장음표시 사용
371쪽
santur molis,& numeri. Haec arithmetica, illa geometria nominatur: quae sunt primae in illo genere ac simplicissimae. Geometria in caelum sublata astronomiam efficit, visibilibus addita οπτικον sive perspectivam. Arithmetica sonis admista dedit musicam. Et horum singulae bitariae sunt, alterae quae intra contemplationem subsiliunt, i pectativae appellantur alterae in opus exeunt, quae actuosae liue effectrices. Ex prioribus posteriores existunt,quod est eis cum actione omni,atque exercitio commune. Mentis enim cogitatio actiones omnes humatio, & manuit opera antecedit, tanquagenerans genitum. Sunt tamen qui studia sua ad altera seorsum adiungant ut vel contemplentur modo circa executionem, vel exequantur inspectione omissa. Sed nos ut hactenus secimus, te contemplativis potissimum loque inur. De effecti uis quoque interdum summonebimus. Λ disciplinis hisce vehementer leuia, & inquieta abhorrent ingenia, quae sibi impense indulgent, nec laborem sustinent assiduae intentionis. Astringui uenim hae ingenia, & cogunt hoc agere, nec peregrinari patiuntur.Non lunt etiam idonei obliuio si, quandoquidem sciri, ac teneri cente lima non pollunt si exciderint prima ,ea est in dictis illis series,& confirmationum perpetuus nexus. Suntque ea de causa magnopere labiles, nisi exerceantur crebro, atque infulciantur animo. Sς-pe aliis disciplinis amoenioribus non latis appoliti istis
suiu apti l simi seueris, ac tetricis. Caeterum coenitiones hae,
atque obseruationes, si quis progrediendo sibi indulgeat,
in infinitum abeunt: & Iblicita horum inquilicio a rebus vitae abducit,communisque sensus reddit expertes. Sapienter Socrates, ut alia , qui quum tantus essct mathematicus, ut Euclidem Megarentem quantus fuit , effecerit, &ut minus hisce rebus addictum Aristophanes ridet in fabula, eatenus tamen impendendam geometriae operam censebat, quoad quis & dare, & accipere terram ad aequam mensuram posset, significans reserenda esse ad mores omnia, &vitae ulum, non ad inanem, ac infructuosam quandam speculationem anxiam,& molesti s simam, quam parit diuturna in mathematicis attentio. Primordia vero,& progrestus aliquos aliis maiores aliis mino res,vi cuius que erit ingenium , & diligentia conducere ad res vitae complures,
di ad cognitionem philosophiae. Plato ex auditorio tuo
372쪽
expellebat eos.qui ill huc venirent a mathematicis deserti, ac inopes . Apud eum ipsum,& Aristotelem,& reliquos priscos plutolophos exempla sunt de mathematicis plurima, tum quod aptissima sunt,&certissima: tum quod illis temporibus longe essent notissima. Primo loco tradetur arithmetica, quippe quae est simplicissima ac ideo prima. t xercitium quoque illius & numerorum tractatio non solum explorat ingenium, sed exacuit,& alacrius reddit. Nec ulla vitae pa carere potest numeris, Multa etiam naturae ac rerum diu irum mysteria numeris esse comprehensa,& notata, sacri de prophani scriptores
docent. rassi quidam nobiles pulchrum, si Deo placet, ac generosum esse arbitrantur, nescire omnino computare. Restat ergo ut genero: um habeatur non esse hominem, sed leonem aliquem,aut urium, aut aprum ex illis suis insignibus. Nam animantes omnes brutae,computationis lunt ignaret, solus computat homo. Non quod pecuniae contemptum an principibus viris incessam, aut a magnificentia opulentos deterream: Ied virtutes omnes ex scientia boni venire velim, non ex ignorantia mali. initia numerorum,& nomina de figuras agno icent i u uenes, hinc allue scent coni ungere inter se
ad eliciendas summas: tum diuidere coniuncta, & lubtrahere,& quid reliquum sit ostendere.At quum multae sint numerandi tormae, per literas Alphabeti . per Latinas fiovi as, expcditiis imus videtur mihi, qui de nomine inuentoris,ut quorundam est opinio, Algoriimus nuncupatur. Arabicum esse inuentum credo .Tum addentur numerorum nomina, quae qualitatem arque adeo naturam indicant: ut de nume, ro para, impari, pariter pari pariter impari, primo componto, dedimensu,& proportionibus inter te numerorum, &tota illa tractatione arithmetices intima. In Geometria exhibebuntur primit explicationes omniurerum no manum, de quibus ea in arte fit mentio. Tum do
gmata illa, quae cum natura mcntis nostrae videntur coniunctissima,eorumque habere nos velut impressas animo anticipationes. Hinc theoremata. I eorum probationes, quae
principiis,ut oportet politii, non persuadciat, sed co unt ,&vim adrerat. Ex ea optice, liue peripectiva,& architellura na1cuntur quarum omnium multae 1 unt in communi vita ad tuendum corpora utilitates inempe ex geometria ad omnem mensu
373쪽
mensuram proportionem, motum, & litum molium, sue mouendae sint, siue spectandae fixae in vestigio ,& immobiles: quemadmodum in dimentu agrorum montui,turrium, edinciorum. Architectura quantas ad babitandum commoditates adfert: quam per pectiva adiuuat, sicut in pic'uris. Perspectivae specularia sunt annexa: utinam audita ua Auditiva.
In Musica multum degenerauimus a prioribus, ob cras- Musica. sitiem auris, quae sub tom lonorum iudicium omne funditus amisit ut nec longa lam, nec breuia in communi sermone diiudicemus ideoque& genera aliquot proportionuamisimus,& magnas illas vires. atque admirabiles, quas de prisca harmonia memoriae traditur.Hanc iuuenes & theo reticem accipient nonnihil etiam practices, modo sobriae,&castae: quae sessos studentium animos Pythagoricorum ritu demulceat, reparet, ac libi restituat: tum efferatos atque alperos ad lenitatem, mansuetudinemque traducat:quod a vetustate per integumenta fabularum dictum est ino uere laxa,&ferax pellicere, ut de Orpheo, atque Amphionς um/:ς xu Ast otio
Astronomia de numero,magnitudine , motu caelorum,
ac syderum,& delingulis quibulque separatim ,& inter te
comparatis,non reseretur ad diuinationem venturarum, vel abditarum rerum, quae Ingenti vanitate humanos animos
detinet,& ad impietatem sentim allice: acit. Sed reseretur ad descriptiones,ac determinationes temporum,sine quibus rustica opera, quibus vita omnis continetur,exerceri non pol sent, tum ad politus locorum, quae sit cuiusque longitudo, quae latitudo, qui abscessus: quod multum quidem coimo oraphiae conducit, sed uniuersae nauigandi rationi maximo-Dere necessaria est, quae citra cognitionem hanc Incerta inter maxima,&grauissima discrimina erraret,ad altitudines, aut depressiones syderum, ad recessus eorum atque accellus vel nobis,vel inter se. Adhibcbitur astro labium liue quadras, quale olim fuit Ptolomaei,siue orbiculare, ut nunc est no- .strum. De Arithmetica exercitii, atque speculationis, laco- Autnoresbus Faber satis accommodate scribit,ut in schola tradatur Mallic magiscipulis,& ex teiplo,& Iordano Nemo ramo,& Boetho tacarum. Seuerino, quemadmodnm ex hoc eodem de Musica. Nec minus de geometria praecipit: quin sphaeram quoque conscrIpsit ad eam, quae extat Ioannis a sacrobusco, quam ite enar-
374쪽
rari auditoribus conueniet, nisi quis eam malit, quς ardita esta Proclo Diadocho. Theorica item Planetarum idem Faber composuit, quae discipulus eius lodocus Clichtoueus elucidauit commentariis, argumentum & fundamentum totius operis ex Georgio Purbacho est sumptum. Devsu vero Astro labii Proclus paucissima quaedam reliquit, sed scholarii exercitationibus aptior est Ioannes P oblatio meus quibus magister ex Ioanne Sto ferino Iustinoensi,& Ptolemaeo nonnulla adiunget. Nec est 'et menda narum artium rudimenta inutile, quod est in Margarita philosophica de mathematicis traditum: quae si quis gravetur suis praele e- re saltem consulat, ut ipli per se inspiciant. Introductionem ad geometriam & perspectivam Carolus Bouillus concinnavit: led N peripectiva extat lo annis cuiuidam Cantuaric- sis. inrae omnia postquam fuerint cognita, tum ad Euclide
venietur .Hunc velim accurate explicari: nam in eo magnarum rerum speculationis huius exactior est , quam in alio quouis tiactatio. In eius libris de geometria,de arithmetica, de lpecularibus, perspectiva,& phaenomenis acutissime disputatur. Studiolus i pie leget per se Capellam de mathematicis, hinc Raphaelis Volaterani geographiae initium de vigesimum quintum de philologia volumen. Censorinus multa de musicis disserit. In sphaeram Ioannis sacrobustii Petrus Ciruetus commentarios reliquit: item Franciscus capuanus in eandem,& Theorica planetarum Purhachi. Eri in magistro ac discipulo harum disciplinarum ingenium quietum,& quodam modo statarium, sedulum, attentum, incumbens atque instans operi. Disputationibus nihil est opus,interrogatiunculae sufficient,& responsiones breues, aut operis ostensio,& collationes ad pici uram : radio enim sunt,& puluere, vel abaco contentae. Recolendae sunt subinde, ac retractadae iis, qui memoriς volunt illas infigere, lunt enim alioqui fugacissimae mai disciplinas alias Minerua,
aut fortuna aduersiante non poterunt consequi, hic sistent: S ad vitam ea praestabunt adiumenta , quae modo comm moraui,si speculationem in exercitium , atque Opus deduxerint. Tum etiam docebunt alios. Hi vero aut hores eos
cognoscent, quibus nihil necesse est illos distineri, qui aliis artibus parantur: velut in arithmetica Cudbertum Tonstatum Ioannem Siliceum, Thomae Brauardini geometrica:
375쪽
in Astronomia Ptolomaeum,Georgii Vallae mathematica. Archimedis opera non dubito quin sint in genere illo absolutissima, quae ipse non vidi: legisse se in Hispania, atque adeo maxima cura,& vigiliis de codice surreptilio descripsisse
Ioannes Vargara meus mihi retulit. Hoc est adolescentiae curriculum ad quintum & vicesimum annum, aut eo
circiter. Iam vir aetate,ingenio, rerum cognitione, atque experimentis instructior , a maturior paulo,con syderare vitam humanam attentius incipiet,& hominum artes ac inuenta:
in iis, quae ad esum pertinent, quae ad vestitum, quae ad habitandum: in quibus ab scriptoribus agricolationum adiuuabitur, tum iis qui herbarum, qui animantium naturas,& vires persequuntur. ab iis item, qui architectonicam tracta rut Vitruvio,& Leone Alberto. Hinc quae ad convehendum , in quo est equus,mulus. bos & omne genus vehiculi, cui nauigatio est linitima, nempe etiam vectio:haec omnia persequetur qua ratione ac modo sint inuenta, quaesita, aucta conseruata,applicata usui,&emolumetis nostris. Iam quae ad oblectamenta sunt per sensus omnes teperta, quae lit societas domi priuata viri,uxoris,liberorum,consanguineorum,affinium, asseclarum, seruorum . quae in ciuitate publica, quae ad eam per hominum ingenia excogitata,& inueta, quq per stultitiam conficta nomine atque opinione sine re omnino
l tim attigere Plinius, Athenaeus, Aelianus, Macrobius, mei usque disserunt de his senes in circulis suis, 3c exedris,sicut Cicero' inquit, quam homines eruditissimi in gymnasiis, quod Plinius in praefatione suae queritur. Ideo nihil est hic opus schola, sed auiditate audiendi & cognoscendi: vino erubescat etiam in tabernas & officinas venire,& ab opificibus
de suis operibus sciscitari,ac edoceri: quod quia dedignati
sunt iam olim docti homines facere,idcirco l. aec quae teneri, ac sciri tatopere reserebat vitae, incognita illis penitus relicta sunt, ac praetermissa:eaq: ignoratia in sequentibus adhuc seculis increuit, nihilque his annis quam plurimis annotatu est de moribus, ac ratione vitae,ut melius aetatem Ciceronis,aut Plinii nouerimus, quam nostroru auorii, quis Mos Carum victus vestitus, cultus, habitatio. Vellem ut docti aliqui roli Virudelectaretur eo more, que fuisse Caroli cuiusda Viruli nar- Ii. Iari
376쪽
rari audiebam Louanti hominis non pErinde literati,ut boni : nec illi ingenium aut diligentia defuit, sed locus & tempora. Is Louanti gymnasio Liliano praeerat. Et quia sub cura sua pueros habebat complures, ad visendos vel filios, vel propinquos quum veniret varii generis homines, colloqui
illos cum eo erat necesse, dc ut est consuetudo regionis conuiuari etiam: inquirebat horas aliquot ante conuiuii tempus, quibus in rebus plurimum,& dextre esset conuiua suus versatus:erat alius nauta, alius mili lius agricola, alius faber, alius sutor, alius pistor : de eo ni ipse artificio aliquid interea legebat,&meditabatur:tumventcbat ad mensam paratus , ut 5c oblectaret conuiuam sermone de rebus ipsi notis,& ab illo ita prouocato, intima, & secretissima artis facile cognosceret: audiretque breuissima hora, quae ille usu multorum annorum vix esset assecutus. Ita discedebat decolloquio & conuiua laetior, & conuiuator prudentior, ac peritior. Quantam prudentiae humanae opem ferrent, qui hcc mandarent literis, ut ab exercitatissimis in quaque arte accepissent 3 Erit haec animorum leuatio ae resectio in disciplinarum seueriorum studiis, & in curis negotiorum: est enim occupatio honestissima,& plane viro cive digna, qua in omnes vitae partes prudentia supra, quam credi potest, augetur: quibus hoc licebit, obseruabunt, & tradent in usum po .sterorum, qui nobis filiorum loco esse debent:adiunget censuram suam virtute approbanda,& rectis moribus,vitiis autem insectadis breuiter δc acute, qu4 facilius in animos legentium illos velut aculeos infigant. Revertamur iam ad scholam,& auditoria. De rebus spiritalibus multa sunt a veteribus falsa conscripta ut ab Apuleio & Plutarcho in deo Socratis, a Porphyrio, Iamblicho, Michaele Psello: propterea quod daemones plurima de se,deque angelis sunt mentiti , partim instigati sua ipsorum superbia, partim cupidine fallendi homines: Be quod diabolus, quemadmodum inquit Spiritus Sanctus,
mendax est,& pater mendacii .Quum vera loquitur,ex alieno sensu loquitur:at quum medacia,de suo ipsius proprio. Itaque de angelis & daemonibus ex nostra pietate colligen-De homi tur pauca,& sobriemam accurata illorum cognitio necessanis ani- ria nobis non est,imo saepenumero noxia, at que ea ipsa de causa incerta.Contra vere speculatio de hominis anima maxima me rebus1piritatibus.
377쪽
xima disciplinis omnibus adfert adiumenta, propterea quod exanimae intelligentia & captu de omnibus sere statuimus, non ex rebus ipsis. Erus tractatio cum natura ipsius ordine pariter procedet, ut primum de vita disputetur in genere, hinc de vegetatione, tum de sensu, de affection: bus, demente: in qua de intelligentia, de memoria, de ratione, de iudicio. Haec doctor potii simum decerpet ex lacris authoribus, tum Aristotele, Alexandro Aphrodisaeo, Themistio, Platone Tin o, ac P in o. Quod si velit Aristotelem, ut moris est, enarrare, hara eius libros de anima tres: omittat primum,exhib. at alteros: de sentu ac tensili, de recordatione, de somno di vigilia, de iuuentute & seuectute, de in omniis, de diuinatione per Iomnum. Praemoneat gentilitatis, & per Icul a , ut vitentur, indicet,opponatque venenis illis paria antidota. Ipsi per se Alexandrum,Themistium,& Platonis Timaeum legent: item Timaeum ipsum Locrensem. Platonicos numeros Proclus , Chalcidius , & Marsilius Ficinus exponent. Plotinum etiam obscurum & intricatum Marii lius idem elucidat. Scindit se hic velut in vias duas studium, ut alteram hi teneant. qui corpora curaturi sunt medici: alteram ii, qui animos. His rerum historia tradetur hoc loco crassa or .minus'. ad subtilitates illas inquisitionis causarum diducta priori Dus vero disic reda est parumper, quoad causas naturae curiosius fuerint rimati eas dico, quae lensibus sunt magis expositae,de quo in uniuersum,& ordine ad docendum apto nullum est opus a quoquam conscriptum,
sed sparsim ab Aristotele octo libris Physicis, de qu;bus di
ximus, quatuor de caelo , duobuq de generatione , quatuor meteororum , sectionibus problematum , ab Alexandro in problematis: a Platone & Timaeo, quos paulo ante memoraui, Apulcio in dogmate Platonis, Alcinoo de doctrina Platonis, M. Cicerone in libris de natura deorum .de diuinatione, de quaestionibus Academicis: de uniuersitate autem pars est Timaei Platonici ab eo versa. etsi M. Tullius magis aliorum opiniones recenset, quam ostendit suam. Se nccae quaestiones naturales ex Peripatetica& Stoica disciplina comissae. Plutarchus multa habet naturalia in conuiuiis, in quaestionibus Platonicis, & aliis eius opusculis : de placitis philosophorum quatuor eius volumina, item Diogenis de phi-
378쪽
losophorum vitis hactenus proderunt, ut cognitis tot, tam variis , tam absurdis de natura philosophorum sententiis,
studio i intelligant illos etiam fuisse homines, & falsos saepe in rebus apertissimis : ut rationi potitus assuel cant con-1entire, quam humanae authoritati: nec mirentur eos in reconditis rebus de Deo scilicet,de pietate ac eiusmodi lapsos, qui in facillimis videntes ac prudentes cespitabant: quas sine offentione vel caeci praeterissent, modo ne insani, quales illi erant, & in transuersum acti ab impotentia animorum. Centorinus libellum reliquit de natali, in quo insunt quaedam naturalia, plura in Macrobio, plurima in Galeno:
ex recentioribus autem Alberio Groto non pauca , etsi audet quaedam asseuerare periculosissima. Hos omnes magistro huius contemplationis ,&tanquam a secretis natura: euoluendos tradimus : ex quis concinnabit ipse suis auditoribus opus de naturae causis ea perspicuitate, breuitate, ordine,ut intelligi,& teneri ab auditoribus queat: primum
de quatuor principiis inhaerentibus , tum de iis omnibus quae veniunt sub sensus: hinc de elementis simplicibus , demistis imperfectis, & iis quae in aere gignuntur, quae Graecisaeir μα nuncupant: de lapidibus, de iis, quae vivunt,&de vita: de metallis & cunctis fossiliis, de herbis, fruticibus, arboribus, de animalibus quadrupedibus, de avibus, de piscibus, de insectis, de humano corpore: quae non narrando persequetur, quod opus esset infinitum , sed in uestigandiu
causis,unde conflantur, quomodo existunt,adolescunt, manent, agunt, & suis muneribus iunguntur, quae proserant,& vice versa minuuntur, cadunt, intereunt, distoluuntur.
Nihil habebit necesse varias scribentium opiniones arcessere: nec onerabit tanto pondere & doctrinam suam,& ingenia discentium, quae ipsi certissima videbuntur, & validissima , fulta ratione tradidisse contentus. Q ὀd si colligere haec vel non vacabit per otium,vel non adeo sibi sidet,ut credat posse, explicet solum Aristotelica: nam aliorum non
sunt perinde auditoribus utilia. In Platone multum est eruditionis, sed reconditae,ut quum ars occultatur in opere,e6que discentibus non satis conῖruens: doctis veris melior, etsi in natura arbitranda non eucum Aristotele comparandus, ut in praeceptis morum excellat. Reliquos scriptorum
379쪽
rum auditores ipsi priuato tuo studio euoluent. Institutorem desiderant haec acri quidem ingenio , caeterum in definiendo ac statuendo cunctabundum. Iuvenes exercebunt se in his crebris disputationibus, verum quae non luxurient in nugas, &cauilla. Condientur moderatione sine arrogantia , atque odio: haud ignari scientiam perraram esse. aut nullam potius , opinionibus stari : ut no sit, cur quisquam vel de peritia sibi placeat, vel diuersum sentienti, aut tuenti succenseat. inii ad artem medi transiturus est,uel comigraturus De Meis verius, huic sunt exactissime vires, naturaque pernoscendae cina. fossilium omnium, quae sunt variora generum, pigmento rum, lapidum, gemmaru, stirpium, animantiu , humani corporis:vnde obseruationes duae profici scutur, esualis, S me- Εsualis. dicina, quas non duas esse, sicuti superius admonebam, sed unam ex duobus membris concretam, principi medicorum iplacuit Hippocrati. Rerum enim cognitis facultatibus, naturisque, & cum natura & constitutione animati corporis, ta humani potissimum collatis, depraehenditur quid fortiussit, quam ut superari ab interna animantis potentia, & confici valeat: quid tenuius atque imbecillius, quam ut vegetare, ac sustentare corpus queat: quid aliena atq; inimicam cor-lsori qualitatem adserat, ut sumptum vel amigal,labores do- ore sq; importet grauissimos, vel etia interimat: quid contra congruentem amicamque corporis vitae, sensibus, animo, menti, ut conseruentur, ut vigeant, Vt corroborentur,
ut iucundo quodam sentia perfundantur. In quo primum
uniuersum humanum genus consideratur, quid ei communiter conuentat,hinc per partes contemplamur corporatu- Tam , temperationem qualitatum illarum principum, aeta tem locum,tempus, actiones,mores, atque assuefactionem readem in rebus quae sumuntur adhibetur censura .Hactenus
terminos suos elualis prorogat, sine qua, ut praeclare docet Hippocrates,vita esset non agrestis modo, & seri na,sed existerent singulis pene momentis labores, & cruciatus repentini,tum subitae atq; inopinatet neces plurimorum: quin hem betarentur sensus,& animi stupescerent, aut in furores atq; insanias miserabiliter incurreret.Difficilior inuentu existi matur haec a plurimis,quam medicina imo vero demiratur
380쪽
potuisse inueniri. Sed in dubie prima inuentio diuinae fuit
opis non in homine minus, quam in mutis animantibus. Perillet profecto maxima humani generis pars priu , quam ad explorationem peruemllet huius obseruationis. At vero quum aliquid accelsit corpori, quod constitutionem illam primam tuam & solitana perturbat, affligitque, unde dolores consequuntur, impedimentum functionum huius con-Assecta stitutionis,hoc loco, hoc tempore ,hac crate,his moribus, an valetudo. Vocatur Valetudo, & aegrota's corpus: ex eadem illa consideratione rerum admouentu eluae astimonem illam cohibeant, ne se effundat, neve inuale icat: quaeque deinceps tollant, tum quibus interea ita perculius sustentetur, & vitam producat : haec medicina nuncupatur. Itaque coniuniunt artes istae,&germanae,ut medicina sit nonnunqua, quς es ualis existimatur, aut vice versa. Caeterum elualis sun-plicior est,& iniunctione generalis magis: quippe quae gemnera & formas tantum considerat quum medicus ad singula rem deducat, non praeceptis, sed actione: nam circa singula quae sunt innumerabilia nulla vcriatur ars : praeter haec medicina temporaria est, & quorundam, Qualis omnium, ac perpetua. Sed loquamur iam de medicina.Cui arti in hominum corpora vitae ac necis potestas, & ius summum est . permissum, nec ulli unquam vel imperatori, vel regi tantum in homines licuit: quocirca & medicum ipsum nauare diligentem operam omnes diui atque homines postulant, clamant, requirunt, ut prudentissime atque amantissime qua
suae sint de fidei, S potestati commissa, tractet. Q uanta, ocquam praesentanea pestis est, si huic potetiae adiungatur inscitia Zini id si inicitiae, quod sere fit, arrogantia,&ex hac rabies oriatur, & pertinacia non cedendi D te mς Itaque propter tam paratum discrimen maximis artis hudrci. ius authoribus placuit non videri dignum eum medici pro- sessione ac nomine, cui hcc non adessent omnia Natura,in genium, institutio longa, & diuturna,probitas morum, sedulitas usu S. Ingenio est opus diligenti,attento, coniectori optimo, prudenti, moderato, non ambitioso, neque ostentatore, non pertinaci, quodque in sententiam nolit transire
melius dicentis. Erit huiusmodi,si habuerit persuasum nihil sibi Abere esse prius, aut charius vita & salute hominis, ut