장음표시 사용
561쪽
dignatio et offensio privata. Horum in orationibus Ciceronis
passim sunt exempla. Tractatio defensoris visu met, tr*artita, est. Primum enim blati διαDυ,, utetur, loco communi suinto Reausa finali, vel effectu generali: in causis enim coniecturalibus argumenta vera pari uut γυ-i9. mginitionem, salsa vem υ--ψictu . sumιcionem. Dicet igitur defensor, argumenta magis Esse suspicionis et salsitatis, quam veritatis indicia: quia nihil non possit suspicionibus criminari. Deinde utetur υποθέσει όρον r. και ανααευαγκη: Omnia Evim argumenta vel resutari possunt, vel non possunt resutari, scd infirmari. Si igitur suspieio aliqua argumentis, quae infirmari possunt, facta sit, argumenta separabit, ac singula Seorsum reprehendet, ut extenuet suspicionem, et eam in quemvis convenire alium posse dicat. Tertio loco
versarii comparationem: testibus potius, quam argumentis, credi oportere: et, si testibus credendum non sit, minus argumentis esse credendum.
Rumori s Rumor et Fama a Graecis νε dicitur. Disserunt autem secundum maius atque minus: quia fama inter multos est, rumor ve/b inter paucos. Qui a rumoribus dicet, tripartitam habebit methodum, quae circa causas versabitur eia scientes. Primum igitur utetur sententia γωκη, ἐθωκ' geuera Ii , quae causae quidem verae assirmationem habet, sed α--μης et rumores non oriri temere, sed consensum civitatis, et velut publicum testimonium esse. Deinde i ποθιτική, quae propria huius loci est: in quo causa emiens est neganda, Nullam fuisse causam, quiare quis iam confingeret. Tertio o misyiκη. quae χλογ- confirmanda erit, ut, Verum quidem esse, Ialsos aliquando esse Vumones, sed in nostra tamen causa id non esse. Qui eontra rumores dicet, tractationem habebit copiosiorem, quue plus ingenii atque exercitationis requirit: primum enim utetur πυραδείγμαn, exemplis, quibus ostendet, rumores plerumque esse salsos, praesertim quum sine auctore sunt, qui a Cicerone αλ-τοι appellantur: quando ignoratur, a quo nati aut
dissipati sunt. Haec tractatio θιτικη generalis est, quae ad omθισον Dissili od by Cooste
562쪽
usque descendet. Omnia autem exempla vel sunt vetera, ve horum temporum: eaque vel nostrae rei p. vel aliarum gentium: quibus omnibus contra rumores uti licebiti Deinde . quae causae investigationem habebit: rumores salsos dispersos esse sine ullo certo anctore, cui malignitas initium dederit, incrementum credulitas, quod nulli non etiam innocentissimo posset accidere, fraude inimicorum salsa vulgantium. Tertio, τω ἡ Θα, quod ευ- τραπΩtat, habet, id est risum, et urbanitatem, quae vel tu veris vel in rebus fictis erit. Vtriusque uti licet: sed in veris obser- andum est, ut ῆθ6e nostrum appareat: quum dicemus rumori illi nos non credere, ut etiam rumori de nobis non credatur. Postremo utetur τω συλλογis , qui ex supradictis locis sumetur: ut semae fidem poterimus abrogare, si rumor vehementer Probabilis esse videatur.
Quod et dira illima et e. Tria saeit in hoc Epilogo. Primum
causas ostendit, cur diligentius de coniectura praeceperite deinde ad exercitationem hortatur, sine qua nihil proficimus: te tio ad legitimae constitutionis partes transitione accedit. Causas
suae diligentiae duas ostendit. Prior est dissicultas , quia dissi-eile est, rem signis atque argumentis comprobare, aut compro' batam negare. Λltera est rerum qualitas, quoniam coniectum. in causis veris saepissime est tractanda. Quia autem hic de exercitatione mentionem facit, pauca de ea dicamus. Graeci dicunt ραώτη πάυτα Arii ut nihil enim recte absque exercitatione Perficitur; sunt enim praecepta nuda, quae non perficiunt artes , sed ad easdem viam tantum aperiunti Praeceptis igitur cognitis, mox exercitatio, atque usus aecedere debent: quae differunt inter se, quod hie est in rebus veris atque seriis, quum iam in foro versamur: illa vero in rebus siclis, sed tamen quasi veris ac seriis, quae scholis conveni tr est enim exercitatio rei non seriae , tanquam seriae diligens et diuturna tractatio. Constat haec definitio ex materia, eausa effciente et qualitate. Materia est, res non seria, tanquam seria r causa essiciens est, tractatio et qualitas, quae disserentiam ostendit, est diligons et diuturna: haec hoc in loco vocatur exercitationis assiduitas: α η ris , Sophistae; qui in scholis se exercebant, HVos uppellant: quada meditatione incipit, et in actione consistit. Sunt autem Partes eius tres : meditatio, stilus , declamatio. A meditatione, ut
dixi, incipiendum est, quae sit cogitatione, ideoque deliberati di tempus habet. Hanc stilus sequi debet, qui est artificiosa rei truci alio, quae in scriptione est posita. In hoc et assiduitas et Disiligod by Corale
563쪽
constantia requiruntur, donec habitus confirmetur. Vbi iam satis scribendo nos Exercuimus, ad declamandum accedemus. Est autem declamatio, oratio subita. Qui hunc ordinem non o
servat, nihil unquam laude dignum essiciet. Sed est triplex exercitationis materia, dialectica, physica, ethica. Dialectica est, quum de genere, proprio, definitione, accidente est quaestio. Haec oratori non multum asserre adiumenti potesti Phusica est, quum de principiis, ac natura rerum dispulatur: haec etiam parum oratori prodest. Ethica est, quum de iis disseritur, quaci
in vita moribusque hominum versantur et ut honestum, turpe, utile, inutile, iustum , iniustum etc. Haec oratori maxime est conveniens atque utilis: quoniam argumenta in utramque illi partem suppeditant: praesertim quum sunt υποθrri κά. idest ei Eumstantiarum complexum habent; ideoque in illis orator smo Propter copiam praecipue exercebit. In orationibus igitur conscribendis primum de quaestione flatuque causae cogitabimus:
delude ad capita, quibus probanda quaestio est, progrediemur: postremo locos generales investigabimus. Atque haec ad inventionem pertinent, quae quum diligenter meditati sumus, de collocatione cogitandum est, quo unumquodque loco dicere atquci collocare velimus. Quum enim haec pars ex causae visceribus ducatur, videndum est, quibus in omnibus orationis partibus uti sententiis conveniat. Postrema cura elocutionis est, ut consideremus, quibus verbis, quibusve sententiis, ea, quae invenimus, eloquamur; in qua non minori cura atque diligentia opus est, quam in prioribus partibus. Neque enim eadem oratio re bus omnibus convenit. Meditationem stilus sequitur, in quo maior adhibenda diligentia erit, quoniam in eo emendationi Iocus esti In scriptione sex praecipue observanda sunt praecepta , si aliquid laude dignum volimus conscribere. Primum est, ut Latina sint, quae scribimus, non barbara . Vt enim prima, ita sere praecipua orationis virtus est puritas : quam nostri Latinitatem , Aristoteles Enηυυφου oppellat. Alterum est, ne quid desit, quod non modo in toto corpore, verum etiam in singulis membris, atque partibus vitiosum est. Desunt vel res ipqae,
vel verba, quae rerum notae sunt: emendatur hoc vitium virtute contraria, προσθέσει. Tertium est, quod αραιρίσει corrigitur. Quartum est, ne quid deterius ponatur ἔ cui vitio ὐπαλλαγη succurrit, sub qua priores duae virtutis, τοὐ καλού προσθεσις, aeri τού
κου ἀραίρως Comprehenduutur. Quintum est, an omnia suo
i oco sint collocata: quod et collocationi et elocutioni cst colu Disiligo i by Cooste
564쪽
mune. Si qn id igitur vitiose eollocalum erit, id quod vel in incisis, vel meaibris. vel periodis videbitur id aut κρωγέ- .nut . aut αετα-rit emendabitur. Sextum est, ut ornatus ait rebus suis conveniens; de qua re copiose Rhetores in Elocutione Praecipiunt. Hace nos breviter de Exercitatione dixisse voluimus. Omnia enim melius ex Demosthenis atque Ciceronis orationibus cognoscentur; omnium enim statuum atque generum Bpud utrumque exempla sunt. Conseratur igitur eum hoc coniecturae statu oratio pro Sex. Roscio, in qua status est, et quaestio : An Sex. Roscius filius patrem occiderit. Quae quum sit plane ηΘiνη. ideo diligentissime est ab ipso Cicerone traelata, primum Ioeis propriis, deinde etiam communibus.
1oluntas etc. Constitutio legitima est, quum in scripto aut ex scriptis aliquid controversiae nascitur: quorum in altero verba, in altero non verba tantum, sed et rationem investigamus. In ea partes sex tractantur e Scri tum et sententia, Le-ςrs contrariae, Ambiguum , Definitio, Trianuatio , natiocinatio. In Topicis appellantur Status no i , et Disceptationes legitimae; his verbis: Sed quoniam lege firmius in controMersiis disceptandis esse nihil debet, danda est opera , ut legem adiutricem , et testem adhibeamus. In qua re alii quasi status exsistunt novi, qui appellantur legitimae disceptationes. Controve sia nascitur ex scripto et sententia , quum videtur scriptoris voluntas cum scripto ipso dissentire : vci, quum alter verbis ipsis, quae scripta sunt, utitur; alter ad id, qtiod scriptorem sensisse dicet, omnem adiungit dictionem ; hoc modo : Lex est, quae iubet eos, qui Propter tempestatem naMim reliquerint, omnia
Perdorer eorum se im , caeteraque esse, si naMis conseroata sit,
qui remanserint in naMi: magnitudinc te estatis omnes Perter riti, naνim reliquerunt, et in scaPham conscenderunt, Praeter unum aegrotiam : is, Propter morbum , exire et fugere non potuit: casu et fortuitu naois in Portiam incolumis delata est: iliam aegrotus Possidet: navim petit ille, cuius fuerat. Hinc controversia nasinur ex scripto et sententia, ct ex eo constitutio
legitima nomiuatur: quorum in primo aegrotus verbis ipsis, siti ac Diuitigod by Cooste
565쪽
4 a IN RHET. AD HERENN. LIB. II
scripta sunt, utitur; in altero adversarius id, quod seriptorem sensisse dicet, omnem adiungit orationem. In desensione scripti, locis utetur: r. A scriptoris collaudatione. a. A scripti recitatione. 3. A percunctatione: Scirentne adversarii, id scriptum fuisse in lege, aut in testamento, aut in stipulatione, aut quolibet scripto, quod ad eam rem pertineati' έ. A collatione: Quid scriptum sit, quid adversarii se secisse dicant, quid iudicem
sequi conveniat, utrum id, quod diligenter perscriptum sit, an id, quod acute sit Excogitatum Z S. A contemtione : si ea sententia, quae ab adversariis sit excogitata et scripto attributa, contemnetur et infirmabitur. 6. A quaestione: Si quaereretur , quid ei obfuerit, si id voluisset scribere, ut non potuerit per scribere. 7. sententia et causa: Quare id scriptor senserit , quod perscripserit, et demonstrabitur, scriptum esse illud breviter et absolute. 8. Ab exemplis earum rerum, quoe, qUum ab adversariis sententia redderetur et voluntas alserretur, a scripto potius iudieatae sunt. 9. A periculo : Si ostendetur, quam periculosum sit, a scripto recedere. Io. A IOco communi, contra eum, qui, quum fateatur contra id, quod legibus sancitum aut testamento perscriptum sit, secisse, tamen facti quaerat desensionem. Incipiunt hoc Ioco τα- -ς κ αὶαiae, idest, legitimi status culta , sive loci, qui ex scripto nascitu P. Quorum Primus est του ρητου καὶ μειοίας. scripti et sententiae, quum scriptoris voluntas cum scripto dissidere videtur. Est igitur duplex; vel enim voluntas defenditur contra scriptum, vel
scriptum contra voluntatem. Quum a scripto dicemus, eontra voluntiatem, secundum narrationem, hoo est, narratione absoluta, decem utemur locis supradictis, quos repetemus. I. Primum scriptoris, quae a Graecis dicitur Προκρι me, ab ordine, quoniam sit a principio, est enim xl,late oratoria triplex. I ο αρισις, praeiudicatio, iudicium et aestimatio oratoris, quae fit ante rei expositionem, quae hoc in loco laudem habet script ris : propterea a Latinis Collaudatio dicitur, a parte meliore: potest enim iudicium oratoris esse bonum aut malum. Deinde Επα ισις, quae fit per expositionem rei. Tertio est insevim:.quum orator iudicium suum in medio interponit. Haec admodum rara est, sed Exemplum eius est in Verrinis, de ablata Sapphus statua. Tria autem movim: illa habere debet: perso nam, rem praesentem, et olim inventam aut gestam laudabiliter. a. Deinde utetur scripti recitatione, λωγ-mi, quae Veleontinuata est, vel interpuncta. Continuata est, quando scri
566쪽
ptum recitatur absque oratoris interpellatione , ab ipso scriba. Vnde illud apud Demosthenem, Aυαγυωθι τηυ υομου : et a Pud Ciceronem : Recita legem. Interpuncta est, quum orator Suam interponit υποβοληυ, inter Pretationem : ut in Quinctiana et aliis fecit Cicero. 3. Interrogatione, Sive Percunctatione, et σματι, qua nobis auctoritatem, adversario vero contemtum conciliamus, dum eius ignaviam atque arrogantiam ostendimus. Hanc ob rem
Cicero illa saepe, quotiescunque potest, utitur Ad adversarium Contemnendum , atque perstringendum : ut in Rosciana Erutium, in Divinatione Caecilium interrogat. Scriptum hic intelligitur, non solum verba scriptu, sed etiam pronuntiata: ut sententiasntque dicta poetarum, philosophorum, et Omnium magnorumne prudentum virorum. Interrogabitur igitue , mun hoc scri-Ptum in lege aliqua, testame uto, stipulatione, vel quolibet scri Pto fuerit, vel ad eam rem pertineatῖ 4. Vtemur ειτες ευ σει.
Comparatione: Aristoteles Συγκρισιυ, quia duarum rerum Compu-Talio est: Hermogenes AbN--is, quia est diversae sententiae Excussio. Nostram enim cum Sententia adversarii comparabimus, ne, quae Sit melior, excutiemus. Primum igitur hoc in loco inStituemus επαιυου, Commendationem nostrae sententiae : deindi διαβοληυ, Seu tentiae adversarii Milt crationem: tertio αξ σιυ, COm-
monitionem iudicis, quid eum sequi deceat. 5. Coti temtione ,
N. χτχυρο γησri, quum udversarii sententiam tanquam inutilem reii Cimus, et infirmam ac levem esse OStendimus. 6. Το αιτιου τοὐμ a γινομένου, CauSam rei non factae quaeremus. Saepe enim legislatoris voluntas absconditur, vel quia foeda res cst, vel quia Periculosa , vel ut ingenium ostentet. Nos igitur aut nihil causae
fuisse dicemus, cur voluntatem suam inbsconderet: vut, si qua sit, quae illa sit, ab adversario quaeremus. 7. Το α ου του πραχθεειτος, CGuNam res factae Ponemus: quae ex superiore deducitur. Si enim nullam causam habuit, cur voluntatem suam scriptor absconderet, nostra sententia clara erit. Primum igitur hic, sententia nostra propOSi tu, Causam ex Ponemus, quare legislator ita senscrit, deinde scriptum illud collaudabimus. 8. Vtetur Γέγχω παραδειγμαπικω, Probatione, quae sit exemplis similium
Teruin , Praeiudiciorum , leguin etc. alias quoque a Scripto sic fuisse iudicatu in. 9. I ἁ ἐκβαυτα, pericula eventurn Ostendentur, ex adversarii scutontia. Itaque scripto inhaerendum, verba Butem negligenda esse dicemus. IO. Κοι- το , , IOCO Communi,
qui διαβοληυ habeat contra eum , qui a verbis legislatoris discedit , et sua opinione illa exponit.
567쪽
I Sententia In defensione sententiae locis utcmur: A scriptoris commoditate atque brevitate, quod tantum scripserit, quod necesse fuerit: illud, quod sine scripto intelligi potuerit,
non necessario scribendum putarit. Α fraudulenta interpretatione, si dicemus, non viri boni, sed calumniatoris essu ossicium, verba et literas sequi, negligere sententium. Contra scriptum, quum id ostendemus, aut non posse fieri, uut non lege, non more, non natura , non bono et nequo posse fieri, quae omnia voluisse scriptorem quam rectissime fieri nemo dubitet: at ea, quae a nobis facta sint, iustissimo facta. A contraria sentetitia, si aut nullam esse Proseremus, uui stultam, aut iniustam, nut noth posse fieri, aut non constare cum superioribus et inferioribus sententiis, aut eum iure communi, aut cum aliis legibus communi hos , aut cum rebus iudicatis dissentire. Ah enumeratione exemplorum, a voluntate et contra scriptum iudicatorum. Ahenumeratione legum, et stipulationum breviter exemtarum, in quibus intelligatur scriptorum voluntas et expositio. A loco communi, contra eum, qui scriptum retinet, et volutatatem scriptoris non interpretetur: ut pro Caecina Cicero, quum sententiam contra scriptum defendit. Pars igitur altera huius loci est, quum a sententia, quam Graeci δια,6 α, vocant, idest a scriptoris voluntato, dicimus: n m prima pars pro ipsa re, hoc est spro scripto fuit. Haec pars septem habet copita, ut dixi, προ-
Primum Προυime scriptoris habet Iaudem cγκώμισω. quo laperta illius sit sententia, ut Explicatione non egent: quia De cessaria scripserit, et quae sine scripto intelligi possint, omise-Tit. Διαβο ἡ equitur προκρ riv. quae est, quum adversarium re-
Prehendimus, qui neglecta sententia, literas solum sequitur. Est
enim calumniator, iniquus verborum interpres ζ το δίκαν, , καὶ et ολυατου, ex locis causarum essicientium sumuntur, atque esse-otoriam: quae ab adversario neglecta esse ostendendum est: nori
potuisse fieri id, quod scriptum sit, aut non lege, non mOTU, Non natura, non bono et aequo posse fiori. Hi cnim horiustat s loci sunt. Tractahitur autem etiam hic locuS κατα σύγκρ*ω. um 1acta nostra cum scripto conseremus; id tutelligit his ve
568쪽
his et in ea, quae a nobis facta sunt, iustissime facta. Perficitur autem haec comparatio in loco quarto, ideo ea, quae hic dicuntur, recte cum illo coniungutitur. Deinde contrariam Ilio comparatio inchoata perficitur. Est autem ἀπιξετ et, utriusque interpretationis collatio, quae duplex est: simplcx, quum duo inter se simpliciter conseruntur: Composita, quae habet ἐπιμυκυ, και ε ξεργασου, vel in Parte . ut
tire, tu patulae recubans sub tegmine fagi , Siluestrem lentit meditaris arundina musam: Nos patriae sines, et dulcia linquimus ars ae Nos patriam fugimus, tu, Tytire, lentus in timbra Formosam resonare doces Amaryllida sit s. Vel est integro: ut in Divinatione Ciceronis; At vide quan
tum interfuturum sit inter meam, atque tuam accusationem Elc.
in media oratione. Vtcmur igitur hoc in loco comparatione Plena, et ostendemus, sententiam contrariam aut uullam esse, aut stultam, aut iniustam, aut non posse fieri etc. Sententia nulla est, quae non est in usu, vel quia res non est, vel quia nihil significat. Stulta est, quae non est rei praesentis: stultum enim est, optari, quod consequi non potest: idque vel in magnis, vel in parvis rebus. Iniusta est, quae cum honesto Pugnat. Quae fieri non potest, ea contra naturam est. Quae eum superioribus, atque inferioribus sententiis, in iuro conranuni, eum aliis legibus communibus, cum rebus iudicatis dissentiunt, illa recipienda non sunt. Sententias superiores et tu seriores ia-telligit eiusdem scripti. Deinde exem torum Caput quintum est, ελεγχος παρα γροπικὸν quum enumeratione exemplorum contra scriptum iudicatum esse ostendemus. Horum inventio ἀetaoος est: ἐργασία vero quoniam non ab oratore inveniuntur , sed ab aliis sumta arte illius tractantur. Deinde legum Caput sextum. Locus communis Septimum caput est, θέσις, ἡ κ-ς τόπος, eius communis contra eum, qui, neglecta scriptoris voluntate, scripto nitatur. Sententiam respiciendam esse, non Verba, quae rerum simulacra esse dehonti Quum duae leges etc. Legum controversias dissolvemus, si videbimus, nuin quae abrogatio, aut durogatio sit: utra lex
ad mutores, hoc est ad utiliores, ad honestiores, ac maSis ue Disiligod by Corale
569쪽
cessarias res pertineat. Hin quatuor regulas scriptores praeci piunt. Lex inferior cedit superiori. Lex specialis derogat generali. Lex humana cedit divinae. Leges veteres corriguntur aut abrogantur novis. Considerabimus, num leges ita dissentiant, ut altera iubeat, altera vetet: an ita, ut altera cogat. altera permittat. Vtemur nostrae legis expositione, recitatione, collaudatione. Exponemus contrariae legis voluntatem, et eam trahemus ad nostrae causae commodum. Sumemus de iuridiciali absoluta rationem iuris, Et quaeremus partem iuris, utrum cum ea laciat: de qua parto posterius dicetur. Locus secundus constitutionis legitimae est ipsa et involux . status contrariarum legum, in cuius inventione septem sunt spectanda capita. Primum, το αξίωμα του ρητού . GuCtorita tegum , quae in abrogatione aut derogatione consideratur: haec
in parte, illa in tota lege seri solet. Quum igitur lex aliqua abrogatur, et alia sertur, plus haec, quam illa, habebit auctoritatis. Deinde etiam illa plus valet, in qua facta derogatio est,
quam quae est omnino abrogata. Abrogatio Id est, num ex toto destructa sit illa lex, et deleta. Abrogare enim penitus destruere. Dorogatio Id est, utrum aliqua in parte destructa; itaque videndum est, quum controversia sit ex contrariis legibus, utrum lex nobis eontraria sit abrogata, vel derogata. Si vel abrogata 1 uerit, vel derogata, nullam habet vim contra eam, cui nulla in parte derogatum sit, vel abrogatum ; item, si altera sit derogata, et altera abrogata, maiorem vim habet, cui derogatum sit, quam cui abrogatum. Deinde, utrum Alterum est διανορα τού ρητο , discrimen Iegum inter se, quod duplex est: vel enim iubet nitera , et altera vetat ἴ quae sunt α remetriχαt, contradictoriae: vel altera iubeta liquid, et altera permittit: quarum sententiae sunt inter se differentes quidem, sed non pugnant. Iubemus autem licita
atque necessaria , permittimus non necessaria, et nonnunquam
Quum haec erunt consideram Caput tertium est εκθεσις, καὶ ψακὶ υε α , e ositio atque inter relatio Ecrinti : quartum αυαγυ-ς, mr si recitatior quintum, κροκοεσις. oratoris de lege iudicium , atque collaudatis. Haec tria coniungit, quia prius explicata. Deinde contrariae legis Sextum est, ἔκει-ς του iv tvτlou υομου, contrariae legis e Osuio ; quae primum habebit . kθons. dein do ἀναι- mv . tertio προκρms tkηυ , legis contrariae expositionem, recitatiouem , vituperationem.
570쪽
Deinde de iuridiotali Caput postremum est αυτι ηφις, absoluta sente utiae, atque causae nostrae defensio: quae ex ipso iure ac honestate sumitur: de quibus in statu iuridiciali dicendum erit.
ι ambiguum Controversia nascitur ex ambiguo, quum aut structus legis scriptae variat, aut divisio orationis coniuncta obscurat, aut varia verborum potestas incidit: ut interim alias species trauseamus, quae sunt innumerabiles, teste Quinctiliano lib. VII cap. io, qui ait, suisse philosophos, quibus nullum esse verbum videbatur, quod non plura significare posset: ex qua opinione logici sophistae in sophismatis et fallaciis omne vcr-hum torquent, aut ita separant, ae simplicia implicant. Structus orationis ambigit, si accusandi casus concurrant; ut: Aio te, Aeacida, nomanos vincere Posse. Ambiguum oraculum , an ne Romanos Pyrrhus, an hi illum vincerent. Divisio orationis iunctae, quum dubitatur, quae dictio quo referri debeat; ut:
Testamento iussit poni statuam auream hastam tmontem. Austatua sit aurea, an hasta, ambiguum cst: quae res flexu vocis
discernitur, testo Quinetiliano ; ut poni iussit statuam nuream hic vox deflectitur hastam tenentem : qui flexus vocis non recipitur sacile, sed potius alio modo; ut: Iussit poni sta
tuam , auream hastam tenentem. Varia verborum potestas est
in aequivocis, ut in cursu fluminis, ac pedum , in cane, gallo , lauro, aquila. Est et ambiguum tu reciprocatione pronominis stius, sibi etc. si ea pronomina tertias personas Sequantur: ut Publius Caium rogat cavere, curet, ne quid sibi accidat. Λmbiguum, an sibi Publio, an sibi Cato. Solvuntur autem orationes dubiae, ut pracscras illud, quod est aequius, quod est naturiae, conditioni, tempori, Personae magis congrucus: quod
hic dicitur; l. cum test amento, T. de rebus duhiis. Item praesertur, quod tutius est; l. tu ambiguis, ae de rcg. iur. Item, quod minus habet captionis, id est decipulae fraudis; l. quoties iidem, eodem sit. Item, quod vitio earet: l. quamvis sccum T de relius dubiis. Item in contra tibus ambiguis contra stipulatorem sit intcrpretatio, qui potuit legem apertius scribere;