장음표시 사용
691쪽
Atque in aliis Prior comparatio fuit etias εἴ s: tres enim
alienas species cum praesenti contulit, ad ostendendam maleficii magnitudinem; haec vero comparatio est ποσοτητος. O Ieros animos Εκρωυηας. Proposuit rem graviter, eumque comparationibus auxit; nunc etiam motum addit, κατ' ἐπ milv.
in qua gradatio est, et incrementum; incipit enim aperte, scilicet ab animo: deinde ad partis transit actionem, cogitationes: postremo ponit totum, ipsum hominem. Sed est etiam in epithetis gradatio ac distinctio: feros, crudeles , derelictos ab humanitate. Atque hoc postremum παρα του φυ nu dicitur, ut Ct mentia inclemens, Concordia discors.
Quo Pacto ) Υποτυπω τις, sive . parva quidem, sed tamen huic loco apta. Brevis est totius maleficii distributio Habet autem ἐώργει , quae solet, ut inquit Aristoteles , προ Κααὰ vποιεiv, rem ipSam ante oculos ponere : ut in hoc loco indigni tatem rei exprimit commemoratione incommodorum, quae in eversione rerum publ. Eveniunt. Qui se non putant Sententia συγ ογι-εκε, quam ideo postremo posuit, quoniam est gravissima atque vehementissima. Ex re enim minima rem indicat maximam. Disserunt autem υποτυπω Πς
et συλλογισαος; illa enim plura maximaque ponit: hic vero unicum atque simplicissimum, quod maxima illa nobis tanquam in speculo proponit. Nequeo oerbis consequi 3 Conclusio παλτικη atque neris, ut iudices ad vindicandum hostes patriae excitet. Habet autem haec
, θικηs, ut de iudicum virtute nihil videatur dubitare. Vester Αωολογία correctionis in qua primum iudicibus sapientiam tribuit, et amorem erga patriam : deinde sententiam suam dicit cum quadam acrimonia, quae fit tractatione sententiarum. Est enim sentcutiae Hictio in medio: Praecmitem perturbetis ex ci- Migate. Vtrimque affectu est munita in fronte: Qui fortunas omnium Doluerit Prodere; a tergo : Quam iste murcissimorum hostium dominatu nefario Moluerit obruere. Est etiam hoc observandum , quod postremus affectus, qui oratoris habet ἐπιχρίσον, prolixius, gravioribus verbis ac epithetis, quam prior, est trametatus, ut aculeos in iudicum animis relinquat.
692쪽
In mediocri fgura In medioeri dicendi genere eadem retinet,
quae figurae gravi attribuit, verba, sententias et figuras. Sed vult haec omnia esse medioeria, ut ita demittantur, ne ad infimum descend Rmus.
Quibuscum Propositio. Disseri autem hoc exemplum a superiori quinque rebus. i. ύλη, materia: superius enim rem ho ribilem et calamitosam habuit; hoc, audacem ac stultam, mi nusque Periculosam. I. πάθει, affectu; in priore enim omnia tragica, indignatio atque ira sui tr in hoe est contemtus adversarii, quem stultitia peccasse dicit. 3. Derborum delecturprius enim habuit verba gravissima, propter materiam tragicum,
hoc mediocria; sunt enim verba rebus accommodanda. 4. Vn- μασι. foris: in illo fuerunt ἐπιμουἡ , α γχρυτtς αὐξηπινη, ἐκ γωνησις ch κτtan, υπσει ,σις r in hoe sunt tantum interrogationes, oec pationes disceptatoriae σωγωο me. S. tractation , ἐργασει, Prius habuit commemorationem rerum pessimarum : hoc investigati
nem Causarum, quae nonnihil de gravitate remittit; in illo fuit amplificatio, in hoc est disputatio: illud brevius fuit tractatum, hoc prolixius. Figura autem dicendi non ex magnitudine universi, seu prolixitate compositionis cognoscitur, sed ex Observatione singulorum: ut homo robustus ex proceritate, Pe Ctore, lateribus ac reliquis membris convenientibus ; quae omnia sunt consideranda. Prima propositionis huius sententia est ex attenuato dicendi gcnere. Altera sententia dignitatem habet, quoniam est πολιτικη, qua oratio paullatim assurgit. Est enim sententia dilatata προ αλ' primum totius, quum dicit, Nobiscum: deinde rasi etροπου, Virtute et industria. Ita oratio quidem habet πιριβολκυ, sed tamen medio rem, et priori sententia, quae est ex genere humili, et sequenti δε- ηει temperata. Hi quum se Sententia ista lenitatem habet, et ab anteactis, et ossicio sociorum sumitur. Hi quum delib. 7 1i-c tic mu αἰetas, causarum inquisitio, qua quia est consuetudinis quotidianae, orationem facit remissiorem, Propter praecedentem πιριβοώ; v. Λddit tamen rursus orationi gra- itatem causarum απαρίθμησις. ut ex utroque genere mediocritas constet. Investigat causas temeritatis, et Ostendit, eos nillil ad
693쪽
tantum bellum conficiendum habuisse parati. Primum autem partes enumerat ac tria potissimum ponit ad bellum necessariar multitudinem militum, idoneos imperatores, pecuniam publicam ea omnia removet negando. Deinde etiam totum negat, eos rem nullam habuisse, quae res ad bellam administrandum pertineat rundo eorum stultitia ct temeritas apparet. Est igitur διάσχος, et illa carnosa quidem, non tamen ossea, quia vehementia Caret. Si cum finitimιs A eησα , quae sit Θωμ- ὐπιθωχη. Differt Ilaec amplificatio a superiore; in genero enim gravi sit ad perturbandum atque Commovendum iudicem, ut propter rei magnitudinem atque indignitatem irascatur: ita hoc vero genero humilis est, et placida: unde etiam assectus movet leniores. ut in hoc loco adversariorum stoliditatem atque imprudentiam ostendit. Quamet etc. An πορα κατ' a muris . ad disceptandum institutarquae figura rursum ad subtilitatem pertinet. Sumitur autem ab exemplo aliorum, qui idem sunt conati. quidem Ainmi η υπορορῆς, quae acumen habet propter
eonfert enim consilia prudentum cum imprudentibus. Quare, tametsi oratio etiam hoc in loco nonnihil ad gravitatem assumsit, tamen haec comparatio magis docendi ac distinctionis re rum gratia, quam ornatus, adhibetur, quia non sorensis, sed deliberativa est oratio. Nulla igitur Conclusio figurata .mυιο,κὲ bimembri, et continuata , ut in mediocritate maneat. In gravi enim genere trimembrem secisset, et diremtam , ut: Nulla igitur re inducti amasustulerunt οῦ nulla me fretι, hostes esse coeperami; nulla iniuria lacessiti, cum VPugnare Populum conati sunt, a quo semPera sensi fuerunt. Quis hoc etc. Ερώ σκ μακροχoia, pulcherrimis verbis facta, ne oratio humi reperet. Ergo aliquia ΕπΩογο:, quo concludit, temeritate eos arma sustulisse. Vtitur autem ἐρωτεσει τῆς αἰτίας , αυτὶ οὐ πραιρέσεως : Quia aliud, nisi id, quod dico, esse potest ' id est, stultitiam ac t meritatem. Ita secundum genus omnia habet ex primo; sed maediocria, ut neque nimis sint gravia, neque remissa: et quaedam ex tenui; utriusque enim generis particeps mediocritate quadam
In attenuato figurae genere Attenuatum dicendi genus, quod etiam tenue, humile ac aubtile dicitur, sanum est, et nudum Diuiti co by Cooste
694쪽
atque simplex; sed non sine nervis no viribus, ut de Oratore inquit Crassus I caret enim exornationibus , sermonis quotidiani puritate, collocationa simplici, figuris no a magnis, sententiis Philosophicis, moratis ac prudentibus, numeris levibus, clausulis, quae vel incisim, Tel membratim fiunt, constans. Exemplo
uat Terentius, Virgilii Bucolica, epistolae Ciceronis etc.
Alta in grauitate, alia et c. Contrariam omnino habent constructionem , attenuatum et grave dicendi genus di in illo enim omnia sunt humilia, in hoc vero gravia. Est autem triplex apud au tores gravitas: nam et poetae, et Listoriei, et oratores graves sunt: qui tamen omnes inter se disserunt. Λpud poetas Enim tragici utuntur verbis poeticis, recens lactis, antiquatis, et, ut Aristoteles appellat, γλώτrαις. Historici propria quidem habent, sed tamen etiam multa habent accommodata temporibus et in ribus vetustis: ut Livius in duobus prioribus libris. Oratores autem sua e media populi consuetudine sumunt, et propriis atque usitatis utuntur. Sed hi primum delectum habent, et significantiora eligunt. Est enim delectus in ipsa significatione: Discelus et flagitium idem sunt, et tamen orator eliget postremum. Deinde in collocando diligentiam adhibent, dum interdum verbum humile reddunt gravius additione; ut, Concidere urbem, est quotidianum et humile: additione, fit gravius, ut in mediocritate tumea maneat: Vrbem concidere incendior fit gravissimum congregatione verborum: Vrbem incidere incento con- fagratam .Haec collocatio vocatur m ιυμυη, condemata atque
coacervata. Hactenus de generibus dicendi: nunc de vitiis eor uua dicit. Est autem cauendum Solent fideles doctores non solum ea tradere, quae sequamur, sed etiam, quae nobis fugienda sunt, ostendere. Id quum hic auctor in supcrioribus studiose secerit, hoc quoque in loco sibi non esse negligendum putavit. Quum igitur hactenus dicendi seuerum virtutes exposuerit; nam , quod virtutibus evenire solet, ut sua habeant adiuncta vitia, id
etiam orationi accidit nunc de propinquis corum vitiis agit. Quum aut novis, aut eis. Ostendit, quibus verbis oratio fiat Diuiij eo by Corale
695쪽
inflata; scilicet novis, priscis, duriter translatis et gravioribus, quam res postulat. Constant vitia ex iisdem rebus, quibus virtutes: sed verba tantum ponit, quod tu iis potissimum tum reonspiciatur. Nova sunt Thrasonica, et arrogantiae speciem habent: quae non modo inventione nova sunt, sed etiam compo
sitione, quum ex simplicibus inusitato modo nova facimus. Prisca propter Personarum nimis antiquam gravitatem, tumidam reddunt orationem, ut Hercules, aut Romulus loqui videatur. Du- Titer translata sunt, quae sunt longe petita, nec similitudinem habent convenientem ἔ ut montes belli, camρus Pacis, lacus Neptuni. I is loquendi consuetudo, tametsi similitudo nota sit . Tepugnat. Est enim consuetudo, ut tu propriis, sic etiam in translatis observanda. Verba graviora sunt υπηγβολικά, quibus fides adhiberi non solet, aut etiam sonantiora, ut in hoc loco,
perduellionibus pro perduellione: est enim gravior pluralis singulari. Talia sunt, quae Horatius in propositione scriptoris Cy
Fortunam Priami camabo , et nobile bellum. . Sententiae etiain et exornationes orationem faciunt tumidam :quum sententiae salsae, leves, nullae sunt, aut non aptae rei, Cui accommodantur, et quum exornationes non adhibentur suo loco: quod quum fit, orationem non magis decent, quum Pa Storem purpura. Dicitur autem inflatum orationis genus et tumidum, metaphora sumta a corporibus humanis. Nam, ut in corporibus habitus honi saepe in malum convertuntur: ita etiam oratio gravis vicinam habet sumatam et tumetitem : quae tametsi sit carnosa, tamen nec nervos honos, nec lucertos firmos, nec sanguinem verum habet. Facile autem vitia possunt vitaris si , quibus ex rebus virtutes constant, de quibus est aute dictum , animadvertimus.
in mediocre genus orationis Medioeritas confine habet icium , fluctuans atque dissolutum orationis genus: illud ab
aquis , hoc vero ab humano corpore suτα ορικως appellatio temsumiti Vt enim neque aqua fluctuaus tenere cursum suum, ue
696쪽
que membra se movere, et ossicio suo langi possunt, si nervis et articulis, quibus connectuntur, careant: ita etiam oratio Pendula , fluctuans atque dissoluta erit , nisi nervis et articulis recte coniungatur. Est enim hoc vitium , non ut superius , in verbis , quae bona sunt: sed in vortiorum, incisorum ac m-- tirorum connexione vitiosa e qua ipsa continuatio, ut in aqua cursus, aut in humano corpore motus, impeditur. Socii nostri Exemplum dissolutionis. Sunt haec elegantia quidem, sed numero et articulis carent. Deinde etiam cum Propositione ratio est couiuucta, quae commodius dirimi potuissent. Incurrunt hoc vitium complures huius temporis scri-Ptorcs , dum compositionem plane negligunt.
Qui non Possiant in illa Hoc in loco primum ostendit
subtilis, sive attenuatae orationis vitium: deinde figurarum proprium: postremo dicendi genera commutanda esse monet. Subtilitatis vitium, orationis genus aridum, exsangue et exile vocat: ab humano corpore, ut in aliis, sumta metaphora. II abet hoc vitium verba quidem propria , sed abiecta , et compositionem ineptam atque puerilem : quare ad contemtam omnino eloquendi sormam, ab illa facetissima verborum attenuatione declinat.
Omne genus orationis Principio in omni hus artibus forma constituenda est , tum partes et materia tradenda. Quum igitur hactenus de tribus dieendi generibus praecepta tradiderit, eo
Tumque partes ac materiam, verba, sententias et figuras ostenderit , tum , quae singulorum generum vitia essent, indicarit: nunc eorum ostendit proprium , et genera inter se miscenda esse docet. Est autem et gravis et mediocris et attenuati proprium dignitas: ea vero aestimantur ex figurarum qua utitate.
Nam , si rarae disponentur , distinctam , id est convenientem , sicuti coloribus: si crebrae collocabuntur , oblitam , id est,
unguentosam et innatam reddunt orationem. Sumta est meta- Pliora a rebus, quae unguentis, aut pinguedine oblinuntur.
Sed siguram ulla est oratio Ciceronis, quae ex una tantum dicendi forma constet. Nam , tametsi pro Caecina subtilis, pro Nilone vero gravis sit: tamen et illa multa habet gravia et haec attenuata. Quare prudenter hoc in loco monet, ligurus esse
miscendas: cuius rei duae sunt causae; nam aut necessitas cogit, aut delectatio suadet. Illam res asserre solent, Pro quarum Natura ac varietate oratio quoque varianda est, ut Parva Te- mi se, mJSua graviter, mcdiocria neque nimis attenuato, neque
697쪽
nimis subtili orationis genere esseramus. Spectatur autem ne cessitas vel in toto, ut in Milonis Rosciique causa gravitas cir tionis requiritur, quoniam utraque causa gravis est e vel in aliqua tantum parte, quum dicendi figura mutatur, eius rei gratia, quae extra causam incidit: ut in Caeciniana, de socio malo etc. IIuiu si nodi loci multi sutit in Verrinis, quae alioqui graves sunt. Delectatio auditoris gratia admittitur, ne de sati getur satietate , quae varietate figurarum ac periodorum facile vitabitur. Auin, quum in periodis potissimum dignitus spectetur, quae orationem gravem reddunt, quum sunt productae , ideo variandae sunt, ut sex, aut quinque membrorum : quadrimcmbris , huic trimembris, aut bimembris succedat, quae sunt mediocritatis et attenuationis.
uoniam quibus tu generibus Elocutio oratori necommoda latres res in se dehet habere , Elegantiam , Compositiovem , Diguitatem. In Oratore addit utittidinem , sed hic sub diguitato comprehenditur : quo uiam dignitas nillil est aliud, qua tu ornatus conveniens et decorus. Elegantia est, orationis ta a. --
natus bonus , id est puritas et perspicuitas. Cicero Elegantiam , Nermogenes σαγηουε ει ι appellat. Distribuitur autem in Latinita tem et ExplanatioDem. Latinitas ab Hermogene appellatur καθα - ροτης , ab Aristotele ιλλυι-ος, ab Atticis Atticismus diccbatur , a Latinis Piaritas, quoniam sermonem purum conservat ab omni vitio remotum : de quo grammaticorum ex tunt praecepta. Aristoteles in Rhetoricis in particulis positum esse tradit quarum
sane observatio etiam apud Latinos non modo utilis, verum otium necessaria est. Vitia, quae sermonem non latinum faciunt, 'duo sunt , Solecismus et Barharismus. Soleci sinus in vortiorum connexione fit, quum accidentia partium orationis , genera , casus, temPOra, modi, person etc. perturbantur. Barbarismus est in pronunciatione vitiosa, quum aut corripimus, aut produ-eimus syllabam vel non producendam, vel non corripiendam.
Quamquam pluribus modis fieri solet, idque in singulis verbis: de quo vide Quinctil. lib. I, cap. 5. Excusantur haec aliquati flo Uusuetudine, auctoritate, vetustate, vicinitate virtutum: quod Diuiti od by Corale
698쪽
observandum est, ne fallamur. ESPlanatio G ο εια est, quae reddit apertam et dilucidam orationem , si verba recte collo-oentur, si sententiae sint apertae, si partitiones persectae. Hoc in loco verba tantum ei tribuit κατ' ἐ-οχλλοῦ quoniam, si caetera omnia sunt perspicua , verba autem sint obscura , totam orationem obscuram esse necesse est. Quae de Latinitate praecipiuntur, ad grammaticam pertinent; quae vero de Explanatione, ea orationis suu t. CompOSitio συυλκῆ, η Ευθεσις, ἐροὶ πανων τῶυμερωυ ευταξια: fit enim collocatione verborum non immutata. Qualis autem esse debeat, ex vitiis ostendit. Tria enim in componendo maxime sunt cavenda: ne oratio sit hiulca, ne sit aspera, ne sit obscura : his enim tribus κακοτυυθιο ix fieri solet. Si fugiemus Ili ulcus sonus orationis vocalium fit concursu , quum et incipit a vocali verbum, et in vocalem desinit, ut in hoc exemplo: Baccae aeneae amoenissimae impendebant. . Duplexantem Observanda est exceptio: nam aut in una tantum dictione leuis vocalium est concursus, aut in diversis. In una dictione
vocales aut simpliciter coiiunt, ut in Orion, Oaxes, Deus etc., aut figurate , quum vel una sit ex syllabis duabus , vocali in consonantem transeunte, ut in abiete apud Maronem, vel di phthongus constituitur, ut apud eumdem in Retice caρellas; non enim sunt proceleusmatici, ut Grammatici opinantur, sed illud figura sit trisyllabum, hoc vero dissyllabum. In diversis lenitur concurrunt l, et E , ut: Et succus pecori, et lac subducitur agnis.
Ut vidi, ut ρerii, ut me malus abstulit error. Sic etiam o, et A , ut: Te Cordi don, O Alexi, etc. Et si intabimus Asperitas orationis tribus modis fieri solet,
et continuatione consonantium , et assidua eiusdem verbi repetitione , et verborum sine. Continuantur consonantes , vel cou cursu aspero et scabroso e ut, Felix Xerxes, Vrbs m nthos.
Vel pucrili et inepta repetitione, ut tu versu Ennii allato vh
Et si eiusdem verbi Repetitione verbi eiusdem vitiosa fit
oratio aspera. Est autem vitiosa repetitio, quum fit sinc rationeae necessitate, vocaturque ταυτολογix, ut in hoc exemplo: Num, itis rationis ratio non exolat, etc. Si vero eam Decessit s
699쪽
exigit, non solum suavis est et grata, sed ornata quoque, v Caturque πλοκη , de qua infra. Et si non Finis verborum orationem reddit asperam, quum verbis utimur continenter similiter cadetitibus, ut: Non cauponantes belltim, sed belligerantes. In membris, sive incisis laudem habet, et inter Ornamenta nu
Et si uerborum transiectionem Tertium compositionis vitium est obscuritas, quae sit vel συγ m. Vel πηγιβο hin. σύγ σις, ἡ wrio-2ισις. verborum transiectio est, quum ea disiunguntur , qua sunt coniungenda : in quo Lucilium suisse assiduum dicit. Fiunt enim ὐκέρβατα laudabiliter, quum aut consuetudo, aut virtus v ut necessitas. Consuetudo in verbis est, ut, Per mihi humamini Didetur, apud Ciceronem. Virtus ornatu aestimatur, quo vitatur vitium : ut, quum adiectivum a substantivo separatur :quod apud poetas sere semper, upud oratores saepe est laudabile. Necessitas est, quum vitari μέρβατα non possunt: quod fit, quum sententiae, quae omitti non possunt, interponenda , sunt. itatur autem aut praepositione , aut postpositione, quod, emper faciendum est, quum fieri potest. Item etc. Longa verborum continuatio est, quae a Graecis Isin M,n dicitur: ea sit nimia periodorum Iongitudine, quae vel membrorum prol. xitate, vel multitudine censentur. Causam ostendit huius vitii, quod auditoris aurcs, ct oratoris spiritum laedat.
I ignitas est Elocutionem ocimmodam in Elegantiam, Com-Positionum atque Dignitatem divisit. Inter primum et ultimum hoc interest, quod Elegantia necessaria, Dignitas vero honoraria est. Quod hic Dignitatem vocat, Quinctilianus ornatum oppellat, Graeci . καὶ ρογαλοπρέπεια9. Omnis autem dignitas vul ex siugulis verbis est, vel ex continuatis coniunctisque eo istut . Singula vel sunt propria, vol traiislata, vel novata. Pr Pria dicuntur certa, quia rem Certa in designant; et sero una cum ipsis rebus nata, quia usu omnium ita principio sunt recorta. Ili his delectus cst quidam habcudus: sunt Enim Propria,
700쪽
aut usitata, uut non usitata: illa rursus sunt aut lecta atque illustria, aut abiecta. Abiecta sunt, qune contiu uuta orationem contemta in reddunt: qualia sunt, vel Dimis trita vulgo, vel vilia, vel impudica, vel sordida. His prope omnibus epigra inmalographi ct satyrici frequenter utuntur: ut etiam saepe medici, et rusticarum, atque uliarum rerum scriptores , quibus id turpo non est, quod illos materia excusati Lecta sunt, quae caetera eiusdem rei vocabula praecellunt, sic dicta, quod a doctis sint ex aliis eiusdem generis delecta. Illustria orationi tui en aesplendorem as Ierunt. Inusitatu etiam sunt duplicia: vel enim sunt obsoleta , vcl a consuetudine ferri possunt, et suut illustria. obsoleta sunt, quae sunt ita antiquata, ut in usum sine reprehensione non possint revocari. Illustria sunt, quae tametsi sunt prisca fere, ac vetusta, et ab usu quotidiani sermonis iam diu intermissa, non tamen sunt omnino a doctis relicta; quibus suo loco positis, fit oratio grandior et antiquior. In propriis rat igitur vcrhis illa laus oratoris, inquit Crassus, ut abiecta atque obsoleta sugiat, lectis atque illustribus utatur, in quibus Plenum quiddam et sonans inesse vidcatur. In his omisibus delectus est habendus, qui et animi iudicio, et aurium trutina . ac bene loquendi consuetudino ponderatur. Inusitata igitur illa
vetusta, a poetis atque aliis doctis hominibus usurpata, orationem illustrant atque exornant; Cuiusmodi sunt, Prol , --boles, tzmpestas, mari, nuncuari, rebar, Vinabar et similia. Nam, tametsi poetis tantum concessa videantur, qui liberiores sunt, quum oratores: tamen his etiam eiusmodi verbis uti licet quum orationi dignitatem asserent. QMod fieri solet , quum aut rerum, aut morum, aut personarum amplitudo et antiquitus
illa requirit: quod nota modo Virgilius, diligenti minuis compositionis ac proprictatis polita, sed etiam Livius in prioribus libris observavit. Hactenus de propriis. Novata, vel nova utraque enim appellatione Cicero utitur sunt ea, quae ab eo, qui dicit, ipso gignuntur, ac fiunt: vel coniunctione, ut Ox-
Pectorare , et Mersutiloquus, apud Enuium r vel sine coniunctione aliqua novitate, ut indigenitalis ab indigona, incurvesceres ab in- cur et in his, auribus ac consuetudini parce udum esse Crassus moneti Translata in Partitionibus vocat modisiciata et inserea , Graeci τε α -υα καὶ τροπους, quod verbum Crassus meu tus, modos appellavit: quae tanquam stellis quibusdam notant et il- Iuminaut orationem. Ea late patent: nain in In Rhetor. Aristoteles omnes modos, quihus significatio Propria in alienam