse demonstremus, & doctis ansam praebeamus peroeritiorum animalium virea coniectandi. Auerto ea in Colliget inquit, animalia, quae
49쪽
terrae nascentia comedunt, temperatae sunt complexionis, ut pecudes, boves; & volatilia, ut gallinae&perdices: quorum os paruae scissurae est: solipecia, vel scissis ungulis, cum sine praesijs pascantur. Alinus spinis adhuc teneris vescitur, sol ijs,&perticis sa lignis, vel obiecto fasce sarmen torum, paleis,hordeo, furfuribusq; hordeaceis. Ad san guinem undequaq; fluentem adhibetur asininus simus, cuius cinis dysentericis, & cce liacis medetur ex Plinio . Eiusdem pabuli equus, cuius coagulum ex Dioscoride coeli eis, & dysentericis conuenit: smus aridus inspersus sanguinem sstit, etiam recens os da istus ex Plinio. Bos commode pascitur ubi nemora herbida, virgulta, fruteta, carcicta, de fruges ex Columella, dentibus summitates tantum herbarum carpit. Si sanguis rei ciatur, efficacem tradunt bubulum sanguinem modice cum aceto sumptum, & ad remedia coeliacorum, Ddysentericorum. Camelo pro esca sunt spinosa, lignosa, se num,&hordeia, eius sanguis frixus dysentetijs prodest, diuturnoq; alui prosuuio ex Hali. Stercus alui, & nas stasu sanguinis sistit es Plinio Caprinu pecus dumeta potius, quam campestre situ desiderat,asperis,& sylvestribus Iocis optime pascitur; nam nec rubos auersatur, nec vepribus offendi tur,aibusculis, frutetis'; maxime gaudet, ut alate no st cytiso agresti, nec minus iligneis, querni'; fruticibus ex Columella. Virgilius.
Pιν hine digressus jube rondentia capris
Horrentesque rubos, s amantes ardua dumos.
Eius pili usti omnes fluxus sanguinis, & dysentericos ssiunt, sic sanguis, sevum, & me dulla es Dioscoride,&Galeno. Capras uestres in summis montibus pascuntur, heriabis e saxis prosilientibus,&saxifragis. Martialis
Penuentem summa capream is rape et desis sera peres, decipit illa canes.
Ob id sylvestrium caprarum lotium ad calculos datur, ex Aetio, Alexandro Tralliano, Philagrio, Plinio, &alijs. Idem cibus & ouillo pecori, cuius seuu sanguinem sistit, lac dysentericos. Cerui fruticibus, & herbis pascuntur sanguis eorum aluum sistit ex Uinio, dysentericis, & coeliacis proficit ex Dioscoride. Elephantes truncos gratiis moin cibatu habent, palmas excelsiores fronte prosternunt, ac iacentium assumunt tructus ex Plinio &Solino. Cum pabula defecerint, radices effodiunt,quibus pascuntur, praeter alios cibos hordeum comedunt, cicures hordeo, paleis,&solijs ex Aeliano. Eburxim astringendi habet ex Dioscoride. Hetinacei in sepibus dumosis, & vineis diuersantur, S pomis per aestatem congestis, in arboribus hyeme cum latent, vescuntur, cuius renes dysenteriam curant. Moschicapreolus herbis odoratis pascitur, spica nardi, &myrrha, ob id sanguis eius in umbilicum collecitus, euadit moschum; confortat cor,labantes sensus reficit, cerebrum roborat, &alia operatur, quae odorata. Vnguis odoratus Graecis on/ξ dictus, operculum conchiiij est, in Indiae paludibus inuentum, ubi regionardisera: nardi frondi hus vescitur, ob id odoratus: locosas mulieres, & uteri strangu latu concidentes, quum suffuntur, exuscitat, edi Paulo, &cstera, quae odorata. Sus r dicum madiime appetens, glandes suauiter edit: iecur assum aluum sistit, smi cinis dy sentericis datur ex Plinio. Sunt & animalia carni uora. Averro es. Diuersscantur an iam alia secundum diuersitatem ciborum, quoniam comedentia carnes temperamento sunt calido, & sicco . Conferunt quibus hae qualitates iuuant, videlicet hemorrhoidibus, colicae, paralyticis, podagricis & melancholicis morbis in medicamine, at in cibo augent, ex Avicenna Scisura oris ampla sunt, unguibus armata,quu venatione vivat.
Ves ritur leo crudis carnibus, multa deuorat solida sine ullo dissectu, eius caro declinat adscis
50쪽
.ad siccitatem, bilem atra in cibo generat, caeteris calidior, prodest paralyticis sanguis,
curat cancrum ex Rhesi, adeps tertianam, caro phantasticos, cor quantana,&siquis super eius pellem sederit, recedent ab eo hemorrhoides ex Plinio. Lupus carniuorus, vo rat potius, quam comedit, pilos&osa etiam. Atram bilem in corporibus genera ,&
prauas imaginationes . Caro colicis medetur, confert oculis, ut carnes Omnium rapacium, Avicenna laudat ad hemorrhoidas; decoctus in oleo ad podagras, adeps unguentis articulariis admiscetur, sextus ait mederi i)s, qui a dcemo ibus & umbris, quae per phantasiirata apparent, inquietantur. Vorax canis, eliis capitis cinis inspersus cancrosa escera lanat, ex Plinio, dens alligatus quartanas , coagulum & fimus colicam tollunz. Catus diuersa murium genera &aues venatui pisces hia re appetit,vescitur tandem quibus δε canes. Caro hemorrhoidas curat, occisi iecur luna crescente in vino potum ante accessionem quartanam abigit, sic & excrementa Plinio , ct podagricos curat. Uulpes omni uorum animal, cuniculos, lepores; & gallinas rapit, mures spiritu e cauernis extrahit, Galenus sicci temperamenti esse ait oleum in quo decoeta vulpes, vel hyena ad arthriticos es Galeno valet, & podagricos , iecur degustatum
ante accessones quartanas curat, stercus putrida ulcera, &lepras . Hyena homines, e ruq; cadauera vorat,soli ex animalibus sepulchra eruuntur inquisitione corporu es Plinio, de Solino. Diximus ad podagricos, & quartanarios valere , ut etiam cotra noctu Nos pallores, umbraruq; terrores. Voraces mures sunt expellunt melancholia,& phreneticis prosian dissecti &imposti podagrag leniurat, fibra iecoris pota cum vino austero quartanas, Serenus adipe in scirrhis utitur Panthera simias capit, hinnulos doncades o core allectas , cuius caro post leonem calidissima, siccissimaq; es Galeno Vtilis paralyticis, ' pulsium cordis patientibus, s eiu odor niter assandum recipiatur : sevuleras scabies, &impetigines tollit ex Rhase. Mustela muribus pascitur: serpentibus,& auibusi sanguis podagram sa nat, cinis Elephantiam, es Plinio & Aescisticipio. Vrsus omni uoriam animal, fructus, fruges, frondes, ct carnes kvorat, arti eularibus , & podagricis morbis valet adeps , fel carcinomata serpentia, gangraenas ,& lepras curat ex Plinici, hemorrhoidas ex Rhas, ct constringit quoq;. Rapacium volatilium carnes; ha bentium rostra&υngues ad idem,& ad oculos valent ex Avicentivi Accipiter e rapaciugenere, melancholiar, & menti perturbationi resistit, oculorum hebetudini condueit Plinio, & Caleno,i Ocudi suspensi tertianam, pulliis in quo se volutarit quartanam curat , ex Urannide Aquilarum genera carniuora, agnina carne, hinnulorum, & 1 porum, Sanserum delectantur, quos rapiunt, Oculis, felle , & cerebro aquilae iuriistis claritas visus restituitu nex Vinici,& colicos adiuuant. Ciconia assa si edatur in anti se mel, iugient ab eo podagra, chiragra atthritis de quacunq; neruorum passiones ex ira nide, cinis eius pro collyti s valet ad oculorum vitia: Aetius unguen tum ex ea paras ad podagras. Corvus hominum, quadrupedum & piscium cadaueribus vescitur, cinis ad podagram, alphos, lepras , δε similia valet . Vultur etia cadauera sectatur, pedes eiu podagris conferunt,eti Trallian ,sanguis lepris ex Plinio, & nebulis oeniritu exResculapio, & tandem omnia, quae aquila potest carniuora avis bubo , vivit praeda animaia Ilum nocte ambulantium. Scabiem purga eius excrementa quartanis praestant, ex Plinio Grus ad paralysim, ulcera, & cancros valet, hirundo ad quartanas: nocituam dparalysm ,& ad melancholicos, ct mente perturbatos laudat R. Moses j sic vespertilio ad podagram do omnes arthriticos dolores. Spermolosae fere cum priniis coincidunt Aquatica animalia, quia in uaticis herbis inseminibus victita Et, ut letife& similibus, medentur igni sacro, uartanis, &infamationibus;& tus m&eiusmosi in orbis. Tuf. sim sanant, inquit Plini as, pisciu modo e iure deco ranatiTest do aquatica ad equoria tussim laudatur a Rufo:adipe cu aiγoo herba lusum ad quartanas comedat minius
Anser herbis riguis, & frigidis, S humidis cibariis delectatur ex Aeliano, adeps phlegitioni medetur es Galeno, igui sacro ex Plinio, stercus potu tusses mitigat eX Litanide.