장음표시 사용
571쪽
LIBER PRIOR. mquo dile est cauillari, sed per lusum & argutias: qui loqui
tur, b qui audit, multo secus intelligit: ut si quis dormientem ropct, tu dormis ξ is ait se dormire: & qui dixit, bona
est voluptas, & addit, ego mentior , de alio sentit tempore: sicut in quibusdam verbis quae voce eiusdem sunt temporis, re non lunt. Socrates ubi labenter vixit, ibi est mortuus: In quo loco hic prandet, in eodem coenat: idem solum &srumenta profert , e limina: Eadem manus morbum &medicinam dabit, 'amis temporibus dicuntur: quem - , admodum non est unum tempus, si dixero , Nudiustertius emi aedes meas, non enim erant meae, quum emerem, sed qua nunc sunt mea . itaque ad communem intelligentiam sunt haec reserenda. Nam de sermone omni non possunt iuvniuersum perpetuae tradi sormulae, ut qui non ea quae naturalia sunt sequitur, sed quae voluntaria, & varii ac subinde mutabilis iudicii. inuicquid in pronuntiatrone ponitur aut sumitur pro uno certo tantum, ut pro alio non possit: aut pro multis tanquam uno, ut quae sunt propria ex se, vel quae nota aliqua proprietatis signantur: Socrates hic homo, hi homines, alti homines, nunc ,hic:ea reddunt effatum singulare seu certum. Sunt alia, qua ala pro uno sumun-Enuntia tur, ut pro allo sumi possint: aut quae pro multis stimun- tio singi&tur dili unctione , ut aliquis homo , nempe hic, vel ille, vel laris. alius:aut pro unoquoque sui significatus, illa particularem l'articu- enuntiationem es iciunt,siue specialem, haec una uersalem: In laris. plurali ad eundem modum , aliqui homines, omnes homi- Vniuernes : in illa pro aliquibus capitur vidistinctis disiunctione, salis. isti,vel illi: in hac pro omnibus & isti, & illi. Mistae sunt Mistae.
quae simul istorum habent aliqua. Q ux vero sint uniuersalitatis,singularitatis, particularitatis notae, non est dialectici definire, sicut nec quae negationis , sed usus , & eius artis , quae in hoc usum obseruat: ea siqua est, sit grammati ca. Exempla horum omnium sunt, quo res fiat notior, Ut Sinoula.. singulares dicantur hae, Socrates disputat, hic homo docet: res. uniuersales hae, omnis homo docet, nemo docet, nemo non Vniuer- docet, quis non docet λ Nam quum dico nemo docet, homo sales. pro omnibus hominibus accipiturino minus quam in hac, quisque docet. Sunt quaedam enuntiationes, quae quum iaciem habeant uniuersalitatis, ad aliud potius mnus ex sen- Collecti iiircseruntur: ut cuncti simul ore fremebant: quae collectiva uae.
572쪽
Vniuersa ldicitur, & non aliter est singularis, quam si quis ens fiet, iisti omnes simul. Est & aliud uniuersalitatis genus, inappellitatu oelari conuenientiae potest, id est eius, quod conuenit,expedit,nera. par est , necessarium est,& huiusmodi: exempla huius sunt
multa, ut apud Marcum Tullium , Omnia tua causa volo: omnia protecta sunt abs te in me. Et in Exodo dicit Dominus Moli, Ostendam tibi omne bonum: tum in Evangelio, Spiritus sanctus docebit vos omnen mitatem. Est etiam particulares.
alia uniuersalitas reflexa, ut A ristote omnia dilige ter scripsit, nempe quae scriptit. Vergilius: Ipsaq; tellus Omnia liberius nullo poscente serebat. Scilicet quae ferebat omnia. Est & quaeda imperfecta quum pro pluribus aut plerisque abutimur.Cicero pro Sextio: ' titiam paucorum luctum omnium. Particulares sunt, aliquis homo disputat, non disputat. Nam quidam homo disputat, si quis velit in singularibus reponere, cum hoc no ad-- - . modum contendam. Infinitae sunt quae ex se nulla nota at-
R. Rixx- tributae sunt alicui generi, homo dii putat, Athenienses pugnant, Romani hanc urbe condiderunt: quae ex sensu transire vel ad uniuersales possunt,virtus est bonum: vel ad singulares, homo adest, de aliquo prius locutus: vel ad particulares, Achiui hic occultantur, homines habitant lub aequinoctiali, dolus latet sub hoc verbo. In quibus vero uniuersalitas & singularitas insunt, vel qua aliam istae nominantur, utique ex se, nam aliis sic spectatibus uniuersales fiunt: aliis secus singulares, aut speciales: vili quis dicat, Socrates semper deambulat in Academia: alius Socratem modo considerabit, huic fiet certa, & dicet cur tingulariter ais hoc de Socrate λ&non item de Glauco,vel Hippia 3 alius illud semper,& respondebit uniuersaliter, isthuc quide ne dixeris,an nunquam sedet ad eundem modum in his : hic homo possidet asinum, Socrates habet aliquot discipulos. - Composita enuntiatio est plures simplices vel aliquo vin .Qpφη culo,vel per seipsas apte connexae: ut,Fortuna &dominos saςRVnxλδ eit insolentes, & seruos meticulosos. Interdum ratio coniunctionis in proprietate lingua: postulat alium modum a
narrativo, nec tamen non continuo est conlucta, siue com-
polita. Nam in his sola spectatur connexionis ratio : ut si equus haberet alas, volaret: Tu es adeo eruditur,ut Aristo
573쪽
peres: nam indocti dicunt quod Aristotelem supei tamen quod nos intelligunt,& nos, quod illi . sed hoc nostrum est secudum linguae proprietatem. Multa etiaper indicatiuum Graeci efferiat, quae nos per subiunctivum, de illi per infinitiuum, quae nos per subiunctivum, aut imperativum. Omnia coniunctionum genera, quaea Gram maticis Aυνάμεις earum nominamur, his sunt apta: coniunctivae, disiuni et, illativae, aduersaliuae, approbatiuae,& causales:quq ex do sunt literario. Tum quaedam adverbiorum formae, ut Temporis, quum, quando. Loci, ubi. Similitudinis: ita a leb, sicut ,Comparationis,hdc,quo, quanto, tanto, tam , quam,& in ablativis absolutis quae fere tem pus significant. Stulto resnante sapientes assiguntur,& per quam,ut magis currit quam deambulat. Adde his relatiuum ruis, Sine copula sunt apte applicita: Bona ingenia pudorebilitat, mala confirmat audacia: Optare quae libeat, potes, consequi quae libeat, non potes : Pauperi desunt multa, auaro omnia : quibus vetustatis Uratia vinculum demitur. In his non aliter quam in simplicibus, negatio in nodum incumbit, id est in coeulam, non in partes: non &, non Vel, non si, vel certe sis nificatur incumbere. Cicero post nodum transtulit primo de diuinatione, si no significant, nullas dant vias: pro non significant, nullas dant vias. Omittitur interdum consequens per figuram Graecam,& potissimum Atticam: ut apud Thucydidem & alios:quod nostri quoque sunt imitati,ut Cicero in tertio de Oratore. Negatio & affirmatio pugnant inter se, sed ex ratione , quantitatis,ut uniuersalitas cum uniuersalitate: Omnis ho nuxi tuomo legit, nullus homo legit: vel uniuersalitas cum particu 0Rm 'laritate aut singularitate Omnis homo legit, aliquis non legit, Socrates non legit:& singulares, Socrates disputat, non disputat. Et inter se mistae, Socrates semper disputat, nunquam disputat, aliquando non disputat,nunc non disputat. Q uum lingulares sunt, aut quidquid in una erat uniuersalitas, fit in altera particularitas, vel singularitas aut econtrario, vocatur contradictio: & silias quoque contrarias Contradi appellat Cicero in libello de Fato : sed nos aptius ad artem ctio.
distinximus. inium vero uniuersalitas In utraque remanet, contrarietas, seu aduersias. In compositis pronuntia- Contratis affirmatio & negatio ad deuinctionem spectat, non ad rietas.
574쪽
verba, unde censetur eis oppositio. Coniunctivae vltra tein quandam videmur prae se ferre, disiunctiuE particularitatem : iustitia est virtus, & iraus est scelus: Non est virtus iustitia, vel nulla iraus est scelus contradictorita: si re- aDanet coniunctio S, fiunt aduersis,ut, Iustitia est virtus,&fraus scesus: Non est virtus iustitia, neque ulla fraus est scelus, quaecunque ad rationem coniunctivarum se applicant uniuersalitatem participant, quae dilis Itiuarum particula-Mgula. ritatem. Retula est generalis in Gina lingua contra dictiones in omni genere enuntiationum proprias, ac germanas seri pret positione negationis: aut si fuerit praeposita, subtractione, modo haerere possip commode. In Graeca, & aliis tametsi ex proprietate lua repugnet lingua, sensu tamen idem
575쪽
EN SE RE quae enuntiatio vera sit, quae falsa, id nullius est artis certae, sed uniuscuiusq; in sua materia,& in iis quae sunt vitae comunis,uiri prudelis multum in negotiis, & usu
rerum versati, quiq; comunem sensum, atq; intelligetia acute animaduertit. Instrumentum tamen hic trademus, quo quisq; in sua arte, rebus tamen pri cognitis, verum & falsum in pronuntiatis Inquirat. Vera pronuntiatio est, quae enuntiat id, quod re ipsa ita est Falsa quae id quod non ita est. Vera es Deus.est omm-nnuntia- potens, Adam fuit,Christus iudicabit homines. Non est qui- UO vera. Aem Adam, sed verum est fuisse. Et haec ,Adam fuit ita significat sicut est, nempe illum fuisse. Ad verum & falsum multa consequuntur, alia ex re, alia ex nobis. In re sunt immutabilia,in quibus necessaria, & impossibilia, sicut in prioribus contingentia, solita, rara, crebra. Possibilia fusa sunt per omnia, magis tamen vergunt ad mutabilia qua uis necestariunon est simplex,ut nec possibile. Necessarium quod oportet Necessa- fieri, ut necesse est esurientem comedere, & parere legibus, mum. vel quod fieri aliter nequit, siue immutabili rei essentia iiive ineuitabili aliqua vi, ut homini moriendum estie. Possibile Possibile est, quod legibus licet, quod est comodum, quod concessum, permissum. potest etiam fieri, quicquid naturae rei non repu 'nat. Ex verbis autem alia sunt certa, alia incerta, ablurda, incredibilia, scita, ignorata, lubitata, & eiusmodi. I)roposita enuntiatione videndum est nunquid sit ambigui,siue in verbo pluriuoco, ut canis est animal : siue in connexione vocum , ut aio te Aeacida Romanos vincere posse: hoc statim distino uendum , quod nullius est artis, quemadmodum de vero & falso dixi, sed cuiuique in tuis, vel prudentis in communione vitae. Explicanda etiam ea, quae diximus implicita, ut iterum, contra & eiusmodi: curri r non. Tum Vero. verum falsumque inquirendum ex quantitate, ex qualitate, cx copula,& affectionibu . Prima formula.Omnia quae sub uniuersalitate copraeben Prima.
576쪽
dunt,veram eam reddunt, si ei, quod enuntiatur, qu i doenuntiatur c5gruant unum aliquid, si no congruat,s .alsa. Si quis ab uniuersalitate ad lingularia rem deducat, dei cendere dicitur, sin a singularibus ad uniuertalitatem ascendere hoc ad astruendam uniuersalitate valet liud ad infirpiandam. Videndum, ut singularia vere sint illius uniuertilis, contemplandum tempus,& moderationes, & coiunctae sumantur coniunctive. In ascensu & desin su uniuersalitatis
omnia compraehendi est necesse ad xc mastruendum , aut putari aliqua generali clausula compraehensa: utpote sic in caeteris, nec est reperare quidnam obstet, in cotrarium non est obseruatum aut quid simile: in descensu unum sussicit ad dissoluendum, tanto scilicet facilius destruere, quam con' struere, laedere, quam iuuare: vi no sit magni viri posse ossicere, sed prodesse. Est quum uno aut altero inducto, uniuersalitatem subiicimus, rati illa pro omnibus lassicere, quod
exemplis agitur more Socratico eaque dicitur επαραγυ: Ad nauem regendam non adhibetur niti peritissimus , ad scholam, ad equum, ergo nec ad rempublicam administrandam asciscendus est nisi peritissimus. id genus inductionis latentem habet uniuersalitatem ,hoc modo ad equum, ad nauem, ad scholam, nec est inuenire in contrarium aliquid, ergo ad omnia, si ad omniam ad rempublicam. Absurdum enim sit negare, quod ad hoc solum, quum ad alia omnia conueniat, praesertim quod de eo ipso e 1t controuersia, ut tantummodo videatur negalle temporis causa non veritatis. Q uod ii cui Iarum placet, sit sane inductio non una uertalitatis, sed simi-itudinis, S exemplorum. Secunda. Secunda formula. Particularitatem una singularitas pro
ea confirmat, omnes contra eam infirmant. Et sicut in uniuersalitate usi sumus colunctiva, quae naturam obtinet uniuersalitatis, sic in particulari utemur disiumst tua consimilis ingenii. Sed est animaduertenda inueniri in particularitate acceptiones duas,hac certa, illam incertam.Certa est, quum sub nulla delitescit, nec ad aliam refertur, ut alicui uni certo possit congruere, quod est effatἰuvi orator aliquis haec scripsit. incerta est, quum sub alio delitescit, nec de uno aliquo Supposi- est sensus, nempe quu sub uniuersalitate significabatur clautio con- di: ut ad singula illius uniuersalitatis reseratur,nsi ad totam.
fusa. Haec iunioribus suppositio confusa nuncupatur, quae sic est, Ciceroni
577쪽
cicta dii exposita in libro quinto de finibus bonorii ac malor uni auum dicimus omnibus animalibus extremum esse secundum naturam viuere, no ita accipiendum est, quali dicam is unum esse omnium extremum: sed ut omnia artium recimici potest commune esse ut in aliqua scientia vertentur,1 ntiam autem suam cuiusque artis esse,sic animalium commune ecudum naturam viuere, sed naturas esse diuersas,ut aliud equo s tura ,aliud bovi, aliud homini, & tamen in omnibus sui a communis. Sic ille. Fit etia ὶnce tant hic pane est opus ad edendum: neque enim hoc aut illo, si modo opus elle id dicitur, line quo nequit fieri. Solus homo nouit religionem, non solus hic aut ille: sed haec perinde est,ac si dicas, quicquid nouit religionem est homo , sicut in illa quisquis edit panem edit. Tum Romae ac Spartae consilium publicum est senatus:& in peruulgato exemplo , Parisiis& Romae venditur piper: quia τή & uniuersalitas quaedaest, sicut ro utrobique. Haec vero siue incerta, siue confusa, attingenda non est, quoad collatio illa uniuersalitatis in singularitatem, aut particularitatem sit resoluta. Tertia formula. Singulare unum probat suum commu- Tertia. ne particulare, non contra: particulare inserius probat suum superius, item particulare , sed retrorsus non idem valet. Univer sale superius probat singulare, & inserius tam particulare, quam uniuertate.
Santum ad copulam in pronuntiato simplici attinet, Tria temtria lunt tempora, praesens, praeteritum, futurum, quae sunt pora. naturae tempora. Et in haec reducuntur artis tempora , siue
Latinae linguae seu Graecae . Praeteritum imperfectum significat no fuisse aliquid absolutum, quum aliud fieret, aut esset factum. Praeteritum plusquam perfectu signi Mat fuisse absolutum. Sunt & duo futura, persectum, atq; imperfectum, legam, legero. SuntquXdam tempora vel consuetudinis ac frequentiae, vel conditionis, ut alias admonui: iste pingit, late docet pueros huius urbis, Iste ius dicit, Rosa est flos suauis odoris. Alia non ad tempus quod prae se ostendunt reseruntur, sed ad quod intelliguntur: ut ii quis dicat, Cicero est
infans, verum ergo mentior: quaeq; eiusdem teporis in voce, diuersi in re esse docuimus: tum etiam Historici quum narrant, Scipio vincit Annibalem , Pompeius nascitur, Brugae
conduntur intelligendum hoc tempore de quo scribo. Istis
578쪽
quoq. adduntur limitationes, quae idem efficiunt, ut ibebene pullat fides, iste semper garrit: in quo est vel nec lantia, rei cotinuatio longi lcmporis. Possibile quatenus pro non repugnanti sumitur amplius est tribus temporibus, v quicquid fit, erit,fuit, sit possibile : & quod nunquam erit t. Dodone repugnet naturae rei. Cogitabile,intelligibile, opto bile, & alia de quibus potest humanus animus comi nesci, etia latiora sunt, quam quae fieri possunt: nam nimus noster humanae naturς terminos excedit, via is paret longinquiore esse eius originem. Tempus praesens non eande habet apud omnes latitudinem. Deo tota aeternitas est praesens,& quo quis est propinquior illi naturae, hoc eius animus capacior est temporis. Aliae res fluunt, aliae manent. O uae fluunt non aliter sunt, quam quum fiunt. Quuae vero manet,& fiunt paulatim, quum fiunt, nondum sunt. Illae aute in quacunq; sui parte sunt:hς non nisi quum partes omnes habiit absolutas,& co iunctas. Enuntiationes de futuro & de praeterito interdum significant simpliciter aliquid suisse in praeterito tem
pore, aut futurum in venturo : nonnunquam etiam ex lo-
uendi ratione denotant iam non esse, aut nondum esse : Vt, uimus Troes, Fuit Ilium,& inges gloria Dardanidum: Et is campos ubi Troia fuit. Et quod Cicero de occisis coluratis Regula. dixit, fuerunt. In prioribus datur sormula, de futuro vera est enuntiatio,si aliquando verum erit in praesenti,sin aliter falsa. In posterioribus non solum idem requiritur, sed negatio etiam huius praesentis: tales solent esse de rebus fluxis: vi, Haec hora fuit, Ille annus erit : de quibus si sint, solemus respondere,Fuit vero lino est : Erit vero Z Imo est. Q uae sunt
de praeterito plusquam perfecto, & impersecto ad praesens
reducuntur, cum collatione alterius temporis explicato &signato, quo ad existentiam reducto, reducitur posterius: inrum ego veni, tu legebas: In a tempore veni in a tempore legebas: nam in a vera erat, tu legis, quum veniebam tu legebas:in a veniebam,in a legebas: quum veniebam tu legeras, in a veniebam,& ante a legisti. In narrationibus utimur crebro praeteritis imperfectis, propterea quod omnia velut incursu quo da ostedimus, & tanqua fieret nondu conluminata: quippe ad illud te pus reseruntur,de quo verba facimus. Futurum persectum reducitur ad praeteritum eius temporis, quod iiSnatur, ouum venies, iam coenavero,in a Venies:
579쪽
nte 4 eo iam haec erit vera,ego sum coenatus:De possibili, ut si natur inesse, nihil sequatur repugnans ei,cui est posta sibile nempe Deo, natura: ,homini,&eiusmodi:de intelligibili manam mentem sic concipere. Sed prouidendum, ne in 1 cando tempore fallamur,ut quod confusum est tem pus, mu iuersalitatem dissolutam explicetur. Omnes Cae1ares fuer i Romae: non enim sic ad praesens reducetur,
Omnes Caelares tomae: sicut in hac,Augustus & Vespasianus fuerunt bonii incipes mana coniunctionem &, Vniuersalitatem quandam diximus comprehendere. Eodem modo plurativa quae re & includunt: Catones fuerunt viri sapietes.Sunt in quibus varia, sicut dixi , includuntur tempora, quod est animaduertendum mam quum sic estamur , Heri emi edes meas, Heri scribebam hoc opus, Hic victor aliquando erit victus,duo sunt tempora, praesens in eo hac victor, aut certe anterius:futurum, aut posterius in illo erit: Ita ergo redigetur, Q ut aliquando vicit, nunc est victus , ut quum futurum illud posterius sit praesens , iam praetemeritillud prius. Eundem in mundum quando enuntiamus, Albupossibile est esse nigrum duo sunt tempora : Et iste dux est sapientior Pyrrho, quam Pyrrhus fuit:ex qua pendent haec atque huius notae, Scipio fuit omnium, quos unquam Roma genuit continentiis linus imperator. Sic in aliis: de quibus communis sensus nos docebit. Sunt quae facilius censentur line reductione, quinis eductae: ut illae de praeterito imperfecto & plusquam persecto,& futuro absoluto: tum etiaquum quid additur, iste aliquando studebat, bene pingebat,
olim erit doctus, statim veniet,diu fuit in magistratu: sed tamen ut reducantur spectandum tempus, quo quicque refertur conliderandum hoc ex iudicio cuius , , ut statim veniet. Sumamus dimidium horae intra quod haec sit vera, venit,diu fuit consul in toto hoc tempore est consul. Allectio necelle est apte haercat alsecto : nec est iam affectum expendendum simpliciter, sed sic habens Omnis minister tyranni est crudelis: Fere omnes lic vivunt. Connotatum con notativo adiunctum abstracta coniun Appella-git , vel ipsa vel quae ad ea pertinent, non con notatiua : bo- tio. Dus pictor, non Donus homo delignatur, sed bonitas pingendi, si modi haerere possint, aut ex usu soleant: nam alioqui dissiliunt,&alio transeunt, ut sutor cocles. Sunt schemata,
580쪽
quae efficiunt ut interim ad utrunque res pertineat, stu poeta.& qui moestus est, S qui incesta canit: Orator a datu Orator bene pastus,talis oratione, aut corpore, Cecidit prς torem, vel hunc hominem,uel praeturά dignitatem,at . 'e authoritatem: Pictor uxorius vel homo uxori deditus,ata . . qui semper uxorem pingit,aut qui omnes mulieres si uxori suae, qualem nouimus quendam. In verbis c noluendi idem euenire,author est Aristoteles,ut nosco venientem, cognosco consulem,video pontificet cit, quum cohaerent, est quum non. Ceterum nos usum obseruamus,no facimus: Nouit ne ille nostrum consulem Z fieri potest,ut non coniungantur cognitio id consulatus, silcut vidisti pontificem. In compositis enuntiationibus intuendum in coniunctionem, . in quam tota veritas enuntiati compositi incumbit, aut conDe eoma tra falsummam de simplicibus iam est dictum. Ad veritatem positis. coniunctionis &disiunctionis eadem sunt,quae ad uniuer- salitatem & particularitatem necessaria.Con intactionis veritas omnes partes exigit veras falso satis est unam esse salsam quale est illud, quod apud QSintilianum mater inquit: manifestum est de duobus non dixisse verum, quos de altero costat esse mentitos. Disiunctioni sufficit vera una ad corrobori n. n; randum: ad debilitandum vero omnes oportet esse fallas .Dir*η iunctiva sensus communis sic sere utitur, ut non putet se Vtrunque confirmare quemadmodum ponit, sed alterum tantum ex dubitatione amborum: Quem video, aut frater meus est, auq raeceptor: nemo sic loqueretur,si alterum sciret verum esse,aut utrunq; nisi forte per iocum . ideo Stoici, quos secutus est Cicero in Topicis, Ciceronem Latinorum consensus,aiunt indili uctione plus uno verum esse non posse: dicentis quidem ea est mens, nam quum medici sic pr cipiunt, ad febrim proficere hanc herbam,aut illam, aut fomentum, aut pitulas, aut ecligma, aut potionem hac, prosunt quidem omnia, sed non sentiunt adhibenda esse omnia, nec simul aliqua: verum ut dicentis ignorantia potest partes disiunctionis omnes falsas efficere, propterea quod non omnia ita ce- plectitur: ut nihil sit reliqui, sub quo verum excludatur : sic etiam potest veras partes facere, quod non ita distinguit, quin inter se in veritate congruant,vel ex sua imperitia, vel quod interdum quoque omnia vult confirmare, sed separatim,& disiunctim. ita Stoici non ex re ipsa de veritate disiunctionis