장음표시 사용
531쪽
otideliter Crudelitas, animi atroeitas, quam Cicero in omsciis hominum naturae maxime inimicam dicit. Con enter Considontia in impudentia, et audacia. Malitiose Malitia a Cicerone de Nat. Deor. Mersuta , et D
Iaae nocendi ratio vocatur. Craecis καχία.
Flagitiose Flagitium cum lurpitudine et dedecoro coniunctum. Moderate tamen id, et cum ratione fieri debet: ne ex invidia potius, et malitia, quam amore veritatis, tale aliquid videamur protulisse: sunt enim multi, qui accuratiorem viti rum expositionem ferre nequeunti Id et Quinctilianus monet lib. IV , cap. i, ubi dicit, Mitandum esse , ne contumeliosi, maligni , superbi, maledici in quemquam hominem, ordinem e Mideamur: nam etiam Satyricis uix conceditur. Recte olim Isocrates dicebat, mentis imaginem esse orationem. Et Iuriscons. ex sermone hominum mores cognosci vel turpes, vel honestos,
Caesar apud Lucanum lib. I in odium trahit populum Romanum , ab crudelitate, et ingratitudine, quod contra eum, qui tamen Galliam subegerit, urbs tumultuetur: ac si Poenus tra scenderet alpes Hannibal, implerentuo valido tirone cohortes rIn classem, inquit, cadit omne nemus : terra, mariquctussus Caesar agi.
n inuidiam Propter divitias. Graecis, νθ Doe. M primum in indicatione rerum fortuitarum consistit; tum in comparatione, quod non veritate, sed fortunae adiumentis adversarii confidant. Est autem fortuna, vel hereditaria, vel nova. Vocantur igitur in invidiam, vel ii, qui maioribus suis non respondent mori-hus, ac virtute; sed solis imaginibus, divitiis, ac potentia superbiunt: ut Antonius, Clodius, Catilina, qui maioribus suis dedecori erant: tales Satyrici etiam insectantur. Vel vocantur in invidiam, qui nuper ditati, et ad honores evecti sunt: quoniam plerumque sunt superbi, et nocere multis solent. Eos Latini homines novos appellant, Graeci , πλούτους, et νεοτηιους. qualis Cicero noster, et Chrysogonus, Sullae liberius, homo potens et locupletissimus, sed sceleratus, de quo in Roseiana. Aristoteles Rhet. Iib. II paullo aliter tractat: ait enim , iis in-ὐidere homines, qui nobis te Ore, loco, aetate, existimatione, ac dignitate sunt proximi: orto inde proverbior Se er inter pares esse inuidiam. Item iis, quibuscum de dignitate et honore
Si uim Quod Cicero pro Milone in principio sormidabat,
Iicet in suum usum postea converteret.
532쪽
COMMENTARI USPotentiam Quod pulcre attigit Cicero pro Quintio, duo i
mens, gratiam Sex. Naevii, eloquentiam Q. Hortensii. D contemtionem Craecis ολιγωρια; nam Labor ad Virtutis Bedes custos; contra ignavos, ac desides tertia est Persit satyra, Plena sanctitatis atque eruditionis. Si res eorum Quinctilianus lib. IV, cap. r monet, laudandum esse iudicem cum modestia: hoc est, sine assentationis suspicione. Quae existimatio ) Nam oniues de eis recte opinaratur, et existimant. Quae iudicii expectatio Nam iustissime omnes exspectant eos iudicaturos. Per contemtionem ostendendo eorum causam contemtibilem. Alius . comparationem: comparando scilicet nostram causam ad
I e insinuatione Insinuatio est elancularia, obliqua, flexa PC,ue latens quaedam circuitio, ad capiendum iudicis animum, qui aperta fronte, rectaque via non conciliaretur, unde occulte in animum surrepunt homines locutuleii, et ab incauto, ae improvido animum venantur vinctum. Aut quum animus auditoris persuasus Hoc est, quod quidam reus clamavit: Et debeo, iudices, Pro damnato haberi , quod orator bene dixerit.
Turpitudinem habebit opinione auditoris. Quinctil. lib. IV: Si causa laborat, persona subueniat; et si permna , causa. Et Cicero de Invent. lib. I docet, quatuor rationibus exordiendum esse, ita hoc genere, ut holuo pro homine, res pro re, res Pro homine, homo pro re lutcrponatur, id est, is homo, in quo ostenditur auditor, alium interponat hominem, qui diligitur , et ita de aliis. Aut aliquorum , Rium contra praeiudicium tacti. De simili causa In qua scilicet ereditum non sit propter
leves Suspiciones. Rem si In causa scilicet ingrata, non turpi, in qua λύ kra utemur, quoniam auditor non audet ostendere adversarium.
Ergo εi fidem Iactam putabimus Repetitio elegans, eius, Dissilired by Cooste
533쪽
quod supra dixerat: quia interiecit longam parenthesim; sit aut mdocilitatis ac perspicuitatis gratia, quum παρέυθρας Obscuritatem attulit. ologo Apologus est, sermo compositus, ad morum institutionem, sive rei incredibilis, nee in natura positae commemoratio, qua fastidium tollitur; ut enim gratum est, nova ct inusitata audire: sic etiam iucundum est, rem incredibilem, nec in nutura exsistentem percipere: quales sunt Aesopi, atque aliorum apologi. hula uerisimili Fabula verisimilis, est expositio rei non gestae, quae tamen geri potuit. Dicitur enim tabula, quia saeta non est; verisimilis autem, quia fieri potcst: quales sunt comoediae , tragoediae, Caeteraeque poetarum sabulae multae. nistoria ost, rei gestae cxpositio: haec etiam aliquando ab oratore Commemoratur, et ad causam praesentem accommodatur.
DePra atisne Depravatio est , vocis vultusque deformatio ;hanc etiam Antonius ab oratore non tractandam esse putat. Intelligitur ergo hic depravatici moderata, atque verecunda. Multa sunt in his praeceptis, quae usum apud nos nullum liabent amplius, omnis enim nos decet modestia, atque veritas. Alii v
lunt per Depravationem intelligi vocabuli corruptionem, ut Praetorem, Praedonem; Tiberium, Biberium; inlimus, inimus ἔDisc*lina , Displicina ; Doctor iuris, Coctor; Decus , De cua; Pastor, astator; Iurisperitus, Perditus; Disputare, Di
Sumicione Suspicio est, rei malae aut in lamis obscura significatio: ut quidam dixerat alii, Quando te liberabis ex triclinio' respondit ille, Quando tu te ex lecto alieno. Est igitur suspicio, latens quaedam amaritudo, qua ridetur advorsarius non aperte, sed relinquitur suspicio ridendi: qui est locus Pulcherrimus; ut si dicas, uereri te adoersarii eloquentiam , hominis , si diis placet, diserti. Sic D. Hieronymus ad Pamma- Chium : Disertissimos tractatus tuos uel nolentibus ingeris. Di
vinam ironiam nominat Quinctilianus in IV in Ciceronis prin-eipio orationis pro Ligario. Irrisione γ Irrisio est rei vidiculae vituperatio; ut Virgilii il-
Iud I Aen. contra Venerem IEgregiam Mero laudem, et spolia amyla refertis que Puerque tuus, magnum et memorabile nomen.
Quidam, quum in testem vocaretur, qui se iurisconsultum ia-Diuiliaco by Cooste
534쪽
etitabat, et interrogatus responderat se nescire; Cicero, irridendo, dixit: Goe: putas forsan te de iure interrogarit Differta Suspicione, quod illa patentior et aperta, hae e occulta. Stialtitia ) Stultitia est, rei alicuius stultae, aut Personae repraesentatio. Quale illud Persii sat. prima: Fur es ait Pedio: Pedius quid ῖ crimina rasis Librat in antithetis : doctas posuisse siguras
Vel est vitium, consilio adversum, quod In roseidentiam dicere possumus, teste Quinctiliano: quo nomine stultus dici potost, etiam si perite loquatur, et luculenter: dummodo ea loquatur,
myeratione Exsuperatio est, alicuius rei parvae ridicula mplificatio: αυ-ηme Φαρβιhκ 1. Vt: Miles in litigio uno ictu mi Peremit. Tales multae apud poetas. Collocatione Alii legunt Collatione: quae parum distat a Similitudine, quae sequitur: quum, quae similia putamus, invicem eouserimus, unde similitudo ponit, collatio posita confert. Sunt et qui legant Contractione. titerarum mulatione Hermogeni παρηκησις. aliis παραγράμυα,
Exmectatione Quum , adversario desinente loqui , subsistimus, silemus, et, ut Nestor, oeulis in terram fixis, velut meditamur : tunc enim iudices exspectant: et possumus ordiri: Ex ectatis, iudices, quando tandem resyondeam ρ ego Mero squid dicam nescio: an rationibus contra nitar, an nugas istas rideam 8 Et , quum tacemus, simulantes nos aliquid magnum dicturos, ut auditoris animus colligatur.
Similitudine Similitudo est, rerum inter se qualitate disserentium comparatio. Vt Virg. Sic oculos, sic ille manus, sicora ferebat. Interpellatione Interpellatio est interruptio perpetuae orationis adversarii, vel personae alienae appelllitio. Et conficitur modicis verbis: ut ita adversarius excandeseat, et ordinis obliviscatur. Apud Terentium: Siscine inter ellas p risione Arrisio est personae r ut Irrisio, rei. Vt , quum Cicero sentiret iudices defatigatos, et in iudicium venire videret Pisonem perpusillum, conversus ad iudices, Aixit: Quis al-
savit generum meum gladio 8 Est dolosus quidam et sallax applausus, qui Sestu potius, quam verbis, conficitur, quum Diuili od by Cooste
535쪽
vultus in risum sallacem et amarum componitur. In his omnibus se vandus est modus, et, quidquid est scurrile , histrioni-Cum atque mimicum, ut Antonius ici oratore monet, vitandum esti Nisi enim ars adhibeatur, ridiculorum tractatio periculosa est: quoniam circa res turpes ac deformes versatur.
Iumis sit sermo Quinctilianus lib. IV iubet lenem esse, qui exorditur: caverique debere, ne nimis exsultet patronus, et quasi indubitabili fiducia teneatur , et confidentius esseratur: i dicem enim, ut qui reverentiam postulet, nimiam litigantis odisse
severitatem. Quod vulgare dicitur Κοisos, quod seutentias habet comm Nes , vel omnium causarum , vel plerarumque, ut quae ex osmcio iudicum sumuntur. Quinctilianus ait esse minus savorabile quod a multis saepe repetatur, aliquando tamen non inutiliter assumi, et magnis saepe oratoribus non evitatum. Enecat autem saepe recocta crambe. Quidam hoe exordium generale n minant. Quinctilianus ait, Messallam utio exordii genero sce-quenter USU m. Quod commune appellatur Auνισι ρεσου, quod etsi est pra sentis causae, ininen etiam adversarius eo uti potest. Disserunt haec duo numero solum; quod vulgare tantum est unius, com mune vero utriusque. Quo adoresarius Potest titi ex contrario Bixistis Hermogenis
Commutabile Quinctiliano, quod sententias habet violentas: qu niam in adversarium retrudi potest διαβολἡ , Sophistarum pro Prium, Graece ἀντιπορη : nos Betorsio. Eius generis suit concertatio Evalidi cum Protagora, apud Agellium lib. V, cap. II.
t arrationum Quinctilianus lib. IV, cap. a maxime naturale esse ait, et seri frequentissime debere, ut praeparato in exordio iudice, res, de qua pronunciaturus est, indicetur: ea est narratio, quam a Graecis in multas subiectam esse divisiuncu- Dissilired by Corale
536쪽
Ias scribit, prout narrationis natura ex conditione variabit: ut nunc persona, nunc locus , nunc tempus, nunc CauSu, nuno eventus , qui conlingit narranti, inter narrationis species descria herentur : quae tamen observationes non tam dividuut, quam diIaeerant narrationis corpus: ut, merito huiusmodi. Ipsexibus missis, ad ea, quae obtinent, transeamus. Praemittendae tamen sunt quaedam notatiunculae, quas ignorare non conveniet. Primo, an semper narrandum sit; Fabius putat non semper expedire: primo , si breves sint causae: tunc enini iudex longo sermone
fatigaretur, et susticit eo loci propositio simplex: tum, si natura usa nihil aliud, quam simplicis iacti deductionem exigat: nam et in hac specie propositio susticit: tertio, si de re constat, sed iure quaeritur: tunc enim proposuisse susticit. Vel si alioqui iudici tota res iacta sit cognita ; quod tamen siue delectu reci pias : si quidem iudici res sit cognita eo sine, ut ex facti veritate iam ea opinetur, quae nobis expediant: tunc non est opus Narratione: siti vcro sciat quidem tactum, sed de eo non opi netur, quod tibi faveat: tum narrandum tunc magis est, quo arctius animus iudicis ad nostrum favorem est tradendus e neque enim, ut eleganter Quinctilianus nit, in hoc reperta narratio est, ut iudex cognoscat, sed ut a Iiquantum nobis consentiat. Narratio , ait Cicero in Partiti ovibus, cal rerum ge&tiarum , Mcι ut
Et unumquodque trahimus Narratio generalis CRuSBe, γευtχη; quoniam ad praecipuam quaestionem dirigitur: quamobrem iueo observandum est, quidquid est necessurium: sic Sinon apud Virg. de Palamede, qui ad utilitatem suam trahit, quidquid putat esse plausibile: tametsi enim voluntas eius, atque scopus tuu- dandus non est, propter crimen proditionis: tamen ipsa ars tu Poeta probanda , atque observanda est:
Quem falsa sub proditione Pelasgi Insontem, infando iudicis , quia bella Metabant,
Alterum genus Narratio specialis, ἐiδim . rerum, ut ait Quinctilianus, ad causam pertinentium expositio, sed tamen non Propria Causae. Digressoriam a Quinctiliano dicitur; quod cadigressione illustratur, et ornatur oratio, dummodo Cohaereat, et non sit impertinens : unde caveri praecipit, ne vi quadam has egressiones urgeamus, ne forte, quae natura sunt coniuncta , distrahi contingat: putat porro, his egressionibus Parari si-Diuitiam by Corale
537쪽
dem , in sceleribus maxime atrocibus, quum gravissimis sceleri-hu, disiicillima sit fides.
Tertium genus Narratio scis, προτυαυαγκη '. et quamquam non est oratoria , sed a civili causa remota , et ab aliis tradita scriptori 3, tamen in ea exerceri convenit.
Fabiala γ Nύθος, rerum falsarum, et verisimilitudine caret eideoque ab hominum sensu abhorret. Huiusmodi sunt sabulae Tragicorum, Aesopi et aliorum: item pars magna poetarum, et in primis tota Ovidii Metamorphosis. Et quamquam salsa eon. tineat, debet tamen ea verisimili modo narrare: non posset enim Io fingi in bovem, nec Daphne in laurum mutata, si nulla suisset tu ea regione vel bos, vel laurus: quod solus Agellius advertisse videtur, ubi Virgilium reprehendit. Historia Iterum praeteritarum , quae tametsi non mentiri, sed vera esse debet, tameti etiam ficta dicitur, vel quia non est huius loci, vel quia multa recipit ficta ad veritatis explicationem et ornatum, atque etiam ad utilitiatem et instructionem auditorum composita. Sunt etiam Pleraque tu historiis et consilia et occasiones. Argumentum Δαῶμα sive υποθισις, estque rerum verisimilium, ut sunt comoediae poetarum, quae a communi rerum natura ,
et quotidiano usu vitae non recedunti Dicitur ideo argumentum, quod non prorsus nota sit verisimile, sed per naturam possibile, et dat argumentum et signum ad actus positivos. Horum trium nulla dat praecepta: quoniam a Potitis et historicis sunt tractata, unde petentur. Sermonis festi, itatem) Quod servis tribuitur, et meretricibus, in comoediis. Festiuum sive facetum est, quod oculis tam arridet in sorma , quam auribus in toto sermone; sit per ornatus
verborum et sententiarum, ut convenientia sit sermonis; nam, sicut animi hominum sunt diversi in moribus, ita et verba na rantis debent esse diversa; nam, si omnes mores iisdem verbis ageremus, nuIla foret in agendo delectatio; ut, si omnes colores essent unius formae, minus delectiarent, quam varii.
Animorum dissimilitudinem γ Propterea Gnatho dicebat apud Tereulium : Dii boni, homo homini quid praestat' Sic Virg.
Ni pulcherrimo describit iuvenis et senis diversos aut mos: et sunt verba Latini ad Turnum eo Praestans animi iuvenis, quantum ψse feroci
Virtute exsuperas, tanto me in ensius aequum est naulcre ct Omnes metuentem e Cndere caFuI.
538쪽
Graritatem Sicut senes sunt, Sit non et Chremes. Gravἰtas, quae in se dignum veneuntione quidquam habet. Ideo requiritur, quia dignitas est quaedam , et insigne virtutis, qua nihil si amabilius: quoniam unimus illa informatur, atque ornatur, iat vitiis deformatur. Posita est in prudentia, constantia et iustitia. Quum igitur homini mortuo orationem tribuemus, pra
cipuas eius virtutes commemorabimus.
Lenitatem Vt Micionis in Adelphis, et Chremetis in Eunucho. Est virtutis remissio, atque moderatio, propter personam: tit igitur virtus in consiliis dandis, ita leuitas in impetranda venia nos delectat.
Θρm γ Sicut Charini in Andria. Ita Virg. in XI: Et spe iam
praeci it hostem. Et apud Persium: bem macram mittit in agros Licini. Describit autem sex assectus, qui dicuntur τὰ ωάθη qui iudicem assiciunt, atque incitant, ut ignoscat libentius. Spes honorum suturorum, sive re vera, sive opinione bona. Metum ) Sicut Thrasonis et Chremetis rustici tu Eunucho. Netus malorum suturorum, sive re Vera , Sive opinione mala. Suspicionem Quia senes suspiciosi. Suspicio, malorum praesentium: ut Cliviae, de Antiphila sua in IIeauton. et Hegionis in Adelph. acl. IV, sc. 3. Desiderium Appetitio est rerum absentium : ut Phaedriae in Eunucho, qui serre absentiam Thaidis per biduum ruri m ni me poterat. Dissimulationem occultatio quaedam est eius, quod est rquemadmodum simulatio, eius, quod non est, fictio. Misericordiam γ Quae est in mulieribus et clemcntia quaedam et aegritudo, ex alterius rebus adversis. Digni autem sunt misericordia calamitosi, nec omnino boni, nec Prorsus mali, sed medii. Exempla plura passim apud poetas. nertim Oarietates arii negotiorum eventus vel casus: sicut Arioni contigit, qui enatavit super delphino: ut quum Troiani introducerent equum ligneum; nam omnes, summa affecti laetitia, quasi rem divinam peragere vellent, statim ingenti dolore Cou secti, quum viderent, armatos milites exisse, qui urbem in-eenderent. Mirifice delectare solent: in his περDrmidi, i nesse decet : idest, commulationem rerum insperatarum , vel a bonis in mala, vel a mali I in bona: ut fit in poetarum fabulis. .
Fortunae commutationcm Πιοι-ετεια, subita rerum inspera-
nrum commutatio, qualia sequuntur. Sic Tindarus in lapicidinis iussu patris deductus. Diuitigod by Cooste
539쪽
taveratum commodum Vt Pamphili , inventis praeter spem Glycerii parentibus: ut Davi, cui co utigit, ut quadrupes constringeretur.
etc. ut quum Crito venisset Athenas, et nunciasset Pamplitio, Glycerum esse civem Atticam. Iucundum ea itum rerum Qualis esse in eo moediis solet, post multas tum voluptates, tum molestias. In hoc narrationis genere sex illa diligenter observanda. In homine enim Sermo est, et Animus, et irtus et AsIectus. Sermonem festivum ac lepidum esse oportet, Λnimum liberalem: Virtus gravitatem habere debet, eum lenitate quadam temperatam, ne severa nimis esse videatur: affectus inter se miscendi sunt, et ita tractandi, ut non simulati videantur esse. Hominem deinde circumstaut rerum Varietates. Exempla praecipue apud Poetas.
I res r. , Totidem in Partitionibus iacit Cicero, sed diversas:
ut narratio sit dilucida , verisimilis atque suavis. Brevitatem omittit, suavitatem ponit; nam auditor facilius voluptate ad iidem ducitur. In Narratione saepe describitur persona, propter negotium, ut Catilina in Sallustio; saepe gesta narrantur, ut
demonstretur persona, ut erudelitas Dolabellae, in Philippicis
Rem Meriter Brevitas, Hermogeni βραυτουὶ cr estque in toto, ut in ipsa narratione: βραχύ ιγία vero, in parte, et sententia aliqua. Narratio brevis απra dicitur , idest simplex: in qua obse vanda sunt quatuor, principium , snis, medium, et rerum qualitas. Principium non dehet esse nimis longe petitum , sed ab eo est sumendum, quod ad iudicium praesens pertinet: hoc est, ab ipsa rei gestione, vel ab iis, quae proxime antecesserunt ἔut in Miloniana Cicero a prosectione, quae ad causam maximupertinebat, quoniam in illa Miloni insidias a Clodio lactas esso probat. Inde Horatius : Nec gemino bellum Troianum orditur ab OMO.
Nam, si quis, bellum Troianum scripturus, dicat, Laedam, Tiadari regis uxorem, duo ova peperisse, e quibus Castorem Disiligod by Corale
540쪽
et Pollucem, dcinde IIclenam natam ; quam nuptam Menclao, quum esset pulcherrima , Paridi a Venere promissam ; et interserat Paridis iudicium, quod tamen omitti poterat; deinde descendat ad raptum Helenae, a qua parie debebat incipere; vitioso narrationem incipieti In sine considerandum est, ne nar--tionem ad extremum, sed usque eo, quo opus erit, ProSe quamur; et in eo consistamus, quod ad iudicium pertinet. In medio quatuor observanda. Primum, generatini rem esse nar- Tondam, non particulatim; neque specierum distributione utendum. Alterum, ne faciamus declinationem, sed in re propositam aueamus. Tertium, non esse deerrandum ab eo, quod coe- Perimus exponeret est enim deerratio inconveniens, et non idcinea digressio. Quarium, non conglobanda antecedentia, scd
Consequentia tantum ponenda, ex quibus colligi illa iacile pos-gunt; sunt autem consequentia, vel temporer ut si dicaui, me ex Provincia rediisse, prosectum quoque in provinciam intelligatur; vel relatione: ut quum dico, Gnathonem Thraso-mis osse servum, facile hunc illius esse dominum intelligitur. In qualitate tria genera consideranda, utilia, adversa, prava Iod quae sentcntiae omnes reserendae. Vt autem tria rerum g mera, ita triplex ordinis praeceptio; nam, quod est utile, ponetur; quod adversum, vitabitur; quod Pruvum, reiicietur: sub hoc comprchendi potest et leve ct dubium; quae sunt prao tercunda. Est autem utile in hoo loco, quod vel necessarium est, ut exponatur; vel tantam habet Militatem , ut absque vituperatione oratoris omitti non possit. Ne bis, aut saepius Επαυαληφεις Vitandas esse docet: quarum
duo genera: unum rerum, verborum alterum. Rerum, quum xes eadem verbis diversis repetitur: eaque est oratoria, cuius multa apud Ciceronem exempla. Verborum, quum unum ve
hum positum post interiectam imμγ ras. ad extremum idem repetitur, perspicuitatis gratia. Vtraque rursus duplex, vel eni in Ohscuritatem disert, vel perspicuitatem: illa vitanda, hac uti
Iicebit, eum propter memoriae renovati Otaen , tum Propter nitentionem auditoris. Sunt igitur Ouin tuo octo conditio vos. Primo , ne ab alto repetiim secundo, ut summa rei narretur: item, cessetur ex Commodo: vitetur transitio: praetereantur, quae insunt: a proposito non deflectatur: Docua et extra a sileamus:
nem dilucide Narratio dilucida , Graecis ε Eritυο:: orationem illustrem habere debet, qua res quasi ob oculos ponitur ,