Martini des Amorie van der Hoeven Epistola ad virum doctissimum W. H. D ...

31쪽

non item de Pollione valeat. Nimaram in re tribuuntur Tiberio Clavidio Bonam Constat autem exruieronymo, Aelium quoque Donatum in Virgilium commentatum esse. Quare a priori propter auctoritatem,ss. probabile esthοs, quos habemus, commentarios ab opero Aelii Donati diversos esse, et Servium, simplicite Donati nomine posito, et errimum illum Aelium Donatum designasse; Serarium inquam, qui in ejusdem Aelii Donati artes grammaticas ipse reliquit commentarium. taxi paulo ante, tot loca Servii probare, alium ab eo usurpatum fuisse Donati commentarium, quam qui

exstat hodie. Id ni fallor, ex his quae scripsi abunde intelligitur. Omnihus illis quae ex Donato ad multos Vi gilii versus citavit Servius, in Tib. Claudio, si unum

lacum excipias quem postremo tractavi ubi eandem se tentiam est secutus quod eum in quibusdam locis fecisse, ni mirum est numquam satis similia leguntur, saepe diversa et contraria. Si viri docti omnia illa loca sustiam conspectu vidissent jam olim, credo, intellexissent, plane diversos scriptores esse. Nunc in singula loca meidentes, inde rem explicaverunt quod putarent Donatum, quem nos habemus, in iis locis corruptum a librariis et

truncatum esse omninoque ejus commentaria adhuc nomnis mutila et multimodis interpolata esse edita, Cum multo integriora in Codicibus,ss supersint. Sic de tali loco scripsitruvnius ad VI Aen. 1ri: In Donati frag-n mentis interpolatis, quae habemus, nihil tale occurrit; et Bumannus ad Servium III. Aen usu vModie in D unam haec non leguntur forte tamen in pereditis olim v legebatur et Pierius multa ex suo codice Donati, aliis vindicta profert, ut et alii. ' Visum opinio ista infimmis argumentis, vel potius miro errore nititur. Optime hic error intelligitur e Bumanni Secundi Praelatione ad Virgilium. Greuinum inquit ac verum Donatum nosv hodie non habree docent Codices ejus msti, qui ab

32쪽

seditis longe diversi et integriores saepe a viris doctisnmemorantur. ' Mirum errorem erravit Bumaumis, et

alii cum eo. Confudit nempe Donatum, qualis primo editus est, cum e Donato, qui nunc in editionihus legiatur. Scilicet Christophorus Landinus primus Donati commentarios edidit seculo decimo quinto, non integros, sed in epitomen a illo contractos ut ex ipsius Landini professione intelligitur. Vid. hnius in Elencho Editt. Virgilii ad annum i8s. aec excerpta cum vulgo in editionibus repeterentur, quidam viri docti in partes vocarunt pleniora Donati commentaria, quae in codicibus via derant. Tandem intege Donatus prodiit anno 15SS. Iam quae dicit Bumannus Sec de Codicibus ms integrioribus, ab eruditis commemoratis, pertinent ad illud temporis intervallum, quo epitome tantum Donati a Landino confecta prodierat. Ergo perperam putavit, inde apparere nos hodia genuinum ac verum Donatum non habere. Vide, ut hoc fiat manifestius, vecta Burmanni quae sequuntur.

v Passim, inquit, Pierius in Castigationibus suis profert plurima ex locupletiori Donati exemplari vid ad lib. L Aen. id et III ore init sic integra Donati Comme utaria in duos ultimos Aeneidos lihros a Camillo Portion se habuisse testatur ad lib. XL Aen. 1o ubi locumn insignem ex isto codice profert, ex quo vel praecipue adpareat, quantum amiserimus detestabili illius facta Pre, ut ait, qui tam docta mutilavit commentaria Nequen veram lusissent viri docti, qui Virgilium cum Donati Commentariis ediderunt, si illa, quae et alibi passimn Pierius in notis suis ex integrioribus codicibus profert, 'quaeque in vulgatis exemplaribus frustra quaeruntur, i diligenter excerpta suis Iocis recte atque ordine div nsuissent, ut hac saltem parte supplere potuissent ea, quae nunc turpi mangonio detruncata dederunt hominesii Musis iratis nati. ' Si ipse Burmannus, quae Pieriuspretulit cum editis comparasset, vidisset illum quoties

33쪽

Codices memoret pleniores, spectasse excerpta Landini, quae etiamtim sola erant edita in posteriorihus vero di tionibus omnia legi quae Pierius e Codicibus suis profert. Inspice eadem illa loca quae exempli causa urinamuscitavit videbis omnia ad verhum in editionibus exstare. Pergit Burmannus B Diversum quoque ah editis Donatin codicem possedit olim Christoph. Landinus, indicante ejusv discipulo Ang. Politiano in Miscellan cap. LXXVII UPolitiani in elegantissimo illo Miscellaneorum libello verba

sunt haec: n Commentarium Tiberi Donati nunc in m n nthus hahet Landinus homo et eloquens et eruditus, et Florentiae jam diu doctor honarum literarum et rati divisimus. Is igitur ut diximus commentarium Tiberi, n nati habet in manibus, grandioribus notatum vetustis characteribus. ' Apparet eundem esse Donati codicem, unde excerpta sua confecit et edidit Landinus. Postremo

Bumannus addidit: Quin et codex ille Bibliothecaeniarlemensis, ex quo Donatum emendare et restituere in animo habuerat Theod. Rychius, ut supra diximus, quem noculis aliquando lustravi, non tantum optimae, licet re-ncentioris, notae exemplar est, sed ut multa suadebant, videbatur etiam editis longe auctius et inimius. ' Est sane optimus ille Codex artemensis, quem jam in hac epistola passim ad partes vocavi nactus eum heneficio

praefecti bibliothecae, Verbi Divini Ministri A. de Wies, viri praestantissimi, qui nuper editis libris de origine

artis typographicae tam suis quam patriae nostrae laudibus egregie consuluit. Possunt in Donati commentariis ex illo Codice singula verba saepissime emendari nonnumquam et quaedam restitui, quae injst unde vulgata editio fluxit aberrante librarii oculo missa erant; quin etiam paucis in locis integrae ad versus quosdam annotationes, quae simili scitantia exciderant; sicuti vicissim in illo exemplari subinde nonnulla desiderantur, quae leguntur in editis quales corruptelas ac diversitates in plerisque et

34쪽

raim scriptis, praeeipueramus generis, quamdiu ad plures

mstos non sunt castigata, deprehendere licet. Ceterum, si a talibus discesseris, Donati commentaria in universum hic Codex non habet editis longe auctiora, sed plane e dem Quare argumento ex Codicibus petito, quo usus est Burmannus ut hunc interpretem adeo mutilum et interpolatum editum esse probaret, ipse ad contrariam sententiam firmandam utor Nam Donati commentaria eadem exhibentet,s unde edita sunt, et Codices Pierii, et exemplar

Puto fore nonnullos, qui quamvis e Codicibus praesidium sententiae suae peti non posse intellexerint, tamen laciles erunt ad suspicandum, diversitatem commentari

riun Donati a citationibus Servii inde explicandam esse, quod plurima iis a librariis detracta, multa addita fuerint. Invaluit enim pridem haec inter viros doctos opinio, scholiastas Latinoram scriptorum, quotquot supersint, ita a pristina facie immutatos esse, ut nihil magis. Ipse in Introductione ad istoriam Criticam, multa eruditorum dicta in hanc rem collegisti, quibus addo Frueinsii verba in Munckeri Diss de Imgino prope finem v Et Servius

et reliqui poetarum Latinorum commentatores adeo, stili ac interpolati ad nos pervenerunt, ut vix um amvsuimet ipsorum circumferant. Persuaserunt sibi viri docti singula Scholiastarum opera esse quaedam quasi Augiae stabula, et nihil antiquius habuisse monachos et omnis generis homines, quam ut quasi de compacto suas quique ineptias in haec Commentaria studiose coacervarent, et genuina extruderent. Si mihi, tirunculo in literis, post magnos viros sententiam dicere ses est haud equidem negaverim, hujusmodi scriptiones magis quam alias inter polationibus mutationibusque Ohnoxias fuisse. Constant enim plerumque congerie annotationum diversissimi generis, nullo orationis nexu inter se junctarum. In promtu et sine ullo artificio fuit, augere ea ex aliorum ad eum

35쪽

dem scriptorem commentariis, et supplere quae ad intellia gendum auctorem utilia ab unoquoque Scholiaste praete missa, vel etiam resecare quae ad loci cujusque intelligentiam non necessaria addita videbantur. Puto tamen viros doctos ulterius, quam Par erat, progressos esse, et adhibendas esse distinctiones Tu vir doctissime, egregie monuisti, Bist Crit. II p. 25s, magis interpolationi obnoxia fuisse scholia si ad marginem auctoris scria herentur, quam si separata, sine textu et continuo ordine. IJhi commentatoris expositio quae majoris molis esset quam ut ad marginem Posset apponi, describebatur in

exemplaribus loquor de iis, quae honi aevi sint ac bonae notae addito in titulo auctoris nomine non id agehat

Ithrarius ut farrago scholiorum undecumque colligeretur, sed ut hujus unius opus repraesentaretur cum fide. Pra terea in melioribus codicibus scribae, cum diversorum auctorum scholia conjungerent, addere solebant voculam

aliter, vel item Viri docti saepe levibus argumentis usi

Sunt, ut ex commentariis veterum nonnisi excerpta et

fragmenta quaedam, eaque ipsa mirifice interpolata, ad nos pervenisse probarent. Ubicumque errores vel ineptias deprehendebant, confestim de interpolatione suspicati sunt, non satis cogitantes quot qualesque errores et ineptiae reperiantur etiam in iis locis quos propter expressi testimonii auctoritatem non dubium est ad aliquem veterem grammaticum referendos esse quod vel ex iis apparet, quae a Servio nominatim e Donato, grammatico eruditissimo.

citata supra in hac epistola exhibui. In ipso Servio quaecumque merito reprehenduntur, nolunt fere viri docti auctori tribui, sed interpolata putant. Eodem fere modo in Lactantio, Statii interprete, recensendo Barthius rem egit. De Servianis quidem in Virgilium commentariis, qualia optimi codices exhibent, dicere non vereor, haud sane integra, multo tamen integriora mihi videri, quam viri docti, re tamen non accuratius examinata, videntur

36쪽

rum scriptis, praecipue mus generis, quamdiu ad plures

mstos non sunt castigata, deprehendere licet. Ceterum, si a talibus discesseris, Donati commentaria in universum hic Codri non habet editis longe auctiora, sed plane e dem Quare argumento ex Codicibus petito, quo usus est Burmannus ut hunc interpretem adeo mutilum et interpolatum editum esse probaret, ipse ad contrariam sententiam firmandam utor Nam Donati commentaria eadem exhihentet,s unde edita sunt, et Codices Pierii, et exemplar

Puto fore nonnialos, qui quamvis e Codicibus praesidium sententiae suae peti non posse intellexerint, tamen faciles erunt ad suspicandum, diversitatem commentario-riun Donati a citationibus Servii inde explicandam esse, quod phirima iis a librariis detracta, multa addita fuerint. Invaluit enim pridem haec inter viros doctos opinio, scholiastas Latinorum scriptorum, quotquot supersint, ita a pristina facie immutatos esse, ut nihil magis. Ipse in Introductione ad istoriam Criticam, multa eruditorum

dicta in hanc rem collegisti, quibus addo Frueinsit vecta in Munckeri Diss de Imgino prope finem , Et Servius

et reliqui poetarum Latinorum commentatores adeo,

nulli ac interpolati ad nos pervenerunt, ut vix umhram v suimet ipsorum circumferant. Persuaserunt sibi viri docti singula Scholiastarum opera esse quaedam quasi Augiae stabula, et nihil antiquius hahuisse monachos et omnis generis homines, quam ut quasi de compacto suas quique ineptias in haec Commentaria studiose coacervarent, et genuina extruderent. Si mihi, tirunculo in literis, post magnos viros sententiam dicere sis est haud equidem negaverim, hujusmodi scriptiones magis quam alias inter polati laus mutationibusque obnoxias fuisse. Constant enim plerumque congerie annotationum diversissimi generis, nullo orationis nexu inter se junctarum. In promtu et sine ullo artificio fuit, augere ea ex aliorum ad eu

37쪽

dem scriptorem commentariis, et supplere quae ad intellia gendum auctorem utilia ab unoquoque Scholiaste praete missa, vel etiam resecare quae ad loci cujusque inte ligentiam non necessaria addita videbantur. Puto tamen viros doctos ulterius, quam Par erat, prοgressos esse, et adhibendas esse distinctiones Tu vir doctissime, egregie monuisti, Bist Crit. II p. 25s, magis interpolationi noxia fuisse scholia si ad marginem auctoris scria herentur, quam si separata, sine textu et continuo ordine. Ubi commentatoris expositio quae majoris molis esset quam ut ad marginem Posset apponi, describebatur in

exemplaribus loquor de iis, quae honi aevi sint ac bonae

notae addito in titulo auctoris nomine non id agebathhrarius ut farrago scholiorum undecumque colligeretur,

sed ut hujus unius opus repraesentaretur cum fide. Pra terea in melioribus codicibus scribae, cum diversorum auctinoum scholia conjungerent, addere solebant voculam

aliter, vel item Viri docti saepe levibus argumentis usi

sunt, ut ex commentariis veterum nonnisi excerpta et

fragmenta quaedam, eaque ipsa mirifice interpolata, ad nos pervenisse probarent. Ubicumque errores vel ineptias deprehendebant, confestim de interpolatione suspicati sunt, non satis cogitantes quot qualesque errores et ineptiae reperiantur etiam in iis locis quos propter expressi testimonii auctoritatem non dubium est ad aliquem veterem grammaticum referendos esse quod vel ex iis apparet, quae a Servio nominatim e Donato, grammatico eruditissimo.

citata supra in hac epistola exhibui. In ipso Servio

quaecumque merito reprehenduntur, nolunt fere viri docti auctori tribui, sed interpolata putant. Eodem fere modo in Lactantio, Statii interprete, recensendo Barthius rem egit. De Servianis quidem in Virgilium commentariis, qualia optimi codices exhibent, dicere non vereor, haud sane integra, multo tamen integriora mihi videri, quam viri docti, re tamen non accuratius examinata, videntur

38쪽

existimasse. Imprimis autem de Tib. l. Donati libris I terpretationum Virgilianarum non dubito mihi plerosque,

qui legerint, assensuros, non esse eos, excutis librorum partibus, quae totae perierunt, ita multum mutilatos aut interpolatos Barthius ad Stat. IV. Theb iiS. scribens, universa haec commentaria mirificis modis conspurcata esse, labita nimirum pro lacunis, ubi venena sua bieenim ipse loquitur lamnes nebulones egererent; denique infinitis et modis et locis totum librum per grammatistas sequiorum tempοrum deturpatum esse: Barthius, inquam, locutus est ex ista vulgari de omnibus Latinis Commentatoribus opinione, et nimis incοgitate, ut saepe, scripsit. In ipso loco Donati quem pro exemplo citat, cuique i genti apparebit frustra eum et temere grammatistarum et nescio quorum nebulonum interpolationem somniare Allia multa loca corrupta esse, sed scribarum erroribus, minime nego: quaedam etiam propter peculiarem causam interpolari potuisse concedo; cujus rei ipse exemplum paulo inferius asseram. Iari temeritate Barthius ad XI. Theh. Sis scripsit ex paraphraste non uno constipata videri quae Donati nomen praeferunt. Est suspicio temere projecta. Qui Donatum legerit, contrarium verum esse videbit Si ita esset, multa in eo occurrerent sibi invicem repugnantia. Nunc ita omnia inter se congruunt, et passim alia aliis respondent, ut unius hominis pus esse manifestissimum sit. Moc opus minus quam alia aliorum commentaria i terpolationi aut mutilationi obnoxium esse potuit Non continet omnis generis annotationes, nullo nexu inter se conjunctas, sed continuam Virgiliani operis paraphrasin, sensum et seriem carminis demonstrantem, simulque Poetici artificii laudes in singulis locis praedicantem, insertis subinde observationibus quae ad meliorem harum virtutum intelligentiam conducere visam sint, nonnumquam etiam deductis inde praeceptis moralibus V ceterum, ut pluriamum, non interrupta oratione, et toto opere uno et a

39쪽

quali filo decurrente. Non multa e media oratione omissae esse, ex continuat plerumque verborum nexu apparet: non esse auctoris orationem in brevius contractam, inde intelligitur, quod haud sane verborum parcus sit, Sed quae exponenda visa suerint, late satis et diserte exponat. Denique una est et continua scriptio, cui aliena nulla aut paucissima videntur fuisse inserta non est quaedam sta horum congeries, cui addere aut detrahere in promtu fuit.

Quare cum Servius plurima e Donato citet, quae in hisce commentariis non leguntur, vix credibile est olim in iis lecta suisse. Dicat aliquis quaedam ex iis quae tamen ipsa essent pauca de multis legi potuisse in tertio decimo Tib. Cl. Donati libro, si forte is quod incertum est eum librum adjecerit nempe quae ad XI, 1, et 1 a Se

vi citantur. Respondeo primum, Servium ea referre et refellere tamquam proprias Donati viniones, cum tamen ipse Tib. Claudius profiteatur se tertium decimum librum ex veterum commentariis, qui nec Servium latctant, oblecturum esse deinde ad XI. 16 Servium scripsisse: hoc loco Donatus erravit,' unde valde veri simile fieri videtur, in commentario ad eum locum, non alibi, haec a Donat dicta fuisse quod si ita est, scribere ista eo loco non potuit Tib. Claudius, qui ipse dicat se talia ad lihrum tertium decimuin reservasse. Nec probahile est, quod nonnulli putarunt, ea quae Servius citat propter ineptiam e Donati commentariis suhlata esse. Nam praeterquam quod scholiastarum annotationes magis cumulari erroribus, quam ab iisdem liuerari solerent: non omnia ista inepta dici merentur, neque cuncta, quae ex Donato citavit, ipse Servius improbat. Quid quod eosdem lihr rios, si ea sustulerint, alia nec pauca inseruisse oporteatZ Saepe in Tib. Claudio diversa aut contraria legitur inte Pretatio, saepe multae longaeque periodi non tantum optime reliquae orationi connexae, ut nulla facile interpolationis suspicio oriri potuisset, verum etiam totius operis

40쪽

colori mire congruentes: quae tamen repugnant Donati explicationi, a Servio commemoratae. Quin et in loco de Arunte ad plures adeo versus leguntur annotationes, in quibus vestigium apparet sententiae ab ea diversae, quam Donato tribuit Servius. Postremo, non pauca quae ex Donato Servius citavit, vix potuerunt in his Comment riis, quales nos habemus, scripta esse. Repugnant eorum consilio et indoli. Ut alia praeteream, vide ea, ubi e

vius dicit Donatum scripsisse, de quodam Virgilii loco

adhuc requirendum esse, item in aliis locis Virgilium repugnantia tradere iis quae alibi scripserat, aut non prohanda in oratione ejus occurrere, vel parum veri similia in re-hus. Vix, inquam, haec potuerunt legi in commentariis, quos habemus, in quibus nil nisi pulchre et bene et e spicuo intellectu positum in Virgilio agnoscitur, quaesti nesque ac dissicultates, quas grammatici de quihusdam

locis movissent, tamquam voces temerariorum et imperiatorum btrectationes repelluntur. Opus Donati utra clegitur, nullam interpolationis suspicionem, nullam nisi in singulis verbis corruptelae movere potest aequali tenore decurrit, ubique sui simile est, optime congruit indoli et consilio auctoris, ex praefatione cognoscendis Ut vero illa quae Servius citat, in hisce libris scripta fuisse possint, necesse est multa a librariis fuisse ejecta, multa interposita et artificiose orationi innexa, denique totius operis faciem fuisse immutatam. Aut Tib. Donatus, qui

exstat, alius est Donatus quam citatus a Servio aut ita est auctus, truncatus, Corruptus, emendatus, ut plane alius factus sit. Utrumque fere eodem rediret. Cur tamen non putemus alium esse scriptorem, cum in ipsis ss. οmen

ei tribuatur, diversum a nomine Aelii Donati, quem item in Virgilium commentatum esse constat, celeberrimi grammatici quem sine duhio intel xit Servius, sic simpliciter

nati nomen ponens.

Tu vir praestantissime, in ist Crit. II p. 6 cia