Petri Ioannis Nunnesii Valentini Oratio de causis obscuritatis Aristoteleae, & de illarum remedijs. Eiusdem liber De constitutionem artis dialecticae in quo exemplo Galeni docetur ex notione finis cur singula praecepta artis tradantur. Eiusdem commen

171쪽

cum quius partes Rhetoricae tribuuntur ab oratoribus , sola elocutio propria Rhetoricae est, huius duo tem proprius est ornatus. ergo ornare finis est Rheotoricae. Nam actio, quae ultima pars affertur non tum oratorum est, quam histrionum propria: er Orator suum nomen sine hac tuebituri. ut Isocrates, quι omesticam aluit dicendi gloriam. memoria communiis est

omnium artium, si facultas est animi nostri: quod si praeceptu memoriae significet, ad Logicam referenda est,quae distulat de methodo praesertim diuisionis, cuivi beneficio,vt ait Galenus initio artis paruae,res memoriae commendantur. Inuentio autem tota Cr di*ositio Rhetorum ad Dialecticos referenda est. Nam quemadmodum una ratio orthographiae ad res quasouis scribendas valet, sic una ratio communis est inuerniendi er distonendi, fue de virtutibus er viiijs diis sputes, ut is laudando er vituperando, siue de ptilio . bus er inutilibus, in suadendo er dissuadendo, siue defacto . t in quaestione coniecturae, siue de nomine, ut in distinitionesve de iure et iniussitia, ut is quaesplane qualitatissue de rebus Dialecticusve de moralibus, e de naturalibus, no verbo,ad quasvis res

explieddas iisdem praesidijs instructa est Dialectica,

ac multo copiosim quam artes rhetoru. Quae sententia confirmatur a nobis in libro illo de vari s generi bus exercitutionum Dialecticarum, propositis mutitis exemplis cuium generis orator . Deinde Marcus Tullius. a. de Oratore confitetur has partes Logicae

172쪽

IN CONSTITVT. DIALECT. 8s principem facit Aristotelem. mamobrem mirari siscet quorundam doctorum sententiam, qui negant harrim partiu autorem fuisse Aristotelem. quod falsum esse exsuperiori dilutatione intelligitur. Sunt igiatur inuentio er distositio propriae partes Logicae. AEInuentio est ratio argumenti iuueniendi ad expliscundum quaestionem 3 Existit hoc loco quaestio fune

inuentio prior depositione ordine naturae an doctrisne an viros s Prius ordine naturae bifariam dicituri.' primo in rebus, quae simul non cohaerentud est prius, quod potest fine altero esse: ut puter ordine naturae antecedit filium. Secundo in his quae Isimul tempore cohaerent causi est prior effectu: M sol est prior luce. Iloe ordine omnes Logici er Rhetores fatentur inue . tionem priorem esse diJositione. Nam cum simul nocohaereant, potest inuentio esse sine dis ositione: ut in loco communi,cim thema aliquod simplex per Ioiscos omnes ducimus: quod genus exercitationis est a nobis alias explicatum. Huinus exercitationis exemplulegitur. r. Prioris Anabseis kn inuentione medis,dut

scriptum ab Aristotele, aut quod probabilias est ab

aliquo Peripatetico additum. Ponit enim multa aentes cedentia,c sequentia, Cr repugnantia tum voluptastis,quam boni sine tractatione argumentorum. Prius

ordine doctrinae id dicitur, sine quo posterius intelliogi non potest, ips-s potest percipi sine posteriori, ut in methodo demonstrandi principia prius docetur, quia demonstrationes non possunt sine ijs percipi, Cr i ii demonstrationibus ea semper praecedit, per quam

L s sequens

173쪽

sequens demonstratur.Ex quo ordine escitor veris. sma illa sVixit Meis, id est, elementorum concatena. tio. quia primum theorema fit elementum secundissecundum terti),dis ita deiiseeps,dum ad ultimum veniatur. Hunc expreβit elegantisime Eucli ides suo opere de Geometria er Arithmetica. In meo

thodo quos diffitedi ea prius di lutitur, sine qui

ous posteriora percipi non possunt quem ordinem sessuitur cicero in Partitionibus Inuetio itas prior est

d Utione ordine doctrinae, quid potest doceri sine di bositione, σintelligi, id est, sine praeceptis o ougi mi er methodi. Sie Ari'. t. Posteriorum mentios nem demonrationis docet deeem capitibus prioribM, explicans demonfirationem progredi ex veris, primis ijs quae carent medio, prioribus, notioribus, causis conclusionis,ex ijs quae diculur per se,ex necessur i, uniuersis,perpetuis,propriis cuiusq; generis,ex caussis er ex efectis. Undeeimo vero capite explicat inqga figura er inodo demonstrationes sunt.Sic in Topicis septem libris disserit de mentione, octauo dediΦositione. Sic in reprehensionibus fallacibus prius docet lacos captionum,deinde tractat distositionem Sie in Rhetoricis ad Theodectem primum tradit inauentionem,deinde distositionem,postremo elocutios

nem: quem ordinem sequutisunt omnes oratores. Nesque vero objciendum illud est in Prioribus prim do, eeri dispositionem, posterius mentionem,ctim eo liabro ex professo de disto sitione diss=utet obiter autε de inuetione.quod satis declarat, cu rei cit omne fere

174쪽

IN CONST1 TvT DIALECT. 8sdssutatione de mentione medij ad Topici: ut ea dii extremo capite. et ς impliciter quemadmota Menadaesunt propositiones fere exposuimus, accurate duae tem persecuti sumin in libris de Dialectici Requires: quid sit,quod Arist. i .ca. primi Topici de Hilui'o distulet, inceps de inuetione,eu iuuetio doceri sit ante diJositionem Restondeo Hsteisse Aristotele, quia Topicascripserat ante Priora. postulat enim eo capite,quod in Prioribus σPosterioribus et in Elenebis explicatum est. Quare mentio viros ordine prior est distositione. Midam censent distositionem ante Jonendum esse mentioni ordine do ctrinae duo-bue argumentis. primo faciliora sunt prias docenda: Io positio autem est facilior inuentione:ergo distositio est prius docenda. Propositio non est omnino v

ν ed csime facilioribuι posteriora non possunt inήtelligi. Quid qu)d ne 3 di θ ositio facilior est inuetione, cum sit tanta varietas ollui morsi Cr tam varia sint praecepta methodi. Secundo inutilis rientio s/bsq; dist intione: ergo diΦositio est prius tradeda. Non valet hoc detinentu. uum isto pacto inutilis est eomologia sine sontaxi: ergo Dimaxis est prius Docenda: er istopacto commutandus esset ordo omniupneceptora cuium artis: ut in Mathematicu cu inutilia sint principia a demo strationibus, demo strationes essent Hemetis aut Onede. Quonia aute inuetio prior est di inuone,de inetione prinisi agendus. A c nome quide mentionis coimne est omniu ursissi deIentetu Platonis in Menone, ri Rhetorica s

175쪽

COMMENT ARIus hiuetio troporu er figuraru, Arithmetica numeram, qui lineas repraesentat, planoru, er solidoru, CT noverbo, omnis ars inuetio est earum reru quas tractat.

Sed lutea fecit boe nome sibi propriu,quia maiori ubore inueniatur argumeta ex Iocis, quam relique res

uiliu .nam eognitis formis filogi moruJacilo: conflcies Hilogismos:at vero cognita inuentione,nosuppetent argumeta.quae suppeditantur aut ab ingenio, aut ex longo reru Uu,aut ex artium cognitione.ut si diseputandum sit de rebus moralibus, sumenda materia argumentorum est ex philosophia morali. Aliquando proferuntur exempla ex ingenio, Cr praeceptis inuentionis. Num e m intellexero causam dijnitum esse cuiu/ vi aliquid sit, quia video vi ignis calorem excitdari,noui ignem causam esse caloris. Inuentio solum inrdicat unde sumenda sint argumenta: ut ad dilutandude homine,quaerendas esse causas,deinde effectu, tum subiecta, er adiuncta, er quae sequuntur; materiam autem non suppeditat. quare iuuentio vacua est. Ex

q*o escituret fugae sint similitudines, quibus rhetorres utuntur c m argumenta vocat locos, venus avrfodinas. Num in his omnibus aliquid latet inclusum, hi iuuentione vero nibi loci tamen nomen frequens est, er vix mutari potest. ae praestabilior est similitudo qua utitur meus ciuis Ioannes Lodoicus Uiues, vir acerrimi iudici), clan ait locos esse tanquam lemmata naribesitorum apud pharmacopolus Cr Pnguentarios, quibus illi admonentur, quid in quos insit narthesis. aut capsula,cm ipse lemmata nihil contineant. Expo

176쪽

IN CON aTITVT. DIALECT. 87sito nominne iuuentionis, quid ea sit aperiendum est Inuentio distinitur a M. Tullio. t. lib. de mentione. excogιtatio rerum Merarum,dut veris ilia, quae edum probabilem reddunt. Quae distinitio non explieae

totum iam inuentionis. nam adhibetur pserunch iuuentio ad explicundum locum communem . M suta det cuimia, in quo nullius rei eos probabilis redditur. Inuetio melius ita distinietur,est ratio excogitandi argumetiti ad explicandam quaestionem: non ad faciendam fidem, quia nonsolum quaeruntur argumenta ad

Quaedio est ilia quo agiturJAridotelis. i .Τospico qua tionem Dialecticam appellat propositione aut problemaanter quae duo illud interesse vult,quod m propositione una tantum pars contradictionis exaprιmatur,ut num animal sit genus hominis In probis. mute vero utras,ut num animal sit genu3 hominis,mnon Quae distinctio praeterquam quod inutilis est, anusio fere scriptore Graeco obseruatur. Porro autem noti dernitur ab Aristotele eo loco omnu materia subiecta Logicosed artifici tantum probabili,quem Dιulacticu nominat. Negat enim. 8. cap. propositione esse Dialecticam,quae omnibus pellicua sit. aut pluo rimis: quia nullum habet dubitationem,qualis materia sub iecta est demonstratori. Ex quo laco Aridotelisper*icum efficitur,non omne necessarim probabis te esse. etenim omne probabile est materia siubiecta Dialectico, non omne autem necesscrim Dialectico

subie

177쪽

co ΜΜENT Akrvs subiectu est ut id quod est omnibus perspicuum, aut

plurimis : ergo non omne necessarium est triobabile, sed id de quo tantum dubitant inter se duisapientes, aut plebei ,aut viris,ita ut viris parti ex aequo,dat dini magis, quam alteri assentiantur. Quare dis ut tio de quaestione, quae assertur ab Aristotele prinis Topico,non pertinet ad hoc institutum. maestio Boetio diffiniturpropositio dubitabilis, er a Rodotipho cum interrogatione elatu oratio. Neutra diffini. tio vera est: quia tam res certae,quam incertaesubiea sunt Iogico: ut demonstratori axiomata, qua ex communi hominiam consensu intelligutur. Has autem

difιnitiones Quintilianus fatis confutasse videtur capite quinto, libri terti , cum di putat non omnem materiam subiectum oratori dubiam essesed aliqua

do certum: ut laudationes, er vituperationes: quae rerum certarum μnt, nisi quis rem certum dubitabis rem esse linterpretetur, quia de ea dubitari cr is eonistrarius partes distulari posit. mae interpretatio et fi rebus orator s accommodari potest, Logicae tuomen toti non conuenit: ut communi loco,cum expliaeantur causae, facta, er reliqua argumenta rei simoplicis: ut rebus, qua omnibus persticuae, aut pluriumis funt: quas negat Arictote. habere vllum dubituistionem octavo capite primi Topici . Quare praestarbilius est definire quae 'ionem id de quo agitur : is omnis materia subiecta Logico tum certa, quam insereta hae disinitione aperiatur . Neque ero dier

bum agitat scinterpretor, ut omnis quaerio Loo

178쪽

IN CONITI Tu T. DIALECT. 8ariea ad actiones, qui sermo iuris prudentum est, rea ferenda sit. sed ut agendi verbum idem valet, quod diDutandi, er explicandi:quasi dicam, quaestio est,id

omne quod explicatur. Id que fit una voce explicetur, vocatur quae

stio simplexJ Aristot.primo capite fecundi libri pois

sterior- quatuor facit genera Dotonum, an sit. quid fit,conueniat ne unum alteri, er cur conueniat mae diuisio utilis est instituto Aristotelis, ut exisplicet soldin quaedionem quid est di itisne ira,etari, caetemdemonstratione. In Topicis quae lais hem bifariam diuidit: primo in quatuor problemata Dialectica, nempe in problema dimitionis, ut fiene animal particeps rationis di itio hominis, an nons er generis: dit,sit ne animal genus hominis,mnon er proprij:xt, fit ne aptum ad risura proprisi

hominis, an non er accidentis: vi, accidat ne boamini color , an non Secundo diuidit quaestionem capite octatio primi Topici in trivgenera: νη- eoognitionis:vt, fit ne mundus aetermu s altera actionis: ut, sit ne voluptas expetendastertium Logicu:dit, sitne enuntiatio genins afrmationis er negationis cicero Cr reliqui Oratores duosaciut quaestionu genera: γnsimitu,alterv infinitu. Finitu id esse dicunt, quod constat circunstanti s personae, rei, laci, aut tempo. ris: visthe duceda uxor Socrati Athenis idque uoiscatur Aro icis, a cicerone controuersia Cr causaansmitum dijniunt. quod caret circunstanti s: ut, sit ne ducenda uxor Philosophosiils nominatur Heu,a

179쪽

co ΜHENTARIus cicerone propositum, aut consultatio: quid tu que Ilio specialis controfersa est, per hanc generalem deissa consultumus. Multa aliae diuisiones quaestionum a cicerone Cr alijs oratoribus a eruntur .sed omnes inutiliter, quemadmodum ex Iuperiores diuisiones, cum omnia genera quaestionum i sdem praeceptis is, venti is,dispositionis er elocutionis explicari pos fuit: it elli a nobis demondratum nitatu exemptu mlibesso de T ariss generibu3 exercitationum Dialectia carum. Quod ita esse hoc utrumento confirmari po- tefi. Materia diuidenda est, ciam diuersa a eruntur instru menta ad illum explicadam. ut verὸ eum eadeiusunt, non efl materia diuidenda: xt Arithmeticus non diuidit res, quae ninerari possunt, nisi quae postulant diuersum rationem addendi, Cr deducendi,ut Geometra non partitur materium Abi subiectam.cῖniri omni genere rerum eadem metiendi ratio valeat. nes Grammaticus dιuidit res, cum in omnibuέ e deni

rationem etγmologiae Cy Bntaxein sequutura sic neoque Dialectico,nes Rhetori diuidenda erat quaestio, nisi quae diuersum rationem tractandi ponularetiquas iis est diuisio, quae a nobis afertur, is simplices quaein stiones Cr coniunctus: quia in simplicibu3 argu menta

ducuntur ex una tant sim voce sine comparatione Arteriin:dit hominis finem dicimus esse beatitudinem. Iuconiunctis vero quaenionibus, i ducuntur argumetita ex tota quaenione, qualia sunt assωmpta, auis exyna tantum parte ducuntur, γ, tamen urgumenti hieo posita esse cernitur, quod cum xtras parte quae

180쪽

planis conferaturi.γt in hac ratiocinatione,omne uni mal est natura: omnis autem homo ect animul: Iergo omnis homo est natura. argumentum animal est: quod Gessu mitur a re subiectu, quia animal genus est homi. nis, tumen animal confertur cum natura tanquam steocles illisubiecta. Ex quae lione eruuntur argumetu 3 De mentione multi varie scripserunt, nes omnes in numerandis locis inter se consenserunt . Num primu3 Arist. in iae thodo inueniendi medij, quam tradit primo Prioris AnalUeos tria fucit genera arg- entorum rumieceradenti consequenti π repugnantia. Quae et si ,ererieuntur de omni argumento coparato euem partibus quaestionis, tumen inuettiendis argu mentis inutilia

sunt: luia sunt admod*m generalia, neq; per partes er ρecies explicantur. In Topicis vero primo libro Ardoteles negat inueniri posse generalem ratiostem Iocorum, aut sit posit inueniri. nolestum suturam esse sine ratione tamen cum vel eiusdem tectimonio laudari loci ii qui sunt omnium di,utationum comuneser genera es: t ipse Aristo.commendat hehementer

communes omni disputation . Sed niterim inf-nitu ge era locorum trudit in Topicis sine ratione et ordine l. r. libro ad eligendas propintiones octo iocos, explicandae ambiguitati nomin- accomodat decem Er nouem locos: libro secundo tractandos oblimati accidetis tribuit. 3 7.Iocos: libro sero. M

4d explicandum problema generale rei mugis expe es ienda