장음표시 사용
371쪽
DE ANIMA LIB. III. 36 sfaciendum,qu)d habeat usum aliquem ad uitam transiis
gendum,factus est. Non enim debemus existimare,proaepter utilitatem hominu uel mathematica, quae sic apud ueteres appellata est:uel metiendi scientiam, quae Geois metria dicitur:uel ex magna etiam parte astrorum doctrinam,quae nunc Astronomia dicitur,olim dicebatur
etiam Astrologia quae uox, nescio ad quod 1peciosum
genus uaticiniorum deinde tota est accommodata in eventum,. celebratam esse. Quid enim prodest admota dum hominibus siue ad publicam,sive ad priuatam uitae rationem, ubtilis illa diJutatio de Puncto, de linea,deplano, de recto, te curuo,de casso,de convexo, de circues
Io,aut etiam de circuli quadam mutatione, quae graece dicitur Gam adeo magnam utilitatem contine exactifimum illum ra tionem de motibus stellarum,c aliorum corporum coclestium scire Quis tam redit magnuffuctus ad homines ex eo,qu)d norunt diastinguere spacia locoru, metiri corpora uel ad punis in usque cum sepenuri magis errent a uia, quam illi ipsi qui tantum non omnes lineus corporum G aciotarum in numerato habent nisi quis illam infinitam uoluispiatem uelit considerare, quam afferunt suis cultoribus illa studiaso tamen,ut aut ipsi habeant unde uiuit, aut ab a s*Aententur quod olitum estferi apud ueteres,Cr hoc etiam tempore sit aliquando. Misera enim esset alioqui futura haec uoluptas,σ plane famelica.Sed non de illa utilitate loquimur G uulsane illae res distinctae,
uoluptus a utilitas. In hoc illa omnia discuntur CT tratactantur praecipue,quia liberale quiddam est,ta maxime conuenit hominis naturae scientia.Ac recte Aristoteles
dicit,non omnia referenda esse ad utilitate,cum ne quia
372쪽
365 VITI. AMERB ACHIId sit homo res praestantifima, ad quem utilitas illa
pertinet. Quanquam utrimque feri debet nec tantum contemplationi uacandum es sed utilitati etiam homitanum opera est danda.Nec uideri uelim ipse mihi aduerissari,dum censio,non esse nimium philosophandum,er in. huius rei laudes excurro. Ista enim est natura hominis,
ut his ambobus apta sit. Viri autcm aptior, philosophi concertant sepe,Cr adhuc fortasse ub iudice lis est.sie
exordiri hanc partem dis ututionis de Anima non omaenino propositumfuit ed huc me inuitauit luctidior hie locus Crab instituto,eperitus rerum CT cogitationum aliquantilper abduxit.Bene autem cecidit, quod moniti sint interim dum in hoc tanquam nemore ambulamus, recreantes ipsi nos a praecedentium laborum fatigationne, praeparantes ad sequentem disputationem lecto, res de re non,ut opinor,aliena a suis studijs tum nihil a nobis factum est contra ueterem morem ac institutum.
Nunc ad propositum ueniam, Cr sic de intellectu diis Dutabo, ut in epitomen collegisse Aristotelem, ut suis pra est plerunque factum, aut certe uoluisse colligere uidear potius,quam haec uel aliunde sumpsisse, uel ipse excogitasse Quid sit intelligendi potentia. Intellectiuum est uis,qua percipit anima rerum fortamus, ita,ut uere aut uerisimiliter sunt. No habemus enim perfectam eorum quae existunt in natura, cognitionem, aut certe non omnium,ne dicam paucorum,aut prorsus
nullorum Et hoc est quod Aristoteles dicit,non omnem intellectum uerum esse. Uerba eius de hac re fiunt: ὁ , ,
373쪽
hoe est intellectus,ut comprehendat,ex uelatsentiat res secundum suas D G,Cr ita uisint,quemadmoda Ariastoteles tum in alijs locis,tum in sexto libro Ethicorum docet Num ibi principia tribuit intellectui quae quantatum habeant momenti ad notitiam rerum, satis est inuis nifestum.Uerum in hac mortalitate, infirma natura, haud dubie talis non est intestectus.Qgiod etiam Αri; totelessentire,cπhaec eius uerba in eodem libro declarat:
α δ Si enim perfecte putas et res intelligi,aut sciri,quae cognata sunt,non addidiset πως tum ea quaesunt in diis
cit,humanum sapientiam habere parui mometi instar. Iam autem sapientia,eli uelinteilectus,uel pars intelle, Etus.Sed hoc etiam meminerimus quod Aristoteles adisdit, Magnum tamengratiam agenda esse ijs qui uel opiis niones sellus communieauerint nobis, uel aliquid etiam leuius opinionibM:er multorum inuenta in unum collatata magni quidpiam efficere. Et hoc quidem uerum est. Nam respectu rerum ipsarum pilis quum exiguum est, quod scimus,aut intelligimus:re pectu autem eoru que nihil solut,ut bestis,magnum est quod scimus. Haec ideo iterum dixi,ut sepe recordemur nostrae imbecillitatis. Prodest enim hoc multum ad omnem uitam sic tamen, ut exemplo praestant imorum uirorum non intermitistamus,aut ab ciamus curam discendier inquirendi res tantas,ad quas perfecte intelligendas initio conditi fuisimae Tolim itergin, Mi religio nostra docet, intelligeis miri μο
374쪽
368 VITI AMERBAc IIIImus aeque perfecte, quidem perpetuo. capsomodot fiat intellectio,non potest scilius intelligi, quam si comparetur haec res cum sensu. Namsicut sensus percio sit hecies sensibiles,ita intellectus percipit Decies in Etelligibiles. Sunt autem species sensibiles, accidentia craffectiones entium intelligibiles,eoruniformae CTnatuaerae. Est etiam sepe supra dictum,fentire pati quiddam esse. idem de intelligendo potest hic dici.Vtrunque enim est potentia,quae est uelut materia, cuin proprium ejipati Quanquam neutrum proprie est pasio,cu utrumq;
recipiat speciestantum, non etiam materiam. Ac proaepterea non inerudite a recetioribus fere intellectus cum
reliquis potent ijs inter quinque sensius appellatur sensius
interior icut exteriores uocantur isti quinque,propriesie dicti:non tame ideo sensius idem est quod intellectus, cum ille sit corporeum quiddam, aut coniunctum cum corpore,hic plerata non mixtum sits sensus inmuntis animantibus, in quibus non est intellectus:ac sensius non decipiantur circa proprium obiectum, intellectus fallatur aliquando,nec insit in ullo animali, cui non inissuratio,quod supra citatim Iocus etiam indicat. Quanae quam improprie tum intellectim dicitum si modo uera
sunt,quae in sexto libro Ethicorum Cr in processu disputatationis hie dicta unt.Huc tiai quod Anaxagoraesenae tentiam approbat,qui dixit,intellectum non mi Pu esse propterea,ut uperet,id est cognoscat omnia,er falsa aueris separet.Mistum autem esse,est uel corporeum, uel connexum esse cum corpore. Illud Empedocles merus putauerunt. Sed neutru est rationi consentaneu, eum nec calidus, nec frigidus, nec humidus, nec siccus
commode posit dici, Ernussum instrumentum habeat: quod
375쪽
DE ANIMA LIB. III. baberet, si esse uel corporeus, uel comistus cum corpore. Praeterea quod sit differentia inter siensium crintellectum, hoc etiam probat. Namsen us non potest sentire post,quam sensit uehemens, CT magnum sensibitale: intellectus potest,ta quidem efficacius ac melius,periseipere species intelligibiles debiliores, perceptis antea fortioribus. Et hoc propterea,quia sensius est in corpori re tantum , intellectus extra corpus quoque potest esse.
Ex his quae iam dicta unt,facile est intelligere,nec dise ite quippiam sensui intellictam esse, nec omnino aut simile ei. aut idem quod ipse est: sed potentiam appreta
hendentem, CT recipientem in se uelut domicilium, aut . sedes aliqv s,rerum essentialesformas. Quod etiam leae statur Philosophus, cum approbat eorum sententiam, qui dixerunt,animam esse locumspecierum:non quidem
secundum se totam, aut alias fui partes, sed fecundum intellectum. Et esse animam secundum iram partem, si eis
etesseu formas non actu sed potentia. Scitur etiam,inae tellectum nec ex materia , nec in materia esse. hoc enim est non mixtum esse,Cr non aut corporeum,aut cohaerentem corpore. Qua de re profecto uaria possunt cogitatari or disputarised nos Aristotelissententiam nunc tantatum explicamus,quae tamen est in hoc loco singulariternaria bique non satis ubique,ut uidetur, constans quod
in alijs quoque disputationibusisse in more habuit alliae quando. Et hoc sunς est necesse, ut Aideo,cteri, in tam
subtilium Cr obscurari in rerum tract4tione. Quae resetium confirmat,quod paulo ante dixi, iustus res perstis
cte ex penitus intelligi ab hominibus .P orro quod supra est aliquoties indicatum de duplici actu Cr potentia, id hic etiam habet locum. Num er persectim est actus, Cr
376쪽
imperfectus:Cr propinqua potentia, Cy remota. Estque idem potentia propinqua Cractus imperfectus, non tarimen ut motus, Cr tantum aliquo modo. Motus enim
nunquam perfecti rationem habet. Potentia uero pro pinquasseu actas imperfectus,ut hic intelligitur,inrelia quis est quiddam perfectum , non quo ad operationem,
sed quo ad habitum. Vt qui aliquid didicit, habet ille
perfectionem quandam , sed quando non utitur istius rei intellectu,id est, peculatur fecundum eam,Cr cogitat de e quatenus eam didicit, actu imperfecto propemodum intelligit,aut cit. Quanquamfortasse meliuου alter actus primus diceretur, aster secundus: ut sic in uniuersum actus,seu entelechia motus a reliquarum rerum actibus separaretur. Et hoc est etiam,quod Aristoteles animam vocat primum actum. Animae enim non fuiu ipse opeae
rationes, quae sunt in corpore animantis variae, ut cre
sceresentire,mouerest, similes aliaesed potentia,aut uis,aut faculius,aut uirtuS,ut nonnulli appellare solent, Cr eausa Ct principium harum operationum. Hae auritem appellationes propinquum quiddam significati non remotum.Nam eorpus ph sicum non babet animam,nisi quando potest fecundum eam operari, cum est opus. Quando uero ita est formatum,ut propediem sit habiaturum hunc vim, neutro actu uiuit , sed mera potentia. prior autem actus est imperfectus, Cr tantum habitiis ociosius: posterior est persectus, Cr habitus negociosius,ntsic diem. Sie actus primus, est secundi actus potentalia. Non tamen debet huc includi motus ratio, aut funis aio aliqua animae considerari, quatenus est motus. Est
enim motus imperfecta entelechia, ut supra in prima pilrie est traditum. Quanquam, quod egosciam, apud
377쪽
DE ANIMA LIB. III. 37 Aristotelem nusquam in his disputationibus actus priarm imperfectus ecundus perfectuου dicitur. Haec est uetara CT certa sententia definitionis anserae in AristoteIe, Cuius iterum hic facere mentionem uolui, cum ideo, quod hic etiam duplicis potentia meminit Aria oteles: tum,ut res nonnihil redderetur clarior. Et sunt definiationes rerum sane diligenter Cr saepe considerandae, ut quae capulsint CT sumntie illorum omnium, quae de rebus dici possunt. Quod deinceps dicit Aristoteles,aliud esse magnitudinem,aliud magnitudinis essentiam,seu ut ipse loquitur, το ἄνα :: pertinet ad hoc, quod supra dixi, Gissentialesformas rerum ab intellectu percipi astrictu tanestum accidentales, ut uxIgo loqui solent. Arilioteles afaefectiones, er differentias rerum uocat. Ipsi autem uult ostendere, aut diuersus potentias intellestumersensium esse,aut eandem aliter er aliter se habentem .cum enim de earne iudieat anima, aliter iudicat secundum quod sentit calidum er humidum , aliter eum deforma seu
Decie ipsa, id est, eo quo separatur essentialiter caro avebus alijs omnibus, Cr quod est ratio earnis: eum ealiis dumer similia sint uelut earnis materia, non forma. Quod AriJoteles bis uerbis dicit: omnino ergo ut βαparari possunt a materia,sic se habent ea quae circa inistellectum seunt id est,ut materia Cr ratioseu forma sunt diuersicita quoque in intellectu funt duae facultates,aut
separatae,aut aliter se habentes in eodem: quarum alteis ra discernit de iudicat materiam,alteruformam,simois
do ullius rei forma sciri aut intelligi potest. Quaeri μαlet hic, quomodo intellectus fit quiddam simplex, non
mixtum, er nuPi rei habens aliquid commune: eum inis
378쪽
pati, nisi quiddam commune in utroque si potentia, ut opinor. Eatenm enim alterum facit, quatenus est actu: alterum patitur, quatenus potentia est, id quod facit. Ad quod re1pondet Philosophim, aliquo modo intellia gere pati quiddam esse, non prorsim: Cr intellectκ actum proprie quendam esse, non ut alterum sit intellia gibile,alterum into iuum, quod ad hanc quaestionem attinet. Idque fimilitudine quadam ostendit his uerbis: δει δ' ἔ ρ ω ro se γραμμαlέω, ω μηδὲ,
Quae uerba significant, esse qui
dem intestinum prim,quam intelligit,potenti id quod sunt intelligibilia rem fici iactu intelligibilia, quando nunc intelligit: non tamen pati aliquid, cum recipiunae turd ectes,Cr actu sit inteste uescat tabula,in qua nia hilscriptum est,non patitur aliqui ciιm recipit literas agi scripturum. Sic ego plic im iocum istum Aristotelis intelligendum puto. Alij, nescio ad quam oblia Monem rerum,quaefat initio post deficensium animarum e coelo in corpora accommodant. Jut Cr alia quaestio Anime quoque interinus fiuintelligibilis.Videtur auritem non esse intelligibilis propterea, quod si sint ilia gibilis a frier intelligibile unum est sy)ecie,aut alia quotaque res intelligibiles habebunt intesiectum, aut mistue ipse quoque est, unde fui intelligibilis, ut aliares. Hienodus ita soluitur. Aliter intelliguntur,quae sunt in mala teria aliter,quae sunt extra materiam. Quae sunt in mutateria, per se tantum fiunt potentia intellectus, aut intela
ναου est ista ipsa intersibilia potentia, quod esὶ idem:
que fiunt extra materiam, intelliguritur actusemperibidem sunt cum intellectu. Et sicut scientia contemplatialia idem est, quod id quod sciri potes: ita intesiectus
379쪽
DE ANIMA LIB. I M. 373 dem est cum eo quod intelligibilesne materia exissiens. Haec sunt argutifima, Cr implicat finia: Cr nescio an ipsi etiam Aristotelisutis fuerint nota, Cr explicata. I dem S. Augustinus sensit. sic enim in quodam loco inaequit: Ex quo enim esse coepi nunquam sui meminisse, nunquam se intelligere,nuquam se amare destitit.Qvari. res uiuendum hoc est, intelligendi facultatem se ipsum intelligere, id est, certum esse: ex quidem exse, Cr non, aliunde,quod inteaigat et percipiat res intelle qui subis
iacentes. Haec generatim dictu utcunque de intellectu
sufficiant. Sequitur de intellectus quadam diuisione. οἷ
enim G faciens intellectus, CT patiens. Quid sit intellectus faciens. Aristoteles dicit,in omni natura duo esse: alterum, ut materiam ;oboc potentia esse omnia illius naturae, ac pati: alterum ut faciens, Cruelut informans matera viam,ac faciens ex ea actum,quae per se potentia tantuni est ita,ut in natura fusiquemadmodum in artibus fit, earum materijs. Ars enim facit,materia patitur. Sic tu
natura Cr quod faciat est, Cr est quod patiatur. Q a in anima quos esse istas differentiM,Cr in intelle u esse
tum faciendi vim, tum patiendi. Faciens itaque intellem Eius 6tuis in omni anima intellectus participe et ciencldi intelligentium, in ea potentia quae intellectus dicitur, ut statuariastatuam e icit. Nec sequor senἱentiam eoανum, qui hunc locum exponunt rhetorice magis, quam philosophice: cum faciunt ex intellectu suciente, seu agente, ingenium inueniens, Cr excogitans aliquid per sese: patientem contra, quod illa percipit, qua ab alijssunt excogitata,Cr animaduersu in natura, CT artibus. Sic enim non esset in omni anima intellectu praedit
380쪽
utraque haec uis faciendi ex patiendi ,sed una tantum:
Cr mutilaretur natura rerum, prout est in hoc Ioco ex aplicata a Philosopho. Si persimilitudinem applicareis
tur haec expositio , G retineretur in eadem anima ,seu intellectu, seu ingenio, σquidem in quolibet, quatenm habet intellectum, commoda esset, ac Iumen adderet Aristoteli: aliter, ut opinor, non conuenit huic loco, in quo manifeste uni animae utras haec uis tribuitur citra dubitationem, quod sciam. Et quantum haec nova, CT plane παρ ἁδο9ρ opinio trabat secum incommoditatum Cr absurditatum, non est optu indicare. Nec est,cur ad potentiam CT actum confugiatur, eum potetia patiatur
ex una sit in intellectu: Cr minime, qui docet, faciat,sed tantummodo moneat ac principia,quae fiunt per se nota, maxime intelligantur,aut sola, ut alicubi ut it Aristoteriles. In summa, tam puto hanc opinionem displicituram esse nonnihil exercitatis in pbilosophia, quam placet imperitis Crignauis lectoribus, Aristoteles, adeὀque cupientibus eius thilosophi tam graues disputationes transformari posse in aliquam plebeiam doctrinam, ut solent pigri. Est autem hic inteilectus uelat habitus, Cresficit intellectum Ct comprehensionem rerum actu in anima sicut efficit ex aliqua paτte potentia colores,actu colores lamen. Atque adeo quoddam lamen est eius poistentiae, quam intellectum seu mentem vocamus, intellerictus ficiens hoc est, efficit in illa parte animae,ut peries intelligibiles comprehendantur, Cr actu sint, quae tanα tum potentia prius erant. Ex his utcunque sciri potest, quid sit hoc genus intellectus, quem facientem uocauit Aristoteles.Nam quod sit illud lumen, Cr quomodo a cendatur in animo , Icire nemo omnium hominum pom