Iacobi Pontani de Societate Iesu, Poeticarum institutionum libri 3

191쪽

DE SATYRICA POESI. NOAMEN, ORIGO, ET NNTVRA

POEMAT is huius appellatio unde nam tandem facta sit, nec dii pro certo affirmari potest. A lancis genere inditam esse quibusdam placet. illo nempe, quo sacris cerealibus primitiae inferebantur fructuum dissimilium. Sic in satyra, inquiunt, variae ac diuersae res tractari solent quibus illa velut expletur de satiatur. Hinc atque a satietate satyram, quasi saturam appellari visum est: a quibus parum dissentiunt, qui a satyra farciminis genere, quod auctore Varrone passa i polenta, nucleis pineis mulso cospersis farciebatur, &tanquam saturabatur, deductum hoc nomen putant. Malunt ali j a satyra lege, quae multas leges, multaque vitia uno quasi fasce comprehendebat. Fortassis autem lex ista satyram consecuta,potius ab ipsa nomen accepit, quam dedit. Α saliendo quoque dictam crediderunt aliqui, ob argumentorum varietatem: per quam fit, ut more satyri animantis illius sine modo atque ordine huc illue ferri ,rapi,ac volitare videatur. Quid si ab ipsismet satyris quando in hoc poemate videmus diis illis petulcis, lasciuis,dicacibus digna proferri, ct satyricis fabulis ista ipsa poesis successit. Inter ipsos e vim actus tragoediae, aut etiam acta iam tr*goedia, ut il-

192쪽

ico POETICA R. INSTITVT. ut illius seueritas tristitias risu, ct hilaritate aliqua temperaretur, satyros inducebant, qui lusibus iocis, scommatis fessum, ct tam atrocibus rebus audiendis moestum ac perturbatum spectatorem reficerent, atque ad iucunditatem traducerent. Nam tragoedia: ipsi hilaritas ct risus inimica

sunt. Horat. Carmine qua tragico Qilem certauie os hircum, Mox erram agrestes syros nudaura,ssasser

Incolumigram late ro cum tentauri: eo quod Isracebris erat Girara nouitate morandus

Spectato unctus j sacris, potus, ta exlex Verum istuc in Latinis tragoediis non fiebat, de Graecorum inuentum putatur. Fabulae satyricae non multum diuersae fuerunt ab Atellanis: cum utrobique mos esset,omnia suis ac propriis verbis Cynice, id est,sine pudore efferre, sermone parum Verecundo,libero, aculeato, ct ad risus eliciendos idoneo: quos quidem satyri etiam vultu, sc toto corpore mouebant. Exclusi postea dicuntur tragoedia satyri, Ec migrauit in como diam veterem illam satyra,vbi locus procacitati & licentiae satyrorum dari opportunior putabatur. Chorus autem aximi satyricus, Ec acerbus fuit, ac ciues improbos nominatim nobiles iuxta ac ignobiles carpe re solitus est. Cum igitur id potentioribus vehementer displiceret,& limites egredi chorus censeretur, sublatus est. Itaq; Horatius.

Succesne sectus his comoedia non sine multa Laude ed/n Uitrum tiberras excrdit, I sim Dignam lege regri Lex HI accepta, chorus, Turpiter obtrcure sublato ure nocendF.

Sed antiquae comoediae locum apud Latinos oecupauit

193쪽

LIBER SECvNDvs. σι eupauit satyra, quod genus poematis Graeci no fecerunt,teste Quintil. Numeros Latini mutarunt. seu nouam quandam formam maledicendi atque insectandi repererunt.Primus satyrographus Lucillius, maior auunculus Pompei Magni, qui primus nasi stylum acuisse dictus est a Plinio. Hie in ciuium vitiis liberrim ἡ, ac salsissimὸ accusandis. planeque satyrice exagitandis primo iam bis usus est : quemadmodum Varro quoque post illum. Deinde senarios in hexametros mutauit, quia hic versus narrationi congruebat magis, Hunc Fabi us & primum fuisse Satyricum, ct insignem laude

adeptum scripst. Post Lucillium numerantur Terentius Varro, Horatius, Persius, Iuvenalis. Arbitror iam satis intelligi,quale sit poema satyra : vrbanum nempe iocosum salsum,ad reprehqride dos mores corruptos,& insectandam vitet improbitatem comparatum.

RGUMENTA, FINIS, UT litas surae. CAPvT XXXVIII.

VE MADMODv Μ priscae illius comoedici item iamborum.& quorundam epigrammatum, ita satyrae quoq; maxeria dici post test turpitudo vel risu digna , vel odio. Quocirς, si quid ridiculum, aut odiosum non est,habςt autem luctum. terrorem, commiser tionem, lyt res tragoediarum ,in satyram minima cadito sego in duobus peccatorum Vitiorumve generibu pe

sequendis omne studium satyrici vcris ux, lup-

194쪽

is L POETICA R. INSTITU T. tum aliud risum, aliud detestationem mereatur. Quanquam aliquando flagitia ct scelera magna etiam ridentur,& multo salsius. Saepius tales risus ridet Horatius, ct est caeteris duobus iocosior. Perasius tristiorestauuenalis petuIantior. Primum rectδ appellaueris festiuit ac lepidum derisorem , s

' cundum tetricum cusorem, tertium petulcu&satyricum,& satyrum. Irridet re exagitat satyra inerites, parasitos,deformes,loquaces, ingratos, ambitiosos pdigos libidinosos, potatores, auaros, steneratores, sicarios, fures, adulteros,&c. Recth etiafecerit, qui morbos animi satyrae subiecerit, quod

in his non secus occupata est, quam medicoru ars in doloribus, vulneribus es aegrotationibus corporum. Proponit utraque sibi sanitatem : sed ista oratione illa potionibus ct herbis. Medicinas am- bet aegrotis faciunt amaras,insuaues,& ingratas, se cant,vrunt, non parcunt. Ergo satyram ad homines absterrendos a vitiis, ct ad virtutem obiurgatione irrisione v impellendos nata habemus confiteri. Ex quo patet,quanta sit eius utilitas : corriguntur nimirum pyruersi, ct reliqui aculeos poetarum istor 'vim; tuentes , nequitia dc scelere logius refugiunt. Et quonian, amore virtutis abstinere se a prauis actionibus nolunt, formidine huius poenae ct infamiae,quod nolunt, id facere com pellunturi Veruntamen loci de sales satyrici earere obscoenitate rerum verborum debent, de criamina libidinest ita reprehedi, ut ne dum animos

reorum purgare Volumus, alios interim sinceros vi innocentes collutulemus, de ad morum turpi

195쪽

ebeta et

tat RTIFICIUM SATTRAE.CApuae XXXIX.

DOCVIMus satyram quandam esse medicia

nam : quapropter ne ea ob amaritudinem ab aegroto statim respuatur, imitandi nobis erunt medici, de quibus ita Lucretius.

Nam s elutr pueris absinthra terra medentes i m dare conantur,prim oras pocula circum Contingunr me is dulci uos l,quore, Vipuerorum aetas ιmprouida tu ficetur Labrorum tenuN, νnterea perpotet amarum Absinthi laticem, decepta ij non capsatur, Sed potius rati rastu recreata Ualesar.

Eodem prorsus modo illinenda sunt quibusdam suauitatibus obiurgationes satyricae, ut aequior animo excipiantur: locis nempe de facetiis,quibus 'uodammodo animi ad hanc alioqui amara potionem exhauriendam praeparantur, & inducun-tiir. Sed orae poculi nimirum urbanitate ista condiuntur , ct tum demum sentitur medicamenti amarities .cum est in ipsa viscera demissum. Quam vatAnem mirificE tenuit Horatius , qui admissus incum praecordia ludit, Persio teste. Nee dubitauit ipsemet hac de re praedicare.

Praeterea nesic, is qui xoculariis ridens. z Percurram, quanquam radentem dicere serum i pQuid sterat Zis pueris olim dant crustula blanda . Doctores, elementa seetine cor issicere prima.

Et quamuis ad virtutem cohortari, a vitiis autem auocare magna contentione debeat satyra, non ideo tamen eam de ipsis disputare conuenit: quod

munus philosophiae relinquedum est, quae

196쪽

64 POETICA R. INSTITu T. gistra virtutum, ct vitiorum sola explicatrix hii betur. Versutum, sagaX, callidum,disertum, acutum ingenium hic requiritur, de a leporibus minime abhorrens atque alienum. Vtebantur satyrici veteres plerunque fictis nominibus, cum timerent potentiores in se ciues irritare,si eos aper te lacessivissent. Aliquando ita fictis utebantur. ut tam e eorum significatio cum illorum vita ira o ribusq; congrueret. Interdum Vera nomina ponebant cum aliquos simili scelere insignes exagitabant. Sic Nero pro crudeli, Clodius pro moecho ct caetera ad eundem modum. Nostri poetae, quod iam pridem obseruaui , quando epigrammatis, satyris, aut alia quacunq; poesi flagitium a-ιicuius,aut peccatum duntaXat repreliedunt, parcunt nominibus,& ex Martiale, Horatio, Iuvenale mutua sumunt. Pontilianus, Fuscus, Ponticus,

Gargilianus, Posthumus,Glaphyre,Crestilla, Lycoris d: similia : aut ipsi noua quaedam fingunt ex vocibus seu graecis, seu latinis, seu barbaris. Amat

satyra varietatem materiae et orum, crebras sententias, de acutas, atq; eti pa acres. dioiο- rem submissam , quotidianae locutioni ymilem. remisi ,s molliores', numeros, puritatem & eleia antiam in verbis. Partes certas nullas habet: ali

uuando insinuatione, saepius abrupto & incitato principio utitur. Et licet abrupta principia sint. ad totius tamen corporis compositionem pertinere debent: semperque loco exordij aliquid esse hecesse est, quod ad ea que sequutur facilem comparet beneuolum p auditorem.'Atque illo prine Uio Hora II ubi

197쪽

Seu ratio dederis,sufors obieceris, 3 acintentus seiuat, laudet diuersas quentes r

id proponit, quod ubi longa exemplorum enumeratione probauit, aptε concludit.

POETICARUM

SUI TUTIONVM LIBER

DE EPIGRAMMATE. VOTATIO, ET USUS EPI-

grammatis. c .

PIGRAMM A /παρο το λπιγξ φειν, superi cribere, seu inscribere . principio erat tantum επιγροφη, superscriptio, seu inscriptio de quidem seu numeris libera: nam breuia poematia, quae nunς epigrammata usurpantur , posterius hanc appellatione tulerunt. Apud Strabonem huiusmodi legitur epigramma in Cyrum,quod est eiusdem epitaphiu.

Assator: ego sum Cyrus Asia Rex , qui Persis imperium peperi ne Nas mihisepulcrum inui ris Pausaniae v

198쪽

166 POETICA R. INsTITVT.nica voX, epigramma vocatur, sie enim inquit: επιγρομμα obνο-, οὐλιν, ut si dixisset,a Fuerunt igitur epigramma olim pauca verba, poeticis soluta numeris,& pro elogiis inscripta, aut incisa statuis. tropharis,imaginibus, clypeis,nauibus,sepulchris, monumentis, delubris, aedificiis, magnificis demum operibus. Quam postea varius ac multiplex eiusdem usus increbuerit,ex Anthologia epigram , matum Graecorum, ex epigrammatariis Latinis.

Nartiale potissimum, de ex iis quae deinceps disierentur, planissimum fiet. Videlicet quidquid de

Te tum animata, tum inanima eleganter,acute,VM

hanἡ, breuiter ως,seu versu dictum esset,seu laudationem, seu vituperationem, seu triste , seu Iaetum, seu aliud quippiam contineret, epigrammatis ambitu ac terminis includebatur, nullo adant criptionem respectu.

nis concinnitudinem, venustatem, dulcem in modum cadentes numeros, breuitatem,

varias deniq; blanditias,delectationes,verum etiam propter acumen, & ingenium admirari cori-suevimus. Reliquae species poematum suo unaquae* artificio magnam lectori voluptatem, ma-ΕΠam poetae floriam conciliat. Ars epigramma-- . t tum

199쪽

. LIBER TERTI Us. 36 tum aequὲ nobis utraml pollicetur. Iam ipsa horum componendorum exercitatio perpolit ingenium, de quodammodo elimat. Ad pradenter,ingeniosὸ , lepidὸ dicta cum in aliis subito animaduertenda, tum in nostris sermonibus, Marte nostro adhibe da nos veIut magistra instituit ac praeparat. Verborum luxuriam, ut foliorum, amputat, nihil inane, re otiosum permittit. Ad delectandum,& mouendum valet plurimum. In rebus autem epigrammati subiectis maxima est,ac paene ineredibilis vicissitudo.Hoc insigne de memorabile dictum: illud festiuum acroama: hoc facetum apologum: istuc Iepidum,aut gratae prouerbium complectitur. In alio est laus, in alio reprehensio, in alio admonitio, aut cohortatio, aut conquestio aut iocatio, aut fabula aut lusus aut si mile quid. Atm ut Horatius de versibus impari ter iunctis , hoc est elegiacis , primum iis fuisse inclusam querimoniam, hoc est,res tristes, post, sententiam voti compotem, hoc est,optatas oc securidas: sic nos dicamus licet, tristia, dc laeta esse epigrammatis materiam, quibus duobus generibus tanquam summis omnia coprehendimus: sicut illis verbis Horatianis interroganti de materia elesiaci carminis probἡ respondetur. Caeterum quam egregium, tam difficile est suis numeris perfectum epigramma. Non igitur satis est delegisse materiam, lectissima vocabula contraxisse , adiuncta ad nomen seu epitheta quanquam non citra delectum)in promptu habere suo quaeq; dicendi charactere efferre didicisse: videndum praeterea, ut aut prosimus, aut delectemus,

200쪽

363 POETICA R. ΙNsTITVT. ut eadem ista quam breuissime, quam argutissim ὁ, certὸ quam prudentissime praestemus. Leuia remisse, m Alliteri attingenda ridicula faceth, tristia seuere grauia grauiter. In opere longo fas dicit Horatius somnu poetis obrepere: in epigrammate quia breue est, intelligetia nostra simul omnia concirit, de oculi uno aspectu paruam picturam totam hauriunt. Vtrobique autem, quoniam ad animi iudicium statim tota referuntur , ct pusilla pictura, inquam, de epigramma, facillim ἡ si quid peccatum est sentimus. In scriptione diffiis a declinanti paulum a recto datur venia : in parua i& modica, etiam modica macula offensionem habet : de qui non totum optim h fecerit, totum peccasse videbitur. Adde quod non omnibus eadem probari solent in epigrammate. Hic ducit acutum,ingeniosum, salsum, quod alter frigidum. plebeium, insulsum. Ita displicendi metus, acerrimus Iaboris hortator fiet. His S a Iiis de caussis. quod de toto genere Cicero, id nos de epigram

matariis seorsim affirmemus: in horum numerope

raro exoriri aliquem octagentem.

DEFINITIO EPIGRAMMATIS,

EPi QRAMMA, Vt est proprium poetarum,

ese quoddam breue poema, cum simplici eiu 'iam rei, seiripersona. lfacti indicatu ne: aur ex propo υτ aliquid de cens. Haec definitio ex diuisione conficitur, quemadmodum Citero in Topicis defini