Iacobi Pontani de Societate Iesu, Poeticarum institutionum libri 3

91쪽

L POETICA R. INsTITu T. se ipse frequentia displicent, ct tenebras gignunt. Fugienda etiam sunt verba prisca, obsoleta. In te rim antiquum verbum habere dignitatem non negauerim: ct Virgil. quaedam prisca recth intexuit. Fugiendae crebrae,&longiusculae parenthe

ses. hyperbata, ct quidquid perspicuitati potest

officere. Quam porrd necessarium sit, narrare verisimiliter , quis ignorat Miquidem Poetae officium est, non tam quae facta sunt, quam quae fieri potuerunt, exponere. Si igitur narratio illius vera non est, nihil peccaui : si non est verisimilis, hoe est . si malὸ imitatur, si dicit ea, quae fieri non

possunt, nomen suum amittit. His tribus virtutibus adiungit Cicero in Partit. suauitatem. Hanc autem esse affirmat,quae habet admirationes, e X- spectationes, exitus inopinatos, interpositos motus animorum, colloquia personarum, dolores, iracundias, metus, laetitias, cupiditates. Hare non minus epopoeiae, quam duae reliquae necessaria est, ct narrationem maximὸ illustrat, summam.-que poetae opinionem parit. Ista vero omnia qualia sint. AEneis docebit. Mirificus etiam suauitatis artifex Homerus est. Ornanda praeterea. oc varianda erit narratio epi diis, ct aspergerida rerum futurarum semina , interimm in praesentibus iucundὁ morandus auditor. Adhibenda rerum, verborum multa vicissitudo varietas p : grauiter omnia dicenda , non tum id ἡ, non comparatε.

Videndum ne prima mediis, vstima primis dissideant: ct quae desperamus tractata nitescere potast, illa relinquenda sunt. Potuissens

92쪽

lLiBER SECvNDVs. 73Potuissem ex Horatio,& aliis nostret aetatis scriptoribus non paulo plura praecepta congerere: sed , . verebar, ne esset ineptum negotium, spectare id, vi nihil omittas potius, quam Vt potiora doceas. Fecissem praeterea nimis longum. Et sciebam multa hoc libro partim dicta,partim dicenda,quet ab isto loco minimἡ abhorrerent. Nam quomodo heroica poesis, quae est omnium regina , m ulla a Aliis poesibus largitur: sic rursum ipsa ab illis aliqua sumit : vel potius cum aliis quaedam habet com munia. Itaque pauca, dc ut arbitror, praecipua hieposui: reliqua, praesertim poetarum , ct ante omnes Homerio Virgilij lectione discentur. In quibus poetis qui fuerit exercitatus, ct nostra quaecunque de epopoeia diximus rectius intelliget, Ec, si volet, multa illis adiunget.

LEGES O LI VOT AD HEXA- metri elegantiam. CApuae VIII.

FRiΜA esto. Elegantissimi censentur hexametri, qui numeris siue pedibus ipsarum rerum actionumque celeritati, tarditati, difficultati : grauitati,amplitudini argumentorum, ac personarum respOdent, ct rem ipsam oculis quodammodo aspectandam subiiciunt qua de re cap.

sequenti copiosius. Tales exempli caussa suntlii, celeres quidem Aeneid. s. q

93쪽

I, is ubi et is dedissent eum ob nisus omnes Haud moraprosilueresiuis erit anera clamον Nautiem , adductissumant feta fersa lacertis Tibullus. Nams agor ωρθρί-- citumia sersiere turbo.

viden' crebritatem dactylorum nune tardos de αυδαι θνlας proferamus . De e topibus fulmina Iovi fabricantibus. Isti mersi multa in brachia iactane.

In his versibus regnare spondeum eernis,& vnicum dactylum adhiberi, qui praetermitti non potuit. Hic de spondaleo versu dicemus aliquid. II. Spondaicum vocant in quo quinto loco,qua dactyli propria sedes est, collocatur spondeus quod variis de caussis fieri consueuit.Propter ei phasim, propter auctoritatem dignitatem, maiestatem: item propter affectus magnitudinem eX-primendam : nec non ad rem inopinatam, di ma- snam significandam, quae ex appositis exemplis faciis eognosci poterunt.

V ilia AEneas, quem Dardanio Anchis. Constitit aes oeulis Ph=πια agmina circumsexis. Cum Iociis, nato , , penar/b G Imagnis Dι s. ara deum seboles, magnum Iouis incrementum. - 2Catullus. I. Aequorea monsrum Nero des a Dan es. Properta Suhis apud infernos tot mi Basermoserum.

Inculcant illud pretceptores carminum,ut si quinta regione spondeum collocare ob antedictas cautas velimu , quarto loco ponatur dactylus I

94쪽

Lin KR SECvNDv s. lalioqui versum insuauiorem futuram: quales sunt isti:

: Aue leues ocrein lento ducunt argento.

Saxa per Uscopulos , ta depres in conualges.

Huiusmodictalia, de quibus paulo post disser

tur, praestabit obseruare in Virg. quam annominationes, alliterationes, alphacismos, cappaci mos,deliacismos,sigmatismos,dchis sermana,quet ille nee per somnium cogitauit. III. Non aspernandum praeterea, immo insigne huius carminis ornamentum creditur , quoties sententia suspenditur,nec nisi post quartum, sextum, septimum,octauum quandocp versum completur. Exempla sub manu sunt.

Ide ego qui quondam gracili modulatus auena Carmen, taetrus Q luis, s/cina coegν, Hr quamuis auido parerent arua colono rct sequentes quinque his proXimὸ annexi. Item 3. Eneid.habes septem versus quasi quandam catonam efficientes.cum unus ab altero, sequens ab antecedente δε ille ab hoc pendeat: ob quam cauta iam praeter alias, hoc carminis genus appellatum putatur. Postquam res Asia Priam se euertere gentem meritam issum siveris , cecidis et superbum Ilium,'omnis humo fumat Neptunia Troia a Diuersa exilia, ta diuersin quaerere terras Auguriis agimur Diuum: classemeti sub Ese . Grandro, U Phrusa molimur montιόω Ida,

Incerra quo fata ferant, ψbisi ere detur. IV. Non caret res venustate, cum Vnico versu sententia tota perficitur. Durate, ta*osmet re instruatefeeundi.

95쪽

VERSVS CV M RERUM NATHra numero, verbis, no congruere

oportere .

BONORVΜ ct praestantium poetarum cum

tribus potissimum in rebus elucere consueuit. Dant inprimis operam, Vt Versus, non quidem legitimos pedes habeant, sc vocibus condantur latinis, vittatis ac propriis, non barbaris, obsoletis, aliunde accersitis : hoc enim totum ad tyrocinium, & primas exercitationes primaque praecepta pertinet: sed ut rei subiectae, seu laeta se a tristis seu blanda seu atrox, seu tarda seu celeris, seu grauis seu leuis illa fuerit, temperamento numerorum , verbis ipsis, atque sono penitus quadrent, eamque imitentur. Optimi autem iudicantur, in quibus lige tria copulata reperiuntur:quod saepe fit ubi perfectum est aurium iudicium,& bene scribendi consuetudo optimam naturam confirmauit. Quid igitur illo versu Maronis numerosius sonantius, verbis aptius: Madrupedante putrem nisu quatis sngula campum. Et 3. Georg.pereleganter frandinis salientis crepitus exprimitur. Tam multa in testas erepitans is horrida grando.

Tales non paucos in hoc poetarum Platone inuenias. Sed iuuat de singulis seorsim agere, ac primaam denumero. Numerus alius celerior, alius tardior, alius eae Vtroque

96쪽

fr' P ogetic Ast. IN sT IT vet P. utroque mistus& conflatus est. Celeritas quidem

ex iis nascitur pedibus , quorum aut Omnes, aut plures, aut priores syllabae breues sunt, ut ex tro ehaeisl sic enim cum Cicerone t brachim appel- Io. 1 cur tu in ex dactylis, eri anapaestis, ex iambis. Tarditas ex his, quorum aut omnes, aut plures, a ut priores longae: ut ex molossis creticis,choreis. Xtum numerum procreant pedes utriuiis generis confusi. Aecuratὸ igiturnatura, ct vultus re-riim spectari debet,at* in vii aquaque forma casminis ad eum velut in tabula referendum,accommodari pedum dispositio. In primo aeneid.Postquam Iuno Molum ventos S tempestatem popo-stit depingitur illorum eruptio velocissima, signo ab Rege dato, idque numeris rapidissimis.

. Hae 9bidicta, canum conuersi cusside montem pulis,n latus, ari ψωσι seelut agmine facto Qua data porca ruunt, ta terras turbine perfiant. Incubuere mari , ratumsa ib- νmis se Mna Eur-2 Notur se ruunt, creberiproceia ι

Dehine duobus verbis suctuum vastitas, ventorumque in iisdem concitandis, & conuoIuendis quasi nixus, de molimen diuinitus exprimitur.

vastos volvunt ad bito fluctus.

In ta aggrediuntur Troiani turrim caelo eductam demoliri. Perpendamus quam mirifica celeritate verborum celerem eius prolapsum Maro demonstrarit.

97쪽

torum sermo est praeceps, ct frequentius interruptus propter impetus Vehementiam, quet hoc ipso quod nimium urget,linguam remoratur. Sic igitur Dido ad suosCartaginenses,iam altum tenente aenea, quem Vt apud se maneret, nullis precibus misera mulier emollire quiuerat.

similis trepidorum est oratio. Caicus cum Rutulorum exerc itu m Turno ductore aduentantem is

siccum nocte ruere pariter videtur ille,

Verruur intereri caelum ,hmis Oceano nox.

Et ille unicum boue,

Si mirum exanimisήeremens procumbis humi bos.

Remigantium nautarum p labores, tardioribuanumeris aemulatus est in a.

Ille versus de Polyphemo est sane horrendus,

Monsum horrendum, informe, ingens , cis lumeri in in demptum.

Mezentium vide quomodo consistere faciat hoe

carmine. ε- Hostem magnanimum opperiens, ta mole sua stat.

Porro de Latino sene, qui furentem audacia ct i-

racundia Turnum iuuenem placare conatur. . OEi sedato ressonit corde Latinum

sonus

98쪽

to POETICA R. INSTITVT. Sonus quoq; non oscitanter est quaerendus,&pro reru occasione variandus,ut sit in magnis de grandibus grandis,in tenuibus exilis,in hilaribus litus. in tristibus moestus, in atrocibus asper , in quietis sedatus. Et quia sonus ex verbis gignitur, conquirenda verba , ac in promptu habenda sunt Verba consonantiora, sciendum*non minus verborum de lectum e Te originem praestabilis de festiui poematis, quam eloquentiae. Verum ex Rhetorum praeceptis verborum discrimina cognoscentur: satis esto monuisse. Egregie sonantes versus legimus Georg. i. inter prognostica videlicet tempesta

Monsibus audit agore aut resnantia longe Lis ora miseri, es nemorum increbescere murmur.

Est& hic locus insignis ex x. Eneid.

Isti indignames magno cum murmure montis , circum claustrapremunt.

Consonantest, r, vocales a, o, uisonum creant,

cuas e multis circum latratibus sndis Mole tener fovi, nequicquam, Issumea circum Saex emunt, lateras ridis re nitur algu.

Immo initium Aensi dos exemplum illustre suppeditat soni respondentis rebus: in quo verba ipsa horrentia Martis, Virum, horrido ipso sono a pera bella indicant, rerum* dicendarum Ec gr uitatem dc magnitudinem , Ut superiores. Ille eoo. Sc. Icuitatem dc tenuitatem vitae pastoritiae.

Nisus

99쪽

LIBER SECvNDVS. si Nisus eliarissimum sibi Euryalum hostium corona cinctuna, ct in medio Versantem turbine lethi. ut ait Catullus, aspiciens inquit.

Me me adsum qu era,rn me conuertite ferrum.

Mollis est verticulus propter vocalem e , soni 1enuioris. Denique ne longus sim, potest in his tribus multum natura, unum', eum altero fert ima plicitum est sesel mutuo efficiunt: ct cum unum quaeritur, inueniuntur omnia. Teneamus igitur hoc, rerum diuersitati versuum dissimilitudine, quasi alio alioq; vultu respondere oportere.

DE CAVENDIS EVIBVS

dum atque ridiculum est, quam cum caesur*, quae pentemimeris Vocatur,&syllabae eam antegredienti respondent duae ultimet syllabae versus hoc est, cum in fine,&exitu carminis iterantur eaedem syllabae, quae prius dimidiatum versum absoluebant, Leoninos vocant.Hos etiam vulgd Germani, ne dum ernditi, contemnunt Ecexsibilant: qui tamen superiorum saeculorum me moria taritopere probabantur, ut nihil propemodum,nili hoc modo scriptum, elegans ornatum hi putaretur. Non damnauerim, quae in illis poematis interdum elucet pietatem,vitae p ac morum iri- nocentiam :sed ostendo peccatum in scribendo M

100쪽

ti POETICA R. INsTITu T. quod mei muneris est,adolescetibus caveo. ammuIta τῆ πε*λόγω lancte,dctam e sordide ac nullo artificio scripta legimus nec sequitur, ut si rem veneremur & comprobemus, a sermonis genere abhorrere non debeamus. Exempla sunt obuia. Ouidio quidem nobili poetae Leonini per imprudentiam exciderunt. In oratione Vlyssis, quae tanquam pulcherrima ct ingeniosissima commendatur ab eruditis. ω nora fatis at quid re repuram. Et in epistola Hermiones ad Orestem.

Hre preeor sexora, stare ccurre sorori.

Quod magis mirandum est, in Uirgilio inuenti sunt nonnulli, qualis est hic.

Ora creatorum dextra eonrose equorum.

Qud intelligas, tam procliuem esse lapsum in hae culpam ut ipsam ne diligentissimus quidem poeta, Uirgilius inquam, omnino potuerit effugere. In pentametro seu elegiaco nihilominus tales de- Iiciae effectabantur. Exemplum perlepidum subiiciam, in quo verbum Pharisaea expones, separa

Ad eundem lapidem Naso offendit, 3. Fast.