Iacobi Pontani de Societate Iesu, Poeticarum institutionum libri 3

61쪽

Et paulo post.

Scriptorum rhorus omnis amae nemus fugis sylem.

Uuidius proinde ad finem elegis unde superiores versus attuli, veniam a lectoribus petit his verbis.

Euo magis his debes Cnoscere,eanisde lector, Sisses. ut, s sunt, ιnferiora tua. Non hae annos iussor quondam incripsimus hortis,Nee consuete meum lectule corpus habes. Tactor νn 1nAmrto brumali luee profundo,V I caruleis chartaseratur aquis.

IN poeticis nulla res tanti est momenti, quanti

iudicium,nec est aliud quidquam,cuius maior sit vel commendatio, vel admiratio. Difficultas autem prope maxima, cum id arte praeceptis stradi vix possit: quia potius naturae munus quoddam est, atq; illustre beneficium. Nullus locus aequδ lubricus, nihil in quo dc frequentius, de grauius,& a pluribus offendatur. Acre igitur,perspicax, sincerum S excellens iudicium non contin- sit omnibus: etiam quibus alioqui nobilius natura concessit ingenium sunt enim, ut claru est, non semper coniuncta. Ouidius Ec Virgilius putantur aequales fuisse ingeniis iudicio non item: quo quidem Virgilius non solum Nasonem, verum etiam ipsum poetices parentem Homerum vicit: a quo vicissim ingenij de naturae praestantia longὶ supe- .ratur. Priusquam scribere instituas, dum scribis,

postquam scripsisti, siue imiteris aliquid, siue ex te

natum

62쪽

LIBER PRIMVS. 43natum proseras,sive hoc siue illud agas,quocunq;

modo rem tractes, nusquam non opus erit iudicio. Multi in omnem partem lapsus, quos vitare non poterit, qui non animaduerterit: non autem

animaduertet, quem iudici j acrimonia subtilit taque destituerit. Nihil aptius dici potest, opinor, quam iudicium esse oculum ingenij, sine quo etiam videntes nihil vident, ct quodammodo in tenebris saltant. Saepe aute euenit iid quod meam stabilit sententiam) ut dum unam Vitare culpam contendimus, ct dum re ipsa vitamus, in aliam quandam stultitia nostra, ct imprudentia incidamus. Diam si ant stulti sitia,in eontraria currunt.

Cum ergo magna sit laus iudicij, patet iam, patebit* magis, non mediocrem quom illius esse necessitatem, ct difficultatem non minimam. V msesta, marure, M. Tud us,sic rn oratione nihil eis discibin, quam quid deceat seidere:-έπον appe ans Graci,nos d camus sane decorum, de quo es praeclare multa pracip unis rur, is ect res cognitιone ignis ma. Husus Euoratione non modo m Qita,se V sime in poematis, ta 1n orat/one peccatur. Hinc Flaccus. Maximapars satum,pater es iuuenespatre digni, Decipimur specie rect/. Breuis esse laboro, Obscuru Ofectantem Dura neruν De c/unt,anim Isrofessin grandia turge et γιr humν tutus nimium rim/dus proce a. Cui sariare cup/t rem prodi eraliter Unam, Delphinum tuis appingit, fuctibus aprum.

Quibus ille verbis uniuersὲ docet, quam limato de acri iudicio praeditum esse poetam oporteat, Vt

vitiosa a rectis dictinguere,ct illa reiicere,ista sequi

63쪽

POETICA R. INSTI Tu in scribendo queat. Nisi prudentissimus&exercitatissimus veri falsit notas interno uerit: adeo tenues obscuraeque sunt. Ponit autem, si aduertas, quinque vitiorum exempla Horatius. Vt apertius loquar, nusquam minus indulgere nobis, nusquainagis suspecti nobismetipsis e ste debemus, quam cum de nostris iudicamus. Hic quidem a doctis est notatus Ouidius,qui tame potius noluit,quam non potuit incorrupte de suis scriptis facere iudicium, S adhibita lima eadem perpolire. Nec ille vitia sua ignorauit, sed amauit: ut non immeri id Fabius affirmet , maluisse ingenio indulgere, qua temperare: nec iudicium ei defuisse,sed animum, ut Seneca dixit. Rogarant hunc poetam eruditi quidam homines, ne iniquδ ferret tres versiculos in operibus suis aut mutari aut induci. Permisit, ea conditione tamen, ut sibi liceret tres excipere. quos voluisset. Postero die eum ad eum amici illi reuertissent, iidem prorsus& in Ouidi j , ct in horum tabellis notati apparuerunt.Fideliter monuit Horatius, ut ne nimium sententiae nostrae tribuamus : sed alios quoq; poematum nostrorum iudices ct arbitros adhibeamus: nam duo oculi plus

vident,quam Vnus.

Iam quod aliis faciendum suasit, id ipsemet fecit: nam ad Tibullum scribens, sic orditur.

Albi nostrorum sermonum eandιde iudex.

In Harmonide refert Lucianus,hunc a Timotheo

64쪽

LIBER'PRIMUS. 4s aliquando quaesiuisse, quonam pacto ex arte musica cito posset in ora hominum peruenire. Timotheum respondisse: si peritioribus ιk optimatibus plaeeret.Istuc consilium quia contempsit Harmonides, ct quam maximo spiritu tibias inflauit, notior quidem factus non est, cum spiritu autem vitam amisit. Hoc ed pertinet, ut a doctioribus, de prudentioribus nos emendari non recusemus, α quod vel ingenio, vel iudicio nostro deest, id ab aliis mutuari ne erubescamus.

DE ERRATIS

A GL Poetarum.

da est venia: sunt quaedam cotra,quibus danda non est, quae appellemus sanὸ vitia: quo in genere numerabuntur, quae cap .sequenti explicabimus. Peccata igitur illa priora vel ex aliqua incuria sneque enim semper vigilant, de ad id quod agunt omnes animi ingeniique partes adhibene poetae vel ex imbecillitate quadam humana existunt: qua accidit, Vt quamuis magno studio elari orantes, non possimus Usquequam,in longo pret-

sertim opere,omnem prolapsionem effugere. Adde quod in corpore venusto non adeo dedecet v-nus aut alter naeuus. Verum enimuero haec ipsa peccata multis . de egregiis virtutibus compensari

debent: sicut facere nouimus Homerum, Uirgilium:

65쪽

46 POETICA R. INSTITUTIium: qui ambo cum dormitet rarius tamen Vir filius) saepius multo vigilantes ac boni reperiuntur. Quod si quis velut malus librarius semper in

ea dena litera pingenda, aut tanquam malus citharoedus semper in eadem chorda pulsanda erraret, is in vitio poneretur. Hanc veniam existimat nonnulli epicis concedendam potius, quam dramaticis. Epici magnam rerum varietatem complectu--tur, α opera longiora contexunt. in quibus fas est obrepere somnum. Comici autem, & Tragici v num quoddam argumentum, ct actionem unius,

summum duorum dierum proponunt sibi, suum que finem assequi. ct suo muneri respondere negotio minore possunt. Merentur veniam, & ad hune locum referri possunt peccata, quae ab Aristotela dicuntur m imi βεβηκώς.per accidens, ut

Ioquuntur philosophi, quae non ad poeticam disciplinam, sed ad quasdam alias facultates scientias', pertinent: quae fortuita sunt, nec malo consilio, verum ignoratione aliqua, aut falsa opinione

committuntur. Haec poetae existimationem nori-Iaedunt, modo in reliquis scopum attingat. Tales lapsus sunt in geographia, de medicina apud Homerum. Tale peccatum Maronis, qui aeneam in Africa 7. ceruos iaculis prosternentem fingit, cum Africa ceruis careat. Tale Pindari, ceruae eorritribuentis: ita enim putabat,cum hoc animal fotassis nunquam vidisset. Sunt alia errata secudum ipsam artem poeticam, quae vocant haec

ignosci non possunt: quando nimirum in imitatione ipsa labitur poeta, ct conatur exprimere id,

quod fidem excedit, quod est ἀή ατον. Aut si potest

66쪽

LIBER PRIMVs. 4 test seri, ipse tamen non ita imitatur ut potest, velut debet fieri. Sunt nihilominus alis poetae, quibus ideo nulla tribuenda est venia, quod duabus dueaussis negligenter scribunt nam quod de iam-bographis ab Horatio dictu est, ad omnes accommodabitur) tum quod confidunt non omnes sua

peccata perspecturos: tum, etiamsi nemo non facilὸ perspecturus sit, quod veniam sese impetraturos confidunt. At non idcirco,iicerer oportet nos scribere, immo vero nihil peccare in scribendo, Marbitrari, omnes errata nostra animaduersuros, stita demum tuti erimus meque sperare nos impune peccaturos, ct ita cauti erimus, cum ipsi spem v niae omnem nobis praeciderimus. Denique parum est non peccare: oportet recte facere,si Iaudem at que priemium mereri meditere.

Non quivis v/det ιmmo Dra poemata iudex, Et data Romanis senia emnirapoetis. Ide.rcone Vager Arabamh licenterZ - omnes ii Visuros peccata putem mea tutus cs extra Spem vensa caurusiὐιtaus den 2 culpam, Non laudem merus.

DE VITIIS CARMINUM, ct horum castigatione . CAPUT XV. ACQVRAτvs dicendi magister Quintilianus , quo loco de oratoria emendation odisputat, ea dicit, quae eso, quoniam vitia perta

67쪽

cutus videtur Quintilianus) ubi munusct officili boni censoris seu emendatoris explanat, ct quid agere ille debeat clarissimis verbis prudentissimo ostendit, septem vitia enumerat, quae quidem omnia ad quatuor ordines, siue classes, siue capita

reuocari possunt. Aut enim superuacanea ampu-a nda: aut omissa Sc necessaria superaddenda: aut in locum deteriorum meliora repone da: aut Verba demum in alias sedes, quo numerum concinniorem leuioremque efficiant,transferenda sunt: quae rationes Graech α φωρεπς , , m-ολη, αεταθεως, latinE, ademptio, additio, commutatio, transiectio. In his non sinceri tantum castigatoris.

verum etiam scriptoris industrii munus, ct officiucernitur: qui quidem reprehendet verius parum sedulo, ct sine artificio a se confectos, seu otiosos, ut quidam sinertes) interpretantur: in quibus videlie et nulla est vel utilitas, vel delectatio: qui idcirco ad finem poetis constitutum nihil faciunt.

Asperos autem propter Voces duras : propter vocalium, &consonantium crebriorem concursum,

seu ingratam eiusdem literae repetitionem: qualis est ille lippis Ec tonsoribus notus,

talesa

68쪽

tales inquam, non etiam praeteribit inemendatos. Sunt quidam praeterea nullis penitus nessi verborum.nem sententiarum luminibus ornamentisci conspicui immo verbis incultis,inquinatis,sordidis referti, quos bella tralatione incomptos vocat

Horatius. Quid his fiet transuerso calamo delebuntur, quod G raecis est ρελιθDM. Contra quidam interdum nimis superbiunt, nimis luxuriat, nimium gradiloqui,picti S. floridi sunt: hos comprimet, ac circumcidet poeta diligens. Obscuros ct parum apertos illustrabit, ne opus sit OEdipo ad intelligendum. Est quando versus evadunt ambigui, id* aut secundum vocem unam, id est,oμωνυμον, aut secundum se totos, quae ι micria dicitur, quos proinde nescias, Viro sensu acipias, qualis ille,

Ambiguitas igitur tollenda est,quamuis in iocis &salibus multum valeat. Ad extremum mutanda

mutentur, inepta aptioribus, inutilia utilibus, I uia grauibus, minus significantia significantibus, impropria propriis, stolida sapientibus,&c. nec vero simpliciter de labore at* opere tuo Iudicabit poeta: sed personam seueri ocincorrupti iudicis assumet, ae sibi Ar1starchus

fiet.

69쪽

DE DILIGENTIA EMEN-dationss, ct recognitionis.

NON minus verὸ quam docte Fabius .emenia

dationem videri partem studiorum longδ utilissimam: neque enim sine caussa creditum esse stylum non minus agere cum delet. Lori gh plus laudis 6c gloriae in corrigendo S illustrando,quam in componendo positum est. Plutarchus repetit hanc Polycleti sententiam, χαλεπω mτονε νωτοεργν, ο - ὀνο γε ο lλος γνε- , difficillimuesse opus, cum lutum est intra ungues,hoc est cum ad unguem absoluitur. Et satius est premere aliquandiu, quod promere velis. quam inculta & vi- ctiosa reuocare,cum euulgata sint: nescit enim vox missa reuerti, ἐπια- ροεντα, ut Lepe Homerus. Ceruus ubi cornua deposuit, metuit, ac prodire non audet. Eo usque autem latet, dum se marem testari queat, recuperatis cornibus. Hoc in nostris edendis imitari deberemus, ct ea, donec luce digna fierent, maturitatemque consequerentur, Occultare. Non imitari Calliphanem ineptum poetam, qui se libera,ct pedibus vincta oratione multa conscribere gloriabatur, ct tribus, aut quatuor versibus compositis, in coetu eos literatorum pronuntiabat, ut eruditi nome consequeretur. In crebra igitur ct solerti emendatione permultum est situm, cuius negligentiam in poetis Romanis reprehendit Hotatius.

70쪽

Nee virtute foret, clar sise potentrus armis, Euam linguia Latium, si non ossenderer senum Euem ab poetarum oma labor ta moris.

P.Virg. certe ex industria emendadi summam sibi laudem coparauit qui teste Donato,cu GeorgicGlibros conscriberet, quotidie mane plurimos versus meditatus dictabat, eos: per totum diem retractando ad paucissimos redigebat: non absurde carmen se vrsae more dicens parere, & Iambendo demum effingere. Costituit pranerea in Graeciam ct Aliam proficisci,tot6que triennio aeneidem Iimare ac perpolire sed mors bonum consilium disturbauit. Quocirca testat uento iussit eam comburi: maluit si quidem prorsus non extare apud Posteros, quam inemendatam extare.Idem voluit suis Metamorph. libris facere Ouidius, cum in exilium deportaretur: verum amici iam descripserant. Quaedam nihilominus scripta sua, ut vitiosa, incendisse confitetur eleg. io. lib. 4. Trist. Non esse porro emendatam Metamorphosin a firmat ipse Trist. a. ct 3. Quamobrem iusta vituperatione non carent, qui carmen suum, ut primum scripserunt,e uulgant, famam ct celebritatem immoderate sitientes. Atque ita celeriter nata cele-

riter