M. Tullii Ciceronis Opera, omnium quae hactenus excusa sunt, castigatissima nunc primum in lucem edita Quartus tomus in quo Marci Tullij Ciceronis opera philosophica, nuper ad fidem uetustissimorum exemplarium diligentissime recognita, quorum catalog

171쪽

diint. Recte igitur a Platone ducuntur ex ea ciuitate,quam finxit ilIe,quu mores optimos,& optimum reip. statu exquireret. At uero nos docti scilicet a

Grecia,hcc S a pucritia legimus S distimus. Hanc eruditionem liberalem S doctrinam putamus. Sed quid poetis irascimur uirtutis magistri philo sophi inuenti sunt,qui summum malum dolorem dicerent. At tu adolescens, quum id tibi pauloante dixisses uideri,rogatus a me etiam ne maius u dede cus,vcrbo de sententia destitisti. Rogo hoc idem Epicurum,maius dicet esse malum mediocrem dolorem a maximu dedecus. I ii ipso enim dedecore mali nihil esse,nisi sequantur dolorcs. Quis igitur Epicurum sequitur dolor quuhoc ipsum dicit,summum malum esse dolorem,quo dedecus maius a philosopho nullum expecto. Quare sitis mihi dedisti quum respondisti,maius tibi uideri malum dedecus, i dolorem. Hoc ipsum enim si tenebis,intelliges u sit

obsistendum dolori. Nec tam quaerendum est,dolor mali mne sit, quam fir mandus animus ad dolorem serendum. Concludunt ratiunculis Stoici, cur non fit malum,quasi de uerbo non de re laboretur. id me decipis Zenoet Nam quum id quod mihi horribile uidetur,tu omnino malum esse negas,capior,& scire cupio quo modo id quod ego miserrimum existimem,ne malu

quidem sit. Nihil est,inquit,malu,nisi quod turpe atq; uitiosum est. A. Ad

ineptias redis: illud enim quod me angebat non eximis. Scio dolorem non esse nequitiam,dcfine id me docere,hoc doce,doleam,necne doleam,nihil instteresse. M. Nunu quida,inquit,ad beate quide uiuendu,quod est in una uirtute positu,sed est tamen reiiciendum. Cur asperu est,contra natura, dissicile perpessu,triste,duru . Haec est copia uerboru,quod Oes uno uerbo malum appellamus,id tot modis posse dicere.Definis tu mihi,non tollis dolore,quum dicis asperum,contra natura,vix quod serri tolerarim possit,nec metiris. Sed re Eccubere no oportebat uerbis gloriante,dum nihil bonu,nisi quod honestum,nihil malu nisi quod turpe. Optare hoc quidem est,no docere. Illud 8 cmelius,& uerius,omnia quae natura aspernatur in malis esse: quae asciscat, in bonis. Hoc posito & uerboru concertatione sublata,tatum tamen excellet ilo lud,quod recte amplexatur isti: quod honestu,quod rectu,quod decoru apopellamus: quod ide interdii iiirtutis nomine amplectimur, ut omnia Pterea, quae bona corporis & sortunae putantur,perexigua minuta uideatur: nec malu quidem ullum,nec si in unu locum collata omnia simi,cum turpitudinis

malo comparada. uare si ut initio concessisti, turpitudo peius est a dolor, nihil est plane dolor. Nam dum tibi turpe,nec uiro dignum uidebitur gemestre,eiulare,lamentari,frangi,debilitari dolere: tum honestas,tum dignitas,ita decus aderit,m* in ea intueberis,le continebis,cedet profecto uirtuti dolor, Scanimi inductione languescet. Aut enim nulla uirtus est,aut contem neduSomnis dolor. Prudentiam ne uis esse sine qua ne intelligi quidem ulla uirtus

Potest Quid ergo ea,patietur ne te quida facere nihil proficientem Sc labostrante an temperantia sinet te immoderate iacere quidu an coli iustitia poterit ab homine propter uim doloris enunciate comissa,prodete conseios,multa officia relinquente Quid sertitudini comitibusq3 eius, magnitudini ani' mi,'rauitati,Patientiar,rcru humanarum despicientiae,quo modo respondest

his Afflictus ne S iacens & lamentabili uoce deplorans audies,o uiru serstte. Te uero ita assectu ne veru quide dixerit quisti. Amittenda igitur sertituρdo est,

172쪽

LIBER II.

do est,aut sepeliendus dolor. Ecquid c Scis igitur,si quid de Corinthiis tuis

amiseris, posse habere te reliquam stipellectilem saluam: virtutem autem si unam amiseris,& si amitti non potest uirtus,sed si una consessus fueris te non habere,nullam te esse habiturum Num igitur sortem uirum,num magno

animo,num patientem,num grauem,num humana contemnentem potes discereaut Philoctetam illum A te enim malo discore. Sed ille certe non sortis, qui iacet in lecto humido,qui Elulatu,questu,gemitu,sicinitibus Resonando multum flebiles uoces refert. Non ego dolorem, dolorem esse nego. Cur enim sortitudo desideraretur sed cum opprimi dico patientia,si modo est aliqua patientia: si nulla est,quid exornamus philosophiam aut quid eius nomine gloriosi sumus Pungit dolor,uel diat sane. si nudus es,da iugulum: sin tectus Vulcaniis armis, idest sortitudine,resiste. Haec enim te,nisi ita facies,custos disnitatis relinquet &deseret.Cretum quidem leges,quas siue Iupppiter,sive Minos sanxit de Iob Dis quidem sententia,ut poetae serunt: item q3 Lycurgi,laboribus erudiunt iutientiate uenado,curredo,esuriedo,sitiedo,algendo, si vado. Sparte uero pueri ad ara sic uerberibus accipiuntur,ut multus e uisceribus sanguis exeat,nonnunquam etiam,ut quum ibi essiem audiebam,ad necem: quorum non modo

nemo exclamauit una, sed ne ingemuit quidem. Quid ergo hoc pueri pos sunt,uiri non poteriit & mos ualet,ratio non ualebit Interest aliquid inter laborem &dolorem: sunt finitima omnino, sed tamen differt aliquid. Labor est functio quaedam uel animi uel corporis grauioris operis S muneris.Do lor autem motus asper in corpore a sensibus alienus, Haec duo Graeci illi,quorum copiosior est lingua a nostra,uno nomine appellat. Ita industrios hoomines illi studiosos,uel potius amantes doloris appellant, nos commodius laboriosos. Aliud est enim laborare,aliud dolere. O uerboru inops interdu, quibus abundare te semper putas,Graecia. Aliud,inquam est dolere,aliud laborare. uum uarices secabantur C. Mario,dolebat: quu cstu magno agmeducebat,iaborabat.Est inter hςc tamen quaedam similitudo.Consiletudo em Iahorum perpessionem dolorum essiciet faciliorem. Ita 3 illi qui Graeciae sormam rerum publicarum dederunt, corpora iuuenum firmari labore uolueorunt. Quod spartiatae etiam in foeminas transtulerunt, quae ceteris in urbio hiis mollissimo cultu parietum umbris occulutur: Illi autem uoluerunt nihil horum simile esse apud Lacaenas uirgines, quibus magis palestra.Eurotas, sol,puluis,labor,militia in studio est,u fertilitas barbara. Ergo his laboriose sis exercitationibus 8c dolor intercurrit. No nunc impellutur: scrutur,abiiciuntur,cadut.Et ipse labor quasi callum quodda obducit dolori. Militiam uero nostram dico no spartiatarum,quorum procedit ad modum,ad tibia,nec adhibetur ulla sine anapaestis pedibus hortatio. Nostri exercitus primu uno de nomen habeant uides.Deinde qui labor,quantus agminis: serre plus diomidiati mesis cibaria: ferre si quid ad ultim uelint,serre uallum: nam scutum, gladium,galea in onere nostri milites non plus numerant,u humeros lacero ros manus. Arma enim membra militis esse dicunt. Quae quidem ita gerunt apte,ut si iisus seret,abiectis oneribus,expeditis armis,ut membris pugnare possint. Quid exercitatio legionume quid ille cursus,concursus, clamor, qua

173쪽

TVSCVLANARV Μ Q V A EST. ti laboris est ex hoc ille animus i pretiis paratus ad uulnera. Adduc pari an,

mo inexercitatum militem,mulier uidebitur.Cur tantum interest inter no uum &uetere exercitu,quatu experti sumus. Aetas tyronum plerussi melior, sed serre laborem,contemnere uulnus, consuetudo docet. Quinetiam uide

mus ex acie eflerri sirpe saucios,& quide rudem illum Sc inexercitatum quase uis levi ictu ploratus turpissimos edere. At uero ille exercitatus & uetus, ob eam p rem fortior,medicum modo requirens a quo obligetur, O Patrocles,inquit,ad uos adueniens auxilium,S uestras manus Peto,

Priusu oppeto malam pestem mandatam hostili manu: Neq; sanguis ullo potis est pacto profluens consistere, Si qua sapientia magis uestra deuitari mors potest. Nam Aesclapii liberorum saucii opplent porticus, Non potest accedi. Certe Euripylus hic quidem est.hominem exercitatum: ubi latum luctus

continuatus et Vide u non flebiliter respondeat, rationem etiam asserat, cur aequo animo sibi serendum sit. iaui alteri exitium parat, tEum scire oportet sibi paratam pestem ut participet parem. Abducet Patrocles credo,ut collocet in cubili,ut uulnus obliget, si quide homo esset,sed nihil uidi minus. uaerit enim quid actum sit. E loquere,res Argiuum praelio ut se sustinet. Non potest ecfari tantum dictis,quantum factis suppetit Iaboris.

Quiesce igitur,& uulnus alliga: etia si Euripylus posset, no posset Aesepus,

Vbi sortuna Hectoris nostram aciem inclinatam. Et caetera explicat in dolore, Sic est enim intemperans militaris in sor ti uiro gloria. Ergo haec ueteranus miles facere poterit, doctus uir, sapioens, facere non poterit: Ille uero melius', ac non paulo quidem,sed de constsuetudine adhuc exercitationis loquor,nondum de ratione & sapientia. Aniculae saepe inediam biduum aut triduum serunt. Subduc cibum unum diem athletae, Iouem Olympium,eum ipsum cui se exercebit,implorabit,serre non possc clamabit. Consuetudinis magna uis est. Pernoctant uenatores in niue, in motibus uri se patititur. Inde pugiles caestibus colusi ne ingemiscunt ade.

Sed quid hos,quibus olympiorum uictoria Consulatus ille antiquus uide tur c Gladiatores aut perditi homines aut barbari quas plagas perserunt rQuomodo illi qui bene instituti sinat, accipere plagam malunt , iquam turpiter uitare Quam saepe apparet nihil eos malle , quam uel domino satistacere, uel populo Mittunt etiam uulneribus consecti ad dominos qui quaerant quid uelint,si satis Rumiis sit,se uelle decumbere. Quis mediocris gladiator ingemuit quis uultum mutauit unquam iniis non modo stetit, uerumetiam decubuit turpiter c Quis quum decubuisset, serrum recipeo re tu istas,collum contraxit Tantum exercitatio,meditatio,consuetudo ualet.

Ergo hoc poterit. Samnis spurcus homo,uita illa dignus loco p. Vir natus ad gloriam,ullam partem animi tam mollem habebit,qua non meditatione & ratione corroboret Crudele gladiatorum spectaculu, & insthumanum nonnullis uideri selet,& haud scio an ita sit,ut nunc fit. u uer

174쪽

sontes ferro depugnabant,auribus sortasse multae,oculis quidem nulla poterat esse sortior contra dolorem & morte disciplina.De exercitatione Sc consuetudine S c5mentatione dixi, Agesis,nuc de ratione uideamus, nisi quiduis adlisc. A. Ego ne ut te interpellemc ne hoc quidem uellem, ita me ad credendum tua ducit oratio. M. Sit ne igitur malum dolere nec ne,Stoici uiderint,qui contortulis quibusdam 8c minutis conclusiunculis, nec ad sensux permanantibus , essici uolunt non esse malum dolorem. Ego illud quid quid sit, tantum esse, quantum uideatur non puto, falsaq; eius uisione Scspecie moueri homines dico uehementius, doloremi eius omnem esse toleorabilem. Vnde igitur ordiarran eadem breuiter attingam quae modo di xi, quo facilius oratio progredi possit longiusc inter omnes igitur hoc constat,nec doctos homines selu:,lsed etiam indoctos,uirorum esse sortium&magnanimorum ,8 patientium, S humana uincentium, toleranter dolo rem pati. Nec uero quisquam fuit,qui eum qui ita pateretur, non laudandum putaret.Quod ergo Sc postulatur a sortibus,& laudatur quum fit, id aut extimescere ueniens,aut non sci re presens,none turpe este Atqui uide ne quum Omnes recte animi assectiones uirtutes appellentur,no sit hoc proprium nomen omnium,sed ab ea quae una csteris eXcellebat omnes nominatae sunt:appellata est enim ex uiro uirtus. Viri autem propria maxime est sortitudo, cusius munera duo maxima sunt,mortis doloris P cotemptio. Vtendum est igitur his si uirtutis copotes,uel potius si uiri uolumus esse,quoniam a uiris uirotus nomen est mutuata. Iraeres fortasse quomodo,& recte: talem enim meo dicina philosephia profitetur.Venit Epicurus homo minime malus,uel pootius uir optimus,tantum monet,quatum intelli git. Neglige,inquit,dolorem.

Quis hoc dicit idem qui dolorem summum malum,uix satis constanter. Audiamus: si summus dolor est, inquit,necesse est breue esse. A. Iterandii eaodem ista mihi non enim satis intelligo quid summum dicas esse, quid breue. M. Summum,quo nihil sit superius: breue, quo nihil breuius. Contemno magnitudinem doloris , a qua me breuitas temporis uindicabit ante penet ciuenerit. Sed si est tantus dolor,quantus Philoctetae, bene plane magnus mio hi quidem uidetur,sed tamen non summus.Nihil enim dolet nisi pes. Possutocuit,potest caput,latera,pulmones,possunt omnia. Longe igitur abest a suomodolore.Ergo,inquit,dolor diuturnus habet istitiae plus a molestiae. Nue ego non possiim tantum hominem nihil sapere dicere. Sed nos ab eo derideori puto.Ego summum dolorem Ammum autem dico,etiam si decem atomis

est maior alius,non continuo dico esse breuem: multost possum bonos uioros nominare,qui complures annos doloribus podagrae crucietur maximis. Sed homo cautus nun a terminat nec magnitudinis nec diuturnitatis modu,

ut sciam quid summum dicat in dolore,quid breue i tempore.Omittamus igitur hunc nihil prorsus dicentem,cogamus confiteri non esse ab eo doloris

remedia quaerenda,qui dolorem malorum omnium maximum dixerit, qua

uis idem sorticulum se in torminibus,& in stranguria sua praebeat. Aliunde igitur est quaerenda medicina: & maxime quidem si quid maxime consentasneum sit quaerimus, ab iis quibus quod honestum sit summu bonum, quod

turpe summum uidetur malum. His tu praesentibus gemere,& iactare te non audebis prosect o. Loquetur enim eorum uoce uirtus ipsa tecum. Tu ne quia

175쪽

i 4 TVSCVLANARV Μ Q VA EST. pueros Lacedaemone,adolescentes Olympiae,barbaros in arena uideris excipientes grauissimas plagas,& ferentes siletis,si te sorte dolor aliquis pervellerit,exclamabis ut mulier no constanter& sedate seres Fieri non potest: natura non patitur. Audio: pueri serunt gloria ducti,ferunt pudore alii, multi metu,& tamen ueremur, ut hoc quod a tam multis, quod tot locis per stratur,natura patiatur I lla uero non modo Patitur, uerumetiam postulat. Nihil enim praestantius haber,nihil quod maRis expetat, u honestatem, ulaudem,u dignitatem,q decus. Hisce ego pluribus nominibus una rem declarari uolo,sed utar,uta maxime significem,pluribus.Volo autem dicere illud homini longe optimum esse,quod ipsiam sit optandum per se a uirtute pro stetiim,uel in ipse uirtute situ sua sponte laudabile: quod quidem citius dixerim solum,unon summum bonum. At y ut hoc de honesto,sic de turpi con traria. Nihil tam tetrum,nihil tam aspernandum,nihil homine indignius. Quod si tibi persuasum est,principio enim dixisti plus in dedecore mali tibi uideri,il in dolore,reliquu et i,ut tute tibi imperes .auau hoc nescio quo modicatur,quasi duo simus,ut alter imperet, alter pareat: non instite tame dicitur.Est enim animus in partis tributus duas,quarum altera rationis est particeps,altera expers. auum igitur Praecipitur ut nobismetipsis imperemus, hoc praecipitur,ut ratio coerceat temeritatem.Est in animis omnium sere natura molle quiddam,demissium,humile,eneruatum quodammodo Sc languidu,senile.Si nihil aliud,nihil esset homine deformius. Sed praesto est domina omnium Sc regina ratio: quae connexa per se,& progressa longius, fit persecta uirtus: hec ut imperet illi parti animi quae obedire debet,id uidendum est uiro. uona modo inquies uelut dominus seruo,uelut Imperator militi uelut parens filio Si turpissime se illa pars animi geret,qua dixi esse mcile, si se lamentis muliebriter lacrimis* dedet uinciatur SI constringatur amiscoru propinquorucy custodiis. Sepe enim videmus stactos pudore,qui ratione nulla uincerentur.Ergo hos quide ut famulos uinciis prope ac custodia arceamus. aut aute erui firmiores,nec tame robustissimi hos admonitu simili oportebit ut bonos milites reuocatos dignitate tueri. Non nimis in Niptris ille sepientissimus Graeciae saucius lamentatur,uel modice potius. Pedetentim,inquit,ite,& sedato nisu,ne succussu arripiat maior dolor.

Pacuvius haec melius a Sophocles: apud illum enim per u flebiliter mys

ses lamentatur in uulnere,inme huic leuiter gementi,illi ipsi qui serunt sauocium,personae grauitatem intuentes non dubitarunt dicere, Tu quo* Vlyilies,us grauiter cernimus ictum, Nimis pene animo es molli,qui consuetus in armis aeuum agere. Intelligit poeta prudens seredi doloris conlaetudinem esse non contemonendam magistram. Atq; ille non immoderate in magno dolore,

Retinete,tenete,OPPrimi te, vicus nudate: heu miserum me,excrucior.

I ncipit labi,deinde illico desinit.

Operite,abscedite,iam iam mittite.

Nam attre statu Sc quassii sicuum ampIificatis dolorem. Vides ne ut obmutuerit non sedatus corporis,sed castigatus minii dolore

176쪽

Itam in extremis Niptris alios quo obiurgat,idq; moriens

Conqueri fortunam aduersam non lamentari decet.

Id uiri est osticium,fletus muliebri ingenio additus. Huius animi pars illa mollior rationi sic paruit,ut seuero Imperatori miles prudens. In quo uiro erit persecta sapientia,quem adhuc nos quidem uidemus neminem,sed philosophorum sententiis qualis suturus sit,si modo aliquando fuerit,exponitur. Is igitur si ea ratio quae erit in eo persecta ait abosoluta, sic illi parti iperabit inferior ut iustus parens probis filiis nutu quod uolet conficiet,nullo labore,nulla molestia:eriget ipse se,suscitabitur, instruoesiarmabit,ut tansi hosti sic obsistat dolori. Quae sunt ista arma cotentio cofirmatio,sermo p intimus,quum ipse secum caue turpe quida,laguidum, novirile, obuersentur species honestae animo. Zeno proponatur Eleates, qui Perpessiis est omnia potius a conseios delendae tyranidis indicaret. De Ana Narcho Democritio cogitetur, qui quum Cypri in manus Nicocreontis Regis incidisset,nullum genus supplicii deprecatus est, ne recusauit. Calanus

Indus indoctus ac barbarus in radicibus Caucasi natus,sua uoluntate uiuus combustus est. Nos si pes condoluit,si dens,sed sac totum dolere corpus, serore non possumus.Opinio est enim quaedam est minata ac leuis,nec in dolostre magis u eadem in uoluptate, qua quum liquescimus, fluimus mollitia, apis aculeum sine clamore ferre no possumus. At uero C. Marius rusticanus uir, sed plane uir,quum secaretur,ut supra dixi,principio uetuit se alligari, nee quisquam ante Mariu solutus dicitur esse sectus. Cur ergo postea allic ualuit authoritas. Vides ne igitur esse Opinionis non naturae malum S tame fuisse acrem morsum doloris idem Marius ostendit.Crus enim alterum non praesthuit. I ta 8c tulit dolorem ut uir,& ut i, omo maiorem ferre sine causa necessa ria noluit. Totum igitur in eo est,ut tibi imperes. Ostendi autem quod esset

imperandi genus. Atl haec cogitatio, quid patientia, quid sortitudine quid

magnitudine animi dignissimum sit,non solum animum comprimit,sed ipsuetiam dolore nescio quo pacto mitiorem facit. Vt enim fit in praelio,ut ignaotius miles ac timidus simul ac uiderit hostem,abiecto scuto sugiat quantu possit,ob eam p causam pereat nonnuna etiam integro corpore,quum ei qui steterit, nihil tale evenerit: sic qui doloris speciem serre no possunt abiiciunt se, atq3 ita afflicti Sc exanimati iacet. Qui autem restiterint,discedunt saepissime

superiores. Sunt enim quedam animi similitudines cum corpore: ut onera cotentis corporibus facilius feruntur,remissis opprimunt: simillime animus intentione sua depellit pressum omnem ponderum,remissione autem sic urgeo

quendis,animi est adhibenda contentio. Ea est sola ossicii laquam custodia. Sed hoc quidem in dolore maxime .est prouidendu,ne quid abiecte,ne quid timide,ne quid ignaue,ne quid seruiliter muliebriterve faciamus : a primis

refutetur ac reiiciatur P hilocteteus ille clamor. I ngemiscere nonunqua uiro concessum est, idi raro,eiulatus ne mulieri quidem. Et hic nimirum est seo .

ingemiscit quidem uir sortis ac sapies,nisi sorte ut se intendat ad firmitatem, ut in stadio cursores exclamant v maxime possunt. Faciunt idem quum exercenLur athletae: pugiles uero etiam quum seriunt aduersarium in iactandis cr

177쪽

TVs CVLANARV Μ Q V Α Ε S T. stibus ingemiscunt,non quod doleant,anim due succumb1t, sed quia prosim

denda uoce omne corpus intenditur,uenit* plaga uehementior. Quid qui uolui exclamare maius,num sitis habent latera,fauces,lingua inredere,e quibus elici uocem & sundiuidcmus toto corporeato omnibus ungulis ut dicitur contentioni uocis asseruiunt. Genu mehercule M. Antoniu uidi quucontente ipse pro se lege Varia diceret,terram lagere. Vt eni balistar lapidii S reliqua tormenta telorum eo grauiores emissiones habent,quo sunt conteta ait adducta uehementius: sic uox,sic cursius,sic plaga hoc grauior,quo est missa contentius.Cuius contentionis quum tanta uis sit,si gemitus in dolore ad confirmadum animum ualebit,utemur: sin erit ille gemitus lamentabilis,

si imbecillus,si a bieetus, si flebilis,et qui se dederit,uix eu uirum dixeri. Qui quide gemitus si leuationis aliquid afferret,iame uideremus quid esset sortis& animosi uiri. u uero nihil imminuat doloris,cur frustra turpes esse uolumus auid est enim fletu muliebri,uiro turpius Atl hoc prsceptu quod

de dolore datur,patet latius. Omnibus enim rebus non solum Molori, simili contetione animi resistendum est. Ira exardescit, libido concitatur, in eadem arcem confugiendum est,eadem sunt arma sumenda. Sed quoniam de dolo

re loquimur: illa omittamus. Ad serendum igitur dolore placide 8c sedate plurimu proficit toto pectore ut dicitur,ogitare u id honestum sit. Sumus enim natura,ut ante dixi dicendum est enim sepius)studiosissimi appetetiusmi honestatis: cuius si quasi lumen aliquod aspexerimus , nihil est quod ut eo potiamur no parati simus & ferre & perpeti.Ex hoc cursu atq; impetu

animoru ad ueram laudem at honestate,illa pericuIa adeuntur in prellis: non sentiui uiri sortes in acie uulnera, uel sentiunt,sed mori malunt,q tantu modo de dignitatis gradu dimoueri. Fulgentes gladios hostiu uidebant Decii,quu in acie eoru irruebant: his leuabat omnem uulnerum metum nobilistas mortis S gloria. Num tum ingemuisse Epaminondam putas, quum una cum sanguine uitam effluere sentiret imperatem enim patria Lacedemoniis relinquebat,quam acceperat seruiete. Hec sunt solatia, haec fometa summorudoloru. Dices, uid in pace quid domi quid in lectulo Ad philosophos

me reuocas qui in aciem non sepe prodeunt.E' quibus homo sine leuis Heracleotes Dionysius quu a Zenone sortis esse didicisset,a dolore deductus e. Nam quum ex renibus laboraret,ipso in eiulatu clamitabat falsa esse illa ρος antea de dolore sensisset ipse. ue quu Cleanthes codiscipulus rogaret, quenam ratio eum de sentetia deduxisset,respondit auia quum tantu opers philosophis dedissem,dolorem tamen ferre non possem,satis esset argumeti malum esse dolorem : plurimos autem annos in philosophia cosumpsi,nec ferre possum: malum est igitur dolor.Tum Cleanthem quum pede terra percusis 1et, uersum ex Epigonis serunt dixis., Audis ne hse Amphiarae sub terram abdite Zenonem significabat,a quo illum degenerare dolebat. At no noster Posidonius,que R ipse late uidi,& id dicam,quod solebat narrare Popeius,semu Rhoduuenisset decedes ex Syria,audire uoluisse Posidoniu sed quum audisset eum grauiter esse aegrum,quod uehemeter eius artus laboraret,uoluisse tame n nolailissimum philosophum uisere. Quem ut uidisset,& salutauisset. honorificis uerbis prosequutus esset,molestes se dixisset serre, quod

178쪽

LIBER II.

eum no posset alidire at ille.Tu uero,inquit,potes,nec committam ut dolor corporis essiciat,ut frustra tantus uir ad me uenerit, Itam narrabat eum grauiter & copiose de hoc ipso,nihil esse bonum nisi quod nonestum esici,cubatem disputauisse: quumq; quasi faces ei doloris admouerent,si e dixisse. Nihil agis dolor, quamuis sis molestus,nunquam te esse confitebor malu.Omoninoq; omnes clari &nobilitati labores contemnedo fiunt etiam tolerabiles. Videmus ne apud quos eorum ludoru qui Gymnici nominantur: magnus

honos fit,nullum ab his qui in id certamen descendat,deuitari dolore Apud quos autem uenandi SI equitadi laus uiget,qui hanc petessunt,nultu fugiunt dolorem. Quid de nostris ambitionibus,quid de cupiditate honoru loquar auae flamma est: per quam no cucurrerint hi, qui haec olim pudiis singulis colligebant: Itaque semper Aphricanus Socraticum Xenophontem in manibus habebat, ius in primis laudabat illud quod diceret eosdem labores non esse aeque graues Imperatori S militi, quod ipse honos laborem leo

uiorem faceret imperatorium. Sed tamen hoc euenit, ut in uulgus insipisentium opinio ualeat honestatis, quum ipsam uidere non posssit, Itaque seoma & multitudinis iudicio mouentur,cum id honestum putent quod a pleorisque laudetur.Te autem si in oculis sis multitudinis,lamen eius iudicio stasere nolim,nec quod illa putet,idem te putare pulcherrimum.Tuo tibi iudicio est utendum. Tibi si recta probanti placebis, tunc non modo tu te uiceris, quod paulo ante praecipiebam,sed omnes S omnia. Hoc igitur tibi propost ne,amplitudinem animi, Sc quasi quandam exaggerationem quam altissiomam animi, qui maxime eminet in contemnendis &desipiciendis doloribus, unam esse omnium rem pulcherrimam, eoqἶ pulchriorem, si vacet populo, neq3 plausum captas,se tantum ipsa delectet. initia etiam mihi quidem laudabiliora uidentur omnia,quae sine uenditatione, SI sine populo teste fiunt,noquo fugiendus sit omnia enim benefacta in luce se collocari uolunt. sed laomen nullum theatrum uirtuti conscientia maius est. Atque in primis medite mur illud, ut haec patientia dolorum,quam ispe iam animi intentione dixi esse firmandam,in omni genere se aequabilem praebeat. Saepe enim multi qui aut propter uictoriae cupiditatem, aut propter gloriae,aut etiam ut ius suum δέ libertatem tenerent,uulnera exceperunt fortiter, Sc tulerunt,iidem omissesa contentione,dolorem morbi serre non possunt. Neque enim illum,quem facile tulerant,ratione aut sapientia tulerant, sed studio potius & gloria. Itastque barbari quidam,& immanes ferro decertare acerrime possunt,aegrotare uiriliter non queunt.Graeci autem homines non satis animosi,sed prudentes: ut est captus hominum, satis hostem aspicere non possunt, &iidem more hos toleranter atque humane serunt. At Cimbri: SI Celtiberi in proeliis exultant,lamentantur in morbo. Nihil enim potest esse aequabile,quod non a certa ratione proficiscatur. Sed quum uideas eos,qui aut studio aut opinione ducantur, in eo persequendo atque adipiscendo dolore non frangi,debeas existimare aut non esse malum dolorem, aut etiam,si quidquid asperum,altest num p a natura sit,id appellari placeat malum: tantulum tamen esse,ut a uirtute ita obruatur,ut nusquam appareat. Que meditare quaeso dies & noctes. Latius enim manabit haec ratio, & aliquanto maiorem locum,quam de uno

dolore occupabit.Nam si omnia fugiendae turpitudinis, adipiscendael host

179쪽

i 3 T VSCVLANARV Μ Q V A E S T. nestatis causa sectamus,non modo stimulos doloris,sed etiam fulmina fortunae contemnamus licebit,presertim quum paratum sit illud hesterna disputatione perfugium. Vt enim si cui nauiganti,quem prsdones insequatur, deus quis dixerit.Eiice te de naui,praesto est,qui excipiat,uel delphinus,ut Arioonem Methy mnarum,uel equi Pelopis ilii Neptuni,qui per undas currus suo spesos rapuisse dicuntur,excipient te,& quo uelis perserent,omnem omittat timorem: sic urgentibus asperis & odiosis doloribus,si tanti non sint ut sere di sint,quo sit confugiendum uides. Haec sere hoc tempore putaui esse dicens da sed tu fortasse in sententia permanes. A. Minimc uero,mel biduo duarum rerum,quas maxime timebam, spero liberatum metu. M. Cras ergo

ad clepsydram : sic enim duximus, sed tibi hoc uideo non posse deberi. A. Ita prorsus .Et illud quidem ante meridiem hoc eodem tempore. M. Sic saciemus, tuisqῖ optimis studiis obsequemur. Μ TVLLII CICERONIS TVSCVLANARV Μ V AESTION VΜ AD Μ. BRVTVΜLIBER TERTIUS.

DE AEGRI Τ.VDINE LENIENDAVID N A M esse Brute cauta putem, cur quu constemus ex animo S corpore,corporis curadi tuendi causa quaesita sit ars eius atq3 utilitas deorum immorotalium inuentioni consecrata,animi aute medicina nee tam desiderata sit antea inuenta,nec tam culta posteastu cognita est,nec tam multis grata & probata,plurisbus etiam suspecta&inuisa an quod corporis grauistiatem & dolorem animo iudicamus, animi morbum corpore non sentimus I ta fit ut animus de se ipse tum iudicet,quum idipsum quo iudicatur,egrotet. Quod si tales nos natura genuisset,ut ea ipsam intueori Sc perspicere,eademq; optima duce cursum uite conficere possemus, haud erat sane quod quisquam ratione ac doctrina, requireret: nunc paruulOS nosthis dedit igniculos,quos celeriter malis moribus opinionibus i deprauatis sic restinguimus,ut nusquam naturae lumen appareat. Sunt enim ingeniiS nostris semina innata uirtutum,quae si adolescere liceret, ipsa nos ad beatam ui tam natura perduceret. Nunc autem simul atl editi in lucem & suscepti sustmuS,in omni continuo prauitate,& in summa opinionum peruersitate uersamur,ut pene cum lacte nutricis errorem suxisse uideamur. auum uero parentibus redditi , idest magistris traditi sumus,tum ita uariis imbuimur errori' bus,ut uanitati ueritas,& opinioni confirmatae natura ipsa cedat. Acccdunt etiam Poetae,qui quum magnam speciem doctrinae, sapientiar prae se tulerint,audiuntur, leguntur,ediscuntur,& inhaerescunt penitus in mentibuS. Q uum uero eodem quasi maximus quidam magister populus, atq3 omnis undiq; ad uitia consentiens multitudo, tum plane inficimur opinionum Prastuirale,a naturassi desciscimus,ut nobis optimam naturam inuidisse vidcantur

180쪽

LIBER III. I squi nihil meIius homini nihil magis expetendum,nihil praestantius honoribus, imperiis, populari gloria iudicauerunt, ad quam sertur optimus quisl:

Deranasti illam honestatem expetens, quam una natura maxime inquirit,in summa inanitate uersatur, consectaturin nullam eminentem eTgiem virtuotis,sed adumbratam imaginem gloriar. Est enim gloria solida quedam res A

expressia non adumbrata: ea est consentiens laus bonorum, incorrupta uox

bene iudicantium de excellente uirtute. Ea uirtuti resonat tana imago glo riae. Quae quia recte factorum plerun* comes est, non est bonis uiris repuo dianda. Illa autem quae se eius imitatricem esse uult,temeraria atq; inconsiderata,& plerunq; peccatorum uitiorum p laudatrix fama popularis, simula tione honestatis,formam eius pulchritudinem corrumpit. Qua cecitate homines,quum quaedam praeclara etiam cupere ea* nescirent nec ubi,nec qua Ita essent,sunditus alii euerterant suas ciuitates,alii ipsi occiderui. Ati hi quidem Optima petentes,non tam uoluntate,si cursus errore saliutur. Quid, qui Pecuniae cupiditate,qui uoluptatum libidine seruntur,quorum cI3 ita perturobantur animi,ut non multum absint ab insania,quod insipientibus cotingit, omnibus his nulla ne est adhibenda curatio Utrum quod minus noceat animi aegrotationes, a corporis an quod corpora curari possint,animorum medicina nulla sit At 8c morbi perniciosiores plures cy sunt animi,u corporis. Hi enim ipsi odiosi sunt,q, ad animum pertinent,eum cy solicitant,animus* aeger, ut ait E ianius,semper errat,ne Patinet Perpeti potest,cupere nunqdesinit. uibus duobus morbis,ut omittam alios , aegritudinc S cupiditaote, qui tandem possunt in corpore esse grauiores et aui uero probari potest, ut sibi mederi animus non possit,quum ipse medicinam corporis animus inouenerit auum ad corporum sanationem multum ipsa corpora &natura ualeant,nec oes qui curari se passi sunt,cotinuo etia conualcscant. Animi autequi sanari uolucrint,praeceptis cli sapientiu paruerint,sine ulla dubitatione sanctur.Est profectio animi medicina philosophia: cuius auxiliu no ut in corporis morbis petendum est soris,oibus in opibus uiribusq; , ut nosmetipsi noo his mederi possimus elaborandum est. Quasi de uniuersa philosophia,quas topere expetenda esset SI colenda,satis,ut arbitror,dichiam est in Hortensio. De maximis aute rebus nihil sere intermisimus postea,nec disputare nec scriobere. His autem libris exposita sunt e quae a nobis cum familiaribus nostris in Tusculano erat dispqtata. Sed quoniam duobus superioribus de morte 8c dolore dictum est tertius dies disputationis hoc tertium uolumen essiciet. Vt enim in academiam nostram descedimus, inclinato iam in postmeridianum tempus die,poposci eorum aliquem qui aderant, causam disserendi: tum res acta sic est. A. Videtur mihi cadere in sapientem aegritudo. M. Num reliquae quoq; perturbationes animi, formidines, libidines,iracundiar Haec enim fere sunt eiusmodi, quae Graeci παθη appellant: ego poteram morbos,

Sc id uerbum esset e uerbo,sed in consuetudinem nostram non caderet. Nam misereri,inuidere,gestire,laetari, haec omnia morbos Graeci appellant,mo tus animi rationi non obtemperantes: nos autem hos eosdem motus concio rati animi redhe,ut opinor,perturbationes dixerimus,morbos autem non fastris usitate,nisi quid aliud tibi uidetur. A. Mihi uero isto modo. M. Haro cinae igitur cadere in sapientem putas: A. Prorsus existimo. M. Ns istic