Titi Livii Historiarum romanarum libri qui supersunt ex recensione Io. Nic. Madvigi Libros a tricesimo primo ad tricesimum quintum continens

201쪽

169nliis demptum ex dignitate populi, quicquid maiestati patrum 5

adiectum esset, interpretantibus, et omnia discrimina talia quibus ordines discernerentur, et concordiae Et libertatis aequae minuendae esse; ad quingentesimum quinquagesimum octavum 6 annum in promiscuo spectatum esse; quid repente factum, cur immisceri sibi in cavea patres plebem nollent, cur dives pauperem consessorem fastidiret 8 Novam. superbam libidinem, Tab nullius ante gentis senatu neque desideratam . neque institutam. Postremo ipsum quoquo Ahicanum, quod consul Sauctor eius rei suisset, paenituisse serunt. Adeo nihil motum ex antiquo probabilo est; vetoribus, nisi quae usua evidenter arguit. 8tari mnlunt. Principio anni, quo L. Cornelius. Q. Minucius consules 55 fuerunt, terrae motus ita crebri nuntiabantur, ni non rei tantum

ipsius, sed seriarum quoque ob id indictarum homines taederet; nam neque senatus haberi neque res publica administrari 2 poterat, Sacrificando expiandoquo occupatis consulibus. Postremo 3 docemviris adire libros iussis, ex responso eorum supplicatio per triduum fuit. Coronati ad omnia pulvinaria supplicaverunt; 4edietumque est, ut omnes. qui ex una familia essent. supplicarent pariter. Item ex auctoritnte senatus consules edixerunt, nequis. quo die. terrae motu nuntiato, feriae indictae essent, EO die alium terrae motum nuntiaret. Provincias deinde consules 5

prius. tum praetores sortiti. Cornelio Gallia, Minucio Liguros evenerunt; sortiti praetores C. Scribonius iarbanam, M. Valerius speregrinam, L. Cornelius Siciliam, L. Porcius Sardiniam C. Flaminius Hispaniam citeriorem, Μ. Fulvius Hispaniam ulteriorem. Nihil oo anno belli exspectantibus consulibus 56 litterae M. Cincii praesectus is Pisis orat) allatae, Ligurum 2

viginti millia armatorum, coniuratione per omnia conciliabula universae gentis faeta, Lunensem primum agrum depopulatos, Pisanum deindo finem transgressos omnem oram maris PerngrRSse. Itaquo Minucius consul, cui Ligures provincia evenerat, ex 3 auctoritate patrum in rostra escendit et edixit, ut logionas 4 duae urbanae quae superiore anno conscriptae essent, post diem Diqitigoo by Cooste

202쪽

Liber XXXIV. A. u. c. 561.

decimum Arretii adosssent; in earum locum so duas legiones 5 urbanas scripturum. Item sociis et Latino nomini, magistratibus legatisque eorum, qui milites dare debebant, edixit, ut in 6 Capitolio se adirent. Iis quindocim millia peditum et quingentos 7 equites, pro numero cuiusque iuniorum, deseripsit; et inde ex Capitolio protinus tro ad portam et, ut maturaretur PES, 8 proficisci ad dilectum iussit. Fulvio Flaminioquo terna millia Romanorum peditum, centeni equites in supplementum et quina millia socium Latini nominis et duceni equites decreti, mandatumque praetoribus, ut veteres dimitterent milites, quum 9 in provinciam venissent. Quum milites, qui in legionibus urbanis erant, Dequentes tribunos plebei adissent, uti causas

cognoscerent eorum, quibus aut emerita stipendia aut morbus enuSM ESsent, quo minus militarent, eam ram litterae Ti. Sempronii

10 discusserunt, in quibus scriptum erat, Ligurum decem millia in agrum Placentinum venisse et eum usquo red ipsa coloniae moenia et Padi ripas cum caedibus et incendiis perpopulatos eSSe; li Boiorum quoque gentem ad rebellionem spectaro. Ob eaArea tumultum esso decrevit senatus; tribunos plebei non placere

causas militares cognoscere, quo minus ad edictum eonveniretur.

l2 Adiecerunt etiam, ut socii nominis Latini, qui in exercitu P. Cornelii, Ti. Sempronii fuissent et dimissi ab iis consulibus essent, ut, ad quam diem L. Cornelius consul edixisset at in l3 quem locum edixisset Etruriae, convenirent, et uti L. Cornelius consul in provinciam proficiscens in oppidis agrisque, qua

iturus esset, si quos ei videretur, milites scriberet armaretque et duceret secum, dimittendique ei, quos eorum quandoque vellet, ius eSSet.

57 Postquam consules dilectu habito profecti in provincias sunt, tum T. Quinctius postulavit, ut de iis, quae cum decem

legatis ipse statuisset, senatus audiret eaque, si videretur,2 auctoritate sua confirmaret; id eos sacilius facturos, allegatorum Verba, qui ex universa Graecia et magna parto 3 Asiae quique ab regibus venissent, audissent. Eae legationes a C. Seribonio praetore urbano in senatum introductae sunt, Dihili do by Gorale

203쪽

benigneque omnibus responsum. Cum Antiocho quia Iongior 4 disceptatio erat, decem legatis, quorum pars aut in Asia aut Lysimachiae apud regem suerant, delegata est. T. Quinctio Smandatum, ut adhibitis iis legatorum regis verba audiret responderetque iis, quae ex dignitate atque utilitato populi Romani responderi possent. Menippus et Hegesinnax prin- 6cipes regiae Iegationis erant. Ex iis Menippus ignorare se dixit, quidnam perplexi sua legatio haberet, quum simplicitor

ad amicitiam potendam iungendamque societatem venissent. Easo autem tria genera scederum, quibus inter so paciscerentur TRmicitias civitates regesque: unum, quum bello victis dicerentur leges; ubi enim omnia ei, qui armis plus posset, dedita essent, quae ex iis habere victos, quibus multari eos velit, ipsius ius atque arbitrium esse; aliorum, quum pares bello aequo foedere 8 in pacem atque amicitiam venirent; tunc enim repeti reddiqua per conventionem res et, si quarum turbata bello possessio sit, eas aut ex formula iuris antiqui aut ex partis utriusque commodo eomponi; tertium esse genus, quum, qui nunquam shostos fuerint, ad amicitiam sociali foedoro inter se iungendam coeant; eos neque dicere nequo accipero leges; id enim victoris et victi esse. Ex eo genere quum Antiochus esset, l0 mirari se, quod Romani aequum censeant leges ei dicere, quas Asiae urbium liberas et immunes, quas stipendiarias se velint; quas intrare praesidia regia regemque vetent. Cum Philippo enim hoste pacem, non cum Antiocho amico ilsocietatis foedus ita sanciendum esse. Ad ea Quinctius: 58-uuoniam vobis distincto agere libet et genera iungendarum amicitiarum enumerare, ego quoque duas condiciones ponam, extra quas nullam esse regi nuntietis amicitiae cum populo Romano iungendae, unam, at nos nihil, quod ad urbes Asiae 2 attinet, curaro velit, ut et ipse omni Europa abstinoat; al- 3teram, si se illo Asiae finibus non continoat et in Europam transcendat, ut Et Romanis ius sit Asiae civitatium amicitias et tueri, quas habeant, et novas complecti. Enimvero id 4 auditu etiam dicere indignum esse Hegesianax, Thraciae et Disiligod by Cooste

204쪽

5 Chersonesi urbibus arceri Antiochum, quum, quae Seleucus proavus eius, Lysimacho rege bello Victo et in a te caeso. per summum decus parta reliquerit, pari eum Iaude eadem, ab Thracibus possessa, partim armis receperit Antiochus, partim deserta, sicut ipsam Lysimachiam, et revoeatis cultoribus frequentaverit et, quae strata ruinis atque incendiis erant

6 ingentibus impensis aedificaverit. Quid igitur simile esso, ex ea possessione, ita Parta, ita recuperata, deduci Antiochum, et Romanos abstinere Asia, quae nunquam eorum fuerit p7 Amicitiam Romanorum expetere Antiochum, sed quae impe-8 trata gloriae sibi, non pudori sit. Ad haec Quinctius -Quandoquidem inquit -honesta pensamus, sicut aut sola aut prima certo pensari decet principi orbis terrarum populo ets tanto regi, utrum tandem videtur honestius, liberas velle omnes, quae ubique Sunt, Graeciae urbes, an Servas et vectigal 10 sacero 3 Si sibi Antiochus pulchrum esse censet, quas urbes proavus belli iuro habuerit, aVus paterque nunquam usurpa- 1l verint pro suis, eas repetere in servitutem, et populus Romanus suseoptum patrocinium libertatis Graecorum non desereroi 2 fidei constantiaeque suae ducit esse. Sicut a Philippo Graeciam Iiboravit, ita et ab Antiocho Asiae urbes, quae Graii nominis sint 13 liberaro in animo habet. Neque enim in Eolidem Ioniamque eoloniae in servitutem regiam missae sunt, sed stirpis augendae causa gentisque vetustiS8imse per Orbem terrarum pro-59 pagandae. Quum haesitaret Hegesianax nec infitiari posset. honestiorem causam libertatis quam servitutis praetexi titulo, Quin mittimus ambages 3 inquit P. Sulpicius, qui maximus

2 natu ex decem legatis erat. - Alteram ex duabus condicionibus, quae modo diserte a Quinctio latae Eunt, legite, aut 3 supersedete de amicitia agere. -Nos vero' inquit Menippus - nee Volumus nec possumus pacisci quicquam, quo regnum Antiochi minuatur. 4 Postero die Quinctius legationes universas Graeciae Asiaeque qnum in senatum introduxisset, ut scirent, quali animo populus Romanus, qualiquo Antiochus erga civitates Graecise Diuitiaco by Gorale

205쪽

Sent, Postulata et regis et sua exposuit; renuntiarent civitatibus 5 Suis, POPulum Romanum, qua virtute quaque fido libertatem eorum a Philippo vindicaverit, eadem ab Antiocho, nisi decedat Europa, vindicaturum. Tum Menippus deprecari et 6 Quinctium et patres institit, ne festinarent decernere, quo decreto turbaturi orbem torrarum essent; tempus et sibi sume- Trent et regi ad cogitandum darent; cogitaturum, quum renuntisitae condiciones essent, et impetraturum aliquid aut pacis austa conceSSurum. Ita integra diluta res est. Logatos mitti 8ad regem eosdem, qui Lysimachiae apud eum suerant, placuit,

P. Sulpicium, P. Villium, P. AElium. Vixdum hi profecti erant, quum a Carthagine legati, bellum 60

haud dubio parare Antiochum Hannibale ministro, attulerunt, inieceruntque curam, ne simul et Punicum excitaretur bellum. Hannibal patria profugus pervenerat ad Antiochum, Sicut ante 2 dictum est, et erat apud regem in magno honore, nullu alia arte, nisi quod volutanti diu consilia de Romano bello nemo aptior super tuli re particeps esse Sermonis poterat. Sententia 3 eius una Rique eadem semper erat, ut in Italia bellum gereretur; Italiam et commeatus et militem praebituram externo

hosti; si nihil ibi moveatur, liceatque populo Romano viribus 4

et copiis Italiae extra Italiam bellum gerere, neque regem neque gentem ullam Parem Romanis esse. Sibi centum tectas 5 naves et decem millia peditum, millo equites deposcebat; ea se classe primum Africam petiturum. Magno opere confidere, et Carthaginienses ad rebellandum ab so compelli posse; si 6 illi cunctentur, se aliqua parte Italiae excitaturum Romanis bellum. Regem eum ceteris omnibus transire in Europam debere et in aliqua parte Graeciae copias continere, neque traiicientem et, quod in speciem sumamque belli satis sit,pRratum traiicere. In hanc gententiam quum adduxisset regem, si1 praeparandos sibi ad id popularium animos ratus, litteras, ne

quo casu interceptae palamsacerent conata, seribere non est ausus; Aristonem quendam Tyrium nanctus Ephesi, expertus-2que sollertiam levioribus ministeriis, partim donis, partim spe Diuitiaco by Cooste

206쪽

Liber XXXIV. A. u. c. 56 I. praemiorum oneratum, quibus etiam ipso rex annuerat,3 Carthaginem eum mandatis mittit. Edit nomina eorum, quibus conventis opus Esset; instruit etiam secretis notis, per 4 quas haud dubio agnoscerent Sua mandata esse. Hune Aristonem Carthagine obversantem non prius amici quam 5 inimici Hannibalis, qua de causa venisget, cognoverunt. Et primo in circulis conviviisque celebrata sermonibus res est; 6 deinde in senatu quidam nihil actum esse dicero exsilio Hannibalis, si absens quoque novas moliri res et sollicitando 7 animos hominum turbaro statum civitatis posset; Aristonem quendam, Tyrium advenam, instructum mandatis ab Hannibiae et rege Antiocho venisse; certos homines quotidia cum eo secreta colloquia serere, et in occulto coqui, quod mox in

8 omnium perniciem erupturum esset. ConelamRVeris omnes,

vocari Aristonem debere, et quaeri, quid VeniSSet, et, nisi expromeret, cum legalia Romam mitti; satis pro temeritates unius hominis suppliciorum ponsum esse; privatos Suo perieulo

peccaturoS; rem publicam non extra noxam modo, sed etiam 10 extra famam noxae conservandam esse. Vocatus Aristo

purgare sese Et firmissimo propugnaculo uti, quod litterarum 11 nihil ad quemquam attulisset; ceterum nee cauSnm RdVentus satis expediebat et in eo maxime haesitabat, quod cum Barcinae solum tactionis hominibus collocutum eum Rrguebant.12 Orta indo altercatio ost, aliis pro speculatoro comprehendi iam et custodiri iubentibus, aliis negantibus tumultuandi CauSam esse; mali rem exempli esse de nihilo hospitas

13 corripi; idem Carthaginiensibus sit Tyri et in aliis emporiis,

i 4 quo frequenter commeent, eventurum. Dilata eo die res est. Aristo Punico ingenio inter Poenos usus tabellas conscriptas celeberrimo loco super sedem quotidianam magistratuum prima vespera suspendit, ipso de tertia vigilia navem conscendit et i5 profugit. Postero die quum sufetos ad ius dicendum consedissent, conspectae tabellae demptaeque et lectae. Scriptum erat, Aristonem privatim ad neminem, publice ad seniores 16 ita senatum voeabant) mandata habuisse. Publicato crimine,

207쪽

minus intenta de paucis quaestio erat; mitti tamen legatos Romam, qui rem ad consules et ad senatum deferrent, placuit, simul qui de iniuriis Masinissae querorentur. Masinissa post- 62 quam et infames Carthaginienses et inter se ipsos discordes 8ensit, principibus propter colloquia Aristonis senatui, senatu propter indicium aiusdam Aristonis populo suspecto, locum 2

iniuriae esse ratus agrum maritimum eorum et depopulatus est

et quasdam urbes vectigales Carthaginiensium sibi coegit stipendium pendere. Emporia vocant eam regionem; ora est 3 minoris Syrtis, et agri labaris; una civitas eius Leptis; ea singula in dies talenta vectigal Carthaginiensibus dedit. IIanc tum regionem et totam infestam Masinissa sit ex 4 quadam parte dubiae possessionis, sui regni an Carthaginiensium esset, effecerat; et quia simul ad purganda crimina et questum 5 de so Romam eos ituros comperit, qui et illa onerarent suspicionibus et de iure vectigalium disceptarent, legatos Et ipso Romam mittit. Auditi de Tyrio advena primum 6 Carthaginienses curam iniecere patribus, ne cum Antiocho simul et Poenis bellandum esset. Maxime ea suspicio crimen Turgebat, quod, quem comprensum Romam mitti placuisset, nee ipsum nec navem eius custodissent. De agro deinde cum 8 regis legatis disceptari coeptum. Carthaginienses iure finium causam tutabantur, quod intra eos terminos esset, quibus 9 P. Scipio victor agrum, qui iuris esset Carthaginiensium, finisset, et consessione regis, qui, quum Aphthirem, profugum 10

ex regno Suo, eum Parte Numidarum Vagantem circa Cyrenas Persequeretur, precario ab Se iter per eum ipsum agrum

tanquam haud dubio Carthaginiensium iuris petisset. Numidae liet do terminatione Scipionis mentiri eos arguebant, et, si quis voram originem iuris exigere vellet, quem proprium agrum Carthaginiensium in Africa esse 3 Advenis, quantum secto 12 bovis tergo amplecti loci potuerint, tantum ad urbem communiendam precario datum; quicquid Byrsam, sedem Suam, Excesserint, vi atquo iniuria partum habere. Neque eum, do i 3

quo agitur, probare eos Posse se non modo SemPer, eX quo

208쪽

Liber XXXIV. A. v. e. 56 I.

coeperint, sed ne diu quidem possedisse. Per opportunitates nunc illos, nunc reges Numidarum usurpasse ius, semperque penes eum possessionem fuisse, qui plus armis potuisset. 14 Cuius condicionis res fuerit, priusquam hostes Romanis

Carthaginienses, socius atque amicus rex Numidarum esset, eius sinerent esse, nee se interponerent, quo minus, qui posset,

15 teneret. Responderi legatis utriusque partis placuit, missurosso in Africam, qui inter populum Carthaginiensem et regem 16 in re praesenti disceptarent. Missi P. Scipio Alaicanus et C. Cornelius Cethegus et Μ. Minucius Rusus, audita inspectaque

17 re, omnia Suspen8u, neutro inclinatis sententiis, reliquere. Id utrum sua sponte fecerint, an quia mandatum ita fuerit, non tam certum est, quam videtur tempori aptum fuisso, integro 18 certamine eos relinqui; nam ni ita esset, unus Scipio vel notitia rei vel auctoritate, ita de utrisque meritus, finire nutu disceptationem potuisset. Diuiti su by Corale

209쪽

LIBER XXXV.

Ρrincipio anni, quo lisee gesta sunt, Sex. Digitius praetor in I

Hispania citeriore cum civitatibus iis, quae post prosectionem M. Catonis permultae rebellaverant, crebra magis quam digna dictu proelia fecit, et adeo pleraque adversa, ut vix dimidium 2 militum, quam quod acceperat, successori tradiderit. Nec 3 dubium est, quin omnis Hispania sublatura animos suerit, ni alter praetor P. Cornelius Cn. filius Scipio trans Hiberum multas unda proelia fecisset, quo terrore non minus quinquaginta 4 oppida ad eum desecerunt. Praetor haec gesserat Scipio; idem 5 pro praetore Lusitanos, Pervastata ulteriore provincia eum ingenti praeda domum redeuntes, in ipso itinere aggressus ab hora tertia diei ad octavam incerto eventu pugnaVit, numero militum impar, superior aliis; nam et acie frequenti armatis 5 adversus longum et impeditum turba pecorum Bgmen et recenti milite adversus sessos longo itinere concurrerat. Tertia Inam quo vigilia exierant hostes; huic nocturno itineri tres diurnae liorae necesserant, nec ulla quiete data laborem vise

Proelium exceperat. Itaque principio pugnae vigoris aliquid sin eorporibus animisque suit, et turbaverant primo Romanos; deinde sequata paulisper pugna est. In hoc discrimino ludos Iovi, si sudisset cecidissetque hostes, propraetor vovit. Tandem syadum acrius intulero Romani eessitque Lusitanus, deindo prorsus terga dedit; et quum institissent fugientibus victores, ad duodecim millia hostium sunt eaesa, capti quingenti qua- 10

210쪽

Liber XXXV. A. v. e. 56 . draginta, omnes sero equites; et signa militaria eapta centum triginta quattuor. De exercitu Romano septuaginta et tres amissi. II Pugnatum haud procul Ilipa urbe est; eo victorem opulentum praeda exercitum P. Cornelius reduxit. Ea omnis ante urbem 12 exposita est, potestasque dominis suas res cognoscendi faeta

estJ; cetera vendenda quaestori data; quod inde resectum est, militi divisum. 2 Nondum ab Roma prosectus erat C. Flaminius praetor, 2 quum haec in Hispania gerebantur. Itaque adversae quum

secundae res per ipsum amicosque eius magis sermonibus 3 celebrabantur; et tentaVerat, quoniam bellum ingens in provincia exarsisset, et exiguas reliquias exercitus ab Sex. Digitio atque eas ipsas plenas pavoris ac fugae accepturus esset, ut sibi unam 4 ex urbanis legionibus decernerent, ad quam quum militem ab Eo ipso scriptum ex senatus consulto adiecisset, eligeret ex omni 5 numero sex millia et quingentos pedites, equites trecentos; ea

se legiona nam in Sex. Digitii exercitu haud multum spei esse

s rem gesturum. Seniores negare, ad rumores a privatis temere in gratiam magistratuum confictos senatus consulta facienda

esse; nisi quod aut praetores ex provinciis seriberent aut Iegati T renuntiarent, nihil ratum haberi debere; si tumultus in Hispania esset, placere tumultuarios milites extra Italiam scribi a praetore. Mens ea senatus suit, ut in Hispania tumultuarii milites legerentur. 8 Valerius Antias etiam in Siciliam naviga o dilectus causa C. Flaminium seribit, et ex Sicilia Hispaniam petentem, tempestato in Africam delatum, vagos milites de exercitus P. Africani sacramento rogasse; his duarum provinciarum dilectibus tertium in Hispania adiecisse. 3 Nec in Italia segnius Ligurum bellum crescebat. Pisas iam quadraginta millibus hominum, affluento quotidio multitudin 2 ad famam belli spemque praedae, circumsedebant. Μinucius consul Arretium die, quam dixerat ad conveniendum militibus, venit. Inde quadrato agmine ad Pisas duxit, et quum hostes non plus mille passuum ab oppido trans fluvium movissenteastra, consul urbem haud dubie servatam adventu suo est Diqiti do by Gorale