Iacobi Pontani de Societate Iesu, Poeticarum institutionum libri 3

41쪽

deposita, narrare pergit, quid postea egerit: quomodo ad Eolum profecta sit: quale imperium

Eolus in ventos habeat: ct quibus dea verbis rogauerit immitti tempestatem in classem Troianorum: ubi rursum fit Iuno. Fit etiam AZolus dum eum Iunoni respondentem imitatur.Eodem libro postquam narrauit AEneam delatum esse in portum, septem ceruos confixos,vinum m ἡ Sicilia iisdem manibus aduectum sociis distributum, mox

Atineam eorundem animos demulcentem refer Oinc es enim, tac. Deinde rursum narrat: rabaὐσ-ce refert e. Sequitur denuo μίμηMς. O qui res hominum, Deumque e. Haec ratio,Vt nunc poeta, nunc

viij loquantur,tota Iliade, ct Odyma, tota aeneide custoditur, & ut ait Plato, in epica poesi custodiri

seruarii debet.Magis tamen is poeta commendatur, qui quam minimum loquitur ex persona sua, perpetuom imitatur. cum eius laus potissimum in imitatione consistat. Atqui ea nulla cernitur, cum suam ipse personam agit.Illius secundi generis exemplum statuitur a Platone tragoedia ct como dia. Ibi enim poeta nihil loquitur. m primo gene re collocantur ab eodem dithyrambi: nam m illi poetae tumidum & sonorum poema faciebat quo quidem Bacchus celebratur) alienam personam . non suscipiebant: sed ipsi tanquam ex ore suo omnia proferebant. Videtur autem hoc etiam de- . cere carme lyricum, cum eo diuorum praesertim, ac principum viroru Iaudes decantentur: quam mitis apud Horatium, ct Pindaru exempla reperiatur illius formae, quae dicitur ct illius

42쪽

LIBER PRIMvs. 23δα μιριέ πως. Nunc breuiter singuIorum modorugraecas ct latinas appellationes proponemus , cui-rue suas species subiiciemus, ct poetas, item poen appellabimus generatim, qua vulgus notione ista nomina contriuit: quod iam tertium mone-

Primum vocanta ηγηραπκον, άναγγελΠnον, Iatin E enuntiatiuum, enarrativum. Ad hunc pertinent Ecloga 4.tres primi Georgicon,& prima pars quarti, Lucretius totus,& alij. Species tres, ο γελ γκη, qua sentetiae morales scribuntur,ut fecit Theog. ι tar, qua narrationes & genealogiae, ut est Hesiodi Theogonia. δώ ααλικη , qua philosophia comprehenditur, ut libri Varronis, Empedoclis, Parmenidis, Lucretij. Item Astrologia ut φουνοεμνα Arati, pars Georgicon Virg. α similia. Secundum nominant a gestu nempe & actione . θαν enim Dorica lingua valet agere. Etiam dicitur latine imitatiuus,vel acti-uus. Item δαλ ογηπώς. Huc rediguntur Ecloga 3. I. .& 9. Species eius quatuor apud Graecos, Tragica, Comica, Satyrica, Mimica: apud Romanos Praetextata,Tabernaria, Attellana, manipes. Restat tertius quem nuncupant κοινον, μιατον, communem, mixtum : sed communem malE.

Id enim quod ex partibus est compositum, non potest partium commune dici, cum ipsae partes

totum sint. Huie dantur Ecloga 2. 6.8.lo. Hic eon

43쪽

i POETICA R. INSTI Turimam, poesin epicam: cuius tamen vim si aerius

contemplere, non tam μικτην, quam ε-- γκην

iudicabis. Et lyricam, quae si Horatium nostrum spectes splures enim non habemus aequὸ sub primum subiici potest.

DE EXERCITATIONE, ET MODO Fribendi: item genera quaedam ex

ercitationis poeticae. νCAPvT IX. SI in praestanti natura inesset ea vis, ut ipsa per

se omni Iaude cumulatum poetam efficeret. nihil caussae fuisset, quamobrem eruditi homines in arte tradenda elaborarent. Sed tantum abest,ut aptae alioqui naturae disciplina praeceptionum necessaria non sit, ut amplius adhuc aliquid requiratur. Nam qui sine multa exercitatione, sine diligenti optimorum poetarum imitatione ut alia non pauca praetereamὶ se magnam Iaudem adepturum sperat, is non tam imprudens, quam impudens censeri ritἡ potest. Audebo dicere, homini ad poesin facto non magis oberit a tem nescire, quam proderit sepe scribere. Non ideo tamen scribam, ut scribere queam in hora ducentos, stans pede in uno, quemadmodum G Iebat ille Lucillius: immo,ut ingeniosε,eleganter, plane poeticὸ possim scribere quando res tulerit,scriptione non assidua modo,veru metiam accurata ct diligenti me asuefaciam. Non multitu-

44쪽

LIBER PRIMvs. 2sdo sed bonitas carminum poetae honori est. Qu quam difficillimum fatemur, bonos versus cori- , dere nisi prius non solum minime malos, sed etiam valde multos composueris. Ergo laborandum nihil erit, ut multos quotidie versus eructemus:

paucos velim,& quam potest fieri,optimos: quod

sine meditatione, cura, cunctatione & mora non

est, ut possit contingere. Verum quid inde commodi nascatur, dicet Quintil. Cito seribendo non s

dabit eo uetudo. Stylus est optimus & dic edi,ct poetandi effector ac magister: stylus,inquam,non sine cura, animaduersione, diligentia. Obtemperan dum censeo prorsus eiusdem Quinctil. c 5 silio,c

Delectus enim rerum sereborum habendus es, ta ponderis singulorum examinanda. POLIsubeat ratio coEocandi, ειν-fenturB omnι modo numerLNon Ut quodpse proferet Qembum,occupet Aeῶ. Eua quidem set Hlgent/us exequamur, repetenda sap/us erunt scriptorum proxima. Nam prater νd, quod sic melius νunguntur prioratus sequent , Olor quoque νει cogitat/onis,quo benda morare xit, recipis ex νntegro Pires, ta Petur rueritossariosumit νmpetum: quod ιn certamιnesalienis eri sidemus , set conatum longius petant, s ad rae quo contenditusarium, eursu feran-rur: Urs 3n raculando brachia reducimin, LX expulsura tela neruos retro tendimus. Tum reprehendit eos,qui primo decurrere per materiam stylo quam velocissimo volunt,&sequentes calorem ac impetum, extempore scribunt: hanc sylvam Vocant. Repetune deinde s componunt,qua effuderant: sed serba emendan-B s tura

45쪽

euirin. Protinus ergo adh/όera curam rectra erae, atque

ab mitio sic opus ducere. caiandum, non ex integro fabri-

eandum si . Ut porro terra variis m u tatisq; seminibus, ita ingenia nostra nunc hac nunc illa meditatione excoluntur,ait Plinius. I. Prima sit illa,unam eandem p rem diuersis verbis eadem aut diuersa specie carminis eloqui. Videas licet in append. Virgiliana tanta Varietate,&tam diuersis modis auroram, quatuor anni tempora iamnem glacie concretum , ct alia nonnuIIa

pulchre elegaterj descripta.Scio distichon quoddam Graecum centies ct sexies, eodem sensu manente verbis mutatis a docto viro esse couersum. II. Conducet tractare idem nunc concisἡ ct breuiter,nunc amplἡ ct copiosἡ: nunc propriis, nunc modificatis verbis: nunc simplici,nunc luminibus insignita oratione. III. Transfundamus solutam ac liberam orationem in carmen, oratoriasque locutiones poeticis commutare studeamus. Et cum oratores restrictiores nos liberiores simus,morem poetico argumentum dilatemus, fucum addamus,ssores inspergamus. IV. Vertamus interdum aliquid, breue tamen, de graeco in latinum .aut de latino in gr cum . Quae exercitatio ad utriusi linguae proprietatem, sple-dorem, elegantiam, copiam,figurarum', varietatem percipiendam non mediocriter valet. Imitatione item optimorum similia inueniendi facultas parabitur,ct intelligentia praeterea atque iudicium ex hoc acquiretur, ut Plinius asseuerat.

46쪽

LIBER PRIMUS. πV. Vntim genus carminis apud auctore aliquem inuentum, numeris mutatis ad aliud redigamus. hexametrum ad elegiacum, Phaleucium ad Sapphicum, de caetera eodem modo. Si enim una res,

verbi caussa labores S rerumnae Herculis a Virgilio in 8. AEneid. ab Ouid. in v. Metamorph. ct ab Ausonio hexametris: iterum ab Ouidio epist. Deianiret elegis.1 Seneca in Hercule furente trimetris describi potuerunt,cur non etiam diuersis generi bus aliquid a nobis componatur VI. Quinimmo eodem genere, quo poeta ille V-sus est,eandem rem explicandam sumamus. Nihil enim est quod quis obiiciat, non posse aut meliora,aut paria illis antiquorum a nobis dici: siquidem eloquentia tam inops ct pauper no est, ut una de re nisi semel tantum praeclare dici non possit.

Sed faciamus esse, non sint nostra vel meliora vel aequalia rat erit locus proximis. Et si nonnunquam iiterum,ac tertium scribendo nobiscum certamus, quare minimum semel cum alio quouis non pota simust nam ut eum non vincamus,tamen certa sic, ct lacertos expertum esse iuuabit.

VII. Commendat PIin. in ea epist. quae est de exercitatione styli, scriptionem epigrammatum his

Verbis. F- eLF γ earmine remitti: non Heo eontinuo,

ἰοπο id enim perfici nisi in otio non poteΗ sed hoc ar uto

singuit.Lusera 'voeatumsed ιι lusis non minorem νnterdum gloream, qua erra consequuntur. Argutum S. breue

carmen vocat epigramma quod obseruabis. Postremo, videtur mihi centonum, ct parodiarum exercitationes fore perutiles: quibus id assequimur,

47쪽

13 POETICAM INSTITVT. quimur, ut optimos versus optimoru poetarum. propter studiosam dc sollicitam lectionem,quae ad eas perquam necessaria est, penitus inbibamus, il- Illa mentibus altissime defixi perpetuo inhqreant. Versus,inquam,poe boni ad alium sensum conuertemus, ct tanquam surculos ex arbore una in aliam inseremus,qui tamen in ea nati, non in eam insiti videri possint: idq; dupliciter, vel απαροπε ἀποιήτους nnlla mutatione,quomodo fecerunt Proba Faleonia ex Virgilio , ct Eudocia Imperatrix ex Homero, quod genus centones vocamus: vel παρ προποιημένης in parte aliqua,quod genus parodias nominant. Nec eius exempla desunt.

DE, IMITATIONE, ET AVAE- υ quos pacto imitanda.

DV pvica Messe imitationem costat. Vnam de qua multis actum est principio huius Iibri. Alteram,qua impellimur cum diligenti ratione,ut alicuius boni, ct praestantis poetae similes, secundum omnes eius virtutes, aut saltem insigniores esse possimus. Hac videlicet enitimur. ut poematis nostris aut Homerum,aut Virgilium. aut Horatium,aut alios deniq; referamus, ct qualiquandam imaginem ex pulcherrimis eorundem tabulis depingamus. Nimirum animus noster aiasidua lectione atque obseruatione simiIitudinem quandam concipit eorum, quae maximε probat. quemad-

48쪽

LIn ER PRIMUS. asquemadmodum apposito paradigmate ostendie Halicarnassaeus in elogiis Graecorum auctorum. Nullum tribuo exercitationi: at sine imitatione excellentem poeta adhuc extitisse non facile probarim. Vnus Homerus tam singulari & diuina natura fuit, ut neque doctrinae alicuius, neq' praece- identium exercitationum , imitationisue praesidio

vel usus esse,vel uti tum potuisse: sed id totu quod praestitit, immortalis ac caelestis ingenii benefieio praestitisse videatur. Virgilium autem, quod omnes docti iudicant, non natura ipsius squanquam ea miraculi instar est sed imitationis industriat tum poetam effecit. Itam nos idoneam naturam si consecuti sumus, si praecepta didicimus, ad exercitationem sed ut incumbamus: in qua imitationis nunquam est dimittenda memoria: nam exerceri ita demum prodest,si imitere: non quod alioqui id quod rectum est, fieri nequeat quorsum enim ars traderetur in sed quod eius ipsius viae, qua

ars demonstrat,ducem aliquem habere nos oportet. Faciendum est igitur, ut illustria quaedam exempla nobis proponamus,in quae tota mente, m-nim studio ct cogitatione intenti, intimis sensibus eorum similitudines comprehelas, ad nostra scripta transferamus. Id vscp adeo est necessarium, venemo poeta bonus, quod supra dixi, nemo etiam Mnus orator inuentus sit unquam, qui non ali quem sit imitatus,quem scilicet maximἡ omnium probauisset.Ergo unum praecipue tibi deligito, cui

te similem e si e studeas: cui si quid deerit, id nullo negotio petes ab aliis. Qui comoed iam faήurus est, ad exemplum Plauti properabit: ut ille,ad exem-t plum

49쪽

go POETICA R. INSTITVT. plum Epicharmi. Quidam malunt Terentium. Qui heroicum. Virgilium intuebitur, latinu Homerum. Qui elegiacum, Propertium. In lyricis quid nobilius Horatio t In tragoedia quem imitemur,exemplo suo docebit Seneca: Euripidis quidem, quam 2Eschyli, aut Sophoclis ego me simi-

Iem esse malim. Porro quanquam in unaquaque forma principem unum,& post illum alios eiu dem ordinis poetas intueri te velim: admonebo tamen, communes quasdam esse rationes poetis,

qua poetae sunt, ct qua versus conficiunt, de qui- 'bus arbitror dictum satis insuperioribus. Optimos porr5 esse imitandos cum docuerimus, nunc in optimis illis optima nos imitari oportere dicimus. Iustissime reprehendit oratores M.Tullius, qui aut ea quae facilia essent: aut etiam quae insignia ac paene vitiosa, consectarentur imitando. Et alibi vituperat eos, qui cum se Thucydidem quod committere nequaquam debuissent

imitari profiterentur : ipsius tamen neque verborum, neq; sententiarum grauitatem imitabantur:

sed cum mutila quaedam de hiantia locuti essent, quae vel sine magistro facere poterant, germanosse putabant esse Thucydidas. Potest idem poetis accidere, ut nimio plus imitationi serviant: nee audeant latum pedem ab illo, quem imitari conantur, discedere: quod deterrimum est, vitiὁ-sissima quaeq; aemulentur. Quae duo peccata notavit Horatius illis versibus,

Qiuod enim religione impediuntur, ne quid pra

50쪽

tereant,quod imitando exprimere non enitantur, videntur serui. Quod autem vitia tanquam virtutes imitantur, produnt suam hehetudinem,stuporem,tarditatem: ct communi sensu carentes, fiunt pecudum similes. Horatius igitur imitatores neutiquam reprehendit, nec imitationem contemnit cum ipse quoque suos, ut alij suos imitatus sit: sed superstitione, &stultitiam in imitatoribus exagitat. Virgilius dulcedine nimia Homericae imitationis, aduersus tritum illud commisit: Ne quid nimis.quando etia quaeda vitia in versibus imitari est ausus. Sic quida verbis obsoletis, de quae vix Euander intelligat, frequentius immiscedis, Plautinos se :& cum pro spodaeis atq; dactylis proceleutamaticos, Ec anapaestos in heroicum carmen in se serint, merissimos Virgilios arbitrantur: ut illi apud Quintil. Cicerones,qui periodum terminabat Verbis istis,i seideatur. Quam egregiὸ ille poetarulatinorum Imperator aetatis cuiusm mores notati

quam pulchre suas cuim partes mandat' quam faeliciter naturam exprimit i quantus in eo amor vetustatis quantum artis 'quatum prudentiae 'quantum iudici jlsuaues miscet affectus, iucunda habete pisodia apte digreditur,summa in eo castitas sermonis , magna grauitas sententiarum, similitudinum, comparationum mirifica venustas. Verecundus in fabulis, grauis, accuratus, ut nullus a

lius. Nihil Homero addere, huic nihil possis demere. Haec & alia quam plurima imitari praestabit ex Virgilio,qua versiculos imperfectos, quod quidam in suo poemate de animi immortalitate per Uoω λίαν admittere non dubitauit) alienos