장음표시 사용
611쪽
I leni uitiosa expositio est Quintum vitium est v αietiωv r quum Causae nimium longe repetuntur. Id etiam duplex est. Vel euim Causae remotae, omissis proximis, hoc est, non verae pro veris ponuntur; id , quod et vitiosissimum est, et intolerabile: vel remotae cum proximis et coniunctis coniunguntur, quod sunt verae. IIoc non perinde vitiosum est, ut illud: itaque illo cum Poetae, tum philosophi uti possunt. II i enim, quum persecta demonstratione opus habent, Sori te utuntur, in qua Coacervatio atque repetitio fieri solet ultimorum principiorum ; ut in hoc exemplo: omnium malorum sitiititia est mater etc. et multis aliis animadxertitur. Poetae vero, quum ita loquuutur, Pers narum decorum observant. Neque ancilla aliter loqui potest, ut in hoc exemplo Ennii loquitur, quia causarum imperita est. Hic tu, quod extremum dictum est Sed non te hoc argu mentum alio etiam vitio laborat, etiam si cesset pracsenli vitium ' Nam hic ad omnus consertur, quod non est necessario verum: in omnibus scilicet avaritia hominem ad quodvis maleficium impellit, haec non est necessario Vera , et tamen Deus ex ea impellitur. Videndum igitur, quod non sit lutum haereris primo vitio: ad quod nec hic advertexat. Extremum: scilicet , inducti avaritia.
U itiosa ratio est Quinque sunt rationis vitia. Primum cst, quum ratio non est sussiciens, id est, non accommodata ad Qxpositionem, vel propter infirmitatem, vel propter vanitatem. Infirma est, quae non potest necessario concludere: est enim
Amicum castigare ob meritam noxiam Immane eat facinus , rerum in actatu utile,
612쪽
Et conducibile: Sequitur ratio:
Nam ego amicum hodie meum Concastigabo Pro commerita noxia.
Haec ratio ideo est infirma, et ἁσυ 1ογitrae, quod ex puris Par ticularibus nihil sequitur. IIuiusuiodi etiam illa est Horatii lib. I, Od. aa: Namque me siloci livus in Sabina etc. ana, est ratio, quae non est perpetua, atque vera; id est, ut hic inquit, Quae ex falsa causa constat : ut Poetica in reP. ferendo
non est, quoniam etiam Plato non tulit. Plato enim eos poctus eiecit, qui non sui meminere muneris: hoc est, qui neque Deum auctorem tanti muneris celebrarunt, nec virtutem dOCuerunt , Sed rebus turpilius carmina sua impleverunt. Disserunt haec duo vitia inter se, veritate, atque salsitate. Primum enim, tametsi οι τυλλογιτου est, neo conclusionem ellicit, tamen verum est; alterum autem salsum est, etiam si ex eo aliquid concludatur. In primo igitur conceditur propositio , ratio vero negatur: in altero negatur utraque propositio, atque ratio. Quoniam enim ratio falsa est, expositionem etiam falsam esse neceSSe ESt. Noster autem Auctor exsecutis vitiis expositionis, nunc exsequitur vitia rationis. Caeterum, elisi haec vitia cx caeteris partibus orationis possint invcniri, tameta, quoniam frequentius inveniuntur in ratione ι adscribim tur ei, quod pro ratione inducitur. Sciundum est, plura inveniri vitia in propositione,
quam Sint ea, quae antea exposuit : nam vitia ipsa propositionis posuit, quae sunt vel affirmando, vel negando, vel dividendo, vel repetendo, vel ultimo principio ἔ inve-Niuntur et alia plura: verum, quoniam frequentius usitata sunt, et saepius inveniuntur in propositione, ea enumeravit vitia, ea tera vero, quae rarius inveniuntur, tacuiti Ratior hic dicitur
argumentum, quod adducitur ad probandum propositum: cst autem ratio vitiosa duabus de causis, vel propter infirmitatem, quum ea debilis est ad protrandum, nec sussiciens , vel propter vanitiatem , quum id, quod adducitur ad probandum, salsum est,
iccirco non valet ad probandum. Item infirma ratio est Alterum rationis vitium est, quum Causa expositionis non est necessaria , sed in utramque partum eoncludit. Habet hoc cum primo commune , quod eSt ασυλλογι ς :dissert ab eo, quod in illo unum, tu hoc vero contraria Concluduntur. Vt in illo Iuvenalis versu:
613쪽
Si Fortuna Molet, sies de rhctore conml: Sι Molet haec eadem, fies de consule rhetori Et Claudianus contra Rufinum rSaepe mihi diabiam traxit sententia mentem et .
Item infirma ratio est Tertium est principii repetitio, ut
in i lene his appellatur. Fit autem tribus modis: primum poreadem verba, quae ταυτολογει dicitur: ut anima est immortalis, quia est immortalis: deinde κατ' . verbis diversis . sed idcm significantibus, ut: Recte agit, inta enim innocens et Pura est : utrumque dubium est: postremo verbis et rebus diversis; atque illud erat, quod erat in quaestione, ut: Socratis anima immortalis est, quia hominis anima est immortalis. Ilo rursus multis fit modis: aut enim genus assumitur dubium, aut totum, aut partes, aut universale, aut etiam aliud consimiliter dubium, aut aliquid posterius inverso atque mutato ordine. Hoc vitium paruin curant Iurisconsulti, non cum maxima laude. Sic in l. sin. T. de oss. procons. Curatores Caesaris ius deportandi non habent, quia huius ρoenae constituendae ius non habent. Sic in l. a g. mutui ff. de rebus creditis: Mutui datis consistit
in his rebus, quae numero, Pon re, mensura Continum, quoniram
carum datione possumus in creditum ire: sic in l. quaesitum, in sin. st . de peculio: Post tem us actionis de dolo non otest dolus obiici, quia nec de dolo actio Post i Nus datur. Fit autem, quum idem dicimus in ratione, quod dictum in propositione e quod vitium appellatur Mentitas, sive Nugatio quaedam , repetens idem , quoad rem et vocabula; quaedam, quae repetit idem quoad sententiam : quae dicitur Ledargutior hic vero sit Nugatio.
Ilcm inflama ratio est Quartum est, quum ratio Non est idonea. Est autem ratio non idonea, quae non est plena. Ea
est, quum vol non id probat, ad quod adhibetur vel non totum probiit. Vt in Dialogis Luciani Ganymcdos Mercurium inter
rogat, num etiam lae in coelo sit: nam, si non sit, se adsecu- Surum negat. Mercurius respondet, nectar et ambrosium eum
esse habiturum. Sed hoc loco Luci unus decorum observavit, Disiligod by Corale
614쪽
dum infirma ratῖone Mercurius apud puerum utitur. Alioqui neque nectar ibi est, nec umbrosia: tametsi id a poetis fingaturi Versatur igitur in duobus: primum est, quum id, quod es.
maximum, non ponitur; alterum, quum nou Omnia renuntur, quae in expositione sunt proposita. Non uniuersali In αυτιπονω i debet enim ratio cum ipsa propositione converti, ut omnia, quae in huc compreliensa sunt, exponat: quae non respicit omnes partes expositionis, ut de sapientia, quam ille dicit esse utilem et propterea quod sapientes Consueverunt colere pietatem ἔ neque plura exposuit sapientiae Commoda, quae longe plura sunt. Item infirma ratio est Quintum est Bationis vitium, quum
est κοtini πολλιου προυσεωυ, quae multis propositionibus accorum
dari potest. Dicitur hoc vitium improprium, quoniam ratio est Communis: ut, Iuris rudentia est discendae scit enim diuites. Ratio communis est: nam id etiam medicina facit: iuxta illud Distichone Dat Galenus Ues, fulvum dat Bariolus aurum; Plato Pedes ρeditem ducit Aristotclcm. Hoc vitium est, si dices: Gudandam esse Rhetoricen, eminem lia nominis, quia per eam persuademus. At et puellia Persuadere Potest, et histrior quod vitium adnotavit Quinctilianua lib. II eirca desinitionem Rhetorices. Tu adde sextum vitium noriabsimilis sormae: quum id, quod pluribus commune est, uni praecipue vitio datur. Quo vitio lapsus est quidam, qui Iustiti iano ideo dicam scripserat, quod purpuram suam adorari tu sit. At hoe, quum sit omnibus Imperatoribus commune, ut passim edocetur in libris Codicis, inepte soli Iustiniano vitio vertitur. Ergo vitiosa est ratio simpliciter, tum quia tui pertinens, item
vana, id est falsa: deinde, non necessaria: quarto, quum ratio idem est cum dictor et prueterea, si sit minus accommoda: sexto si sit vulgaris: et novissime, si a communi vitio aliquis eriminetur. Nec dubitate, plura ex his coiticidere nomina: t men distinguuntur, ut res sit clarior. In confrmatione rationis in confirmatione Rationis duo uni eonsideranda : primum , ut in nostra ratione vitemus vitia , deinde eadem in adversariorum ratione observemus: idque eo diligentius, quod accurata confirmatio rationis totam veti mentissime comprobat argumentationem. Pluribus enim haec,
et firmioribus rationem argumculis comprobat. ulcoque etiam Disiligod by Corale
615쪽
Plura ite ea dat praecepta, in qua diligenter sese excrcere utile est; plura enim eius sunt vitia. Priinum est dilemmatis, in quo vitium est, quum vel utraque pars, vel altera tantum deprehenditur. Hic duplicem vocul conclusionem, quia partes habet duas: duas nempe propositioncs ac totidem rcdditiones, quas
conclusionem vocant. Quum pars utraque reprehenditur, αυτ Coo ου σωμμα vomitur; quoniam ex contrario convertitur, et in
adversarium retorquetur; ut hoc in exemplo, pater filiae diluinina in ipsam convertit. Hoc quuin sit, vitiosissimum est dilemma. Quum pars altera reprehenditur, ex simplici parte reprehendi dicitur: sive prima , sive altera reprehendatur. Vtriusque hoc in loco exempla ponit. A,τι που δι η uua ostendit esse acutius, ideo maior in illo lacus est: posterius autem bidox cogitandum facilius. Iniuria abs te aflicior indigna, patre Poterant olim de vetustiori iuris prudelitia patres matrimonia filiarum separare, etiam invitis filiabus. Sed Marcus Imperator, vir optimus, Philos phus dictus, prohibuit huiusmodi separationes, coercuit patriam Potestatem, nisi ex magna et evidenti causa; l. dissentientis, C. de repudiis. Caeterum videamus , ne non sit tuta haec reprehensio, quam oludet filia alio dilemmate: Atit enim sciuisti res hontem myrobum, aut ignorasti. Si scisisti, impius ES,
qtii me ei locasti; at ignorasti, in culpa es, in tam ardua r non P Dii nilo ea, quae necessaria fuerant. Nec mira dicere, reruὐi: iste enim creor non mihi, sed tibi nocere debebit. Igitur
haec dilemmatis dissolutio tuta non videtur. Sic in iure civili propter dilemma artificiosissimum dissolutione proserunt textum, ut solent Iurisconsulti. rixtus putatur dissicillimus omnium iuris civilis, in I. rationcs , g. si filio, st . ad Icgem Falcidiam, qui j. plenus est rhctorico artificio ; nam illic arguunt dilemmato legatarii: Aut substitutus silio dediacet quartam togatorum ex
Persona Sua, et non Potest, quis ciam Prius habet: aut ex μα-
illi persona, et non potest, quia nec ψse pupillus Possit. Sed Eregione substitutus egregie dissolvit, inversione rhetorica, quam iam tractamus, nempe conversis probibitionibus; dicit enlint Aut ex Persono ρtipitia sol cuia sunt mihi legata, et deduco
quartam, quum lcgata pro 'ric me Onerent: aut ex Persona mea
stirit acit enda , ει ιterum dodram quartam, quum legata Pupitlime gravont. Haec latius habentur ia glossa in dicto g. Eius sariuae est argumentum Protagorae contra Evntidum, qui, quuineum docendum suscepisset, Popigerunt mercedem post primam
616쪽
causam , quam Euathlus obtineret. Evathlus noluit causas agere, ut si ustraretur Protagoram. Quo nomine convcritus Euathlus a Protagora, sic urgetur ab eo: Aut vinces, aut oinceris p si Din cra, dabis mercedem ex Pacto; si Minceris, dabis mercedem eae sententia. E regione Euathlus pari argumentatione iugulurn praebet. Disce, magister, neutGI loco tibi deberi; aut enim Minco , et defendor sententia; aut Mincor, et defendor Pacto. Istae sunt
argutae dissolutiones, quibus dilemmata repelluntur; sed Euathlidissolutio vitium habet, ut statim dicam. Ergo, ut ita summa liabcatis, quo pacto possit complexivi argumenti iugulum averti, primo advcrtendum est, ut hic dicit, si vitium in utraque parte sit, vel in altera; extra textum videndum est, si altera pars
possit distinctione tolli; ut secit Augustinus libro de ordine:
Atit stultum adibis, aut sapientem; stultus non docet Ditarestialtiliam: sviens non intelligit. Hanc ultimam partem distinguite. Res enim dupliciter intelligitur, aut ex distantia, aut ex communione. Priori loco sapietis intelligit stultitiam, sicut sortis timorem , sicut videmus tenebras. Si posteriori loco, id est communione , tune sapiens non tutelligit stultitiam, quia nihil commune habet cum ea ; tunc etiam diluetur dileuania, si in alium sinum alterum ex partibus adflectas. Sic Evatillo praebetur iugulum , quum colligit: Aut vinco et nihil debebo ex sent nitar aut oincor et nihil debebo ex Pacto. Hic posterior pars potest adilecti in alium finem. Sic enim dicet Protagoras: Si Minc
ris, agam contra te ex sententia, quia Mictus es, non ex pacto;
nec mihi obiicies pactum, quod nihil commune habct cum sententia. Potest et dissolvi hoc argumentum, Si Perpendas naturam, alternative, an ex Contrariis mediatis pugnet: quia tutio facile eluditur, neutrum inserendo. Qua dissolutione infinita dilemmata, quae colorem habent, infirmabuntur, et quidem nondi melle. Et denique Cicero in orationibus non semel ex Conintrariis mediatis hoc argumentum contexuit, et maxime pro Quinctio. Item , si vim partium complexionis nequivoces. Potest et dissolvi dilemma , si utrasque partes partitione concordemus; ut:
Aut insanire fas est, aut non ἰ ai Ias est, cur non omnes λεα-nimus : si non est, cur tu insanis ' Dissolve ex ea partitione, quia aliquando insanire conceditur, aliquando non conceditur.
Et tandem dissolvitur dilemma, si ratio, in quam partes complexiotiis landantur, possit alia ratione expurgari ἔ ut: Quum
617쪽
accusandias est, quia eius inocrecundia codicebitur, atit probitas ex accusafione atigcbitur. Cicero ni iter dissolvit. Hae su ut cautelae ct aerugia, quibus lioe urgeus arguuὲeutum vitutur.
Item Ditiosa est confirmatio Alterum in Confirmatione rationis vitium est, quum ea re, hoc est σημω, quod plura significat, abutimur pro certo: quii in id adducitur ad probandum,
quod pluribus possit adaptari; quod vitium dicitur Excessus.
quod excedit rationem vocabuli. Unius rei signo Tεκμηριε. . Talia Sunt ενθυμεματα, utque Πογiσμι in secunda figura, in qua alteram Praemissurum ue- sativam esse oportet.
Necesse est Quicumque diu aegrotarit, pallet: me Pallet;
ems ammtauit. Vitiose concluditur; primum enim in ipsa forma Peccatur, quia in secunda figura vegando omnia essiciuntur. Vaga igitur est conclusio, si ambae propositiones assirmatione informentur. Deinde etiam in materia vitium est; pallor enim commune est multarum rerum siguum, morbi, defatigationis, amoris, metus, studiorum, inediae: quae, nisi conglobetitur , infirma erunt. Eodem modo de altero etiam exemplo iudicandum est: non enim quia insantem sustinet, ideo eam peperisseri cesse est: sed quia uterum gessit, quia lac hubct utc. Ouau Olarem praecipit huiusmodi signa accumulanda esse: quouiam sua
natura firma nota sunt, si non etiam Caetera Concurrant; quod
si e bucurreri ut, Donnihil huiusmodi signa adaugent. Item vitiosum est Tertium est , quum vel in alium noliis amicum, vel eum ipsum, qui dicit, id, quod in adversarium dicitur, Potcst conveDiro. Est igitur hoc vitium Dori in veritato, sed in Olfensione: id enim cavore debemus, ne etiam nobis nutnostris noceamus. Dicitur Communitas. Item Mitisatim est Quartum est, quod vulgarem, hoc est infirmam defensionem habet, quum vitium purgamus vitio: neque colim'. sed ἁμάμημα factum esse concedimus. Fieri solet in deprecatiotiibus. Et dicitur Vulgaritas. Item Miliosum est Quintum in Rationis confirmatione vitium est, quaudo est probata ab omnibus, sed tantum a qui Diuitiam by Corale
618쪽
busdam. Sunt aulem varia πων is tignis apud Aristotelem genera vel enim omnibus aliquid videtur esse, vel maiori parti, vel meliori. Apud oratores autem maxime vitiosum est, si quid non probatur omnibus , quoniam illi populo loquuntur. Ide que huiusmodi Chresphontis ratio de deorum pace ac concordia , imbecillis est: quia non poetae solum , scd etiam Socratiei, discordes deos, et hella inter illos fingunt, et alios aliis favere, aut adversari statuunt. Fit, quum rem maxime dubiam adducimust ad alterius rei probationem. Vt de Chrosphonte : qui, quum hortaretur socerum suum ad pacem concordiamque secum faciendam, adduxit pro rationis confirmatione , deos esse inter se concordes; quod quum sit a nobis longe remotum , non ita oculis nostris patet. Dem Miliosum est Sextum est, quod est intempestivum, quia quasi iam sero et peracto negotio dici videtur, quum sero alicui rei providemus: ut si quis id parti suae adducit adiumentum, post iudicium ; quae dicitur sera Probatio. Quamobrem idoneum non est ad r m praesentem defendendam. Duhitari de
hoc exemplo posset, propositio ne, an ratio, sive eiusdem confirmati sit: sed e se rationis confirmationem, facile apparet. Quod iam , quasi sero Haec ratio non tam est vitiosa, quam nugatoria, dicere: μου surus eram, si scisissem. Seneca dicebat: Non esin sapientis dicere, non arbitrabar hoc futurum. Hinc illud proverbium e Sero suiunt m ges. In rebus tamen gerendis dixerat Brutus ad Romanos : Satius esse sero seri, νιam nunquam. Et: Ttime est discre, non putaram, ex Dernostheuo
Item Oitiosum est Septimum est, impar, sive inaequule: quum Ieccatum manifestum est, et magnum: de sensio vero lovis est et impar. Vtitur hae desensione Davus apud Pamphilum: ita enim hic inquit: P. Ehodum, bone Mis, quid ais oiden ne consiliis itus Misertim i editum esse ' D. At iam e T-pediam. P. E.r dies Z D. Certe, Pamρhite. Item scena sequenti: Hac non successit, alia aggrediemur Mis etc. Levis est defensio manifesti delicti, quoniam promissio illa impar est priori consilio , quo eum in nuptias insperatas coniecit. Idem de exemplo hoc sentiendum est, quod ex Poeta veteri sumtum est. Dinseri hoc a qu nrto, quod illud plerumque est malorum, et ratio nos infirmas et malas habet: in hoc vero etiam viri boni possunt incurrere, ut se ratione inaequali deflandant. Exemplum
est de quodam principe, qui, quum suisset ab hostilius proiit
619쪽
satus, et regno eiectus, ab omnibur et amicis et servis derelictus est; inter quos unum invenit, quem accusat non recte se Cisse, quod eum deseruerit. Talis esset propositio: Si Peccaὐi,
tuum est ignoscere. Ratio: Nam ego te deserui , quando omnesste sequebantur; nunc, quando solus es, Paro, ut restituam ictin regnum. Haec est rationis confirmatio; quod vitium dicitia odefensiorus teritas.
I tem vitiosum est octavum est, quod aliorsum potest accipi. Id variis modis fieri solet; primum , propter offensionem ullorum, ut in hoc exemplo: dcinde, propter ridiculum: tertio, obiurgandi eausa. Propositio est: ne . statum mutandum ess censeo. Itatio : Nullus enim ordo facit oscium suum. Rationis confirmatio: Satius est uti regibus, quam malis logibus. Hace, tametsi vera est, et πολι- - . tamen quia a flectatae tyrannidiis suspicionem assert, odiosa est: praesertim, si is sit potens, qui id dixerit. Item Piliosum ext Superiora oratoria suerunt, quoniam ad personas pertinent: hoc vero dialecticum est, de definitionibus vitiosis , quarum praecepta ex Sophisticis elenchis sumta sunt.
Duo autem genera ponit desinitiouum vitiosurum: unum falsum, alterum vulgare. Falsae sunt quae in quantitate peccant: id enim plenum Esse asseverant, quod non est plenum; ut: Di iuria est, quae ex Pulsatione, aut conνicio constat. Fulsa esti uis, iii nam et damno et rapina et furto iniuria constat. Vul gares sunt, quae quia aliis etiam rebus accommodari possunt, nimium sunt communes; ut: omnis quadri lator elici duo eate rep. Ratio : Est enim capitalis: id est, capitale est quadru- Platorem esse. Confirmatio rationis per desinitioncm : Est enim improbus et pestifer ciuis. Nimis est communis desinitio, quum fures, adulteri, foeneratores, latrones nou minus sint pestifcri. Falsae igitur nimis sunt arctae, nec vere coli veniunt desinito, ct ideo etiam mendacium habent: vulgares nimis sunt amplact
Item Mitiosum est Decimum vitium est, το ευ αρχη, ut ab Aristotele dicitur, repetitio Princ ii: η re ζητουπινον αντι του μέσου.
620쪽
Aristoteles re πωκελευο, appellat, id est, quod in disquisitione est positum. Bepetitur autem principium vel per eadem verba. vel idem sere significantibus, vol verbis et rebus diversis. Hoc etia in supra inter vitiosas rationes linbuimus. Nulla exempla inscriptis sophistarum colligi possunt. Item Oitio stim est Potest hoc vitium cum proximo coni ungi, et utrumque sub principii repetitione comprehendi. Nam etiam hie per quaestionem aeque dubiam, diversam tamen, res dubia, hoc est quaestio, probatur.
επι ue,tιω; non . enim in re, sed tu tractatione rei est positum. Duo sunt dubiorum genera; unum re vera; ut: Fiat aegrotus, ideo Menire, ut iuraMeram, non Potui. Id antequam probetur, re vera dubium est. Alterum ignoratione, quum res non est ita tractata ut suo expolita, ut possit intelligi. Contra hoc vitium orutores pulcherrimo illo τῆς επιξιργασίαe, expolitionis schesmat utuntur in iis rebus, quae eX politionem atque immorationeici requirunt. Huius venustissimum est exemplum in oratione pro
Milone, ubi Cicero copiosissime docet, Clodium Miloni suissa
insidiatum. Sunt autem res non solum fidei et intelligentiae. sed etiam memoriae ac motus grutia saepe Copiosius tractandae utque repetendae. Quum igitur in rebus magnis ac gravibus nocii minoramur expolieudo, sed quasi transactas relinquimus, vitiosum est: quemadmodum ex hoc apparet exemplo veteris poetae, in quo Aiax, id quod maxime expoliendum erat, arma fratris esse sua, propter industriam suam et res Prneclare gestas, paucissimis verbis proponit: rationem brevem reddit, eamque brevissime confirmat διαιρέ t. Iιem uitiosum est Decimumtertium vitium est, oblivisci eorum, quaa dixerit aliquis, et sibi contruria dicere. In hoc vitio saepe errant imprudentes, ut: Frusim mc laborare sontio , iudices , in hoc accusando z num , at Probus σει, male ago, quod accudem Probum sin in Otenti est animo , nihil proficiam : nouenim inde erit melior. Sed detegam ne, et tuis d Pingam coloribus , quam sis imPudens. Mox enim Oblitus sui, quum nota
incommoda ratione Ostendisset, cur eum accusare nollet, contrarium se iacturum Esse ostendit. Ita enim, ut Horatius inquit: Diam ὐPant stulti Milia, in contraria currunt.
Est, quum primum, vel medium discrepat imo. Et dicitur inconstantia ; nam, quod sumit, numquain Probat. Diuitig Cooste