Ioannis Ludouici Viuis Valentini, De disciplinis libri 20. in tres tomos distincti, quorum ordinem versa pagella iudicabit. Cum indice copiosissimo

191쪽

Et quemadmodum ante centum annos qui Ciceronem ut Latinos alios legebant scriptores, sensa spectantes sola, verba non animaduerterunt: ita isti qui in verba sola essent intenti, dictionem praeterierunt ananimaduersam. Ergo videas eos eadem dictione conscripsisse res magnas, paruas, laetas, tristes, humiles, sublimes, epistolas, oratio nes, rustica, physica,moralia,sorensia. Nimirum accomodatio styli ad genera argumentorum & dientium,atq ue adeo inuentio ipsa argumento caulis & locis apta res est longa,varia, intricata de qua Plinius Caecilius,undevicesimo,inquit, celatis anno dicere in foro coepi, & nunc demum quid praestare debeat orator adhuc tamen per caliginem video. λt illorum pleri que nullam , aut perexiguam huic rei operam

impenderunt, alioqui per se dissicillimae: quo magis miror

quorundam impudentiam dixero an ne timeritatem, an v-trunque, qui de cultu,& colore, Sc habitu orationis,denique de toto stylo ac phrasi intrepide iudicet inexercitati,& quidem ex breui aliqua, de tumultuaria pasellae unius aut alterius lectione: de quo merito, & grauiter Gulielmus Budaeus conqueritur,quum veteres in tanto studio, diligentia, usu non potuerint ubiq; recte censere. Quid quod ea nomi- ara, quae phrasii induunt, explicare vix scirent,u rogarentur3Partim huius artis magni illius praeceptores secerut imitationem,quod primum est in omni sermone, quippe quem imitando discimus,ut artes ac disciplinas, quascunque a natura non accepimus. Sed imitatio rerum diuinarum nunquam potest exemplari par esse, nec mortalem artificem aequari sempiterno: in humanis potest ita proficere,ut homo hominem consequatur,& antecedat. Quocirca quae initio est imitatio, paulatim eo debet progredi, ubi iam incipiat esse certamen non solum aequandi, sed etiam, si qua detur,vincendi. Imitatio nunquam eo pertingit, quod tibi pro exemplari propo fuit. At vero in certamine etiam a tergo possis

Cum relinquere cum quo certas. Itaque veteres sic initio imitabantur, ut mox aemularentur , ad postremum quoq; certarent, & contenderent non raro utique felici successu:

nam praeuertebant illis,quos prius pro ducibus, ac magistris habuissent: ut Cicero Crasso,& Antonio: Plato Craiylo,& Architae: Aristoteles Platoni .Vergilius Ennio, Lucretio , Hesiodo: Nostra aetate quidam ridicule sese alligant

192쪽

imitationi tantum, nec in verbis solum Latini sermonis MGraeci,quod necessariu est, propterea quod eae linguς amisia

sae in vulgus monimentis veterum authorum continentur

ac conseruantur, sed in phrasi, quod minime est necessa rium: quippe collectis e lectione vocabulis,& loquendi sormulis, tanquam lignis & lapidibus,sic unusquisque extrue

re orationem potest, ut maxime vel ingenio suo congruat, vel exi at materia, vel tempus aut locus poscant. Verum quod magis mirεre, in materia Sc sumento tractando nunquam non imitantur , ut imperiti tutores qui nullum calceum vel scindere possunt, vel suere, nisi forma adhibita : astringunt vires & libertatem ingenii ad certum quoddam praescriptum : ut non immerito seruum pecus imitatores nominet Flaccus Horatius. An vero est ulla seruitus maior,& quidem voluntate suscepta,cuam non audere dM-cis sui praescripta, & tanquam saeua dominorum imperia egredi. etiam si alio res voceti si tempus, si audito res,si generosa ingenii natura invitet,pertrahati Q omodo poterunt hi currere,si sit opus,imo quomodo ingredi, quibus est semper in alieno demum vestigio pes figendus, non aliter quam pueri faciunt lusitantes in pulueret Quid dicam ami-Suppila- tari semper eos, nec scire quid si imitari Nam suppilare

revocant putant esse imitari, nempe vel verborum ac rationis vel re imitari. rum & argumentorum particulas sumere, ex quibus vel ut centonibus opus suum consuant. Perinde ac si pictor diceretur imitari, qui aut pratum effingens flores ill hinc decerptos tabulae suae annecteret, aut hominem reddens partem togae illius assueret picturae,aut etiam, si diis placet, nasum quem exprimere non possit, vellet homini qmputatum picturae suae addi, quo esset persecta. Si quis rem acutius intueatur, talis est istorum imitatio : decerpunt, surripiunt, imo palam compilant . . Et visurti crimen suffugiant, imitari vocant, ut fures furari dicunt amouere, tollere, conua fare. Age porro unde colligunt haec panis frustula, has aquae puttidias, quibus mendicitatem suam sustentent 8 non ex variis,& optimo quoque, ut puellae, quae in hortulis colligunt sosculos ad fasciculos & coronamenta, sed uni alicui hostio affixi mi sere se aiunt: unicuipiam sunt addict i :& ubi inge .nii tarditas coepit male aemulari, quicquid deinceps dicant aut faciant illius credunt esse simile, ouem sibi pro exempla -

193쪽

es praefixerunt: ut qui gesticulatione una tam se multos credunt exprimere quam quiuis pantomimus arte sua: & qui eodem digitorum pulsi quod uis carmen sonare. inualis est Apollinaris Sydonius, qui contempto Marci Tullii epistolari stylo,ut dicit Caij Plinii disciplinam,maturitatemq; vestigiis praesumptuosis insequitur: Omitto ridicula haec vestigia praesumptuosa,tum disciplinam, S maturitate Plinii. Quasi maturitas sit aliqua in epistolis Plinii,& non potius viror &flores:aut si cina est, non maior di mitior sit in Marco Tullio mam quan uandem vocet disciplinam nec ipse ar Gbitror Sydonius declararit, qui scripsit. Sed quaero in quo set utet Plinii similem , a quo tam distat, quam graccus a phiomela, nisi forte similis videri postulet, quod ascribat lem per suo,ut Plinius. Si sequi se dixisset Apuleium,& assiodorum, haberet sortassis plures, qui crederent. Verum hoc tempore, in quo noui quidam morbi prioribus seculis inauditi sunt exorti, & iste est natus quorundam alligandi sui

ad imitationem Ciceronis, ad eam inquam decerptionem, quam illi imitationis ornant nomine. De qua nonnihil at . tigit Politianus in epistola ad Cortcsium,etsi in omnem imitationem potius,quam in hanc unam, quemadmodum de Fabius inuintilianus. Budaeus in hanc ipsam est per occalione

inuectus digressione quadam in comentariis GP cq linguς, hiis Erasmus librum iustum de eo ipso scripsit iniquitate iudiciorum permotus,in quo multa congessit acute conquisita, qui etsi nonnunquam argutatur magis, quam argumentatur, & ludit potius quam pugnat, nempe ex scripti illius ratione: nam dialogo rem per sequitur, habet tamen, quatum ad hoc attinet, iustam & piam querelam indignationis, multisq; bonis ac sortibus argumentis pransaturi quae quia nota sunt omnibus, etenim liber est in manibus, nos in praesens praetermittemus, solum dicemus more nostro pauca qui da, quot suscepto instituto vid. bsitur sufficere. Principio quod prudenter ait Cortesius etiam Ciceroni addictus, quae stultitia est,ut quum tam varia sint hominum ingenia,tam multiplices naturae, tam diuersae inter se voluntates, eas velle

unius ingenii angustiis astringi,& tanquam praefiniri. Iam dicant mihi,quid imitantur, nam multa habet Cicero optima, Messectione dignissima. Linguam inquiunt. Cur non

etiam argumenta, & philosophiam, & cognitionem veteris

194쪽

memoriae,& variaru rerum usum ac peritiam. Nam si propterea linguam admirantur, quod in omni populo & lenatu Romano tantas dicendo est vires tipeique consecutus, ideoque eam imitatione censent dignam , imitentur potius rerum praetentium & praeteritara cognitionem, scrutationem sectatorum lapientiae, tractatione in humani animi, colligendi acumen , quibus potius virtutibus omnia senatui S populo de iudicibus persuaserit, quam facultate verbo ra& dictionis. Puritatem linguae arbitror equidem maiorem S castiorem fuisse in C. Caeli re,in ruto,& aliis Romanis principibus, quam in M.Tullio. Nec phrasis eius omni bus placuit, etiam quum de ea poterat censeri,n5 Bruto nec Caluo, nec ipsi Pomponio Attico amicissimis: at cuiusmodi censoribus Z Qitare non quod ornatius quam caeteri diceret, quanquam dicebat ornatissime, sed quia acutius colligebat, & sortius pugnabat armatus tot tantarumq ue rerum notitia. Eius vero quod deceret & inspector acerrimus ,&executor dexter imprimis lac diligens, vincebat aduersarios, audientes ducebat in suam sententiam. Id vero facile est cognoscere, quod in eadem causa, si quis illius argum et is quacunque lingua &actione utatur, plurimu certe habcbit momenti, ac roboris. Ea igitur animi indoles,& tam varia cruditio, & tractandae cuiuique rei ratio esset istis exprimenda, qui Ciceroniani videri affectant, potius quam stylus ac verba , etsi haec quoque , sed ea postremo sequerentur. Magis certe Homerum exprimit Virgilius, quam Ennium si

huic lingua est vicinior,& prope idem. Similior patri filius

qui mores reddit, quam qui lineamenta oris. Cur tantum. virum non totum imitantur, & potissimum animum, quo praestat corporit quod recte praecipit Paulus Cortelius, qui aliam multo viam imitandi ostendit, quam isti sequuntur, eamq; merito deplorat ab hominibus nostris aut neglectam esse, aut mutatam: neque enim vult nos Ciceronis limites,visimias, sed ut silios parentum: simiae externa solum repraesentant, filii etiam interna: nec simiae aliud quam lineamenta & deformitates quasdam,gestus , filii vultum , incessum, statum,motum, vocem. Et tamen habent, inquit, in hac similitudine aliquid suti, aliquid naturale, aliquid diuersum, ita ut cum comparentur, dissimiles inter se esse videantur. Eadem est sententia hominis omnium Ciceronianissimi

Christopb

195쪽

Christophori Longotii. Sed demus iam Ciceronis verba esse

purissima, nam aut esse credo, aut non multum abesse, tum

stylum optimum, dico ex iis qui fuerunt, nam ab eo, quod fieri potest neminem esse arbitror adeo admiratione Ciceronis excaxatum, quin videat longe di scedere. Sed quid in iis faciemus de quibus non est locus: ut de aedificiis de agro colendo, de rustico , aut urbano , aut bellico instrumento. Num tacendum erit Z N um non potius Vitruvium,& Varronem,& Plinium,& Columellam,& Caesarem, aut Liuium consulemus,ac sequem reduces, quam M. Tulli sit quos ego

dicam id non quo detraham aliquid gloriae Ciceronis. Quid enim potest aut debet detrahi nomini clarissimi &praestantissimi viri Θ eos inquam callentiores fuisse arbitror nominum Romanorum,in illis utique de quibus agebant rebus, quam M. Tullium: quod & videmus inter nos' uotidie usu venire, ut eloquentissimi in quaque lingua viri in curiis ,& foris ,& regiis comitatibus educati vincantur a

plebeiis hominibus in appellandis opificum instrumentis,

atque actionibus. Iam nec in sermone isto communi atque urbano dixit omnia:& eorum quae dixit, alia perierunt, alia venerunt ad nos ab imperitis corrupta. Quid loquentur de nostro foro,de nostris legibus,institutis, moribus, de pietate nostra per omnia Ciceroniani Res omnes, sicut praeclare Erasmus colligit, sunt mutatae ut apte loqui de rebus prς sentibus nequeat, qui a Cicerone latum unguem deseciere non audet. Iam ut dictio sit omnium optima , non omnibus potest congruere in tanta diuersitate,atque adeo aduersitate ingeniorum. Idcirco nec eum imitati sunt maxime

Ciceroni addicti atque adiurati, qui promptissime& facilla

me poterant, Seneca, Quintilianus, Plinius, Caetilius, Cornelius Tacitus, videlicet ut nec ipse, quos impensissime admirabatur, Demosthenem Graecum, Crassum & Antonium Latinos: oculos enim habebat,ut par erat, intentos no in eos

qui alios antecelluissent, sed in id quod natura ostenderet

elle optimum: hoc demum debet esse exemplar adulto iam de magno viro. Cedo vero quomodo hunc tam adamatum stylum imitanturὶ quemadmodum exagitat in Albutio Scaeuola apud Lucilium. Quam lepide lexies compostae ut tesserulae omnes Arte pauimento atque emblemate vermiculato.

196쪽

Sumunt hinc inde verba,& commata,& sententiolas,dc compingunt ut existat opus: quod taxat Longolius in Nanagerio cui integrae Ciceronis no modo sententiae, sed multi simul interdum versus exciderent,atq. cffluerent:T um de aliis

dicit, Dirigendam quidem esse nobis &iormandam scribendi rationem putaui ad illius dicendi genus,sed ita,ut virtutes

eius oratione nostra exprimere conemur, non item ut passim omnia ab eo mutuemur,aut quod multos iam facere videas, quasi centones quos da ex Ciceronis verbis consuamus.

Dicit haec quidem Longo lius, sed nsa ipse tam recte obteruat,quam admonet. Alii cautius suffurantur unum aut duo,

aut tria ad summum verba ex hoc loco,ex alio autem procul totidem,ex alio quatuor aut quinque, supra haec manifestuest furtum. Nam quin totidem verbis inquit Longolius ex M. T ullio Cicerone tibi tam multa sumere non liceat ne tu quidem ipse puto negas. Ea vero lex est centonum Ausonii: ergo isti, quod Longolius vere dixit,centones consarciunt,

ct Mustuum opus faciunt, non imitantur. Dixi vobis falli istos in capite totius rei,& statim impso limine impingere, ut recta nunquam possint ingredi: qua doquidem initio ipso itineris in diuersum quam oportebat, aberrarunt: quomodo poterunt recte imitari, qui quid sit imitari, & qua ratione imitandum sit penitus ignorant 3 non imitari est isthuc quod vos facitis oboni, sed compilare,& consuere, & colligere,& conferruminare. Vergilius quum dicit, Si duo praeterea tales Idea tulisset Terra viros, ultro Inachias venisset ad urbes Dardanus:& versis lugeret Graecia fatis: Homerum imitatur,apud quem Agamemnon optat sibi decem consiliarios, qu alis esset Nestor, nec dubitat. si haberet, quin breui Troiam esset euersurus. At quum dicit: Vt sceptrum hoc dextra sceptrum nam sorte gerebat. Et quae sequuntur in duodecimo. Homerum de Graeco ad nos transfert illo loco:

Et reliqua in Iliad. x. maum vero: Fixit leges pretio atque refixit, ex Vario sumpsit. At T um gelidus toto manabat corpore sudor, ex Ennio est mutuatus,qui dicit: T um timido manat ex omni corpore sudor.

197쪽

iniae Macrobius persequitur in Saturnalibus Sed ad institutum reuertamur. Q anta crux est, quae ingeniorum compedes intra tam arctos limites comprimi ac cohiberi dilatare,ut te nullo pacto valeas,&dum in hoc unum es intentus ne praefinitos terminos excedas, quanta aversio a rebus clarissimis, & quae occasio de inanibus Habitur maximas &fructuosissimas disciplinas nanciscendi Z At vero in hoc ipso tam longo,& diuturno,&misero.& miserabili labore, qualem ne hostibus quidem, precer, nedum ut amicis lua deam, quis tandem proponitur eluctatis atque ex naufragio seruatis fructus ξ quae utilitas 3 quod pretium operaeῖamplum eri oportet & tantae curae,tot vigiliis conueniens, fieri post tot annos non Ciceronianae dictionis aemulos, sed coflatores orationis ex verbis Ciceronis,& commatis, & colis. Ego vero tanti non emerim . non dico Ciceroniane verba coniungere, atque adeo Ciceronem esse tota phrasi, sed

quod est multo praeclarius, & optabilius , philosophiam omnem callere, quaecunque prodita est de rerum natura. Inutatores hi quique alii cultui se linguarum iam pridem in termissio tradiderunt,ita nauarui operam verbis eligendis,&dictioni exornandae,ut alia quae essent de cognitione naturae, te publicis priuatisque moribus grauiter & copiose perscripta ne aspicerent quidem: partim quod non vacavit quibusdam plus nimio in verborum 'ota ac natura dictionis cultu occupatis, ut ad alia penitus respicere no i pota sent: partim quod metus fuit, ne si incultos scriptores tangerent , aliquid sorte ex contagio traherent, quo sermonis forma posset foedari. Ita ubique in linguarum Obseruatione substiterunt,consumpta uniuersa diligentia circa voces aut singulas, aut coniunctas .Hi vero qui alia non haberent quam instrumenta, quid potuerunt efficere Zquum maximam dicendo verborum turbam, quasi in acie ordinassent aspectu quidem formosam, sed inutilem tamen, atque ine ficacem, nihil re ipsa, nihil auditorum mentibus dignum attulere:magno sane artis dedecore, quae ex illis censebatur, tanquam primis ac praestantissimis .ium sua, tum aliorum sententia professo ribus. Quanto verius dici orator deberet, qui res magnas ,& argumento suo pares quocunque sermone exponiti Nam si dicere genus quoddam est pugnae, &ad persuasionem quasi victoriam pertinet, quis non malit

animo

198쪽

animosum militem tectum corio,& gladio serreo armatum. quam imbellem atque esitaminatum aureis armis ac gladio fulgentem. Iam Rhetoricam aiunt, quum de rebus aliis omnibus,tum potissimum de publicis,ac ciuilibus dicturaim. mi id isti dicent, qui eas ipsas res nec per i omnium quidem Vidcrunt, nec sciunt in quo orbe, in qua ciuitate vivant i dc dum veterem illam Romam semper medrantur, peregrini sunt in hac aetatis nostrae. Nec eloquentes dici post uni, qui uum omnia conantur aliena linoua dicere, ipli muti eua-unt, nec illa erudita & expolita lagua tria verba possunt Eloqui. aprare, Eloqui est inquit Marcus Fabius omnia quae mente conceperis promere, atque ad audientes perferre sitne quo superuacanea sunt priora, & similia gladio condito, atque

intra vaginam suam haerenti mon refert quo sermone, nam

ct in Scythico , & Gallico, & Germanico, & His pano multi

sunt eloquentes. Nec quod Latinus & Graecus f ermo eruditi sint &copiosi, continuo nullus erit in alio sermone eloquens.Nam & hi ip i Parthis ac Moedis barbarismi sunt. Liuius sermone illo , quem Pollio patavinitatem dixit sapere, eloquentior fuit multis Romae natis, & fortassis illo ipso

Pollione. De Latrone Portio dixit idem Asinius lingua sua disertum esse, nempe Hispaniensis illius aeui. Quanto disertior ac eloquentior Anacharsis quam multi Alfenienses,siue dum bcythice de natura,& moribus disputaret, siue dum Graece soloecisans seu scythissans verius Equidem sordes,& vitia sermonis nemo x et amare debet vel probare,Vnde maxima pars cladis tum artium , tum iudiciorum est accepta. Sed certi li detur optio, quis 'non malit multo immundum , spurcumque magis de rebus,atque excellentibus sermonem, quam de nugis comptissimum atque ornatissimum Z

199쪽

DE PHILO

SOPHIA NATURAE,

medicina, & artibus mathematicis corruptio, Liber

Quintus.

V N DI author,qui omnia ad , minis usum condidisset haud dubie

scientiam illi erat elargitus utendi, alioquifrustra videretur illi parasse,quae ipse nescisset unquam ad v- sum suum applicare. Sed homo a tu . mine discedens in tenebras est prolapsu . In quibus tamen Vrsit -xquq lueees,l- extimulauit eum necessitas perpetuo premens,Vt quaereret, quae immitteret in corpus ad se fulciendum,ac sustentandum,a quibus manum contineret, quae quibus temporibus & loeis terrae mandaret ad spem prouentus,quomodo perciperet,ac reconderet.Tum alia de indumentis , de habitatione,de convehendo paulatim sunt in uestigata.Vbi vero retusus est ille necessitatis velut stimulus, solicitudine illa paulisper deposita commoditas est i pectata. De hinc delectatio est pulcherrimae cognitionis, dc ex administratione tanti operis cupiditas cognoscendi exorta. Ita multi vel necessitate impellente,vel adducente admiratione,vel inuitante voluptate,ad contemplationem naturae sese contulerunt. Subrepsit his ostentatio, quae se per omnia

tacite insinuauit. Ergo homini particula illius amisiae peritiae,quam ex copios Isimo sonte amplissimam hauserat, per rauem fuit laborem extundenda .Eruit perpauxillum quiem, aliquid tamen & lumine illo ingenii, quod lactumerae reliqui,& studio ancitato atque ardenti adiutus .Quς duo ubi desuere,ignorantia & hallucinatio animis se pro peritia re

200쪽

cognitione offuderiit. Nam ves obscuratione luminis,id est tarditate mentis & stupore cordis alia via institerunt haec uaerere qua oportebat, vel segnitie ac socordia, recta quiem, verum defessi remiserunt curam, d non peruenerunt

quo Intenderant. Principio ,sicut alibi a nobis est declaraiatum, nemo vires suorum humerorum est mensus, quid sustinere possent, quid nomhomines retusissima mentis acie, seu potius nulla, res abstrulissimas aggressi sunt inquirere,&intima penetrare, qua insisterent paucissimi prouiderunt. Alii lentum secuti sunt per omnia uic arbitrium permis runt rerum omnium. iniicquid ille statuisset, pro vero ac indubitato haberetur: ut Epicurus, qui ideo solem esse pedalem confirmauit. Alii omnino detraxerunt fidem sentibus, qui dati quando fefellissent, ut Academici, & assensum a rebuS, ne temere incertis pro certis accederent. Mediam aliqui Viam tenuerunt, ut nec omnia sensibus crederent, nec nihil, .sed illis censuram adhiberent mentis, ut Platonici,& Peri- paretici. lam in serie illa&nexu rerum qui fit a mente, his sufficit ratio quaedam leuis, S tenuem quandam similitudinem ostendens veri ad definiedum de recon ditissimis rebus, quemadmodum AnaxaSorae quod omnia sint in omnibus, quoniam ex omnibus, fiunt omnia, id est ad omnia migrat materia. Illi in coniungendo parum dextera, quae sunt dissoluta ac dissipata, satis esse rentur apta & colligata,vt ignari dialecticae. Sic Epicurus voluptatem asseruit luminum este bonorum, quod eam unam bestiae expeterent, ac sequerentur. Sunt quibus nulla sufficit ratio, hominibus morosis ac suspicacibus . illis ex varietate atque inconstantia, quae uno die susticit, alio satis non facit. Cuiusmodi erant qui in diem Viuerent de quorum numero fatetur se unum fuisse M.

Tullius: & quicquid animum probabilitate percussisset,

id asseueraret. Sunt qui authoritatem requirunt, nempe philosophi alicuius primi nominis. Vt qui de immortalitate animae nec tot rationibus, nec sacra pietate & oraculis diuinis acquiescunt,sed scrutantur anxie quid Aristoteles de eo senserit, quid Plato,& si Deo placet, etiam Abenrois Arabs.filii Poetae ver , dum desiderant, ut olim in Graecia de quihus Aristoteles in libris primae philolophiae. Hi ex varietate sententiarum atque opinionum magnam .in animum

quoque varietatem atque inconstantiam trahunt , ut alias