장음표시 사용
581쪽
cti statuerunt, sed ex quorundam loquentium sensu. Ver us in secundo Aeneidos:
ut hoc inclusi ligno occultantur Achiui. it haec in nostros fabricata est machina muros, spectura domos,venturaque de luper urbi, aliquis latet error.
'sierant: ut quum dicimus,Hic lepus aut sibi timet, aut ioboli: bruges sempe Munt aut de tuis, aut de hostium periculis tot o Procrus iuri consultus duo facit ditiunt tuarum genera, nempe disiunctivarum & subditiunctivarum atque has rursus in species duas partitur, primum genus ponit quum necesse est unum verum esse, alterum fata sum ut dies est,aut nox: secundum, quum potest esse utrunq; falsum, non utrunque verum:vt homo sedet, vel deambulat: tertium, quum Vtrunque verum, non de utrunque falsum: tomne animal agit,aut patitur: quae sunt in libro quinquage , . .
simo pandectarium iuris Romani. Ad conditionalem exigitur,ut posita conditione ponatur id, quod ex conditione le- μδ λδ' quitur.Nam in hac, Si vis verum dicere, hoc vinum est generosum, perinde est,ac si quis enuntiet, Si vis verum dicere,fa . teberis hoc vinum esse generosum,aut aliquid eiusmodi. Ad Rδx 00 rationalem,ut quod sequitur,tanquam ex ratione videatur il ' λ . inferri a propolito. Causalis no est unius generis & simplex C-m it si quidem & omnia genera causarum continet,& effectus,&signa,denique fusa est per omnia genera argumentorum. Temporales ad tempus, Locales ad locum explicatum reseruntur. Relativa sunt duplicia astricta,& simplicia, siue in Rςl-xiu genere. Astricta sunt quae reserunt antecedens cum eo. quod de illo est dictum: ut aliquis homo est mutus, qui nouit literas, nempe ille idem, qui est mutus. Relativa in genere seu simpliciter,ad antecedens pertinent solutum, non astrictum limitationibus. Romanus vincit, qui se solum putat gubernandi peritissimum: non ille idem qui vincit, sed Romani. Sunt quaedam obiecta & dicta, quae naturam resipiunt complexorum: Fames δc mora bilem ciunt: Ceruitia vel Vinum ii nebriat: Habes pecuniam & famem , pecuniam, vel famem, Sumuntur haec vel complexe,vel separate:aut sic ,cunctim &sigillatim:sigillatim,ut unumquodque separatim dc per se: Crapula dc meridiatio nocet valetudini, haec nocet,& illa nocet. Quod si numerus sit pluralis, qui ad illos refertur in singular
582쪽
gularitatem cum illis dissoluitur: Mare& meretrix sugnae voragines : Est magna vorago,& est magna voti Sico plexim, non resoluuntur, sed pro uno conuenit tc. minoaccipi,atque ita explorantur, an recte congruat obis tum cum dicto. Anima rationabilis:&caro unus est homo '. Lacdc pisces sunt venenum. Examinatur veritas aequipollentia pronunt sint: omnis uniuersalitas par est uniuersalita tu nis articularitas particularitati, certa ceromcerto rtae, quantumcunque conuertantur pronuntiata, modo iidem maneant termini,eadem significatio,& qualitas. Itaque haec recurrunt, Nullum concretum ex elementis est immortale, nullum immortale est concretum ex elementis: Aliqua virtus est sempiterna, aliquod sempiternum est virtus .ciunt aliae aequi ualentiae peculiares linguis, ut in Latina plerunque duae negationes astarmant nunquam non,id est semper: nonnunquam , aliquando: quantum est hominum, pro omnibus, sicut in rogando nonne pro etiam ξnum pro non: sed haec linguae sunt propria. Oppositione etiam exploratur veritas,ut contrarium co-trario, album nigro. Lex est, contradictorias nec veras esse posse, nec falsas: Nam si omne a est b, fieri non poterit ut aliquod a non sit b:& si fiat ut aliquod a non sit b,iam fieri non poterit ut omne astb: quum hoc a non sit b. Eodem modo necesse est Socratem esse vel non esse: & aliter esse usque eo est impossibile, ut nec humanus animus capacissimus capiat,& in fingendo latis liber possit fingere. Idcirco haec lex est praecipua,& notissina a in omnibus artibus, in disciplinis,& in tota vita. Estque fundamentum,& r gula omnium.Altera lex aduersas, seu contrarias falsas esse posse, nunquam Ve-TaS: nemo enim esse potest ubiqis& nul quam : potest tamen nec ubique esse, nec nus
583쪽
nexio enuntiationum, ut prius ex posteriori sequi,& quodammodo na-lhi videatur,& cum eo quasi necessario cohaerere: homo aliquis disputat,ergo rationem exercet. Prius vocatur antecedens, ratio, argumentit, propositum: posterius, sequens, con se Quens,intentio, illatio, totu vero
Ciceroni est,conclusio, vulgo consequentiam dicunt. Prius& posterius voco non positione, sed tensu. Id quod alterum inferre intelligitur, prius est rid quod infertur, posterius: siicut quum dico esse connexionem, ut prius exposteriore sequatur, ad nos resero, non ad rem neque enim minus erit argumentatio etiamsi non consequatur, ut dies est,ergo auro- rora splendet: sed tamen connexio est, ut consequa existime tu r, id est quum ita connectimus, ut videamus velle gigni, ac inferri. in lioccofectionis genere ea est conditio,vi argumeti veritas necessario intentionem reddat veram, adhibebitur illa certissima regula de contradictoriis, ut contradictorius equentis repugnet praecedenti: aut existant duo contradice tia famul vera vel lalla. Sed connexio hec recte fit vel ex significatione vocum, vel ex fructura pronuntiationum : illa si bona est, priuatim in se bona est non perpetuo in simili: haec vero altera, quae ex constructione nascitur, uniuerialis Similis est, ubique idem valet,dummodo similis constructio siue co- sorma.
584쪽
positio seruetur, id est similis sit nodus,& ratio colio aliquod fit, ut licut in una se habent inter se primum, si . dum S tertium,sic in altera. Si quis ita coniungat omne V possidetur ab a ,b est e, ergo &b possidetur aba:similes sust hae,best de numero cib est viati ex ciergo a possidet c & a non tamen si quis inserat,ergo ccoculcatur ab a: nilim enim habent commune possidere& conculcare . illud est apud Ciceronem: Ii qui in nrurbi 'sant non sunt omnium insipientiu animi in mori C hiat, omnes insipientes igitur insaniunt: Proba est conclusio,& generalis: quando non aliud sunt insipientium animi, quam insipientes nec
insanire, quam sanos non esse. Itaque non recte occurreret,
qui siccauillaretur: aian morbo sunt,sani non sunt,omnium sapientum mancipia in morbo sunt, omnes sapientes igitur insaniunt. Vna uersales argumentationes tribus Particula constant terminis,ut mox dicetur,inter se apte collatis. Pri- res arguta uatae' autem seu peculiares duobus, aut tribus, aut pluribus mentatio pronuntiatis,sed non ita apte connexis. Et in particularibusnes. sunt quaeda temporariae, aliae perpetuae. Temporariae, quod sic usu venit illo tempore ut Puerum doceo, nam siliu tuum doceo: Hic suscepit inimicitias cum Caesare Octauiano, ergo morietur: Ante constitutam monarchiam ita erat, postea non item. Sunt aliae perpetuae vel conditione, vel cauta,vel rationali copula coniunctae. Conditionalium aliae sunt, in quibus ex conditione sequitur aliud pro statu praetenti re- Tum inon pro natura perpetua : vi, Si veneris,colloquemur: Si vis adferre pecuniam potes, inuenies me domi: Si filius venisset,lalutasset patrem. Ex natura sunt, quum quod inferri ri significatur naturaliter ad alterum denotatur sequi, ac velut nasci: in quibus prosi, posset poni ergo: vi, Si homo currit,animal curriti homo currit,ergo animal currit. istae sunt complexiones de quibus hic loquimur. interdum rogatione ad urgendum, quod est oratorum,& poetarum : ut apud Siliui Cur uni patria si affligere fas est, viri sit seruare nefas Complexio haec vel de rebus sumit vi res,vel de nostra intelligendi ratione, quae nihilominus fundata est in rebus. interres sunt, quae alias velut pariunt, ut caulae ex quibus aliae simul sunt cum effectis rebus, veluti Sol& splendor: aliς prς cedunt,ut pater filium. Tum effecta sine caulis esse quaedam l
uon possunt, alia possunt: de quibus in prima philosophia. disser
585쪽
diss 'mus. Aliae sunt res quae alias statim subsequuntur,
aut edunt: ut prognostica, quae etiam nascuntur ex causis,&o tuo rerum a natura statutus. Nonnulla non queunt, aut debent, aut non solent esse line aliis, unde oriunturmae aurae prudentum, quorum eli ex iis quae antecesserunt cnturis dicere: in quibus sunt exempla, & compa ratior. bis omnibus bonae conclutiones componun- r s uuata viri u natura, ac ratione: ut ignis ardet,er-gMumus est: Caesul bet vel pere,cras ergo crit serenum: Aurora est, ante horam erit dies. Sol lucet, dies est igitur. Est homo ,ergo habet caput,& cor,& vivit. Catilina vir factiosus & nobilis propter egestatem sumpsit arma contra rempublicam, ergo & hic egenus nobilis, inquieti animi sumet. Nasica priuatus occidit Gracchu seditiosum, decet ergo Ciceronem consulem occidere Catilinam coniuratorem. In iis quae mens nostrae rebus accipit, sunt signa rerum, Vocum nempe voces, quae inter se collatae aut pares sunt, aut impa- collatio. res, aut oppolriae: in quibus aduersae, priuantes, negantes, collatae, auersae in istis hoc modo inserimus par, & astruit par astructum,& tollit sublatum: Est iustum, ergo aequum: non est iustum , nec aequum. Superius distributum asserit inserius assertum,& destruit destructum: Nulla virtus, ergo nec iustitia : Omnis virtus, omnis ergo iustitia. Inserius assertum ponit superius non distributum, sublatum tollit etiam non distributum. Homo , ergo animat: Nullus homo ,ergo aliquod animal non. Quid si nullus sit homo: di cet aliquis, iam non est animal supra hominem , qui nullus est: sicut homo superius non dicetur Troianis, quum nullus est Troianus, neque enim hac omnia coniicimus in in- . telligentiam , sic utiquum designificando ageremus , sed ad
res maxima ex parte. Hinc acci prunt vires conclutiones illae, quae a re strvisto exeunt ad laxius,ut a vcte allecta adsimplicem: Est homo albus,ergo homo: Est canis Socratis,ergo canis, nam moderatum angustius est loluto, nisi si affectio ex earum ordine, quae auertunt,aut tollutar: vi, Vita saXi, ergo vita: Homo pictus,ergo homo: Fere omnia ergo omnia. Sic a verbo substantivo cui aliquid additur.adidcm sinapi ex veni tutavi Est miser.ergo est quin etiam ab omni ario verbo: nam est, omnia capit , praeter ea, quae non tam in rerum
natura esse intelliguntur, quam in potestate, aut in anima
586쪽
& cogitatione nostra, ut significat, denotat: quod est illud Aristotelis, Homerus vivit ut poeta:& Arincs dita sentit a Platone. Philo Platoni etat,& Plato Philonis . t. Aliud est Chimaera, quam Antichristus: ad mentem enim ctant haec, non ad existentiam rerum. Relata vox in eo. qδ
tur,& lublata tollit relata,& polita ponit: Pater est /o Iilius est: Non est pater , ergo nec filius . non video patrem,& filium igitur: in essentia eniμ- .ac' i sunt, da invidendo. Sic vero recte, Silaedo hu onfoederatum, de illum alterum: nam in hoc sunt confoederati. Aduersa, de
auersa,& priuatia magis se tollunt posita, quam vel ponunt posita, vel tollunt sublata: Est album est videns, est homo, noergo nigrum, nec caecum, nec equus. Non tamen si non est album,est nigrum: multa enim i unt media. Non est caecus, videns igitur: nam catulus ante nonum diem non est caecus: sed nec videns. Lapis itidem neutra est. Si tame sint pirata antia ab sq; medio,vi sanum, aegrum, quod dicit Aristotes es,&in supposito iam apto,& congruente, alterum confirmatum interimit pugnans, ac vice versa : Non est hic homo caecus,
idens ergo: Non aeger, sanus igitur. Ex istis complexionibus priores illae quae de rebus omnino sumuntur , nullius sunt artis certar, sed cuiusque in sua : videlicet de hac iudic bit medicus,Accessio est icbris,cor ergo palpitat plus iusto: de hac nautae, Ludunt in sicco laticae, ergo instat tempestas. Istae posteriores magis sunt dialectici, sed ita , ut id instrumentum unusquisq; usurpet in sua arte, neq; enim dialecticus de hac cognoscet, Triangulus omnis habct duos angulos rectis pares,ergo i sol cheles, nili illa quoq. cognoscat,&Isoscheles est triangulus, quod docet geometria. Distinctae
sunt hae c6nexiones,& varia acceperunt nomina, enthymemata, epicheremata, asce sus,descensus,cdparatio nes, eIepta,epago as, gradatione, soruas, dilemmata, Anti strephontes. - Entsymema quid sit, non satis conuenit: sed intur plures constat este imperfectu sullogismu, id est omnia argumentationum genera quae proposuimus. Nam Rhetores quida
argumentationem ex cotrariis vocaverunt, propterea quod
quae ex illis fieret estet acuti s sima: ita nomen commune cc sit in ius unius tanquam propriti: quemadmodum Poctam - Graeci Homerum vocant, Latini Virgilium. Ea v a aggressione sonat. Non est genus argumentationis,
587쪽
tati C. ut videtur, sed ad ordine pertinet, ut in acie prirnani: est . um intentio, qua aggredimur propositum ilicma. Asce illas est a singular:bus ad viri uersale, descensus con- Alaesus. tra: sc in priore colunciliae ascenditur ad uniuer ale distri- Descen - .disiunctive ad non distributum : sic etiam de Icendi- sux. tur de ' Mntea memini. Exemptu est, quo aliquid per- Exem simile , joc Scipio maluit exulare, quam liberta e pa' plum. iam in uercae. 'de est cuiuis bono faciendum. Nam Aina quae per negatio lilii enuntiatur, similitudinis sunt, ille non recit, tu sacies 3 quasi tibi Mon est iaciendum. Compa- Comparatio in quam frequens exeinptu incurrit, fit in tertio. Mar- ratio cellus no ademit victis libertate in bello , tu adimes in pace ξRut a maiore,aut a minore, aut a pari: Non ieretis vos exiguas contumelias propter Christum,cuius gratia Martyres Profuderunt languinem,& vita mi Multi sola prudentia fulti affectiones suas habuerunt in sua potestate, non habebit vir sapictiae asiectator Z Socrates philosophus iniurias dissimulauit, idem te decet facere philosophu. F pagogesiue indu- Indu cito & ascensim,& exempla capit. Socrates est in ca multus, cito.
tum artes omnes sunt sic inuentae, ex singularibus experimentis, quae sensus ostenderui, collecta artis regula, mentis artificio &si non raro etiam singularia illa ad solum animi apertinent. Socrates ad aliquid probandu multa similia conterebat, ut quum in illis esset datum, puderet non dare in eo, de quo agcbatur, quum versaretur Illud in cotrouersa. RΟ-dolplius Agricola ascensum enumerationem, ἐπαρωγὴν inductionem vocat: quia ex aliquot inducitur auditor ad credendum . itaque Epagoge est similium enumeratio partium, quae per collationem Eo peruenit, quo intendit. Gradatio quum multa sic sumuntur, ut ex primo insera- Crada tur secundum,exsecundo tertium, atque ita quocunque alio tio. numero : QIod Diophantus vult, mater vult, quod mater,
Themistocles , populus Atheniensis, ergo quod puer Diophantus,& potulus. A thenien sis. Cicero Primo de Legibus: Quibus ratio a natura data est , eis de & recta ratio data est: ergo lex, quae est recta ratio in iubendo, & vetando : Si lex,
ius quoque rat omnibus ratio, ius igitur datum est omnibus. Cuius norma ex Aristotele deducitur in categoriis. Quando alterum de altero praedicatur,ut de subiecto, qu unque de eo quod praedicatur dicuntur, omnia etiade subiecto di-
588쪽
cuntur:vt, Homo de homine hoc aut illo praedicatur is malvero de homine, ergo & de hoc bomine: is enim j homo est,& animal est. Itaque ii duco genus a Caesare, & L Renea: si ab hoc,& ab Anchisa: quoniam Caesar ab Aenea chisae filio. Item quicquid sequitur ad illationem boncco
Coacer- nis, sequitur etiam ad propolitum eiusdem. uatio. Coaceruatio est, quum addendo ve nusquam sisto, sed probo nec conii' quam, nec civi de cauda equi apud Horatium, S ue populo, & de aceruo tritici quem si unum granu non esticit, quid duo si nec duo: nec tria, nec in quantocunque numero . Graeci soron vel soritas nominant.
Dilema. Dilemma est argumentu cornutum, in quo duobus propolitis quodcunque eligas, capiere: Si ducis formosam, habebis communem findeformem, molestam. Si diues cr: t,sc-renda: li pauper, alenda. Eiusmodi colligedi ratione videtur significare Cicero Hortensium permultum uti consueuisse: nam in diuinatione aduersus Verrem sic inquit:Te vero Caecili quemadmodum sit elusurus, quam omni ratione iactaturus, videre iam videor : quoties ille tabi potestatem, opinionemque facturus sit, ut eligas utrum velis, factum cite, nec ne: verum ella, an sal um: virum dixeris, id contra te
Antistre- Anti strephon quod a Cicerone nominatur conuersio disphon. solutio est dilemmatis: Si ducis formosam, habcbis voluptatem: at si deformem, non communem. Si diuitem, alet te sin pauperem, nihil exprobrabit.
589쪽
cis syllogismus dicitur, tu est collectio, a Cicerone, ratiocinatio. Nos de nomine non erimus soliciti, veteribus utemur vocabulis. Ea non soaum in iis verbis, & ea significatione essicax est, sed scpolita omni lignifi- - . catione,& in aliis eadem facie ac sorma, id est nodi ratio ne,& cogruentia partiu inter se: quemadmodum docuimus ideo proprie ad dialecticum pertinet,
ct huius unius est artis. Di Tniatur autem nobis sic: Ratiocinatio est collectio trium enuntiationum, in quibus tertia quae inferri significatur, ex duarum connexione naturaliter elicitur. Naturaliter dico,ut aliud nihil sit extrinsecus nece stas artum, sed natura sua ex eis nascatur sitne supplemento intelligentiae : nam qui eo indiget, perfectus syllogismus non est. Vel sic: Syllogismus est comparatio duorum ad tertium, ex qua nascitur illorum duorum habitus inter se, ut vel nectantur, vel dissoluantur. Huius haec est in natura ratio: quoniam quaecunque uni tertio congruunt, inter se congruunti quae inter se congruunt,eodem modo congruunt tertio : visi is os cheles fit par duobus angulis rectis, de Scha Ieron sit item par duobus angulis rectis, Isoscheles & Schalcron pares lunt. Et contra : non tamen consequitur, ut ii tertio alicui non sunt apta , nec inter se sint: neque enim Isoscheles & Schaleron cogruunt circulo. Ideo ex mere ne- satiuis nihil insertur. Et quae una in parte congruunt illius tertii, non necesse est congruere inter se: ut iso scheles &quadratum congruunt cum Schaleronte, hoc in angulo rei dio, illud in acuto, nec tamen ullo modo congruunt inter se ac ne si totum quidem, ut angulus acutus totus conuenit
cum parte is scheli,& rectus cum parte quadrati,illa tamen inter se sunt omnino diuersa: ideo nec aliquid esticitur, quumedium est in utraque particulare de lingularibus alias dicemus. Videndum etiam ne quod in parte di ctum est prius, in toto concludatur: quocirca haud ritu ex non distributod stributum colligitur. Sed quatenus quum Vnum con-
590쪽
gruit, alterum non congruit, illa duo non necesse esno vel congruere : vel non congruere, ideo ex ne affirmativa negatiua elicitur : ex uniuersalitate laritate particularitas: temper enim minus est ac quod exprimitur. Tota vis syllogismorum in eoe
ex uniuertalitate inseratur una uertalitas, vel pari: ex negatione negatio, ex affirmationibus af -- dum ut inteere sumatur medium,
sis non est medium, nec pars med onseratur in in cntionem nihil addendo , aut detrahendo , quod quidem lensum variet,&seruata eadem lignificatione verborum, ne fiat aequi uocatio , vel amplubologia. Ergo sumuntur haec
omnino congruere, & partim congruere nam ex non congruere per se nihil efficitur. Q ocirca sint in medio pro
omnino congruere, omne : pro partim, aliquod: in utroque decem fiunt collationes seu connexiones quas con-binationes nostri nominant: mcdium sit a , extrema b c. Medium ut mensura est duorum, ideo postquam persunctum est metiendi munere, foris remanet: ratio & habitus quidam illorum duorum consideratur, hoe enim quaerebatur per mensuram : quare in Id quod efficere & comparare volumus, medium non intrat. Terminus qui in prima sumitur cum medio dicitur maior terminus, qui in secunda minor: pronuntiationes iplae prima nominatur vulgo maior. minor a tera : praemisiae ambae. Capella primam asia sumptionem. asteram propositionem, tertiam Illationem: in quo sicut arbitror,commutatae sunt voces. Nam Cicero quem ille sequitur,contra, item Quintilianus qui maiorem enuntiationem vocant propositionem, minorem assum-eocludere S indi ς' nexum. Explanemus haec per exempla apte ad Vsum.Comparationes sunt istae: Si aliqua pars a capit totum b, & ali
rianguli pingantur, quorum unus b sit maximus, & caia piet alterum a, tertius sit minimus inira a, qui sit c : ita dicimus si omne b est a ,& omnec est b omne c est a. Adhibeatur regula, quam diximus esse canone artium omnium, B & vitae totius: si manente prorosito, illatum infirmetur,