Rhetorica ad Herennium ex recensione Petri Burmanni

631쪽

moria retineatur: deinde artem occultat: tertio habet elegantiam , et Dia ξio. Ea renovando sit, non redintegrando. Est

autem Benovatio, rerum ante dictarum iudicatio, erravΣκαινωσις. ἡ Επανάλη kις vias λεχθευ s. Π nec igitur , ut brevitatem assequamur , non a uarratione , sed a confirmatione, sive partitione

Peputitionem incipit. Rcdintegratio est, quando tractationem rei eodem modo, ornatu et quantitate repetimus; Graece Ast εργασία appellatur. Ευταζια est ordinis conservatio , ut eo ordine , quores collocata suit in divisione , et in confirmatione tractata , repetatur. si ipsius artis occultatio. IIaec virtus Deillime ex contrario vitio intelligitur, quod est, nimia urtis ostentatio. Τau etsi enim Enumeratio occulta esse non debet, sed habere σύλλης γ, n is, id est, praecipuarum quacisti num repetitionem: tamen non individua, sed species tantum, neque omnes mpetendae sunt, ut ars ipsa Occultetur. Nam , qui ad inlinita descendit: et enucleate omnia repetit , is indi Cat artem , quae occulta uda est, primum propter ostensionem iudicis , deinde propter ingenii venditationem , postremo ne memoriam ostentare velle videatur , quod est puerile. Est autem enumerationis usus in Omnibus causis , sed utetur ea laudator non necessario : quoniam libera Exornationis est oratio , et sere se in per adversario caret. Vtilis tamen est, primum quum quaedam conglobata pondus maius sit habitura. Dcludo . quum est utile, capita causae quasi uno adspectu intueri. Iasuasione non saepe adhibenda est, quoniam huius causae minus multis sunt implicatae controversiis: Sed, quum est causa multiplex, ct rationibus numerosa, Euumeratione est Utendum. Iu iudiciis accusatori sacpius, as reo necessavia est. Sutit enim duo Enumerationis tempora: unum , quum memoriae dissidis eorum, apud quos agis; alterum , quum sparsa per orationem firmiora argumenta, singulati in , et scorsum sunt tractata: tum enim frequentata magis movent. Dissiditur autem memoriae, vel quu in uua causa a pluribus acta est, idque per intervallum et id quod in magnis accidit controversiis: ut in Quinctiliano sactum est , vel quum prolixa causa est habita , ct longa oratio. Est igitur Enumeratio, per quam colligimus, et Commonemus, quibus de rebus verba fecerimus breviter, ut renovetur, non redintegretur oratio: et orditae, quidquid dictum erit, resuremus, ut auditor, si memorive mandavelit, ad id quod ipse meminerit, reducatur. mplificatio eat res Quemadmodum enumeratio memO-

632쪽

COMMENTARIVS

riae ac doc litatis causa in Epilogo adhibetur, ita etiam

Amplificatio attentionis , atque excitationis gratia, ut res magna. videatur. Posteaquam igitur enumeratione iudici inmemoriam revocata sunt ea , quae ad causam praecipue spectant, ex quibus rem plane iam intelligit , contra contemtum atque negligentiam excitandus est. Fit autem illa excitatio amplificatione, quae rei magnitudinem ostendit. Est enim Amplificatio , res, quae per locum communem instigationis auditorum causa sumitur : vel, ut Cicero inquit in Partitionibus et graι ior quaedam astyrmatio, quae motu animorum conciliet in dicendo silem. Tametsi autem in ipso orationis cursu declinationes ad amplificandum dantur , confirmata re aliqua , aut reprehensa; tamen proprius est augendi locus in perorando. Conficitur autem Amplificatio et verborum genere, et rerum. I erba ponentia sunt, quae vim habeant illustrandi,

nec ab usu sint abhorreutia, gravia, plena, sonantia, iuncta, facta, Cognominuta: non vulgata, superlata , translatu : nec in singulis rebus, sed in continentibus soluta , quae dicuntur sinctconiunctione, ut plura videantur: item relata , iterata, duplicata , et ea, quae adscendunt gradatim ab humilioribus verbis ad superiora. Omninoque Setu per quasi naturalis, et non Explanata oratio, sed gravibus reserta verbis, ad augendum accommodatior eriti His omnibus actio vocis , vultus , et gestus , congruens, et apta ad animos permovendos accommodanda est. Sed et in verbis, et in actione de Orum observandum est. ne rum amplificatio, quoniam θεοιχη esse debet , sumitur eisdem Iocis omnibus, quibus illa, qua dicta sunt ad fidem : maximeque definitiones valent conglobatae, et consequontium frequentatio , et contrariorum , et dissimilium , et repugnantium rerum conflictio, et causae, et ea, quae sunt de causis orta, maximeque similitudines, et e .mpla : fictae ctiam personae, muta denique loquentur. Omninoquc adhibenda sunt ea, si causa patitur, quae magna habentur, sive magna natura videntur, sive usu. uocin loco etiam hic vult, amplisicationem ex locis confici communibus: qui, quantum ad accusatorem attinet, ex decem praeceptis commodissime sumuntur, adaugendi criminis causa. Indignatio vocatur a Cicerone de Inventione: et fit per communes locos, id est, per generales sententias: et ex eo dicitur Indignutio ab effectu: nam ea ampliat, sive auget malum. Cicero de Inventione ait, ex quindecim praeceptis sumi locos communes , ponitque aliquos, qui non multum valent ad amplifica.

633쪽

tionem. Per hos autem deccm locos sommode possum erimen augerer ciui loci digniores sunt, et firmiores Primias locus Primus locus est τού ἀξιωαχυς. xxi καλού . id est auctoritatis, atque honestatis: et vel in rebus est, vel in personis. Amplificatio rerum magnarum sententias habere de-het : res magnae sunt, quae magnos auctores habent, ut Roma Romulum, frumenta Cererem, vinum Liberum patrem et c. omnis igitur auctoritas vcl est divina, vel humana. Divina, vel est revera , ut Deus, ut vox, ut opera, ut voluntas Dei: vel est quasi divinum, ut sunt ea, quae in voce consistunt, praecepta Dei : item ea , quorum obscurae sunt Causae , ut siderum cursus , et quae in aure, terra, mari cientur. Haec τὰ isti μεγάλα . id est, naturamngua dicuntur. Humana etiam vel rerum est, ut instituta , deercta , responsa , res gestae regum, maiorum , sa Pientum , nationum, civitatum, etc. Omnis autem auctoritas spectatur vel vi, vel virtute, vel utroque. In Deo est utrumque, Virtus et potentia, sive ius. Τῆμα Hi, vi et potentia auctoritatem hibent divina scripta, propter vim Dei: τn αιετῆ Virtute vero, causae naturales , et siderum motus, sulgura, tonitrua, pluviae. tempestates. In humanis etiam magnam vim habent reges, maiores , sapientes, nationes : virtute , auctoritatem habent leges

Solonis, Lycurgi, Minois, et huiusmodi. Priore autem loco

res divinae erunt, quae semper maximam auctoritatem habere debent. Omnes autem sententiae, quae de auctoritate asseruntur, vel habent ευχη9. Notum, et precationes, ut tu oratione pro domo : Nunc te , Iupiter etc. vcl habet εκ-bs, commi-nntionem, ut in II Verrina: vel Mασχαλία, , quae docent. Exempla in Cicerone passim obvia sunt. Secundus locus est Secundus locus est του χιησία utili talis, quam recte auctoritas Praecessit. Primum enim viri honiti isti est a te moventur , deinde etiam aliorum calamitate assciuntur: quare utilitas non est negligenda. Ea vel est publica ,

parium, in eisdem partibus animi : corporis , fortunarum: vel est v mia, s , ut plebis, et caeterarum nationum. Hoc postremum genus multum valet apud viros honos, apud quos turpe ndm dum videtur, inopi et calamitoso opem non ferre. Primum est gravissimum , quoniam ad omnes pertinet : ut Catilinae

parricidium. Secundum etiam apud bonos praecipue locum Disiligod by Cooste

634쪽

COMMENTARIVS

habet: ut pro Equitibus saepe dixit Cicero. Tertium paveo-vum etiam est: ut propagatio atque interitus literarum. Tertius locus est Hic locus priori est contrarius: ille enim

το χρησtαου, utilitatem spectat, ut rem bonam: hic vero τό βλαβερου, damnum , ut rem malum. Debet autem tractari πυσαα et κως , quoniam τα ἐκβησόμεεια plerussaque καθ' υποθῆσtu Proponuntur et quae vim maiorem habet, quum fit interrogando. Habet igitur etiam hic locus is τελικου αιτιον, damnum iPSum: quod

non solum positum est in ablatione utilitatis, sed etiam in periculi metu. on satis est igitur videro, quid sit utile, sed

etiam, quae pericula, aut commoda Consequuntur.

Quartus locus est Vt res, et persona , ita hic locus diiserta proximo. In hoc enim τα προσωπα Personae inutiles; in illo vero res incommodae Spectantur: uterque est τωυ ἐχβησοαευωυ. Si utile est, in republica esse viros prudentes atque lite ratos , incommodum est, aliquo illos malo interire. Sunt autem multa passim in orationibus Ciceronis huius loci exempla. Quintus locus est Quintus locus est ποιο τος, qualitatis spe- eiulis, quae ex generibus incommodorum sumitur, et ad cau- fias pertinet conservantes atque corrumpentes. Tractabitur hie Iocus συγγιιτικῶς ex ista divisione: Bona amissa Dei recuperari possunt , ut Pecunia, et huiu3modi ἔ vel recuperari non Possunt, ut 'arentes , liberi, maritus , uxor et fama semel amissa; oes dira utier rec erantur, ut regnum amissum, aut iides etc. Eadem est in malis ratio: quaedam enim sunt medicabilia: ut . intendere tributa, necessitate belli: amittere omnia, quae habes, honestatis causa: quaedam immedicabilia sunt; ut, cicatrix, dedecus et infamia ex culpa contracta. Inter haec ea numerantur, quiatius difficulter mederi possumus, ut perfidiae, etc. Ostendemus igitur, alias res posse aut vetustate sedari, aut consilio corrigi: huius rei aut leniendae, aut corrigendae nullum rem adiutriento suturam. Sextus locus est Est etiam hic locus 'qualitatis specialis , sed differt a quinto ; quod ille causarum est conservantium , aut corrumpentium ; hic vero causas habet efficientes. Omnis autem causa efficiens hoc in loco vel est voluntatis, quae in iure civili maxime spectari solet. Vocantur a Graecis huiusmodi lacinora αμαρτεαατα ἐκουσια: de quibus multa etiam in Ethicis Aristoteles. Pertinet enim hic Iocus ad iurisconsultorum ac philosophorum doctrinam, qui περὶ τῶν ἐκουσι v, κα α κουτιο,9 ἁuαρτuisu multa disputare solent. Vel efficiens est imprudentiue: ut, quum Arcas matrem pro ursa, et Cephalus Procrin

635쪽

uxorem pro sera oceidit. Tractatur etiam lito I Cu κ κει συγκρι- σε, i volim tutem culin cum imprudentia confor t. quae excusationem mei etur . et veniam , etiam apud iurisconsultos , si

absit neglige illiu , quae miscricordiae locum non hahet. ωρtimus locus erit Superiora; duci loci qualitatem habuero

specialem: llic quali tutis est generalis ac communis γοευῆς ποιοτα ς Habet hic lonus Minρί inetis. qua ostenditur facinoris inolitus: esse suci uua Crudele , Nesarium , tyrannicum. Osicia dit exempla: iniurias mulicrum, aut earum verum aliquid, quarum rerum carisa bella suscipiuntur . et cum hostibus de

vita diviteatur. Talis suit iniitria Paridis. qumn Helenam rapuit: quae res causam dedit belli Troiani. Tali et in in suit Ii-hido Tarquinii Superbi, quum Lucrctiae vim intulit: propter

quod scelus reges sunt exacti. mini us locus est octavus locus a qualitate comparata sumitur; ut pro Ligario: Nooum crimen, C. Caystir, et iante hunc diom inauditum, Pro inquetis mesus Q. Tubero uetulit et c. Si vindicanda sunt vulgariu et communia scelera, malu rius et atrocius vindicanda sunt ea , quae sunt singularia, spurca , nefariu et inusitata, quale hoc est viale ieiuni. dualitas comparata vel habet comparationem persectam . vel impersectum. Persecta Est , quum sucinoris qualitatem ostendimus Cum re comparata; ut: Rarum hoc est crimen , ct simillimum C. Fimbriari sceleri et c. Item : C. Verres piratis ac barbaris

fiu immanior, addito comparativo. Ilaec persccta est, quoniam est liuita. Imperfectu est, quae est in sinita superlativo gradu; ut: Critit dissimum Iacinus iadmisit Verres; etc. deest

Nonus locias est onus locus comparaticinem habet absolutam, quam rhetores λυτεξέτασis vocant : quum utraque Pars Com-Purando excutitur. Sumitur vutem haec comparatio ex loco disserentium, ac primo habet propositionum: Imitis set malos tam sit rare ingenuam, quam Eacrum laedere. Deinde πιταί nco . rationem. Nam , qtii Sacriam taedit . Pro 'ter egestalcm tit

Iacit; qui ingonuam stuρrat , Proyter inica erant suPerbiam tu facit , in qua legum est contem luS. Decimus locus est Postremus locus amplificandi rem habet τα ἀπ si xcis: . id est, comprehcusicnem eorum , quae a principio ad linem gesta sunt. Hic locus Ouines circv --autias compreheudit, in quo hic tria muit, Materiam , Genus dicetidi, et Tractutionem. ι. Maleriu est, συὶ γ K των προηκ μγ- Duiligoo by Corale

636쪽

COMMENTARIVS

vωs , Con res Sio Omnium, quae gesta sunt in negotio gerendo. . Cenus dicendi debet esse και ἀξιωμΣ-κου , id est gruue,

Plificationem , ut omnia criminose exponantur. 3. Tractatio debet osse diligeus , ct hubere . ευάογεια, , Sive ευεργetav. liu enim orationis gi avitas, et ortiatus ad climen adaugundum adhiberi oportet, ut agi res et geri negotium videatur , rerutu conso quentium enumcratione , quae est expositio copiosa tu tiuum Ioeum contracta. Hubet autem illa ευάργεια primum ὐπο ma τι, , quum omnia ad vena ipsam exprimendam ita e X ponuntur, ut

quasi ante oculos poui videantur. Deinde επιμο,iis, id est, iure eadem immorationem. Orationis igitur cullus ιυ τῆ ἐυαιγεια . Potissimum versΗtur: de quo vide Uuinetilianum lib. II X, cap. 3. Hst lioe in loco discrimeu sussi gurutionis: num in cousirinatione latu est, in Peroratiotae colati acta.

I Iisericordia commouebitur Tertia pars Epilogi Commiserαιio dicitur, Ελιος a Graecis; et novicia Lubet a re meliore. Perinde eiam, ut delandere melius et honestius cSt, quam accusare: ita etiam melius est misereri , quam irasci. Hunc puriem Cicero in Partitionibus sub Amplificatione comprehendit, quoniam amplificationi in peroratione semper motus est adiunctus. Sunt uulem

duplicia παθη : quaedam enim προκαπιασκευαςixti diculatur, quae Suut inchoata quidem in iudicum animis, nondum autem Persecta. Huiusmodi sunt ea, quae ante rationem fiunt: ut Demostheuis, qui sere perorationem non habet. Graeci enim ἄνευ ποοιμιου, και ἐπιλογου solebant dicere; quaedam vero ε'D.ογικα, ἡ συμπερατικα DPPellari Possunt, quae in peroratione fiunt. Tria autem nobis spectanda sunt hoc in loco. Primum, materia, ex qua sententiae sumuntur : deinde, modus, sive tractatio et tertio, dicendi genus. Prima sententia habet mταβοὶ ,s τυχης, fortunae commutationem, quam Aristoteles πιαιπετεεαs appellat: ut, si ostendamus nos semper beatos fuisse, nunc subito factos esse miseros. Nihil est autem tam miserabile, ut in Partitionibus inquit, quum ex beato miser. Plurimum igitur liuiusmodi sententia movet. Altera est συγκριτικH. Superior cultu felicitas ct iniseria praesens, inter

637쪽

5 4 iN RHET. AD HERENN. LIB. II COMMENT.

.e eomparari debet. Tertia habet συυαθρουνμου v ἐκ βάυτων , ναὶ ἐπουδυωω . conglobationem , aut congeriem consequentium equum Inula omuia, quae eventura sunt, nisi causam obtinucrimus, in unum congerimus. Quarta ducitur a casu , nec fixitate, aut imprudentia , quae τῆς GTγυώμης Suut κεφαλαια. Quinta Convenit eum tertia: utraque enim consequentium conglobationem habet, sed disserunt personis: tertia enim, quae nobis eventura sint, indicat: quinta vero , quid amicis. Est igitur Plane i quoniam ad pietatem pertinet , atque idcirco

maxime movet. Sexta liabet omium του φευγουτος, res uoFtri

Iaudem a clementia, humanitate, misericordia sumtam: qua in alios usus est: quae laus ad causam proprie pertinebit. Qui enim aliquando misericors suit , is misericordiam merito assequetur. Est igitur etiam haec sententia ἡΘisii, qua n stram in alios miseros Pietatem ostendimus. Septima contraria sextuo est: ut enim illa ex bonis rebus sumitur , ita haec ex malis et adversis: estque Omnino ratarim. Differt a prima , quoniam illa sortunae commutationem habet, haoc calamitates euumerat, et sortuuae adversae constacitiam ostendit. octava demonstrationem habet propriae virtutis, quae miseriae adversatur , quum animum nostrum sortem , et incommodorum patientem ostendimus. Videtur haec sententia quasi occupatiouis loco , ne reus ipse sibi miseriam comparasse putetita, Sua enim culpa mali timidique in sellera sunt. Tractatio misericordiae brevis esso debet: cito enim arescit

lacryma , praesertim in alienis Iacrymis. Tale etiam diecudi genus erit, sed lamen copiosum affectibus. Diuitigod by Cooste

638쪽

IN IV LIBROS

RHETORICORUM

ALBI MANITII

COMMENTARI V S.

od omnem iudicialem eausam Hactenus de iudiciali genere praecepit, quia illud erat dissicillimum ; nune de reliquis duo

bus, deliberativo ac demonstrativo, praecepta dabiti Habet autem hic liber partes duas , προκατασκευηv . κα .ποπιγμα ίαν. Προπα τα on est aditus, sive vestibulum , sive principium libri , in quo eum docet, et ad diligentem horum praeceptorum cognitionem hortatur. Est enim bipartitum : nam Primum ροταβα rivhabet, delude conclusiunculam: μετάβασit transitio perfecta est: habet enim ἀνακαίυω ι . reno ationem eorum , quae dicta sunt: κατα riv . Propositionem eorum , quae dicenda restant ; earum videlicet rorum inventionem , quae ad demonstrativas ac deliberativas causas pertinent, quas in hoc libro se una cum reliquis tribus ossicii oratorii partibus absoluturum esse promῖttit: ut omnis inveniendi praeceptio Herenuio quam primum

in his scilicet tribus prioribus libris persolveretur. Est enim Disiti su by Cooste

639쪽

inventio . ossici oratorii pars potissima: quoniam invenire et cognoscere, idem sunt. In inventione igitur sapientia dominatur, sine qua eloquetitia nulla esse potest. Est enim Eloquentia, copiose et ornate loquens sapientia. Lingua etenim a corde dissentire non debet: id, quod iti Sophistis olim reprehensum est. Quum igitur Primum sit sapere , multa de In vetitione praecipit.

II eliberationes ρartim sunt 3 Deliberatio relativum est: sutida montum habet, res suturas: terminum, sententiae dictionem. In hoe genere nihil est potentius optritone probitatis ac prudentiae: quare is, qui consilium est daturus, vir bonus sitne sapiens necesse est, ut coniuncta sit cum auctoritate dignitas. Partes huius generis, sive sormae duae sunt, suasio ac dissuasio. Finis, utilitas, ad quem omnia in consilio dando reseruntur. Materia , quam Aristoteles το υρωχιiαι,ου appellat, id est subiectum, est consultatio de rebus suturis: ideoque etiam status est, an sit suscipiendum id, quod suadetur. Incipit hoe in ioeo auctor statim a deliberationum divisione, quae est biparii la. Prima enim a materia sumitur: materia omnis deliberativi generis est, volare κ, Vel est συαπεπλε μμ : ὰπλαγ s P ac est, in qua ast unii rei sti assirmatio, vel negatio: ideo dicit, Vtrum potius faciendum sit: it, An Carthago retinquenda ait, Dei non. Ilic enim et suasor rem unam assirmat, et eamdem dissuasor negat. Coniuncta est, tu qua plura doliherantur, ut in Hannibalis exemplo. Primumpsi utilitas remanendi, deinde necessitas redeundi, tertio occasio occupandi. Altera divisio est a personis sumta. Vel cui in deliberatio ad praesentem auditorem pertinet; ut: An caρIDos senatu a redimere dcbeat, Mel non: haee enim quaestio ad Romanos tantum spectat. Vel ad personam extraneam , et ubserilem ; ut: An C. Caesaris absentis sit habesnfla ratio: uam hae quaestio magis ad Caesarem, quam sonatum perii uet; ideoqucthon praesentis est consilii, sed rei extraneae. Vel est composit ex praesenti persona, et extranea causa : ut tu Milonia ua: Ara. Pompeio contra Mithridatem committendus sit reconcitus: hae

enim quaestio et propter populum R. et propter Pompeii Per

en l

640쪽

sonam in consultationem venit: qua molirem in ea oratἰone Cicero et de populi salute, ct de Pompeii virtutibus amplificationem instituit. In quibus caupis cic. Πnee praecepta ad tractationem secuti diis divisionis deliberationum pertinent. Rei enim natura di)i berationem faciet, quum res ipsu καθ' αυτο. id est, pro 'tre se consultanda est: ut, An cutisos senatus redimere debeat, Melminus. In hoc exemplo rei natura est, captivitatis consideratior de qua praecipue deliberandum erit. Extranea causa est, δι' si M. id est, quae aliunde adiungitur : ut in exemplo Scipionis doliberatur, num legum auctoritas, quae causu est extranen, pol tu sit frangenda , quam rei p. consulundum, quum nemo sit, qui

melius opponi Hannibali possit, quam Scipio. Hic propter utilitatem maiorem, legi, quae reip. Couseoandae gratia lata fuerat, nonnihil derogatur: et utilitas, quae, lege non servata, ex Scipionis consulatu capi potest, maxime aduugetur. Ide sit in Maniliana. Omnem orationem eorum Divisit deliberationes, carumque ostendit materiam: nune etiam finem, ad quem omnia in cora-silio dando , sententiaque dicenda reseruntur, indicat. FἰDinest utilitas: Aristoteles το χρ sim v appellat, καὶ ἀχροητον h Gomittendum, illud suscipiendum est. Adhibentur tameta alior uinetia in generum fines, sed illi sunt in i proprii : ut iustum et iniustum , honestum et inhonestum: proprius vero finis est utilitas. Respicit autem hic auctor non philosophos , qui ne gant id esse utile, quod eum honestate pugnat, sed rem p. it qua non solum cum senatu, ac prudentibus viris, sed etia in cum plebe agitur , quae utilitate maxime permovetur. Sed re vera philosophi recte senserunt : nihilque suadendum, nedum

suscipiendum est viro bono, quod utile quidem, sed ston honestum osse potest. Exstant plura in historiis exempla 4n qui-htis laudatur M. Rogulus , ob servatam fidem e vituperatur is, qui pnctis induciis, noctu agros populabatur. Quare num tuum id iudieahitur es;e utile illi, qui consilium dabit, quod hou stum non crit: praesertim apud expolitum genus hominum, quos Aristoteles χαρuυσας appellat, qui rebus omnibus dignitatem anteponunt. Ideoque illis laus, honor, gloria, fides, iustitio, religio, pietas proponenda sunt. Sed , quia vulgus utilitatem honestati anteponit, propterea quod opinionibus regitur, orator illi utilitatem solam, et aliquando etiam voluptatum, tametsi auctuti maxime sit contraria , proponet ἴ