장음표시 사용
461쪽
vno esse iacta omnia. Ad quam ego rem facile aduocabo generis humani testimon rum: omnes enim eum, qui prae sit mundo authorem uniuersorum nuncupant. Nec aliud posta sunt tibi cogitatione commini sci. Q uod si caeli conditores sunt huius orbis, quaero certa ne, ac necessaria lege, an ne libera & voluntaria 3 Si certa, quis imposuit Z res
astringit te ad aliquid quae possit esse liberat Tum quo consilio in aeternitatem dii politi sunt tot, & tam varii effectus
Certe conlilii suit prirmina, & lapientiae tam multa, tam varia in tantam tempori onginquitatem perpetua terie ordinare, consilium autem, S iapientia necessitatem excludit actionum. Nam quod dicunt, abunt ita, nec aliter possiant, quoniam sic mundo expedit. iniam innumera sunt, Quaen5 minus mundo conduceret aliter fieri Z An etiam tot habere me pilos, nec pauciores, nec plures, tot esse herbarum genera ad sal in mundi pertinet, accepturi maxima detrimenta, si diuersum accideret At vero ii libertate quadam, quur
in tanta aeternitate nullae extiterunt, aut paucissimae rerum
species Z imo vero quur non alius orbis 3 quum vis eadem sit nunc, quae prius. Iam interrogo istos, utrum caeli tanquam machinae quaedam per se agitentur, nec ullum habeat consilium, an haoeanti iid dici posset insanius, quam sine mente, sine conlidio agitari res ordinis & pulchritudinis admirandς Si habent, a quibus agantur & regantur, velim scire, quaesit causa tot,& tam variorum effectuum, quot se nobis ostendunt per anni vices Respondent motum caelorum. Ergo illae primae,& potissimae erunt caulae,quae los mouent. Nam si libratio halterum eisicit, ut ad certas dimentiones pullentur horae, nimirum magis erit horum pulsuum causa, qui balteres composuit, & librauit. Fili torni conuersio es Iccit toreuma, vernis id effecit toreules. De his veris, qui regunt caelestes illos globos, ille erit summus, ac praestantissimus, qui reliquos torquet. ac regit, quem sane Deum appellent licet. Video quibusdam aquam haerere,quod aiunt in materia, M teria ut eam existiment non esset Deo conditam, sed in ea versari atque exerceri Dei opificium ideo illum opificem, atq:Mtificem,& instructorem,&dispensatorem, & fabricatore mundi nominant magis, quam authorem : quod est oppido quam stultum. Placet illis effectiones omnes a DeQ con
462쪽
di. An non plus cst effectiones tantae excellentiae condere, quam materiam brutam dc torpentem ZOmnes creati, & finiti artifices in materia operantur, & se exercent: si ille inconditus, atque infinitus ad eundem modum in materie versatur quid plus praestat, quain ali it Aut ubi est immensa illa ad efficiendum potentia Zugilum Mundum vero a ternum non fuisse demonstrant rerumno fuisse noua inuζnza quotidie enim aliquid prodit veteribus inau- aeteritu ditum, 'ncognitum, tanquam pro f. nte mundo. tot genera morborum,artium, region utar vidit nostra aetas, maioribus prorium, ne de nomine quidem nota: tum vetera inuenta no longe a luis initiis progressa, ut appareat noua esse omnia Θ Dicunt mutari vices rerum, &easdem infinities reuerti. Cur ergo illorum non meminerunt priora seculat
Nam nec eluvies, nec exustio terrarum ulla uniuersum orbem semel corripit: certe quae alicui regioni petierint vel
ipla, vel earum reliquiae, vel mentio saltem aliqua apud integras remanserit,si non hominum recordatione, at beneficio literarum,siquidem aeternus est eius usus,qualem esse in arierno mundo necessarium est. Q ubdit eluuioni, vel incendio ullus est reliquus, is ad posteros de clade suorum velut per manus tradideri tuin nemo, sed noui illhuc migrat aquis exiccatis, aut conflagratione restincta, at isti saltem aliquid de origine, antiquaque sua patria posteroru memoriae commendarint. Quid causae est quod nemo unquam huius no is uae Indiae,alterius huius orbis meminit ξ Historia Gentilium nulla de iis, quae ante tria annorum millia contigerunt, ac ne literae quidem ullae, ut ante hoc seculum nulli aenei typi.
Nam quantiis Aegyptia,& Chaldaea vanitas annos pro labito tuo tibi fingat, non tamen posset dicere aliquid gestum. Adde huc, quod illorum quae habentur antiquissima de Iside& Phoronaeo recentia iunt apud Graecos, qui minus sibi
permiseruiit in annorum computatione mentiri. Pertinet
vero ad Dei magnitudinem mundum esse ab eo factum,ut sciremus quid,& qua utum esset, quod potici facere. Nemo enim potentia illius intelligeret in aeternitate mundi, quantumcunq; diceretur author illius. Ex nihilo vero procreas-1e omnia hoc demum est immensae facultatis. Nam in aeternitate vires authoris ab condit Iatur. Quid, quantum, quatenus. quomodo lecerit, utcntili hic omnia vastissima altitudine
463쪽
dine di mersa. Nec quantus ipse per se esset solus, satis iudicari posset in aeternitate operis. Pertinet ad Dei bonitatem existimari conditum, ut intellisamus quemadmodum voluerit s e communicare.Nam sub aeterni late necessitas quaedam occultatur, quae pretium bonitati detrahit. Quis enim bonum esse censeat,aut ei habeat gratiam, quem quae agat, aliter non posse agere arbitretur λ Tiam ut nos scire- naus, qua nobis esset cum illo beatitudine perfruendum,nenari non ea, quae est in couersione ea: lesti 'haerarum aut rebus co-.dendis, sed quam in te habebat solus sibi sufficiens, ante mundum pro
Loso PHIA, Si DE INTIMON A TvRAE OPIFICIO, FINI s.
464쪽
Materiano perit. A 8c materia pergamus dicere. De quibus ita est lentiendum ut sit vel ut artifex quidamnatura, sed conditus, edoctus,atque instructus a Deo , cui Deus materiam assignauit, ut in ea vires & fa cultates illas exerceret, quas ab ipso
accepisset. Q uocirca non est quil dem aeterna materia , semel tamen cuncta est producta: nam quantumcunque inter haec naturae actiones cadant, vs oriantur effectiones,& adhaerentia,
nihil materiae perit: discinditur quidem,& dissipatur, dc
aliunde transfertur alio, nec usquam sub istit, nunquam tamen consumitur, neque partem ullam amittit sui. Alioqui in tanta continuatione, ac serie eorum quae generantur, &intereunt,iam esset tota pene cosumpta: & costringi oporteret caelum, ac terrae admoueri. Agens vero est natura,& in hanc materiam: Porro agentis non est conficere sibi materiam, sed in aliunde acceptam operari. ita qui materia opificio naturae suppeditauit, prior est natura . ut prior qui caedit sylliam, quam qui nauem sabricatur. Q hd si crearet
materiam natura, certe creando aliquid ageret: atqui actionaturae omnis est in aliquo , & in aliquid. Cedo quid substitueretur actioni parandae nouae materiae: aae porro essent actionis instrumenta 3 utique ex illis aliquid haereret materiae, quod esset illi congenitum, Sc pr6 inde naturale. Ergo parens & esiector materiae ille est, qui nec instrumentis
465쪽
Us et ad agendum, nec in aliquo, aut in aliquid operatur: sed per se in nihilo, cuiusmodi nulla est natura condita, sed solus Deus. Materia haec nullam omnino habet vim, idcirco nec naturam praeter hanc nullam habere vim, nullam naturam, ut omnium sit capax: nisi quis sorte hac vocet ad patiendum facultatem & naturam. Ergo quum vis illa sit velut artifex, siue ad actione, siue ad passionem, nam passio quodammodo est actio,& artificio est opus ad commode ieren- Natura dum, ne momento temporis actio passum absumat, indiget instru vis illa ad virunque initrumentis: nam per i e solus diuinus menti, artifex operatur, caeterae res omnes instrumenta adlubent: indiget. nec quaelibet instrumeta sussciunt, sed certa,& ei quod et i ciencum est consentanea: sicut non quocunque lignulo pictor pro penicillo utitur pingendo, nec scriba pro calamo scribendo. At quum omnia, quae sunt in actione, serviant fini, artifex suo opere intentus tota actione nihil conaturaliud ,nisi parare viam & facultatem sint, ut his ille, si sit via aliqua, viatur, quae parata inuenit ad actionem l uam exercendam, vel ferendam passionem: aut si nihil sit aliud quam forma, ut in artificialibus , habeat promptam materiem sibi idoneam, in qua quiescat: ut quodam modo videatur pater filio thesauraetans naturae instinctu , sicut Paulus inquit. Sic natura in bulga matris organa fabricatur venturae animae congrua. Tum effectio illa ing ressa ea instrumenta , quae ipsi prior elaborauit sacultas, elimat, aptat &reddit sibi, quoad eius praestare valet, appositissima: velut
anima membra corporis calore fouet, auget, corroborat:
nisi forte haec quoque aptatio beneficii est prioris naturae.
Et non secus quam artifex diuersis instr umentis diuerta , ac saepe contraria operatur: erusque opus commoditate instrumenti adiuuatur, incommoditate a m peditur, aut fit deterius, ita in natura eadem facultas diuersis instrumentis tum varia, & pugnantia efficit: videlicet eadem anima in oculo intuetur, in aure audit, in appetitu quem ducit phantasiae iudiciu vult: in voluntate, quam ducit ratio, non vult. Tum expeditius fit opus, vel impeditius rvtviso per oculum, operatio per manum quinque digitorum , aut trium. Nam effectrix utique eadem est, sicut idem scriba , vel faber. Quo circa bene parata materia a natura priore inducitur natura posterior, tanquam hospes in hospitium: eadem
466쪽
instrumenta & paratio quum deteritur, ac minuitur,&ad agendum facultas fit tardior, & ad patiendum imbecillior:
unde seq uitur facile a contrario corruptio. Genera- Non ergo generationes & corruptiones sunt a materiartiones & pronitate& natura, quς nulla est, nec magis ad effectionem, corrupti- aut faciem hanc vergit, quam ad illam: neq; mutationes de ones unde syderat, neutra est enim ad quamcunque effectionem,& formam: led ab hac materiae adornatione, & quasi instrumen iis facultatum ac naturarum ortus ae teritus exist ut, quo niam effectiones quae sunt actuosa: cx se, ac vividae, quum destituuntur agenti facultate,contabescunt,&extinguuntur.
Accedit huc quod perpetuς sunt aliarum naturarum in alias actiones,& quasi pugnae, quum nihil sit quod contrariti no habeat,vel ex ipso natum, quando aliunde deest: per instrumenta alia fortius agunt, alia infirmius resistunt: quae natura infirmius resistit,& quasi despondit animum, facultatem inimicae praebet validius agendi inserat quae agit sorti sis,sacultate resistendi constringit in altera: ita una generat quod vult,altera discedit victa,& perit:vt corruptioni adiuncta sit semper generatio,& huic illa. Prima Via Prima praeparatio materiae est velut pinsio quaedam conparatio' ficiendis panibus, ut iam temperata sit, quasique mollita &materiae subacta usibus naturae corporibus generandis,inducendis ef sectionibus,&viribus exercendis. Simul peculiaribus sensa tis prol pexit Deus, simul uniuersitati orbis, ut materia non informis iaceret, atque indigesta, sed concinnata recipiendis
viribus,& coducens ornatui,atque usibus mundi huius.Non
est indurata multa s ubactione,& effectionibus inductis, quς
multis & sortibus instrumentis armatae, negotium facessent natura operanti, ne facile concederent: sed leuiter adiunctae
sunt effectiones paucis instrumetis,& tanquam infirmis satellitibus munitae,quae non solum loco cederent naturς manum operosiori actioni admouenti, sed illi etia instrumentis suis quae in materia relinquunt, auxilio essent. Quatuor Principio quod non est visum authori uniuersorum resesemcta. omnes iacere torpidas, & quasi emoridas, nec in inuice expediebat agi & concitari omnia, idcirco ignem actuosum, vigentem, celerem condidit: quod vel aspectu ipso intelligitur vi cu agilitate perpetua. Terram vero firmam, atque
stabilem: quod indicant densitas, A frigus pigrum, δή quiessem p
467쪽
mpiterna, & mundi locus medius, unde nihil necesse ha
teret aliis cedere,quo seruntur omnia quae stabilitatem hahent , &vnde leuia discedunt. itaque alter irrequietus sem- Per sursum contendit . altera continuo sidit, nec se postmodum ultro commouet : erant etiam haec idonea huma nis sensibus , quod tamen est posterius, nempe ignis aspectui,terra tactui. Veru duo haec quu tanta inter se natura nia distent, iungi . non potcrant suae medio . Atqui est apud Timaeum Pythagorinna ,& Platonem: vinculorum id est aptissimum, atque pulcherrimum, quod ex se atque iis, quae astringit, quam maxime unum eicit: id optime assequi urea, quae Graece analogia , Latine comparatio, proportio ve dici potest: quod apte visum est posse fieri non tam uno vinculo, quam duobus, nempe acre & aqua: ut aer vicinus esset igni, aqua terrae. Aqua densitate& frigore cociliaretur terrae. Aqr igni raritate,& liquore,& lubricitate sua morigerum se illi praebens. A qua humore suo niabilem terram, ne disgregetur, contineret, cohiberetque. Simul humido rigore velut frenos igni iniicit, ne omnia praerapidus absumat. Aer igni suppeditat leue alimentum seipsum , & quae sublata ex aqua ipse 'agitationibus sui is
extenuat , & prope in naturam suam conuertiti, ne agnis spissum ac solidum nactus alimentum, ita in eo inualesce-m,ut periclitaretur orbis iste. Adde quod ab igne superne concitatum, non sinit aquam.& terram , & media corpo tatorpescere. Ad haec inlinuatus per loca omnia tenuitate,&lubricitate sua facile sine incommodo scindentis dissipatur, simul etia auget corpora hac insinuatione, dum aperit praecedens,&. nutrimenti receptacula aperta continet,doneciolidiori nutrimento cedat, unde vivetia sustentantur,& crescunt denique quascunque impressiones aliunde inuectas facilem se admittit, quoniam sic est usu naturae, ut qui sit medius,& per inferiora naec omnia diffulus. Iunguntur ergo de tanqua commiscetur subtilii simum inserius cum luperiore cralsissimo :&ita aqua acri applicatur, ut sensim videatur in aerem rarescere: ita acr aquae,ut sentim in aqua in crassari: non aliter quam videmus in anno fieri vel in hominu aeta tibus,aut in habitu partium dei,fallente atq indeprehensibili transitus, nisi postquam transierunt.
Corpora betc,ignis terra aqua & aer primum his inhaerentibus
468쪽
Quatuor tibiis,&quasi vinculis sunt inter se connexa & temperata caprima het lore,frigore ,humore, sicco, ut humor astringat ariditatem, rentia. ne dissoluatum ariditas frenum sit humori ne uniuersa in undet: frigus calori moderetur,calor lituus temperet calor humore fiat tardior, ariditate acrior .Ham est prima illius rudis materiae pensio speciosa inundo & naturae, siue in pra ens, siue si quid maius molitur, utilis. Sunt enim quatuor haec ad agendum,&ad patiendum conducibilia naturae, & proinde generandis ac corrumpendis rcbusCiae ita a nobis sumantur, non ut sint corpora sic assecta, sed ut afiectiones corporum, & adiuncta: vnde statim alia ex horum actionibus nascuntur , videlicet calor : ut est actu olus & subtilis , inferiorem locum refugit, qui est quietis, & torporis, superiora appetit in quo diffundat se, & dilatet, & agat & vigeat
proximus illis caelestibus motionibus, quibus nullum est otium. Ideo multi locum assignant igni naturalem con-
causi globi luna sicut terrae mediu mundi, de quo est alibi disputandum: sed certe locus ille est calidissimus omnium, calor. & ignitus. Calor humido pascitur: idcirco omnia, in quae
invadit, quantum est virium suarum,exiccat: quo fit ut numido segnior sit calor: frenum est illi humor, non minusquam pastus:& calor occupatus intus in humore consumendo foras exit lentior, in sicco acerrimus est : quum omnia sint intus victa, foras erumpit seu famelicus,& rapax, & vorax, ut stomachus in esurie. QSade caula difficile vi- Tempera deri posset multis temperationem qualitatum naturalium ti Oaeris. aeris, aut ullius omnino elementi ex calido & humido misceri, quippe quae violente cohabitant. Quod si naturaliter Sc pacate possent in eodem considere, ea sola commistura vitam animantis efficeret, atque ad immortalitatem fulciret animam in corpo te alimento semoto. Seneca vero, & alii Stoici aerem opinati sunt non calidum esse, sed frigidum , argumento esse illius medium, ubi maxime purus, naturalis est, nam utrinque ex vicinia inficitur. Pythagorici quoque aethera frigidum vocant aerem Sed prosecto magis videtur aer alienarum qualitatum capax, quam suam ullam propriam sortitus: ut a superiore corpore accendatur, atque cxiccetur: ab inferiore autem humectetur: in medio vero quod sit frigidus, non naturam ipsius demon
frat, sed quod ex caelo & terrarum vapore solis tepefacto
469쪽
radiis utrinque ad medium rigor rellitur . ubi cogit se, ac
corroborat actione cohibitionis quam Arrctoteles Aντ πι- ριτασιν vocat: ita ut existimari possit uter ignem & terram unicum esse medium, aquam scilicet : eamque cx naturae commodo subtilissime extenuatam superne aere nuncupari , principibus qualitatibus in tanta materiae tenuitate aut elitis prorsum , aut leuiter admodum haerentibus. Sed redeo ad qualitatum opera. Frigus tardum est & pigrum, Frigus. ideo subsidit, de is pq Mur locus frigidorum, nempe imus: indicio est leuius este cirrum ignitum rigenti, hominem vivum , quam cadauer . Reliqua ita fiunt grauia & leuia, Qualita-
prout hoc aut flud participant. Glutinum rerum est humor: tes secun- qui si abesset, omnia friarentur in puluerem,sicut fit in ari-dae. diis imis arenis:& quoniam caloris est pastus, eu calor quuinis ad it,disrarat, ut in aereii liquorem conuertat, quo lacilius de in seipsum: sicuti cibus conficituri in corpore, ut paulatim quam simillimus reddatur corpori, S a ii militudine
sat idem . itaque calor hunuda resoluuἰextenuat, rariora iacit, hoc est, ut minus fit materiae in aequali loco, aut tantun- adem in maiore. Nam rarum S densum sicut paruum Jc magnum relatione dicuntur inter se: extenuato humore,& ab-1 umpto in vaporem S auras, quod siccius superest abicedente calo re contrahitur. ini odii omnino glutinum sit a sumptum, fit multo minus quam antea ut cernere est in cineribus, qui tanto minores iunt quam lignum: & in corio;& aliis, quae post qua allectae lunt vi caloris integra manent minora restant: inflat enim ,&extendit humidum excalla-ctum. ita membra animantium tument in exercitio , ct in
aestate: frigefacta vero longe sunt minora. quam prius mamresolutus est humor, quem calor ex uxit. Neque vero Ita calor depascitur humorem ut corrumpat penitus : nihil enim materia: perit in natura, sed igne extincto, illico in auras abit: quod humore est velut illitum, fit leue ut cori uirit, cutis tu in unaris humor si absit, de ariditas extrema partes occupet, fit asperum, inaequale & rugosum quod videmus contingere in corio igni admoto,in quo primum omnium trumor ille ablumitur luperne iustis. Neque enim ex inaequalitate sola est asperitas, nisi accedat siccitati .Quid enim aqua leuius etiam in tempestate,& altil simis fluctisust Et quum frigus ad centrum te coSat,calor vero ad extima prouolet, si, ut
470쪽
sit, ut humori additus calor, ampla reddat extrema, humors additum frigus minora, densiora tamen, vel urin glacie,& in hominum manibus ac pedibus, quae membra ampliora sunt in viris , quam inliseminis. Si quod est glutinum in corpore vel densum disraratur, vel abstrusum foras elicitur, sit molle: vi in cera igniadmota, in hastis, in cornu, in serro Quod vero dentius habet glutinum dc plus sicci,durius est. Durum est enim cuius partes tactui non cedunt, molle contra: ita secundum comparationem laxc di tur ad actionem tangentis. Neque vero idem esse quis nitet densum, & durum:
nec idem graue & durum, quippe plumbum mollius est ligno, quum sit densius,ac grauius, sed in eo liquor est maior.
Quod humorem habet glutinosum,ut par es densae tenacius inter se compingantur, est lentum, tanquam corium , radices aliquae, ut raphani multi, & napi:quod vero humorem habet aqueum, huius partes leuiter compinguntur, fit tenerum :& quanquodo quidem partes infirme connectuntur, facile separantur. Sed haec iam Iecundae sunt philosophiae, si-
cut illa de coagulo,fractione, comminutione, scissione, impressione, & eiusmodi: quae Aristoteles pro solita sua diligentia persequitur in libros aeseriorικ . u postremo. Haec ergo terra. ignis aqua. aer elementa sunt mundi huius inae rioris , dc tanquam materia naturae ad agendum apta: non
ipsa sunt materia, sed ne illa rudis atque incondita iaceret, hisce qualitatibus est ornata, quae naturae operanti facile subseruiret. idcirco elemeta haec susa sunt per hoc totu, flacernimus,ut propia sit huic artifici materies, & ad manu in ' qua se exerceat, &vnde opera sua proferat: ut liquis domu alicuius opificis ingressus, aliquam conlpiciat materia patia sim iacente, nihil dubitet, quin ea sit materia illius opificii. Sed de eo inter sapientes disputatur,an illa quatuo r in sim in unoquoque composito constante ex massa illa de qua di- An qua-ximus,& specie sitostantiali. Vetus quaestio, & explicatutuor ele- difficilis. In hac tamen nostrarum mentium carcitate veten-
meta sint dum est sentibus manuductoribus, ut mens iudicet ex iis, in VnO- quae illi nuntiant, quaeque ipli percipiunt vel in rebus ipsis, quoq; mi vel in earum actionibus, vel in iis, quae similitudinem habetito cum natura, nempe artibus. Sed de artibus nihil nobis in praesentia illa: adierunt, quae compolitionibus non utuntur,