Hieronymi Cardani ... De rerum varietate, libri XVII

761쪽

Gs DE RERUM VARIETATE, absumatur ut aes ut auro misceatur auxilio inἱ et, quoniam rara sustantia aeris m solidum ingredi non potesse hoc auxilium immodice siccum esse oportet, ut attenuet: ab utros Citur aes ficcatur, e ab avx lio,* ab igne, quoaniam aeris humidwm evanescit, ergo hiabile. fragile adela magis etiam cum plumbo albo iungitur: utrunque enam humidum, ab utraque carua consumitur. Ob id otia am dealbatum aes.durins siccius ac stagilius redditur: fer, me enim haec omnia mutuo se eo quuntur. 4iod si atmollescat, fiat candidius, argento commode copulatur: si non,clum. Margaritae imper inuentum est,quod uidi,ut margaritae fiant adeu i alterinae ueris milessplendore, ut si forma quae solum dimidi mucris pul- orbem implet, non obstaret, asperitass quaedam, omnino fuit ore r. pro ueris atque optimis cliam ex eis assimilarentur. inoae

viam solum iuxta littus maris effri illas posse a Irmabat,

solum s uere,c henm clj ut iuxt0forma: coniectura aspequor ex lapidibus asturorum, aut pagurom , uel eiusgerneris illas confici. Coquebat autem :llos cim aqua, liquorem circumponens illum, a quo tam splendidae euaderent.

Certe si rotundae pro dimidiis fieri possent, etiam ipsosgem

murios fallerent: quando in nunc in exregia opera erantur. χιod uero optimum est,tardesenescunt, mestis ananis splendorem fui seruantes: leuessunt, ex pondere ipso

etiam parum a natiis disserunt. Cum uero peteret centum coronatos ut doceret, non tanti fore exijiimaui, ut docerer fallere. Sed constat, originem hoc adulterimum a Tulabo ducere. Alia autem sunt meliora, o experimenti certioris: ep ratio velut separatio metallorum, maxime argenti ex aeris,ab auH-roia. ro,quae eum aqua separationis fieri soleat, multum pericuas Am ausa rumpuntur, di impensa in emendis, olicitus. dimis in

762쪽

LIBER X. 69 linis in curando requirit. Pulveribus exist aitur feri polle, quoniam referunt stibium argentum ab auro sepa, rure ,sed argenti non exigua pars confinitur. Rursus fa

as,a ferro ac terras ferrum prius tumen magnete lapide excipitur. Mi autem aliis ratio separationas, alia consumaptionis: Euentam ergo referunt nuper, Acut a purgatio, nem auri: qWae quamuis antiquissima siit, ut tamen exquibatissima fit ac secura,non leui cura indiget, ut sit maior ope rit pars in labore,quam do irina. Eiunt o doli, cum argentosuperinducitur aurum, ut in Tral, ere intorquibus: lucrofa fraus ,sed perlaulosa, ni fiat uolentibxs p est ei. dominis. cant artifces trahere inpellem. Stunnsm uocant ut dixi plumbum albwm quodstri. PIumbsi al- det, incoquitur auripigmentum leni igne cum triplo Olei, bum uino udonec consumetur oleum: inde miscetur stanno: at sic moi strideat. lius redditur,ut non strideat. Plurima quidem de his in libro de Secretis scrinmus, Emari Ran- quaedam etiam in libris de Subtilitate sed cita in hos sera eo neri praemones incidisse probari hane arte illus bis Emarus Nun. si dis Lutea conetuspraeses Lutetianus demonstrauit, carmine Sibylli, tiani laus. no: adeos adam sim, ut cum ambiguusoleant esse telisi responsa,hae in ea a clariora Solis luceani malis uerba AE nigma adfuisse videantur. Itas quae ille dodius uir miro expressitar chymicam tificio, prout ab illo accepi dum Lutetiae essem ,subiunga. pertinens p erun prius exinus Sibyllae libri r carminasi pta prodi pulchra, exponam: ea autem sunt, sibyllinis li

763쪽

G8 DE RERUM VARIETATE,

Dicit hur, esse nomen nouem constans lueris, quod pratuor continetsyllabas, quarum tres pνimae duas tam tum continent literas, reliqua reliquas , scilicet tres. In hoc autem nomine Apriν1κὸν uidentur omnia pia re congrueremam quatuor conflats,llabis, Ap, ,ri,ao . Quas rum primae tres, duas singulae continent literar: quarta crultima, tresia ut ni muniuers-,nouem elementa. Ataque haec omnino clarissima t experientia, quae manifer

ste Graece produntur. bηcit deinde, quod ex bis quisque sunt mutae, ut intelligamus quatuor tantum esse vocalet AI,I O:reliquas quinque appellauit mutas,id est,non vo cales, quae sunt c, . Inde addit, quod numerus qui literis his ignificatur mutis est, Συντα δερ g e όkla x t Ar Πἀs a κα gine: id est,bis centura a octies, atque teriribus decadibus continetur: quod est novies atque ossiet decem, quod est centum septuagmta ,ut totus numerus sit C C C L X X. is autem significatur quinque literis mutis, Aeam quae replicatur, id est ρ, femel tantums Ueris. Nam

assumptis, ρ,σ,ν, si, tantundεm conficitur apud Graecos. esigna cat C. O CC. ν, L. a,X X. collecta, faciunt C C C.

LXX Inde subiungit σαυ τ ἐνει. quod est,r, C C C signia scat. E; septem, scilicet decades, na refertur ad supea

Ha, quod est, eum septem scilicet additis, dixit quod suci, te uerilin esse posset, inter er r parum interesse, quo ad formam. Taniam concludit, quod qui hoc nouerii suae

sapierit

764쪽

LIBER X. cpys pientiae expers. In quo ex illud mirum uideri posse quod

tam procul uates abscedat a proposito. Sed haec est maiora longe sunt Gaium priuilegia, ex maxime Imphaticarum e phanaticarum. Accedit illud, quod res ipsa, uerbis nominis expositioni congruit,ut alias docuimus: nam π ars co aes in argenti similitudine transit, o in auripigmenato continetur. Si non hoc, aliud quUpiam Sibylla inducare potuit ualde utile incunt bit, omnino ιιeladi arabilis est interpretatio vel incientio: Ditem ut non indigna

esset librii de Subtilitate, si illi iam non perfecti essent. Sit

igitkr in arsenico fundamentum ulIcuius praesentis utilita, tis,atque lium peris,scut in calchanto initium transmutationis ferri in ast nam o confestim color mutatur

Constat fan , me pro te, argenti summam Parati j op,

pignoratam, multis aureis aestimatam, C X X V. cum uix

quatuor aureorum pretio digna esset. Ob id ad praetorem, ex publico pauperum subsidio delatum, cum querelu ina, ni. iod aliterfactum non esse constat, quam arsenico ex Al chvmi eae are Ita etiam metalla singula in lapidem conuerti possint: aafre exemnam explumbo hoc fa n uidi. χιod si ex auro,uel ara pIum gento id fiat,non citra commodisset:nam occulte defer, Plubum in ri poterit sublapiatis pecie. Iapidem.

Quae metallica in aquam transmutantur,primo in cal. Metallie rem deducta deducuntur autem igne infornacibus,scio in ea ce de uel acetos perinfuso ardenti materiae,uel sale iuncto, dum aqua quo scoquitur inde aquasublatosale,uel liquido ueri trita edita: modo tras fuse, sed metalla sale Cy igne in calcem transeunt, uela, mutentur. qua separatiorris, uel attenuata, Cr hydrargyro copulata, Metalla

post trita cum sale, inde ivesublato hydrargyrio o sale quam Od.

765쪽

ro. DE RERUM VARIETATEbrmctilis cinabari, in sapphiris caruleo lapiderat s ita naaljs metat Iris coloribus, gemmis proportione respondentis Gemmae a- bustiunt solo aereae onychi, calce, ac melim. Geminaediliterinae autem ex duobus crystalli fit sis fiunt, interposito colore et qua ratio- masticheclarismra tenuissima. Sed non melius quam sine gener Ji superior pars ueragrinabi, ac tenuis:haec enim auro clauater fiant. sa falsit artifices,tit alias dixi.

VITRI ARTIFICIA,

CAPUT MI.

Vitruin hye-ADEΜ causa qua crystallus aquam a me sub ni cipit eadem uitrima hyemis temporesub Mibus posi--n,ibus diu manens. ' teque quom do astam gene- m uapores frigore densati in aquam rat aquam. iranseant, arduum est intelligere,cum in ferro a marmore haec quotidie experiamur : Illud uidetur difficilius, i nullibi respiret, quomodo mole aeris contructi arta Mumno detur. Duorum isas alterum est necessari . uel ut aer qui intro es rarescat et et ut etiam per uitrum aliaq&id aeris ,licet agre,temporis fuccessit ingrediatur. Vtuearo si octis anfracti ibus totum abundauerit, ais in bis cara bonism exigua quadam corpuscula suerint, tunc concepta aqua,puerorum lassus eis aget. Vitrum qui Inferius est uitrum gemmis, quod facilius frangatur, bus sit infe limisque teratur nec caelari facile s eat. Est tamen mihi axius gemis. gillum e uitro adeo subsiliter elaboratura,ut gemmam mentiatur sculptae seunt ines figurae quatuor, quoi sacrifia canitiam. Oportet igitur ut mollescat, lentum euadat: quamobrem melius cooritur uitrum, ut etiamfnaragdura dulce II.

Accepi

766쪽

LIBER X. Ita

Accepi lapides fluviatiles, splendigissimos, aualis tua vitri uiri-xta Tic mi ex in Mado eius Iolent reperiri, excoqui in idi dis conficigne, sic ut redeant in candidissimum calcem quod in sex endi ratio. horis feri solet. Huius calcis de in j partes aequalis acacipito ac terris, bic ut tactum effugiant : π istisse terreo cruribulum uti us uocat habente pileum, impone:cara bombuas acceos undis uas circunda, ita tamen ne quid

carbonis , aut cineris intus possit ingredi, in spatio Marae mediae liquescet ubi perfecte liquefacta fuerit haec ma. teria, qubd pileo amoto uidebis, amove: ubi congela, ta fuerit, rursus uase fracto extrahe, π omnem immans ditiem circum auferto: inde tundito subtilissum adssito dimit dodrantem eius quod prius miscueras, contus iovin fi btilissime, ac denuo eodem modo coque, fio ferres tenta: ubi plus coxeris fiet iuridius, sed tatb obscurius,

ob id occasionem obseruare oportet. Haec Ioannes Baptius la Fartonus. Ratione autem constat, cum ex albo ac rmabro temperate mixtis uiridis color conficiatur. Sed par est, hunc teneriorem esse. Itaque talia uitri genera elabs rari possunt, maxime addita chrysocolla. Vitrum candidis lineis aequaliter disi Eis ni aut alio co Vitru lineis Are,sic fit lamma accipiatur longa, aequalis aut maior lon distinctua1gitudine uitri fit, tamina ferrea plana , ais in ea aequalio quomodo bus interuallis recti sulci eaecauenufr: quantos frequenti e fiat.

res tenuiores, eo melius elaboratum uitrum redduntum,pleatur bi terra, materiaue cuiusuis coloris , sed cuius color ab igne non eorrumpat tir: inde uitrum candens forma emboli, cujus ambitus aequaulis it latitudini AB, ad unguem circi ducatur supis laminum, ita ut palitis

767쪽

roz v E RERUM VARIETATE, puluis qui tenuissimus est, haereat. Inde excoquatur rei. trim, mu a formetur. χιδά βι fulios noli perfecte ex ues,sed in limatinstar, habebis aliud genus linearum. Itemsi inter latossulcos tenues interponantur certo ordiane, adhuc iucundius opus reddet. Cancellat: autem Ospus ita efficiunt. athena ui Vitrum alias docuimus, esi gemmis pulcbritudine constrea quaeat te adere , sed subtilitate cum suovis alio corpore: adeo ut lisa solo ob cathenum quidumfabricauerit Lugduna, quae solo allisi tenuitateni haud frangeretur.Miraris nil est nuraculi, frangitur enim non irausa ab aere, aer subit b exilit a tenuissimo corpore rob id nihil batur. tenuissmum sic frangitur. Sed tenuitas uitri uidetur omambus atqs esse maior. Vidi elaboratamspeluncam, moristems ais animalia cum coloribus Idiceres le cerasadia D. istesta non uidebantur ei qui iacula, ex quaedam alia quae ni imma fabricauerat, fuisset contemplatur. Hic um o artia 1 ex adnosubtiliter te ultro cuncta elaborabat, ut quando Curius cu cum m cism bobus fabricauerit, Fi sub n cae ala conti,

bus lub nerentur. equidem a salua nequaquam antiquis aruri,1aa uia 'cae. scedunt. Constat autem omnia tribus acie uidendi amitissim,materia tenuissima, alip ideo tenacissima. obieni ad us enim haec in libris de Subtilitate: quod quanto magis coquitur uitri ,tanto At tenuius, manuam subtili aeque elegunti tractatione. Modus ela- Confiat autem artificium hoc modo. Frusia uitri exeo, borandi ui cta ex omia gemere colorum haec autem Venetης, ut plesia aut . ras alia pulcherrima fiunt) candela expori tur: cae ut iii te quitatem quam uolueris, ais mollitiem deuenerint,csnof Iim admota loco annexas franguntur, aut ex eguntur:

ob celeritatem,baee ambabus manibus fiunt. Difficilius

768쪽

LIBER X. Io ἶηὶ In his non ut in aths mitium assequi,siam ex initio excla

ssim artem.

Vitriin uiri fit ex einere filicis : Pisum enim aliquid Pilicis usas.continet,er chali simile unde melius reabitur. Videntur iertur talia no earere utilitate,ut etiam ostreorim emis.Pinitu enim er lapideum hi id- m his continetur. Nes uim compositis negligenda es . Nim uuiri frustum habeo u:ride,sanguineis maeulis at vitri initar εν spe sacrificij, quod gemma inferius non erat. Cum calum. msus esset in arte natura similitudinis miraculum, quam in in posset natura expectari: uelut est illud quod nuper

huentum est, ut urceus in lineam degeneret, ta rur1bs ex Treeus ui-hiea m cochleae formam,fiat urceus admittens uinum, nec treus sol

remittens per rimas. Hispani inuentum est, nec absurdum: biIis. squandoquidem ita expolitur, ut undis haereat, o pars purii inferatur. Vitrum mollescit maxime plumbo. tenax fit diuturna vitrum utcptiaene. plumbum,metallaqίe in calcem prius redigere Oa uiollescat portet. Absumitur emim pars impuriorta capaca , ouis illius tamen in uia

tro manet.

769쪽

Arma quomodo caela

xe p ossis in

Cathedra sponte se claudes. 7o DE RERUM VARIETATE,

HIERONYMI CARὰ

DANI MEDIOLANENSIS

MEDICI, DE RERUM UAristate. Liber X r.

De artifici js communibus.

ARΤIUM VARIETAS.

CAP. LII1.

IB. A subtilitas est in caeviis ara: nis,de qua partim alias, partim etiamnunc dicetur. Modus ergo alius,picem, oleum lini , o thu,ris modicisni coquust, inspissa illinunt hoc quod uocant vermiscem : depirat ut stylo quod uo, lumi deinde implent locum, ex quo uernix erasa est,aqua separationis: cui additum fit ares genti sublimatum aerugo, intra uigintiquatuor bouras caelant figuram adeo pulchre m ferro , ut non in lius in

cera posit fingi gillo. Ais haec ad defensitonem. Illud ad

offensam, quod Aman Turca excogitauit a uersus Dananem Baptis iam Deodatum. Acceperat in facie ab eo uul. nus,ae simulata pace, in uiridarium, quod hac causu consduxerat iuxta urbis pomarium c erat autem urbs ipsa An. tuopia,emporium toto orbe celebre cathedram transiuidi,in qua crim qui ederet, s Patim ars sponte ita clauὸebatur,uts Drem undis constringeret. Eo ergo invitato,cos mercj

770쪽

LIBER XI. ro merci mulo nam ambo erant Lucenses, ambo mercatosus edere illi hortatur sedit: statim uinculis ferreis una iis constringitur: tunc Turca gladio educto, Iam es in. pit)t i manibus meis improbe: eo te deduxi,quὸ optaram. Ille rorabat,uemam petebat, supplicabat sed omnis in iraritis: multis e- uulneribus spectantem, mala sua, conafodit,uestu prius dilacerato: quod is uultu uulnus ut dixi, st accepisset Sed deprehen us tro casu, publice in eadecathedra,totidem, ac similibus uulneribus, Pestitui ex apb,mactatus est. Vt uere credam, paucos maleficarum aristim inuentores,inuentione sua gaudere.

NAVIGANDI ARS.

ES C Io an nauticae artis inuentio mira Artis haud bilior, an subtilior, an audacior dici dea cae mira. beat Pr um quidem , quod tam temereaaesa fit nauigio exiguo, duorim digito,

rwmspatio mortise approximare. Ventor furore muris rabiem contemnere. Tam longa itineara nullo talis,nialis hospitos, etiam per D mas tenebrassis quibus homines m ipsis etia urbibus ais cubiculis timet. peragere ausa sim de non rum dixisse Horatiuis, Egi robur, est des Diplex Circa pectus erat,qui stagilem truci Commisit pelago ratem Primus. At subtilitatem pectes, quid maius excogitari poterati quam obscura nocte,nubilo calo, nulla certa uia per marit ertos tramites, per tot scopulos uortices,cbarybdes , flubressum iter, tanquam praeuijs luminibus o certo duce,