장음표시 사용
561쪽
Ns TRVMENTVM examinandae veritatis singulis disciplinarum atque artium idem accommodatur. Nec ullam habet certam materiam rerum, in qua versetur : sicut nec illud alterum de quaerenda probabilitate:adhibetur enim a quoque artifice, dum in materia sua In quirit, quam apte enuntiatum sit ad veritatem expromendam : aut Q uam recte veritatem per probabilia in uestigarit. Itaque duo hic examinantur,simplicia effata, quae nondum in argumentationem coguntur, & argumentationum coplexio. De quibus prius quam dicamus, aliquid est de eoru partibus to uendum. inrarum partium aliae sunt minimae ac simplicissimae, aliae compositae. Minutissimae ac tenuissimae sunt in grammatica literae,in censura hac voces integrae, quae ad aliquid significandum sunt institutae . Est autem significare signum facere, indicare aliquid signifi- alicui. Sic homo homini aliquid significat literis, nutu,naa- care. nu,gesticulatione .lpia quoq; eadem signa nonnihil significant, perquet aliquid declaratur, aut ostenditur,velut manus mota, index, nutatio, in viis regiis mercurioli, & quae tenduntur ante caupona S,& tabernas, & ossicinas omnis generis, quibus admonetur populus, aduentores recipi, aut hoc vel illud cudi aut vendi. Ex hoc genere sunt voces prolatae, dc scri etae:vtras': alias voces, alias verba nominabo. Ergo significat animo id omne, quo animus quomodocunque admonitus intelligit.Sed in hac intelligentia duo sunt,cognitio signi,&significati:vt vocis huius lio mom hominu prior
562쪽
illa cognitio est impersecta, atque inci ata, posterio lena
N absoluta, illius quidem signi. Significare vero non simpliciter sum edum est, aut uniuersaliter, sed semper respectu& ratione alicuius, lunt enim voces quς equis aliquid significant, velut clog mi, &poppvsini: sunt quae caninus, ut iubilatus, aliae Graecis hominibus, aliae Latinis, aliae Hispanis.
Celebris illa apud Sophi stas vox bus Latinis auribus nihil est, Catalano fiatu cesignat: ut i cum gyptio vox erat incognita, Phrygi panem praecipuus edulium denotabat. Sunt voces peculiariter paucis quibusdam notae ipsorum vel conuentu vel tacito consensu,ut inter caecos in Hispania lingua est quaedam propria, quam vulgus non capit, etiam inter lenones: sic in negotiis principum ne depraehensae literae prodant arcana,& inter priuatos, ut Ciceronem & Atticu,unde fit,ut minus illae epistolae possint intelligi. Quocirca voces quς nihil significant in ea lingua qua loquimur, etiam si in aliis sexcentis significent, inihil significare eas dicemus. Praeter interiectiones reliquae omnes voces significant,ut Aristoteles dicit κατασυνθύκηι , hoc est, ex compacto,ex conuentione, & quadam loquentium conspirationeae consensu, nullae naturaliter significant, nisi interiectiones, nec eae omnes : nam quaedam Romani aut Graeci sunt
magis sermonis, quam affectus: sicut euax, euge. Nisi quod fortasse is motus corporis,& ea adhibebatur pronuntiatio, utili binc potius, quemadmodum affectus esset animus, Iesset intelligi, quam ex verbo ipso. Neque vero perturat nos, quod intilianus naturalem lignificationem a
tra statione distinguit: ut volare natura suasit auium,translatione animorum: alia mente ille est locutus ac nos,ut in
Vox libris de dicendi ratione ostendemus. Sic ergo diffiniamus Snisic vocem significantem, ut sit communis nota, qua inter se aliqui aliis notiones suas explicant, id est quae mente concipiunt. Itaque usus est dominus significatuum. Bouinari,& lesum, & Latina illa nomina, quae, ut inquit Ennius, fauni vatesque canebant, aliquid illo prisco seculo significa - . bant,aetate Ciceronis nihil. QSid opus est crassis argutiis in iis, quae pueri prope adserunt ex ludo illo suo 3 QSocirca vocum significatio, hoc est notatio animum spectat, non res. Nam Hector , Chimaera , bellum punicum. de is ra, quorum res nusquam sunt, aliquid tamen signifi
563쪽
eant, id est animo sunt alicuius rei nota: quae res etsi ex natura sit sublata animo tamen superest etiamnum, & tanquavi uti,dum Intelligentia comprehenditur. inrare ala a dicen- Significatur significare aliquid, quod in solo sit animo : alia aliquid se aliquid
quod in natura rerum .Quanquam ex ii , quae siqnificant, & aliquo sunt quae animo significant aliquid, vel aliqua,ut homo ca- modo. pra,herba, albus, niger, Hector, Chimgra : denique omnes partes declinabiles ter pauca quaedam per quae animus concipit vel rei alicuira imaginem, vel aliam eius generis, ac modi,cuius sunt res :vt per Hectorem hominem quendam , sicut per me, aut te per Chimaeram animal quoddam varium, sed certe animal, vel animalium partes. Alia non insigniuntur , atque imprimuntur animo tanquam rei quaedam imago , sed tanquam modus rcbus in uilias: ut omnis, aliquis, quidam:& omnes partes orationis, quae non inflectuntur licet inter adverbia sint quaedam, quae aliquid significant: ut mane , quemadmodum quum dicit Persius: Iam clarum mane senestras intrat: & multo mane. Reliqua omnia per se nihil sunt, nisi aliis applicentur: quae tamen modum quendam & rationem illis adserunt, non aliter quam inhaerentia non sublistunt sine subiectis , faciem autem quandam , rationemque illis addunt. Priora illa significativa, haec posteriora consignificativa no - 'gniης
minantur, ab Hammonio ioci συνσκμαινὰ lere, x ν δ'
ab aliis categorematica hoc est praedicativa, & syncatego QRJ En
rematica, id est compraedicativa, quo etvmo mox decla a fς- λψδ bitur: illa primigenia possunt nuncupari, haec posteriora, seu secundaria: nam nec esseotiam vitam habent sine illis, sicut de inhaerentibus diximus: nec inueniri nisi illis inuentis potuerunt : ut prior fuit substantia quam inhaerens . Mirumque est potu ille illa consignificativa declarari: nam de significatiuis etsi magnum fuit, non tamen adeo admirabile. Itaque veteres allae & rudes linguae, ut sermo puerilis, minus illis syncategorematis abundat, quam recentiores excultae iam usu atque expolitae:& quisquisque est in 'quaque lingua facundissimus, ita usum horum exactissime
callet contra rudes, aut tardi facilius rcrum nomina assequentur, quam haec lecundaria. Ex vocibus aliae binae aut ternae aut quocunq; alio numero idem inter se comparatae sisnificant,alis diuersum. Ide quq significant non uno modo:
564쪽
24 DE CENSURA VERI Significa Quippe aliae idem sunt penitus,ut Socrates Socrates sequus
re idem et equus: aliae significatione incomplexa idem notant ut valdiuersum de, multum: bellum , duellum:aliae explicatione, ut socrates Sophronisci filius. Scipio domitor Africae. Homo animal ratione praeditum. Illa primae eaedem nominentur, postremae pares, siue aequales, mediae synonymae. Reliquae sunt diuersae aut variae quae non omnino idem significant. Quaerat aliquis an voces in diuertis lingvi dem significantes,ut homo dc ανrρωπ', synonymae sint Gicendae 8 Non videtur, nam non idem utrique genti significant: nisi sorte apud qua invium sunt receptae ambae, licut Zephyrus & Fauonius:
phlegma & pituita: Pallas& Minerva. Diximus enim signi ficare non simpliciter dici, sed secundu respeci ii. Ex iis vocibus, quς diuersum significant,id est quarum aliquis unius Superio ambitu significatus clauditur , quod non alterius, aliae su- res. periores sunt aliis , quae& illas, & aliquid ultra includunt:
inferiores sunt inclutae animal homo , coloratum album, homo hic homo , album hoc album , homo Troianus,sCemina Troiana, Aliae nihil inter se habent commune, ut ho-Diuersae. mo asinus, album nigrum: quae dicantur diuersae . seu distinctae: inter quas aliae sunt auersae , aliae negantes, aliae Aduersae. priuantes , aliae collatM, aliae aduersae ac segregatae. Adversae sunt quae sub genere viro aliquo ad unctorum extrema obtinet,ut album & nigrum sub colore, frigidum calidum sub tactili. additur
sitis contingunt, sicut priora, aut in iis , quae vim & natura v. . - . habent talium. Privantes sunt , quarum altera priuatio-
iri u xς. nem tantum dicit alterius in subiecto iam apto potitionem
- . . recipere, ut Videns , Ic caecum. Collatae sunt , quae relatio-
- , - δ' nem ad aliquid habent, sine quo non intelliguntur ut pater,
filius . duplum , dimidium : neque enim essentiae suae rationem perie tuentur : ab Aristotele dicuntur πρίσι, a Cicerone ea, quae cum aliquo conseruntur, vulgo relativa, non eo modo, quo quaedam pronominum agrammatico vocantur relativa. Caetera omnia nominantur auersa, & segrestata, seu ut usus obtinuit desperata. Ex categorematicis aliae rem
simplicem & unam significant sine adiecto , ut quae cui unque essentiam denotant , homo, capra , lapis, aurum , cuiusmodi sunt pleraque nomina suustantiva unius generis: quae Negates. Negantes sunt duae eaedem , quarum alteri negatio, bonum non bonum : haec propemodum in
565쪽
quae 'uintilianus vocat rerum nomina, philosophorum Absoluta usus a Ioluta. Alia cum adiecto significant, ut quae dicuntur adiectiva. quae idem Lini intilianus apposita nuncupat: item
nomina comunia, di virius generis nonnulla , quae aliquid affingunt lubstantiae velut magister, dominus, pater,diues pauper, consul, iudex, appellationes nominantur. Substan- Concreturia uniuscuiusque eorum vocatur concrctum , velut in patre homo , an albo res ipla , cui albor est affixus. quod non est ex se tale: neque dixi homo est ex se consul,id est ex hominis essentia nec chami ex chartae essentiae candida Abstra Abstractum est, unde fit tale,ut co nsul ex illo magistratu , candidus cium ex candore. Idcirco negant candorem dici candidum , & vi rorem .viridem: quod sane ita est, iusicium magnitudo qualitatis significatur : ut viridissimus est in i maragdo viror, &hic viror viridior aut mimis viridis, qua ille. Ex vocibus liue significatiuae sint, siue consignificativae, aliae res significant, aliae rerum sunt vocabula : hoc est aliae sunt rerum nomina, aliae nominum nomina. Nihil quidem est quod non sit res , sed hic ego rem a vocibus distinguo , sicut apud
Verbaque prouisam rem non inuita sequentur. Nec solium quae aliquid vel aliquas res de lignant, sed quae modum dicunt rebus innitente, rem significare dico in praesentia, quemadmodum inhaerens voco rem. Vocum nonaina sunt quae nihil aliud quam voces significant, non quatenus sunt voces tantum aut scripturae, sed quatenus illae aliquid significant. Huius sunt generis ea, quae in tribus de se mo ne artibus tractantur, nomen, verbum, inflexio , longa p
syllaba , breuis syllaba, Tropus, schema, met phora,enun id uti i,
tiatio, syllogismus, enthymema illa quae rem notant, a P Seeutidae pellantur primae rationis , siue intentionis, siue ut Capella inietitio S Boethus loquuntur, impositionis, vel positionis:haec al- si tera secundae. Sunt voces quae unum tantum significant, vel 'plura ut unum : unum lignificat Socrates, hic filius Sophronisci: plura significat populus: plura quidem homo, animal,
sed ut unum: quod fit dupliciter , ut illa omnia unum ciΗ- ciant tanquam corpus coniunctione, aut congreSatione, ut an aceruo de ciuitate, vel unum , ut una sit impositio , unus intellectus, & ratio omnium in illa congruentra , & quasi similitudine. Sic homo Socratem , & Platonem eadem homi
566쪽
hominis ratione, quoniam uterque est animal ratici .ibile Vnilioca. animal bouem dc equum, quae unum sunt in una rat ne a- Aequino ni malis, nempe in lubstantia sentiente:haec vocant uni voca, ca. siue certa, siue definita. Aliae significant plura diuersis rationibus, caulis, impositionibus, quae dicuntur aequivoca, siue pluri uoca,& ambigua: ut taurus bouem marem, & montem
diuertissima ratione. Asina scemina asini & illum ex gente Cornelia. Sunt qui ambigua haec a calu dicant appellari quod ca velut casus quidam tradu md illam alteram significationem , non prima & naturalis nominis impositio atque attributio significationis: vi taurus Romae bouem signa ficabat primum , po si ea montem illum Aliae: fortasse postquam L. Scipio Romana arma ill huc tulit. Atina prius significabat asinum sceminam, Cornelium vero illum , non priusquam is ali nam duxit in forum aere onustam pro dote filiae. Q ae nota aliqua distinguntur, aequivoca non
. sunt,ut prolatione, scriptione genere, numero . Sunt quς Erat Ox pi Q dii aliquo transeunt ad res etiam alias signandas: ideo metaphora nominatur,siue translatio: in qua semper inesse oportet aliquid ceu transitum praebens nempe rerum quandamia inter s econ: ormitatem, aut proportionem, quae Graece anarinalogu- logia vocatur:idco S hoc analogum appellemus, quasi proportionale: ut, serreus de eo dicitur, quod ferro constat, sed propter duritiam de quibusdam animis. Caro & os de ani-nrali: at illa similitudo quaedam ad oliuam, S prunum,&cerasum traduxit .Quc dii marinus canis propterea sic voca- . . tur,quod similitudinem habeat huius nostri, analogum erit, Ambiguu non pluriuocum:nihilo secius utrunque est ambiguum. Te- Regula. nenda est haec regula quod in proposito non est ambiguum non est habendum pro ambiguo,Vt si quis quaerat, ex quibus elementis constat mundus,aut quomodo periturus sit nihil attinet adferre aliquid de mundo muliebri, aut de Duce Simplex. illo lustiniani Augusti: vel de elementis literarum.Vocessimplices sunt octo orationis partes, aut quae pro una aliqua sumuntur,ut parterfamilias olue a trinis magister populi dictator, linguae inopia, non solium in nostra, sed in Graeca Coposita etiam, quibus magis & diutius licuit fingere. Compositae, sue complexae voces sunt duae, aut tres, aut plures orationis
partes vel vinculo colligatae, ut Valdaura & Maluenda: Ego cum Ioannio:affectus est tempestas vel congruentia adiunctae
567쪽
ctae opplicatae,ut substantivum & appositum vel duo sub
stat tu In eodem casu appositiue,vel diuersis , ratione quadam grammaticae structur , velut posse Aioni , aut eiusmodi momen S verbum adverbium,& nomen vel verbum , vel participium interiectio.& id quo affectus tendit, ut o factu bene. Nam ista, Socrates per& cum, nihil sunt, nec simplices voces, nec compolitae. Haec cralsius sint a
nobis posita, magis ut intelligantur tan-quai unde 'nta rudium, quam ut subtiliter Iaminentur : sed nec sunt accurate exigenda quς sere sunt primς institutionis,& quorum dominus est v sus po-
568쪽
X compositis vocibus aliae impe sectum reddunt sentum & quasi suspensum, in quo delideretur aliquid : ut homo in campo , Socrates& Ioannes, hominem amare. Aliae
perfectum , dc acquiescit qui audit: ut Petre lege uae orationes nominantur, & unon omnes orationes
expletum habent sensum: ut si veneris: an tu disputasὶ Ex perfectis atque absolutis quae sunt de indicativo modo , id est quae significant aliquid esse, fuisse, sore, ad hoc nostrum institutum pertinent: in eis enim est hoc quod quaerimus, verum vel falsum,ideo indicativus modus,&demostrativus,&narrativus nuncupatur , a Graecis vero , quasi definitivus , & a Quintiliano fatendi modus, quod aliquid dicat ac demonstrat quemadmodum
. sit, erit, aut fuit. Hae orationes multis nominibus signantur, ab Aristotele. αποφανσειο, id est, pronuntiationes, siue pronuntiata, siue proloquia, ab aliis ἐπ arci ara, quasi cnuntiationes : est enim : . αγγάλλειν declarare, enuntiare, aperire: ab Stocis αἱ ess/aerae, quod Cicero effata vertit. Sunt
nonnullae enuntiationes in quibus etiam si sit alius modus quam indicativus, tamen is intelligitur, ut vellem prandere, hoc est volo: &modum subiunctivum pro indicativo poni,& tepora illius pro teporibus huius:id vero ludi est gramatici. impediuntur interdit hae pronuntiationes, quae sunt indicatiui,aliqua adiectione, quae sententia suspedit: quemadmodum de orationibus diximus : ut quum tu haec dices ξ&interrogationes fere, quan uis sunt in eis quaedam, quae persectum sensum obtinent, ut apud oratores, quum non tam rogandi causa fiunt, quam urgendi: An est aliquis seditioso sceleratior tinuis est homo qui vult vitam,diligit videre dies bonos ξ Sunt enuntiatio nisi quaeda genera implicita ,&clausa,quae ex priorum sensu patefiunt: ut, Superbia inuidiam parit,& contra: Ego semel huc veni,atque iterum: de quibus non aliter censenuum, q uam si essent explicatae. Quae unum verbii habent indicatiui nominantur categoricae . quasi praedicativae: nam καταγe ν dicunt Graeci, aliquid de aliquo
569쪽
enu Amri seu dici,a nobis enuntiatiuae nominetur, seu simplic quae vero duo vel plura habet verba vel indicativi, vel
subiunctivi aliquo vinculo connexa , vocentur compositae, seu coniunctae . in categorica duo sunt termini, quae Aristoteles ἄκρα vocat,hoc est extrema: id quod de aliquo dicitur,
seu enuntiatur, & id de quo enuntiatur. Hoc nuncupatur Pindica subiectum illud praedicatum. Praedicatum dicitur quoniam tum. sicuti modo admovi praedicare appellarGraeci κατηγFH V. Subie Subiectum vero est d alteri suoiacet,cui alterum super- ctum. . ponitur.Nam id est subiectum in enuntiatione cui ratio significatus praedicati innititur, aut attribuitur per affirmationem, vel negationem : ut iudex sedet, non sedet diligitur, non diligitur. Ita subiectum ceu materia est,& fundamentum praedicati velut accedentis. QSicquid reliquum fit in enuntiatione dempto subiecto, praedicatum esse magnis artis huius authoribus placuit, ut Socrates disputat bene mane in Academia deambulans, prς ter Socratem reliquum totum esse praedicatu . Sed sunt estata quaedam,in quibu3 idem semper est subiectum, quomodocunque vertantur, ut voluptas
est perniciosa aliae, in quibus variari potest situ, ut titillatio
est vitium: non omnis homo est animal, non omne animal
est homo. Simplicius fuerit ,& huic propolito aptius subie- obiectu .ctum distini re cui aliquid tribui aut tolli significatur, quod Dictum
a nobis obiectum nominetur: praedicatum vero , quod alicui applicatur , aut tollitur, quod sit sane dictum. Neque enim minus no esse animal dicitur de lapide, quam esse animal de homine. At interdum idem d: citur de eodem Socrates est Socrates,gladius est ensis: nonnunquam par de pari, ut homo est animal rationabile : alias superius de inseriore, ut homo est vivens: alias contra, ut animal aliquod est homo, non omne animal est homo : vel inhaerens de subiecto, Socrates est fuscus, parsimonia est utilissima: vel diuersum de diuerso, Socrates est Plato, homo est equus. Omnis vox quae vergit ad dictum, pars est dicti, quae ad obiectum obiecit: ut lusus & magistratus sunt coticulae: sunt voces, quae aliis adhaerent, non coniunctione aut nodo, sed quadratione & congruentia, sicut obliquus recto, appositum substantiu o. adverbium alii parti: quae determinationes nominantur,siue assectiones,quasi limitationes quaedam,& moderationes eoru ,quibus adiunguntur: quae vires suas varie exer-
570쪽
cent. Nam aliae astringunt, ut liber Platonis, aliquit uiis hic equus. Aliae laxant, omnis homo semper disputara posta
sibile, & elusii nodi. Aliae auertunt a persectione naturae ad diuersum, hic homo vivit vitam stirpis pariun fere mutant, militaris clementia sunt quae explicant nomen, canis caelestis: sunt quae rem,hoc est rei essentiam, rationabilis homo, mortalis nomo : quaedam inhaerentia declarant, male suada fames,& turpis egestas. Nonnulla tollast penitus,velut homo depictus in tabula: ouae assectio . itur distrahens, vita In verbo saxi, sere omnis, non enim est omnis. In partem dicti ac- 'VV- cedit verbum, in quo sunt duo, coniungendi vis,&tempus: offirm ' in priore sunt affirmatio & negatio, quae ad modum & con-xio' nexionem verbi pertinent, & sunt vel ut nexio de dissolutio: NU xio, quae adesse aliquid significat, affirmat: quae aufert, ncPat:
haec appellatur enutiatio negativa, illa astirmativa. Boethus affirmationem & negationem nuncupat. Cicero enuntiationem aientem, & negantem , affirmantiam Jc negantiam.
Capella dedicativam S abdicatiuam : nec est necesse negationem exprimi, satis est clusam intelligi: ut arrogans est alius sapiente bonoque: rixosus distat a philosopho. Sunt mistae qualitatis, ut Socrates aliter disputat, quam Plato:
Socrates omnibus praeterquam pecunia abundabat tantum
habeo Titum mecum, careo pecunia: quibus aliquid signi- sicatur esse, aliquid non esse. Ad tempus pertinent adverbia
temporis, aut nomina, per quae tempus designatur , ut iam, nunc, cras, nunquam, longo tempore, hoc die, necessario, possibile, impossibile. Nam illa praetor nunc, craS erit con-1 ul: victoriam postea vincetur,verbum habent in se latens:
qui nunc est praetor, qui nunc est victor: etiam si dicas iste victor aliquando fuit victus, & sedentem possibile est ambulare: in quo geminus esse potest sensus,aut totius,ut quod haec sit possibilis, sedens ambulat, tunc unum est tempus: Compo - aut partium, in quo duo sunt tempora, nempe quod posita. test ledere, potest etiam ambulare: prius Aristoteles dicit Divisa. componere, pollerius diuidere. Sunt tempora quae habitum significant, vel quae loquendi consuetudine aliorsum reserenda sunt, quam ad ipsum tempus verbi. Iste pingit, actu s est: iste bene pingit, moris & consuetudinis: ut iste ius
dicit in hoc populo, iste pingit hanc tabulam, rosa est flos, intelligitntur quum rosa est,& quum tabula pingitur: in quo