장음표시 사용
101쪽
gruentibus,ut similes haberent labra lactucas. Itaq: vacuam ct derelictam possessionem artium obscuri homines & abiecta ingenia occupauerunt, delata illhuc tanquam ex naufragio ad scopulum k subsidium necessitatum ac rei fami Iiarismon nulli quod laudem aliqua & gloriolam quandam hinc sese apud homines aliquos paraturos sperarint.At quupopulus maximos habuerit olim honores artibus propicreas utilitates, quae ab illis in commune nascerentur, adempta utilitate omni ab artibus,honorem quoq; eis suum detraxit, quem nec tueri professores ipsi possent. Hinc factum est ut ignorati fines artium quo spectarent, quis tenderct,ignoratus usus, ignorata utendi ratio ac via effecerint, ne iam artes
eam utilitate in publicum aut priuatu praestarent, ob qua Minuentae fuerat & excultae.Tum acceptae & tractatae propter Opes,aut honore quaerendu finem tantis instrumentis indignum, quum praestantius esset. quo quaererent, quam quod quaererent: non potuerunt animos discentium aut docentium ad humanitatem & virtutem excolere atq; insormare. Professo- Quocirca non soli m artes, sed professorum quoq; morum mo- res sunt corrupti. Vetus est hac de re insectatio illorum, qui res corru aduersabantur philosophiae,& querela eorum . qui saue pii. rent. Rhetores, Poetae, Comici,& Satyrici phalosophos mordent & lacerant, quod homines sapientiae praeceptis instructi, leues se praebeant, ineptos, astentatorcs, mendaces, administros sceleris cuiuslibet, ac facinoris, interdum etiaduces : praecipiebant de prudentia , nihil erat illis imprudentius : de legibus & iustitia, nihil iniquius: de temperantia, erant ad voluptates omnes proiectissimi: de contemnendis opibus, indignissima faciebant & patiebantur unius numigratia: de veritate, nunquam verum dicebant de libertate, nihil erat abiectius : de modestia , nihil arrogantius: homines, inquit Paccauius, ignava opera : philosophica sententia. Aristophanes Comicus quoties eos perstrinxit 3 Aristides &Lucianus Sophistae,&Tymon, qui Syllos composuit, dentem illis infixerunt. Iuvenalis Satyram unam in illorum maledictis consumpsit:& erat materia Satyrae ap-ptissima atque uberrima: Praetereo veteres poetas Atticos.
Philosophiae studium professi meliores viri, quam vulgus philosophor sit,ut Plato, Cicero, Seneca dolent propter illos iis totum vituperari philosophiam, disciplinam sanctam dei amplis
102쪽
amplissimum Dei munus. Nec querelae huiusmodi priscis
sunt seculis consumptae ad nos usque redundarunt. Vppe nostro tempore qui artium doctrinam profitentur, nec ea exhibent, quae sint cuiquam usui, nec se meliores viros, qua 'illi de quibus modo dixi. Cuius mali eadem est causa, nempe illa ipsa quae quibuscunque sese rebus admisceat, magnam& praesente pernitiem adteri rebus publicis, priuatis, i acris Pecuniae profanis, auiditas pecuniae. Nam in scholis quo in maiore auiditas. numero lautior es t docentis conditio, nullus est ingeniorum habitus delectus,admissi omnes promiscue:& qui cum Ductu aliquo versaretur in literis, & qui vel operam luderet&impensiam,vel magno ellet suo atque aliorum malo literis abusur mec solum tales in coetus sunt scholarum recepti ut essent discipuli. verum etiam in numerum eorum qui alios essent docturi. Excogitati sunt in publicis academiis quidam velut honorum gradus, non malo utique lententia Gradu mea consilio. Nam ut Romae sub Caesaribus no licebat cui- honoru. uis de iure respondere, sed cui hoc esset a Principe concessum,ita rectoribus scholarum visum est arcere a professione artium imperitos. Eos vero quos ad hoc magno adhibito
iudicio & seuero examine dignoscensuissent, gradu liquo patalatii
honoris insignirent batalarios dixerunt .vocabulo vetere lingua gallicavlurpato in tyrocinio militiae de iis, qui iam prettio interfuissent, ideo lon e alio quam vulgo creditur , etymo: sed non hoc agimus: inc licentiatos quasi la ista copia quandocunque velint magistros fieri , postremo magistroq& doctores. Verum quod scholae no 'nunquam opus esset pecunia ad sumptus ineuitabiles velut alendis ministris publicis,gymnalio conseruando, farto tecto, impolita est summa pecuniae iis, qui honores inirent a primo modica, qua que neeessariis impenderetur viibus. Expetiit eum dignitatis locum indignus aliquis,& quod eruditione atque ingenio prς stare non poterat,tentauit iis, per quos ageretur,corrumpendis: alius adorsus est illos gratia , alius promissis alius praesenti pecunia :ubi semel sancti prius,atque incorrupti homines lucri dulcedinem gustaverunt. Is sensus reliquos omnes sςmel extinxit certas statuerunt summas, quaqilli penderent qui admitterentur ad honores: quarum pars scholae & ministris eius cederet, pars magistris& rectoribus scholarum: nec prouiderunt quantam literis, artibus, disci
103쪽
disciplinis, orbi toti, qui ab iis regirur, ae disponitur, cla
dem dc ruinam adferrent, promiscue quibussit, i admitten rci pectus exigui commodi, quam tan ri publici in Miuertam hominum gentem. Igitur quaestuosa res coepi tesse scholarum regimen, & emptum est non se cus ac mercamonium promercale, ut reuenderet, qui erat Tncrcatus: quaesiitum est pretio,ambitu,& ne quid deesset de lacori ac indignitati, armis quoque Qui erat adeptus agebat propter quod quasi erat mullus loci; nullus honor, nulla digiutas deneῆata est ei, qui numeraret. Sed ut sciretur quanti ordinarie emeretur dignitas, statuta est certa summa pecuniae, qua minorem nefas est accipere,de maiore fas
est laceri: dentinum etiam tepus,&assignati qui Daminaret. Nemo re Nomanent mihi vel unum iis ducentis annis reiectu, quiaectusquiversatus praescripto tempore in scholis,certam illam per
numerat. niam dependerit, quacunque aetate,conditione,ingenio peritIa, moribus. Si quis non credit, inspiciat tot per Galliam cerdones,fartores,coquos, rhedarios .nauras, fabros,& peiores us grassatores, latroncsque artium vel magistros, vel batalarios,nec desunt in Germania, nec in Italia. Si quis ali-
inon is uenit, Rominqua rat.De licentiatis iuris nihil scilicet possum dicere: sed hoc sortassis risii magis di nu, qua
runt ubique lates, quas nutricent, pueriliter cavillando,& homines in odio illo detinent, molesti & clientibus,& aduersa rus,& iudicibus . illud dolendum magis quod annis omnibus tot batalaria,licetiati, magi stri medicς artis ex Academiis
IsterEo quando nihil anicholis egerunt aliud. quam macerado se expectare finem stati temporis, ut honoribus donarentur,adepti quod concupierant omni renuntiant labori. eruditioni non queant,certe nomine se authoritatem suam tu ituros confidunt. Quum vero ex schola exeunt insignes nomine a nae ad populum authoritatis, ac veneratio
Iaas, quid aliud pollunt docere, quam quae negligenter & im rite didi runt Abiit signorantia re Furopam Olmiem velut seminatur ac propagatur. Videas in eis pueros iam magistros, qui paedagogo adhuc indigeant,& quos Aristo-:el tanquam midoneos auditores de schola expellit moralis disciplinae,tum hanc, tum allas omnes non praestant quidem prontentur tamen. Quid aliud oportet hόs facere tam imma
104쪽
immaturo honore onustos, & pressos, quam disciplinarum
labori cedere,& arrogantia, inuidentia, caeterisque vitiis repletos intolerabiles heri, quum magistri nominentur earuartium, quarum vix prima rudimenta posuerunt. An putamus insolentiores quos quam esse iis, qui quum sapientiam nullam habeant, pro sapientibus tamen ad turbam Iese venditant: nihil est medium: sapientia optimos facit , simulatio sapientiae pessimos: propterea quod quae tenere bonis artibus neque ut,fraude & flagitiis tuentur. Sunt ex magistris nonnulli, qui vel nulla penitus peritia,vel minore audacia non applicant se ad exercitiu disciplinarum: in familiam se locupletum dant hominum, nec nomen tamen deponunt, Mindigna honore illo ministeria obeunt, adulantur. assentantur ut serui dominis:quod etiam peritiores faciunt ad diuites scribentes, quum illucet spes lucri aliqua:& quia istis inter scholasticas illas concertationes & pugnas nullus fuit locus vel historiae cognoscendae,vel praeceptis morum: vel eloquentiae, vel institutis ciuitatum,& rationi rei publicae administrandae, tantum in fictis illis quisquiliis molesti & rixosi corruptum ad negotia siue priuata siue publica iudicium traductit. Q iocirca nemo semel operam illorum expertus magnis denuo rebus adhibet, in coetu hominum supercilioli, inco uiuio morosi,& tristes,in concionibus loquaces,&inepti: in consiliis importune cauillatores, omnia tentant carpere,
dc conuellere ex fictis illis suis normis: in magistratu rapa ces: in potestate impotentes in colloquio spinosi,& ab omni humano sensu alieni. Ut quemadmodum de philosophis sui temporis ait Socrates in Apologia Platonis , melius multo de rebus iudicaret vulgus hominu ,quam illi toti u sapien' IHonor aliae consulti. Semota utilitate ab artibus,& a proselibri admotu, bus remotis animis sua eruditione dignis,honor omni titilnis. ab artibus,& a magistris est excussus: quippe quum nec ullis prodessent artes,nec sui sipsis prosessoribus .vel ad bene vivendum essent utiles,vel ad bene lentiendum. Tum ex multis iudicium est factum de omnibus,ut tales putarentur uniuersi ἴ uales se non pauca exhiberent. Invisi fuerunt Athenis philoophi,& ipsa adeo philosophia,etiam tum , quum maxime in illa ciuitate studium illud floreret:hinc populus etiam Romanus. Indignabantur enim eos,quos rerum & sapientiae
cognitio meliores debuisset facere , peiores esse hominibus
105쪽
ab.cctum omnino imperitis. Et erat quodcunque vitium in illis notabilius, qui formationem morum,& lcicntiam omnium virtutum promittcrent. itaque Athenis & Romae, quisquis vituperare voluit vel philo. ophos,vel ipsam philosophia, secundo admodum populo citvsus. Neque nunc vcro repugnantem haberet multitudinem, quanquam populus noster inulto s e habuit quam ille priscus moderat tu S. nam quu huius aetatis plutosophi,& utilitatis minus adserant, siue ad loquendum, siue ad lentiendum, qua illi Athcnis aut Romae,
nec prohibitare aut copolitione morum antecellant, tamen populus seruauit adhuc non parum venerationis iis, qua ar-rcs profiterentur, et i nullam praestarent.Nelcio an ea sit causa quod Athenientis& Romanus populus quae a philolophis dicerentur,intelligcbat ideo facilius poterat de illorum
ingenio, ac cruditione ceserem oster non intelli igit, ideo nec Iudicat . admiratur. Honore artibus detracto artes iacuer lintrillae solae sunt excultae. quae essent in pretio, ut oratoria propter forum & curiam,&ius ciuile ad constitutioncssormularum, S limumreliquam cruditionem, qui magni Mhonesti cupiebat sie in populo, vel negligebant prors iis, vel si quam didicillent, occultabant ne se proserret:& tam 1 oli cite literas tegcbant, quam erant disceda. Marcus Antonius Orator apud Ciceronem hoc probabiliorem oratione luam populo fore existimabat, ii omnino didicisse nunquam putarctur. Scire sc dissimulabant, multo minus volcbant videri docere: id munus ad seruos est delegatu, si quos haberent literatos:aut Graecis & Asianis hominibus mandatum liberiuquidcm, caeterum non inulto meliore conditione qua crant
labartini de qua indignitate merito quaeritur boncca: AntCBlandum inquit rhetorem, qui cques Romanus Romae docuit a latcr libertinos praecepto res, pulchcrrima disciplina cotinebatur,& minime probabili more turpe erat docere , honesium erat discere .Quo factum est ut literas scire indignum sit habitum viris principibus: docere vero sordidi: mpi ortum S abiectum. Agrippina Neronis mater Senecς viro integerrimo professoriam linguam tanquam probrum obiicit,& quae non obiiciebat adulteris adulteria,militi crudelitatem, senatori auaritiam, iudici rapacita tona & sordes, viro in nocetissimo & optimo quod alios meliores redderet
probrabat. Ea persuasio ad nostram usque aetatem perqe-
106쪽
nit, ut potiorem ac praestantiorem esse vulgus existimet discipulum magistro: vel cerdo aut rhedarius praeceptorem filii tui iuuenein bono loco natum, quod praeceptor sit, peiorem filio suo censet. Idem iudicium impie est ad res sacras, ct sanctissimas transatum: ut sacerdotem viliorem existiment profano, tantum nescio quid exhibent honoris propter receptum morem .Quid dicemus esse causae, an quod natura mercenarius omnis sordet Zan quod ita lualit peccata in nobis regnans,& peccati author& altor diabolus, ut pro vilissimis habeamus quae sint optima: desidere, nihil neque scire neque agere, nihil a bestia clifferre, pulcherimum sit &praestantis simu .QSocirca excellentia ingenia, quae se contemptui vident futurum,si doceant munus tam fructuosum, tam dignum illo acumine, illa ingenii luce,illo iudicio,ac peritia refugiunt,& auersantur:deserunt scholas, in quibus totius humani generis linguae,animi, mentes ad Optima , aut res sima insormant; tradunt has contaminandas , & con-1purcandas tardissimis ingeniis ,rudissimis, pravis, seruilibus, quae vel nihil cunctatur spe tenuissimi praemii in scholas se tanquam in pistrinum detrudere:vel avide scholas arripiunt tanquam gloriolae alicuius messem. Atqui huiultinodi ingenia docent vel pessima, quia non norunt alia , vel corrupta ab animo ad pecuniam,vel famam caeco impe tu currente.
107쪽
Liber Secundus, qui est de Grammatica.
dicta, semina sunt uniuersarum artium corruptaria, nam illa cunctas pariter laeserunt, tanquam satum noin unam aut alteram eruditionis aut
literarum partem, sed in cunctas simul ad perniciem corporis totius incubuerit. Nunc sigillatim de unaquaque disserendum est. Veterum mone. scriptorum consensio tres artes de sermone posuit, Grammaticam, quae quid,&qua ratione diceretur, indicaret: Rhetoricam, quae ornatum & cultum: Dialecticam, quae argu menta & probabilitatem. Vt in Grammatica sit illud quod ipsi volunt docere: In Dialectica probare,in Rhetorica mo-Gram - uere. Sed de his postmodum videro.Nunc de Grammatica: matica . ea Graeco nomine de literis dicitur, idcirco a mi intiliano literatura transfertur in latinam vocem aptam quidem illa, sed non perinde receptam. Infamia eius circa literas , syllabas,& singulas vocum est versata,vt quicque apte & scribe retur& pronuntiaretur,liisque finibus fuit contenta. maihaec praestabat, γρ μμ τι js a Graecis dicebatur, a nobis, Varrone authore, literato cuius artem Martianus Capella
γραμ ματι Tιηυ' Vocat verbo apud Grecos , quod equidem
meminerim rarissimo, sed usurpauit illorum in fingendo licentiam. Visum est paulo altius puerum ducere,ut quae in lingua,quam disceret, scripta essent, intelligeret. Expositi sunt ei Poetae,historici,& alia scriptorum genera: hoc quoque
108쪽
que voluerunt Grammatici esse munus quem literatum nominarunt: artificis hoc est magis quam artis. Sed tuit hoc illorum prudentissimum consilium. Nam quum linguae arbitrium iit penes populum dominum sermonis sui, mutatur subinde s ermo , vsqueadeo , ut centesimo quoque anno prope iam sit omnino alius , nec qui tunc vivunt, eo ra linguam intelligant, qui ante centum annos luere. Ergo ne in- telligentia veterum scriptorum penitus interiret, prouisum est ut essent professores , ad quos ea cura spectaret, tenere verborum omnium vires ac lignificationes,&esse velut the- sauri illius custodes, atque aerarii tribunos. Ius sermonis,
sicut Horatius inquit, populi est recte ne, ac vere quicquid sit dictum , vel sinsularum artium, vel iudicii ac prudentiae. At quid quicque significet, quem sensum reddat,hoc demum Grammatici: qui si locus incidat in Virgilio: Est via secta per amba S,
Obliquus qua se signorum verteret ordo, Explicet quid ibi I oeta senserit, & satisfecerit suo muneri. Ulterior inquilitio rectene dixerit, hoc iam astronomierit. QIod si idem ipse Grammaticus non leuiter omni genere artium imbutus sit, hoc copiosius & splendidius explicabit quos enarrandos susceperit: non id exigit ars Grammatica , sed di sci pli nae nexu quodam mutuo se continent, Si uuant. Ergo Grammatici officium est os pueri , & ma a Grammanum sermare, hinc intelligentiam, ut ad caeteras artes re- tici mittatur maximis adiumentis fultus eorum scriptorum, fium
quos sub Grammatico viderit. Artem hanc locupletavit, Diugen atque illustrauit diligentia, sed obscurauit nimia , funditus Ua Gram
perdidit minima. Quidam inuentis ex analogia artis sor- matico mulis, in eas velut inciles vastissimum usus flumen deriva- runa. retentarunt, quum ex usu obseruata , & nata sit Grammatice , sicut dialectica, sicut rhetorica, non ex iis vlus. yrro sermonem admiserum formularum prς scriptum redactum non solum debilitarunt, ac fregerat, ted corruperunt etiam
multis vitiis, quum aliter loquerentur, quam oporteret be ne ad canones, non bene ad consuetudinem , quae est domina & magistra sermonis. Ita videas permultos exact; ssimos Praeceptores artis foedis in oratione mendis ac flagitiis, dum artem sequuntur , quae totum ulum non potuit compraehendere: propterea quod α varius est, nec analogiam le-
109쪽
quiturataque nequiuerunt rite omnia annotari. Adde quod passim mutatur arbitrio eius multitudinis, in cuius manu
est lingua illa. At nunc, quum populum Graeci aut Latini sermonis habemus nullii, sed ab authoribus lumendum estius verborum: sunt qui quoties aliquid non recordantur se Iegisse,damnant ilico,& tanquam lege Mutia Lucinia ex ciuitate eiiciunt. Alii ita sunt uni aut alteri scriptorum addicti,ut quod non apud eos sit, etiam simillies apud alios, velut parum Latinum reprobent. Nec desunt, qui ex uno aut altero loco generalem formam conficiunt. Atqui in his omnibus multipliciter peccatur. Nam nec Grammaticus legit omnia,& laepe de his pronuntiat, qui solas legit familiares Ciceronis epistolas,aut Terentium:& ut legerit, non attentus omnia, non omnia obseruauit, expendit, excussit: &vt fecerit, non omnia annotauit: nec memoria tantae rerum
ac verborum varietati una sufficit, quae & multitudine intricatur, & aetate fit inualida, quae aufert omnia. Denique nihil est in homine fluxius. atque infirmius:ergo plus tertia parte bonorum vocabulorum ex aerario linguae Latinae reiecimus, tanquam adulterinos num os, & in tanta egestate fasti .dioli, pauperiores in dies fimus, dum unusquisque quo diligentior videatur aerarii praelectus, aliquid repudiat, nemo insert. Ideo sermonis inopia quotidie laboramus. maidam si diis placet non verba modo, sed sententias multor si Verborum, quas se non legisse recordantur, expcllunt, & in peregrinitatem redigunt: quod si ita est, nec licebit dicere, Petrum diligo, aut rem mini grata vos tres seceritis: nul quam enim haec sunt apud authores Latinae linguae. Sed neque scriptores omnia scripserunt, & eorum multi amissi sunt. Et quaedam vel verba vel loquendi formulae apud aliquem num tantum legutur, qui si perisset, nos illa, quae sunt germane Romana,excivitate pelleremus itaque an iis quae dicenda sunt noua, ut ex ipsis veteribus S recepti isimis oportet analogiam non parum valere, de qua destinatus est mihi
alii libris locus. Iam authores videm eos, qui aetate Ciceronis vixerunt optimos esse in Latina lingua, Terentius tamen qui antea fuit no malus, nec Titus Liuiu S, Seneca, Pli-
Lauren - nius, auintilianus, Tacitus, & alii, qui post vixerunt usquetius Val--Adrianum Caesarem: in hoc Laurentius Valla est nimila. Vehemens, & acer, tanta in Ciceronem, & Fabium Quintalianum
110쪽
Iianum admiratione, atque obseruantia. Idem est in alligomnibus,ut decensendis vocabulis, & quicquid non recor- datur se legisse damnando ceu minus proba do, tu de uniuersalibus formulis ex uno loco,aut altero obseruato. Fortassis haec tam immodica religio ipsius erat tempore perneceta Laria. Nam quum omnia pessum luissent in negligentiam, acri aliqua & exacta erant cura reuocanda: sed eam rem, quum iam nihil videretur necessarium, auxit insequentium Grammaticorum superstitio, partam ut ipsis quoque bene- meritis de Latina lingua cognomen attingeret, partim miro ardore insectandi ac repraehendendi. Quis audeat sacile Pronuntiare Latinum non esse verbum aliquod aut di chum,
quum in eo Quintilianus&& Cicero sint salsi, duo totius Latinae linguae& lumina & columinat ille quum negat Romane dici germanus frater, Cicero piissimus, & facere contumeliam. Sunt qui contaminari te verentur, si quid aliter Latine dicant, quam Cicero , ridicula religione, ne dicam De Cice- superstitione stulta. Primum quomodo loquentur de iis, ronianis.
uae apud Cicero nem nulla sunt, de structura, de sutrina,
e textrina, de agro colendo, nisi forte omnia sint mutuaturi ex paucis illius verbis in Catone maiore, & aliquot ad fratrem, & ad Atticum epistolis: necesse erit eos obmutesce rein reliquis, ne quid dicant parum Ciceroniane,videlicet satius erat tacere, quam male loqui. Maid in Poemate, quid
in historia facient, quae ille non scripsit Z Q id quod o-dam dixit, quae eadem nec minus acute . nec minus festiue,
Nec minus, vel ad declarandum , vel ad persuadendum, apte ab aliis dicuntur 3 imo sunt apud eum nonnulla, quae si astrictius,& pressius cogerentur ,haberent plus neruoru, & efficaciae. Sed de Ciceronis imitatione alibi. Habemus etiam Disserem significatus vocum,&disserentias , Graece Ammonii,& in- tiae. terpretum Poetarum, Latine Nonii, Gellii, Donati, Acronis, Seruit, ut interdum de industria videantur ea praecipere, uorum penitus contraria magno authorum colensu liccat
epraehendere: ut non aliter rectius utare, quam si contra,atque isti monstrauerint. Aiunt distare, quae sunt synon ma, aut aliter differunt, quam ipsi praescribunt. At vero obseruatio,& cura historiarum, M sabularum in. Obserua terdum quum ad minutias illas ineptas, & scitu indipnastio fabu ventu est,confundit ingenia, iudiciu,& alia magis necessaria larum.