Aloysii Antonii Verneii ... De re metaphysica ad usum Lusitanorum adolescentium libri quatuor

241쪽

aos Dr R I Mx TAPn Ys Ie AScimus enim certo , idque & naturae rationi , ct multo magis Divinis litteris edocti, in Deo nullam esse successionem Physicam: sed Deum simul habere , Sesse totum id , quod est. Uerum cum teternitas sit quid infinitum absolutum , non alio modo intelligi potest, nisi instar infiniti potentialis : si Iseu ut res, quae respondeat infinito potentiaII annorum , tum ante omne tempus creatum , tum pos rQui modus concipiendi nullam in Deo in persectionem ponit, sed tantum mentis nostrae inbecillit tem accusat: non aliter , ac ratio concipiendi infinitam potentiam Dei , infinitam extensionem seu praesentiam , nihil inpersectionis in Deo ponit. Qui secus sentiunt , doeeant, amabo, unde habeantideam infinitae durationis absolutae: numquam profecto docebunt i & quidquid reponent, ad Infinitum potentiale redibit. Sed de his jam supra, ubi de infinito, disputavimus.

roIlariam 'Hine etiamsi evidenter demonstretur, Deum esse eternum ς tamen, quo modo est αternus, quo modo aeterna duratio elapsa fuerit, a nobis definiri nos potes. Consequitur ex dictis: nullam enim Infiniti absoluti ideam habemus lumine naturae. Vellem hoc monitum animo infixum tenerent ii , qui tam fidenter de natura aeternitatis divinae , deque rebus , quae ab aeterno seri, vel non fieri possunt, judicant ;abstinerent prosecto a plurimis quaestionibus, quae nulla industria humana finiri; nec ullo modo aetem

si J Repete quae diximus bHas Iibri cap. s.

242쪽

L I aER QUARTUS. 2o nitatem Dei labefactare possunt. Aliud enim est scire, Deum esse aeternum, S infinitum, aliud , quo modo utrumque habeat. Illud clarum, hoc scrutari non potest. Merito itaque a viris doctis ridetur quidam recentissimus Philo phus , qui germanam se dedisse ideam aeternitatis divinae in sua Metaphysica sine ulla haesitatione pronuntiat, ct gloriatur . Sed de his in Theologia dicemuS . CApυT XU.

De Caussa , Effectu. R Eliqua sunt vocabula Caussa, ct Efectus , quae

comparate inter se dici nemo non videt. Causisa , quae aliquid effeti, definitur ah Aristotele et s i IPrimum principium mutationis , aut quietis . Quae definitio non incommode ad honum sensum revo cari potest. Itaque Caussa definiri potest: Rer quae ere potest, ut aliqua mutatio in rerum natura eveniat. Hanc esse germanam ideam , quam omnes sibi faciunt, audito nomine eaussa, perspicuum est.

Quare quidquid dicant illi, qui alias definitiones

caussae pro lubitu condunt, remque plane perspicuam obscuris vocabulis involvere aggrediuntur ;id certum , ct exploratum omnibus est : Ubi aliqua in rerum natura mutatio evenit , illico intelligitur esse aliquod ens, ex quo tali mutatio proficiscitur: ens istud vocatur eatissa , mutatio vero effectus, quae sunt vocabula relativa, seu correlata, uti vocant. Γ23 PorissiJ Physic. L. II. c. g. text. 29. zJ Dir ut aprum Deere talem mutationem, το-

243쪽

αo3 DxRyM ITA PHYsi CAPorro haec definitio omni caussae creatae aptari potest , vel corporea sit, Vel spiritalis. e. g. Co pus , quod in aliud inpingens id movet, aliquam in eo mutationem facit , nempe a quiete ad motum: proinde dicitur caussa motus . Item animus noster, dum res percipit, dum aliquid Vult, dum voluptate persunditur. plurimas mutationes in se facit, perceptionis , volitionis , voluptatis et item dumhrachium pro lubitu movet, mutationem in brachio facit. Ergo est earum caussa . Perbelle etiam

Deo caussae rerum creatarum definitio accommodatur . Nam cum Deus vult aliquod ens , e. g. animum fetus humani , qui in embrione ante non erat, esse in praesenti; fit mutatio in ipsa re a non esse ad esse, quia exsistit animus, qui ante non

erati item fit mutatio in rerum natura , quae aliis quid habet, quod ante non habebat. Haec adeo clara sunt, ut probatione non egeant.

Jam vero explicare, quo modo caussae agant - id est tales mutationes seu effectus essiciant, tam est

obscurum , ut nihil magis. Quidquid enim Philo

sophi

eatur caussa, potentia, facultas, quae sunt homo-vma . Mutatio eo insanii , quo evenit , si ad eaussam, ex qua hoc modo exit, refertur, Poeatur actio eausalitas: si ad rem, in qua eoenit, Socatur passio. Ipsum facere talem mutationem , vocatur agere , producere effectum ς O , si ad vivens ereatum refertur , quod aliud vivens faciat, vocatur pe- exliariter generare e sin ad Deum , qui ex non ente aliquod ens Deiat, dieitur creare, emcere , conde

re . me tamen reapse nihil aliud sunt prater cauniam, effectum.

244쪽

sophi pro explicanda hujusmodi re hucusque dixere, sunt mera verba omni significandi vi vacuatrem ipsam clariorem non fecere . Merito ut ego mi

rer non nullos, qui aliquid a Deo factum esse negant , quod non intelligant, quo modo factum sit rquasi ipsi intelligant, quo modo res creatae gignant effectus suos , id est aliae agant in alias . Quod si

plane secum reputarent , quam magna talium rerum

ignoratione laboremus , ct de Deo sapientius iudicarent , ΓιJ ct inanes eiusmodi disceptationes multo studiosius vitarent. Sed id uno Sc altero exemplo perspicuum fiet. ιI E. g. Semen plantae , quod est quaedam plantae exilissima complieata , uti microscopio exploratum est , dum seritur, suecum alibiIem terrae ad se trahit, qui laecus saJ canales exilissimos plantae ingreditur, explicat, auget, nutrit, donec planta ipsa oculis discerni possit, Haec nos animo reputantes dicimus , terram agere in semen , ct generara plantam z terram esse caussam, plantam natam esse essedium . Et recte quidem . Sed quo modo succum ad se trahat, quo modo canales explicentur, au- D d gean

s iJ Sunt qui explicaresibi sumant, quid sit amo

Dei in res creatas : item , quo modo Deus agat ab

aeterno , quid sit cognitio , quid voluntas Dei, Oeetera ejusmodi : qui si vires suas pro merito expenderent , plaue faterentur , se de re loqui cujus nul-ιam elaram habent ideam : id est, inania verba fundere . Sed de his in Theologia erit Aeendam .saJ Sueeum alibilem ex terra, Meo , DIibus, aqua eonsare , suspicantur reeentiores odimici. Vide des Plantes

245쪽

aro DE RE MET Apuus re Areantur, nutriantur, nemo intelligit. Tantum seia mus , ex semine terrae mandato nasci seu erumpere plantam , quae succum S alimentum accipit ex teriara et nihil amplius. Itaque qui sibi persuadent, seelaram ideam habere generationis plantae , delirant. s. Item globum A manu motum dum in globum B impingit, eum movere , vel pueri pila ludentes animadvertunt et propterea dicimus , glo-hum A esse eaussam motus globi B r recte S commode ad explicandum novum istum effectum . Sed quis intelligit , quo modo globus A det motum globo B nemo profecto. Dices: videmus cIare globum A impertire motum globo B. Uerba : nam id ipsum quaeritur, quid sit eommunieare seu impertire motam . Uidemus , posito motu globi Α, moveri globum B r sed , quo modo ex primo motu nascatur secundus , nec videmus , nec ulla ratione i

telligere possumus . Deinde intelligi non potest, quid sit communicare motum. Nam motus re ipsa nihil aliud est, nisi corpus tali modo modificatum et eum autem globus A non det corpus suum globo B ,

nec etiam motum dare Sc communicare potest. Tam enim est possibile, ut motum communicet, non communicato corpore ipsius globi moventis ς quam est possibile, communicari rotunditatem , colorem , ceterosque modos, qui reapse sunt ipsum corpus, corpore ipso non communicato. Nihil igitur de

caussa motus eorporum definire possumus .

3. Venio ad spiritum creatum . Animus nosterdum obiectum corpus cognoscit, vel cupit, mutatur , seu ex non cognoscente fit cognoscens, ex non volente volens . Quare dicitur caussa cognitionis,

Et volitionis: dicitur atere cognitionem , & voli

246쪽

Lraa R QUA R T Us. a Irtionem: utrumque recte. Item eum vult moverehrachium , quod reapse movetur , dicitur agere in brachium e caussa esse motus brachii r ct id quidem recte. Perge tamen e quaere, quid sit agere perceptionem, & volitionem quid, brachium movere phic nobis aqua haeret 1 maximas tenebras offendimus , in quibus nihil omnino videmus e labyrinis thum ingredimur, ex quo nulla humana industria expedire nos possumus: ct quo plus pergimus phi losophando, eo magis irretimur. Igitur & hie de modo agendi constituere nihil possumus . 4. Iam increatus spiritus quo modo in res cre tas agitὶ & id prorsus ignoro. Scio, intellecta a

me in Deo aeterna volitione condendi animum inis fantis certo desinitoque tempore, animum eius ex

stare. Hie nihil aliud video, nisi novum effectum ,

posita illa volitione, quae , ut fides docet, S ratio ipsi avtinoostrat , aeterna sit necesse est: propterea quia in Deo nulla mutatio fit et quidquid habet ab aeterno habet. Quo autem modo velit agere , quomodo remessiciat, seu uax sectam, S e flectus , qui non erat, exsistat, nescio et si pergo , S investia

gare rem ulterius conor, nihil proficio, tenebrarundique se offerunt. Quod si creatarum rerum agendi ae producen di vis nullo prorsus modo intelligitur, minime mirum videri debet si non intelligamus, quo modo spiritus ille increatus & infinitus det esse rebus creatis et id est, rea ipsas creet, efficiat, condat. Corollarium LHine actis , seu agere Dei δεν res erea ar sD d a ve-

247쪽

Da REMETAPHYs Ic Aahere rerum creatarum in alias , nobis ex aequo Obscura surgi. Conlhquitur ex supra dictis . Hoc differunt ,

quod in rebus creatis interdum oculis ipsis caussam videmus , &effectum: nempe videmus motum corporis B evenire posito motu corporis A r in rebus autem , quae a Deo solo conditae sunt, effectum videmus , ct sentimus; eaussam vero non nisi face vel fidei , vel rationis praeeunte, videmus.

Corollarium II. Hine quidquid Philosephι d; urant de a&ἰone caussarum in effectus , seu de modo , quo ipse effectus

agant, e iant , verbo sunt atque ineptiae. Plane insertur ex dictis. Itaque Philosophus , qui vere hoc nomine dignus est , de modo , quo caussis agunt , nihil disputate ne verba inania sun dat , quibus nulla potestas subiiciatur, & quae nos doctiores non faciant. Laudo quidem eos , qui proximas caussas effectuum Physicorum explorant, ut scite de viribus naturae diiudicent; ne eas pro causilis habeant, quae caussae non sunt , falsisque principiis auditorum , qui ista scire cupiunt, mentes im-huant et eos vero , qui rem pro explorata ponunt, quae intelligi nequit, non laudo . s J

si J E. g. Qui praesidio Machina meumatteae ostendunt aeris pondus caussam esse plurium esse-Huum , quos aliis es.s tribuimus, ii quidem recte Deiunt: qui vero explicare volunt, quo modo parsiola aeris eonformata sint , ut tales effectus gene-

248쪽

verbis tantum est disputatio. Incredibile dictu est, quam aeriter Philosophi iam inde a Cartesio de hac controversia decertarint: quam multa scripserint ut contrarias sententias pro virili parte defenderenti Cartesiani, &praeter ceteros Malebranchius , contendebant , ereatas res nihil agere: sed Deum Oeeasione motuum eorporis hos, ct illos inctus vel In animo, vel is aliis eorporibus e ere: spiritu in itidem non agere in corpus , propterea quia in ideo , quam sibi fecerant spiritus, nauam facultatem reperire poteram movendi eorpus. Haec Sc alia multa Cartesiani, quiboa non modo Peripatetici , sed plurimi Reeentiores reclamabant: adeo ut etiam nunc hujusmodi controversia vigeat in scholis. Uerum fi rem pro merito testimabimus, clare videbimus, ad definitionem Verbi agere & e ere controversiam totam hanc gravem reduci. Nam si agere & esseere tum dicitur, eum mutatIo in aliquare perpetuo evenit ad praesentiam alterius , eui mmeatio tribai solet , ut se pra definivimus: nemo sanus negabit, ignem in corpore sibi proximo cal

rem agere e itemque animum nostrum motum , cumhrachium movere vult , in brachio agere I proin pterearent , nihil faeiunt: eonjectare interdum possunt, idque pro eo ecturir propanere; definire vero ποσ

249쪽

L ra E R QS A R Tu s. ars mi, quaenam corporis nostri: cur mentes aliquae celerius percipiant, aliae tardius, aliae ne tarde quidem eadem percipiant. Negare igitur haec omnia debemus: quo quid absurdius 2 Itaque Philo phiest non pronuntiare, certi effectus aliquam esse cau sim , quin exploratum habeat, reapse caussam esse . At non est Philosophi exponere, qualis sit naturaoaussae , quo modo effectum faciat , si modo id explorare non potest et nec etiam negare ea , quae clare videt, quod, quo modo fiant , non intelligat. Immo Vero maxime Philosophi est plane atque sincere fateri, se scire id, quod certo sciat; nescire, quod nesciat: nee decipere Lectorem inanium sono verborum . Porro nos naturam animi nostri clare cognitam non habemus r nullum igitur principium certum habemus, ex quo iudicare possimus, antismum nostrum non habere facultatem movendi co Pu - E contrario cum constantem experientiam haheamus, posita voluntate movendi, mo Veri eo pus; dicere debemus, eorpus ab animo moveri aeique experientiae adquiescere , nec rem perspi- auam negare, quod, qua ratione fiat, non adsequamur is

Paucis , inquies, si haee vera sunt, in hac vita philosophabimur et pauca nos certo scire in rebur Physicis existimabimur. Panea profecto , & pa si ra multo, quam plerique , qui Philosophi haberi cupiunt, sulpi eantur. Recte ut Philosophi , Ω-

eundum Lockium , contendant, nos, si plerasque disputationes , quae clare expositae iudieantur, ad germanas bonae Logicae regulas aeeuratissime exigamus , clare intellecturos, etiam illis, quae praeter ceteras celebres 2 gravissimae reputantur, ex non satis

250쪽

a16 Dη RE VITA MYsre Asatis clare desinitis vocabulis proficisci: quae si recte definias , evanescunt. Ex quo intelligitur, quantam gratiam habere debeam iis paucis illis , qui vere Eelectici, vere Philosophi sunt: id est, qui non nisi ex ideis claris , ex principiis perspicuis , ct certis philosophantur , propterea quod hypotheticam illam Cartesianorum , ct Gassendia nornm philos phandi Viam reiecerunt, inanesque quaestiones pro ei derunt, quae incommodi satis , utilitatis vero nI-hil humanis disciplinis adserebant. Sed de his alio Ioeo disputavimus. Concludendum est igitur, cum videamus , po sito igne , poni calorem; sublato igne, perire ca lorem ς item posita volitione, moveri brachium; non posita , quiescere ; nisi inepti esse volumus, dicere debemus, calorem oriri ab igne, motum bra- okii a voluntate. Dixi nisi inepti simus: quia eum omnes homi nes sanae mentis ita loquantur , itaque iudicent, calorem ab igne effici, motum brachii ab animo volente ; plane consequitur , hunc sensum communem esse, hanc vocem naturae. Qui secus sentiunt, digere etiam debent, hominem ab homicida non occidi , nec homicidam poenas dare debere . At omnes Respublicae bene constitutae homicidam dignum poena iudicant, eumque capitis damnant. Sentiunt igitur ab eo homicidium patrari. Iam ergo volun

tas movet corpus ut malum faciat. ., i l.

Hinc ad ceteras caussas corporeas facilis est argumentatio . Tam enim certus lam , manum meam movere plumam , qua haec scribo , quam certus sum, esse manum , esse plumam. Quaero, cur non dicimus, issem refrigerare, nivem eaIUaeere quia nun