장음표시 사용
261쪽
DENATVR AD EORVM eo autem Sc extincto calore oceidimus ipsi de extinguimur. QMod quidem
Clea thes his etiam argumentis docet, quanta uis insit caloris in omni corpore. Negat enim ultu esse cibum tam grauem,ariis nocte& die concoquatur, cuius etiam in reliquis inest calor,his quas natura respuerit. Iam uero uenae& arteriae micare noti desiniit,quasi quodam igneo motu: animaduersiim cpsepe est,quum cor anim1tis alicuius euulsum,ita mobiliter palpitarct,ut imitaretur igneam celeritatem. Omne igitur quod uiuit,sive animal, siue terraeditum,id uiuit propter incIusum leo calore : ex quo intelligi debet eam caloris naturam uim habere in se uitalem per omnem mundum pertinente. A t is id facilius cernemus toto genere hoc igneo,quod omnia tranat, Bbtilius ex Plicato.Omnes igitur partes mundi C tangam autem maximasJcalore sultae
sustinentur,quod primum in terrena natura perspici potest. Nam & lapidii conflictu at* tritu elici ignem videmus 8c recenti sessione
Atq3 etiam ex puteis iugibus aquam calidam trahi,& id maxime fieri teporibus hybernis,quod magna uis,terrae cauernis,contineatur caloris,ea P hyest me sit densior ob eam Ii causam calore insitum in terris cotineat arctius. Longa est oratio,multaeq; rationes,quibus doceri possit omnia quae terra cocipio at semina,quaeq; ipsa ex se generata, stirpibus infixa contineat,ea teperatione caloris & oriri δέ augestere. Atque aqusetia admixtu esse calorem,primum
ipse liquor aquae declarat estuta: quae neq; conglaciaret seigoribus,neqa niue Pruinal concresceret, nisi eade se admixto calore liquefacta de dilapsa dissu deret. Itaq38c aquilonibus reliquis cir seigoribus adiectis durestit humor, SI ide uicissim mollitur tepefactus,& tabescit calore. A t* etia maria agitata uotis ita tepescui,ut intelligi facile possit in tantis illis humoribus esse inclusu calore. Nec enim ille externuso aduentilius habendus est tepor,sed ex intimis maris partibus agitatione excitatus : quod nostris quoin corporibus contin/git,cu motu ar* exercitatione recaletant. Ipse uero aer qui natura est maxiomestigidus, minime est expers caloris. Ille uero S multo quidem calore ad mixtus est. Ipse enim oritur ex respiratione aquaru . Earum enim quasi uapor quidam aer habendus est. Is autem existit motu eius caloris qui aquis contio Netur: quam similitudinem cernere possumus in his aquis, que esserueseunt subitis ignibus. Iam uero reliqua quarta pars mundi,ea 8c ipsa tota natura serouida est,& ceteris naturis omnibus salutare impertit S uitalem calorem. Ex quo c5cluditur,quum omnes mudi partes.sustineantur calore,mundum etiaipsem simili pari cis natura in tanta diuturnitate seruari: eo* magis quod inotelligi debet,calidum illud atq3 igneum ita in omni susem esse natura,ut in eo insit procreandi uis,& eausa gignendi,t quo δέ animantia omnia,S ea quoφrum stirpes terra continentur,& nasci sit necesse,&'augescere. Natura est igiν tur quae contineat mundum omnem,eumqr tueatur,& ea quidem no sine sensu atq; ratione. Omnem enim naturam necesse est, quae non solitaria sit neque
simplex,sed cum alio iuncta at* connexa, habere aliquem in se principatu,
ut in homine mentem,in belua quiddam simile mentis,unde oriantur rerum appetitus. In arboru autem 8 earum rerum quae gignuntur e terra,radicibus
inesse principatus putatur. Principatum autem id dico,quod Graeci ἡγεmmis
uocan r,quo nihil in quot genere nec potest nec debet esse prsstantius. I ta necesse
262쪽
L I B E R II Σώ3 necesse est illud etiam in quo sit totius naturae principatus, esse omnium optimum, Oinnitimi rerum potestate dominatum dignissimum. Videmus au tem in partibus mundioiihil est enim in omni mundo, quod non pars uniouersi si inesse sensum atq; rationem. In ea parte igitur,in qua miidi inest pricipatus ham inesse necesse est,& acriora quidem atq; maiora: quocirca sapiorem esse mundum necesse est,naturam P eam quaeres Omnes complexa teneo
at,persectioe rgtionis excellere,eocy deu esse mundum,omnem' uim mundi diuina natura rontineri. Atq; etiam mundi ille seruor, purior perIucidior mobiliorq; multo,ob east causas aptior ad sensus comouedos, quam hic noster calor,quo haec quae nota nobis sunt retinentur & uigent. Absurdum igitur est dicere,quum homines bestiari hoc calore teneantur,& proptcrea mouestantur ac sentiant, mundum esse sine sensit, qui integro Jc libero Sc puro, eoo dem* acerrimo & mobilissimo ardore teneatur. Presertim quum is ardor qui est mundi, non agitatus ab alio, neq; externo pulsu, sed per se ipse ac sua spon te moueatur. Nam quid potest esse mundo ualentius,quod pellat atque moueat calorem eum, quo ille teneatur c Audiamus enim PIatonem quasi quendam deum philosophorum,cui duo placet esse motus,unum suum altestrum externum : esse autem diuinius quod ipsum ex se sua sponte moueatur, qquod puIsu agitetur alieno. Hunc autem motum in solis animis esse ponit,ab his p principium motus esse ductum putat. Quapropter quoniam ex mundi
ardore motus omnis oritur,is autem ardor non alieno impulsu,sed sita sponte mouetur,animus sit necesse est,ex quo efiicitur animantem este mundum.
Atque ex hoc quoq; intelligi poterit in eo inesse intelligentia,quod certe est
mudus melior quam ulla natura. Vt enim nulla pars est corporis nostri,quae non minor sit u nosmetipsi sumus: sic mundum uniuersum pluris esse necesse est,quam partem aliquam uniuersi. Quod si ita est,sapies sit mundus necesse est,nam ni ita esset,hominem qui esset mundi pars,quoniam rationis est paroticeps,pluris esse a mundu omnem oporteret. Atq; etiam si a primis inchoastris p naturis ad ultimas perfectast uolumus procedere,ad deorum naturam Perueniamus necesse est. Primo enim animaduertimus a natura sustineri ea quae gignantur e terra,quibus natura nihil tribuit amplius,u ut ea aledo atq; augendo tueretur. B est 3s autem sensum & motum dedit,& cum quodam appetitu accessum ad res salutares, a pestiferis recessum: hoc homini amplius, quod addidit rationem qua regerentur animi appetitus, qui tum remitterentur,tum continerentur. Quartus autem est gradus & altissimus eorum,qui natura boni sapientes cla gignuntur,quibus a principio innascitur ratio re staconstans*,quae supra hominem putanda est,deoq; tribuenda,id est mundo, in quo necesse est persectam illam at* absolutam inesse rationem. Nem enidici potest in nulla rerum institutione esse aliquid extremum atqr perfectum. Vt enim in uite,ut in pecude nisi quae uis obstitit videmus natura suo quostdam itinere ad uItimum peruenire,atq; ut pictura & fabrica ceteret artes habent quedam absoluti operis esse Ham: sic in omni natura ac multo etiam magis necesse est abselui aliquid ac perfici.Etenim ceteris naturis multa exter na quo minus perficiuntur possunt obsistere,uniuersam autem naturam rivis lares potest impedire,propterea quod omnes naturas ipsa cohibet 8c continet Quocirca necesse est esse quartum illum 5c altissimum gradum, quo nul
263쪽
Σs4 DE NATURA DEORVΜlauis possit accidere. Is autem est gradus , in quo rerum omnium natura poonitur. Quae quoniam talis est, ut S praesit omnibus, Sc eam nulla res possit impedire,necesse est intelligentem esse mundum, Sc quidem etiam sapienotem. aid autem est inscitius,u eam naturam quae Omnes res sit complexa, non optimam dici aut quum sit optima,non primum animantem essec dein
de rationis &consit a compote postremo sapientem Qui enim potest alio ter esse optima Nem enim si stirpium similis sit,aut etiam bestiarum, optioma putanda sit potius a deterrima. Nec uero si rationis particeps fit,nec sit tamen a principio sapiens,non sit deterior mundi potius il humana conditio. Homo enim sapiens fieri potest,mundus autem si in aeterno praetcriti temporis spatio fuit insipiens, nunquam proseisto sapientiam consequetur ita erit homine deterior. Quid quoniam ab serdum est,& sapiens a principio munodus,& deus habendus est.Neque enim est quidquam aliud praeter naudum, cui nihil absit,quod p undique aptum atque persectum expletum* sit omnibus suis numeris & partibus. Scite enim Chrysippus. Vtesypei causa inuoludicrum,uaginam autem gladi j,sic praeter mundum cetera omnia aliorum caustia eme generata, ut eas seuges atque fructus quos terra gignit animantium causa, animantes autem hominum, ut equum uehendi causa,arandi bovem, . Denandi S custodiendi canem. Ipse autem homo ortus est ad mundum cono
templandum, S imitandum: nullo modo persectius, sed est quaedam partiocula persecti. Sed mundus quoniam omnia complexus est, neque est quido quam quod non insit in eo,perseetias undique est. Quid igitur potest ei deo esse quod est optimum Nihil autem est mente S ratione melius, ergo haec mundo deesse non possunt. Bene igitur idem Chrysippus, qui similitudiones adiungens omnia in perfectis S maturis docet esse meliora,ut in equoquam in equulo,in cane quam in catulo, in uiro quam in pucro. Item quod in omni mundo optimum sit,id in persecto aliquo atque absoluto esse debebre. Est autem nihil mundo persectius,nihil uirtute melius: igitur mundi est Propria uirtus. Nec uero hominis natura persessita est,&essicitur tamen in homine uirtus. Quanto igitur in mundo facilius c Est ergo in eo uirtus, sapiens
igitur est,& propterea deus. Atque hac mudi diuinitate perspecta,tribuenoda est syderibus eade diuinitas,qus ex mobilissima purissimacis aetheris paro
te gignuntur. Neque ulla praeterea sunt admixta natura,totaq3 sunt calida at que perlucida,ut ea quoque rectissime S animantia esim,SI sentire atque inotelligere dicantur. Atque ea quidem tota esse ignea duorum sensivum testimonio confirmari Cleanthes putat,tactus S oculorum. Nam solis calor et canodor illustrior est quam ullius ignis, quippe qui immenso mundo tam longe latet colluceat: 8c is eius tactus est, ut non tepefaciat solum,sed etiam saepe comburat: quorum neutrum saceret nisi esset igneus.Ergo,inquit, quum sol igneus sit. Oceanit alaturi humoribus, quia nullus ignis sine pastu aliquo possit permanere, necesse est aut ei similis sit igni quem adhibemus ad usumatiu uictum,aut ei qui corporibus animantium continetur. Atque hic noster ignis quem usus uitae requirit,consector est S consumptor omniu: idemq; quociique inuasit,cunesta disturbat ac dissipat. Contra ille corporeus uitalis&salutaris,omnia conseruat, alit, auget, sustinet, sensui assicit. Negat erogo esse dubium, horum ignium sol utri similis sit,quum is quoq; efiiciat ut
264쪽
omnia floreant &m siro quaeque genere pubescant. Quare quum solis ignis
sinulis eorum ignium sit, qui sunt in corporibus animantium,solem quoque animantem esse oportet,ia quidem reliqua astra, quae oriantur in ardore coelesti, qui aether uel coelum nominatur. Quum igitur aliorum animantium. ortus in terra sit,aliorum in aqua, in aere aliorum, absurdum esse Aristoteli
uidetur,in ea parte quae sit ad gignenda animantia aptissima, animal gigni nullum putare. Sydera autem ethereum Iocum obtinent: qui quoniam tenuis simus est,& semper agitatur Ruige necesse est quod animal in eo gignatur, id & sensu acerrimo S mobilitate celerrima esse. Quare quum in aethere astra gignantur, consentaneum est,in his sentiam inesse H intelligentiam, ex quo efficitur in deorum numero astra esse ducenda. Etenim licet uidere acutiora ingenia, & ad intelligendum aptiora eorum qui terras incolant eas,in quibus aer sit purus ac tenuis, quam illorum qui utantur crasso coelo atque concreto. Qtiinetiam cibo quo utare interesse aliquid ad mentis aciem puotant. Probabile est igitur praestantem intelligentiam in syderibus esse,quae& aetheream partem mundi incolant. 5 marinis terenis Q humoribus Ionogo interuallo extenuatis alantur. Sensium autem astrorum atque intellis gentiam,maxime declarat ordo eorum atque constantia. Nihil est enim
quod ratione & numero moueri possit sine consilio, in quo nihil est temeraorium, nihil uarium,nihil fortuitum. Ordo autem syderum, Sc in omni aeternitate constantia, neque naturam significat, est enim plena rationis: neq; sortunam, quae amica uarietati, constantiam respuit. Sequitur ergo ut ipsa sua sponte,suo sensu,ac diuinitate moueantur. Nec uero Aristoteles non laudanodus in eo,quod omnia qus mouentur aut natura moueri cens fit,aut ui,aut uoluntate. Moueri autem lolem & Iunam Sc sydera omnia. Quae autem natustra mouerentu haec aut pondere deorsum,aut leuitate in sublime ferri: quo' Tum neutrum astris contingeret,propterea quod eorum motus in orbem cir
cumq3 serretur. Nec uero dici potest ui quadam maiore fieri,ut contra natustram astra moueantur. Quae enim potest maior esses Restat igitur ut motus astrorum sit uoluntarius. Quae qui uideat, non indocte solum,uerum etiam impie faciat,si deos es te neget.Nee sane multum interest, utrum id neget,an eos omni Procuratione atque actione priuet. Mihi enim qui nihil agit,esse omnino non uidetur. Esse igitur deos ita perspicuum est, ut id qui neget uix eum sanae mentis existimem.restat,ut qualis eorum natura sit consideremus: in quo nihil est dissicilius, qua m a consuetudine oculorum aciem mentis abducere. Ea dissicultas induxit, & uulgo imperitos, & similes philoso Phos imperitorum, ut nisi figuris hominum constitutis, nihil possent de diis
immortalibus cogitare. Cuius opinionis leuitas confutata a Cotta, non deo siderat orationem meam. Sed quum talem esse deum certa notione animi Praesentiamus,primum ut sit animans, deinde ut in omni natura nihil eo sit
Praestantius, ad hanc praesensionem notionem p nostram nihil uideo quod Potius accommodem, quam ut primum hunc ipsum mundum,quo nihil exocellentius fieri potest, animantem esse Sc deum iudicem. Hic quam uolet Epicurus iocetur, homo non aptissimus ad iocandum, minimeq3 respiciens
patriam, dic dicat se non posse intelligere qualis sit uolubilis & rotundus de us, tamen ex hoc quod etiam ipse probat, nunquam me mouebit. Placet
265쪽
DE NATURA DEORVM enim illi esse deos,quia necesse sit praestantem esse aliquam naturam,qua nishil sit melius :mudo autem certe nihil est melius. Nec dubium quin quod ani maris sit,habeati sensum rationem,& metem,id sit melius quam id quod iis careat. Ita efficixur animantem sensus,mentis,rationis,mundum esse coinpotem:qua ratione deum esse mundum concluditur. Sed haec paulo post uocilius cognoscentur ex his rebus ipsis,quas mundus esticit. Interea Vellei nostli quaeso prae te serre,uos plane expertes esse doctrinae.Conum tibi ais SI cyolindrum,& py amidem pulchriorem quam sphaeram uideri, nouum etiam oculorum iudicium habetis. Sed sint ista pulchriora duntaxat aspectu, quod mihi tamen ipsum non uidetur. in i id enim pulchrius ea figura,quae sola omnes alias figuras complexa cotinet quae* nihil asperitatis habere,nihil offensionis potest,nihil incisum angulis,nihil anfractibus nihil eminens, nihil last curiosum: Quum idus serme prestantes sint,ex solidis globus sic enim
sphaeram interpretari placeo ex planis autem circulus aut orbis, qui κυκλοσs cedicitur,liis duabus sermis contingit selis,ut omnes earum partes sint inter se simillimae,a medio p tantum absit extremum, quantum idem a sumo
ino,quo nihil fieri potest aptius. Sed si haec non uidetis,quia nuncl eruditum illum puluerem attigistis,ne hoc quidem physici intelligere potuistis . hane aequalitatem motus constantiam cp ordinum in alia figura no potuisse serua ri. Ita nihil potest esse indoctius,cl quod a uobis affirmari solet. Nec enim hunc ipsum mundum pro certo rotundum esse dicitis. Nam posse fieri ut sit alia figura,innumerabiles s mundos,alios aliarum esse formarum: quae si bis bina quid essent didicisset Epicurus,certe non diceret. Sed dum palato quid sit optimum iudicat,coeli palatumori ait Enniusῖ non suspexit. Nam quum duo sint genera syderum,quorum alterum spati js immutabilibus ab ortu ad
occasum commeans,nullum unci cursus sui uestigium i flectat: alterum autem continuas conuersiones duas, asciem spatiis cursibus i conficiat, ex utra P re& mundi uolubilitas,quae nisi in globosa forma esse non posset, Sic stellarum rotundi ambitu cognoscuntur: primus cp sol qui astrorum tenet principaexum, ita mouetur, ut quum terras larga luce compleuerit,easdem modo sis, modo illis ex partibus opacet. Ipsa enim umbra terrae soli ossiciens,noctem efficit. Nocturnorum autem spaciorum eadem est aequabilitas quae diurnostrum Eiusdem solis tum accessus modici tum recesus, & frigoris SI caloris modum temperant.Circuitus enim solis orbium V desectibus LX 8c CCC quarta sere diei parte addita,conuersionem conficiunt annuam. I nflectens autem sol cursum,cum ad septe triones,tum ad meridiem,aestates Sc hyemesese ficit:& ea duo rempora, quorum alterum hyemi senestenti adiunctum est,aleterum peltati. I ta ex quatuor temporum mutationibus, omnium, quae terra mariss gignuntur,initia causel ducuntur. Iam solis annos cursus spati js menstruis luna consequitur, cuius tenuissimum lumen facit proximus accessus ad solem, digressus autem longissimus quis plenissimum. Neque solu eius species ac serma mutatur, tum crescendo, tum desectibus in initia recurreri do : sed etiam regio, quae tum est aquilonaris, tum australis. In lunae quin que cursu est Sc brumae quaedam S Istith similitudo, multat ab ea manest& fluunt,quibus& animantes alantur augescanteti & pubescant, maturita tem P assequatur,quae oriuntur e terra. Maxime uero sunt admirabiles moe
266쪽
L I B E R II ac tus earum quin stellarum,quae salso uocantur errantes.Nihil enim errat, quod in omni aeternitate conseruat Progressius Sc regressus, reliquosi mos tus constantes 8cratos. iiod eo est admirabilius in his stellis quas dicimus,
quia tum occultantur, tum rursus aperiuntur, tum abeunt, tum recedunt, tum antecedunt,tum autem subsequuntur, tum celerius mouentur, tum tarodius, tum omnino ne mouentur quidem,sed ad quoddam tempus insistunt: quarum ex disparibus motionibus magnum annum mathematici nominauerunt,qui tum evicitur, quum selis 8c lune Sc quin gerrantium ad eandem inoter se coparationem consectis omnium spat is est facta conuersio. iniae ci Ionsa sit,magna quaestio est,esse uero certam & definitam necesse est. Na ea queaturni stella dicitur, pαδων a Graecis nominatur: quae a terra abest, pluris mUm xxx fere annis cursum suum conficit. In quo cursit multa mirabiliteressiciens,lum antecedendo,tum retardado,tum uespertinis temporibus delitiscedo,tum matutinis rursum se aperiedo,nihil immutat sempiternis seculorum aetatibus,quin eadem iisdem teporibus essiciat. Infra autem hac propius a terra Iouis stella sertur,quae φάθων dicitur,ea eudem. xii. signorum orbem annis xii coficit easdemi quas Saturni stella essicit in cursu uarietates. Huic auo tem proximum inferiorem orbem tenet αυρρεις,que stella Martis appellatur,eacy quatuor AI xx mensibus,sex,ut opinor,diebuS minus, eudem lustrator bem,quem duae superiores. Insea autem hanc stella Mercuria est, ea . Rὸν appellatur a Graecis,quae anno fere uertente,signiferum lustrat orbem: necp a' sole longius unqua unius signi interuallo diseedit,tum anteuertes tum substoquens. I nfima est quinq; errantium terreq; proxima, stella Ueneris,quς φωσφφο. ος graece, Lucifer latine dicitur,cum antegreditur sole: quum sebsequit auditem Hesperos.Ea cursum anno conficit,& latitudinem lustrans signiferi oro
bis & Iogitudine,quod idem faciunt stellae superiores: neq; unqua a sole duorum signoris interuallo longius distedit,tum antecedes,tum subsequens. Hac igitur in stellis constantiam,hanc tantam,tam uari is cursibus in omni aeternitate coirenientiam teporum non positam intelligere sine mente.ratione,consiIio. Q uaequum in syderibus inesse uideamus, non possiimus ea ipsa non in deoru numero reponere. Nec uero eae stellae quae inerrantes uocantur, no stognificant eandem mentem at* prudentia,quaru est cotidiana conuenies cori itans cy conuersio. Nec habent aethereos cursus,ne coelo in hara entes,ut ple
rim dicunt phy sicae rationis ignari. Non est enim aetheris ea natura, ut ui sua stellas coplexa contorqueat. Nam tenuis ac perlucens & squabili calore sese susus aether non satis aptus ad stellas continendas uidetur. Habet igitur suam sphaeram stellae inerrantes ab stherea coniuncstione secretam S liberam.Eao m autem perennes cursus atq; perpetui cu admirabili incredibilii constast tia,declarant in his uim metem este diuin1: ut hec ipsa qui non sentiat,deos ram uim habere,is nihil omnino sensurus esse uideatur. Nulla igitur in ca Ionec fortuna,nec temeritas,nec erratio,nec uanitas inest: cotra is omnis ordo, ueritas,ratio,constantia. Quaeqi his uacat,ementita,& salsa,plenal erroris, ea circum terras insea Iunam, quae omnium ultima est,in terris P uerlatur.
C estem ergo admirabilem ordinem incredibilemi constantiam,ex qua conseruatio& salus omnium omnis oritur, qui uacare mente putat, is ipse
267쪽
DE NATURA DEORUM inuestigandae ueritatis huius disputationis principium duxero. Zeno Igitur naturam ita definit,ut eam dicat ignem esse artificiosum ad gignendum proogredientem uia.Censet enim artis maxime proprium esse creare & gignere: quod V in operibus nostrarum artium manus essiciat,id multo artificiosius naturam efiicere,id est, ut dixi ignem artificiosum magistrum artium reliquarum. Atq3 hac quidem ratione omnis natura artificiosa est,qudd habet quasi uiam quandam Sc sectam quam sequatur. Ipsius uero mundi,qui omnia complexu suo coercet & continet,natura non artificiosa solum, sed plane artifex ab eodem Zenone dicitur,cosultrix 8c prouida utilitatum opportunitatui omnium. Atm ut ceterae nature suis seminibus que y gignuntur, augescunt.
continentur,sic natura mundi omnes motus habet uoluntarios: conatus Mappetitiones quas ογας Grsci uocant his consentaneas actiones sic adhibet.
ut nosmetipsi,qui animis movemur Zc sensibus.Talis igitur mes mundi quusit,ob eat causam uel prudentia,uel prouidentia appellari recte possit, Graece enim προιοια dicitur,haec potissimum prouidet,& in his maxime est occupata. Primum ut mundus u aptissimus sit ad permanendum. Deinde ut nulla re egeat. Maxime autem ut in eo eximia pulchritudo sit,at omnis ornatus.Dictum est de uniuerso mundo,dictum etiam est de syderibus,ut iam propemodum appareat multitudo non cessantium deorum,nec ea quae agant molien tium cu labore operoso ac molesto. Non enim uenis 8c neruis ossibus continentur: nec his escis,aut potionibus uescuntur,ut aut nimis acres,aut nimis concretos humores colliganta nec his corporibus sunt,ut casus aut ictus extiφmestant,aut morbos metuant ex defatigatione mebrorum. Quae uereris Epicurus,monogramos deos 8c nihil agetes commentus est. Illi autem pulcheroxima forma praediti,purissimaq3 in regione coeli collocati,ita seruntur moderantur* cursus,ut ad omnia conseruandare menda consensisse uideantur. Multae autem aliae naturae deorum ex magnis beneficiis eorum non sine causa,& a Graeciae sapientissimis,& a maioribus nostris constitutae nominatem sunt Quidquid enim magnalia utilitatem generi aflerret humano,id non sione diuina bonitate erga homines fieri arbitrabantur. Itaq; tum illud quod erat a deo natu nomine ipsius dei nuncupabant. Vt quum fruges Cererem
appellamus,uinum autem Liberum. Ex quo illud Terentii, Sine Cerere & Libero friget Venus. Tum autem res ipsa in qua uis inest maior aliqua, sie appessatur,ut ea ipse
nominetur deus,ut fides,ut mens, quas in Capitolio dedicatas videmus prostximei M. Aemilio Scauro, ante autem ab Atilio Calatino erat Fides constsecrata. Vides Virtutis templum, uides honoris a M. Marcello renouatum,quod multis ante annis erat bello Ligustico a Q. Maximo dedicatum.
Quid Opiscauid Salutis auid concordiae, Libertatis, Victoriae auaruomnium rerum quia uis erat tanta ut sine deo regi non posset,ipsa res deorunomen obtinuit.Quo ex genere Cupidinis,& uoluptatis,& Lubentins Veneris uocabula consecrata sint,vitiosarum rerum nem naturalium, qu Veseleius aliter existimat,sed tamen ea ipsa uitia naturam uehementius sepe puIosant. Vtilitatum igitur magnitudine constituti sunt ei dia,qui utilitates quas
que gignebant. Atq; his quide nominibus que pauloante dicta sint,qus uis sit,in quo declaratur deo.Suscepit aute uita hominu,cosuetudos comunis,
268쪽
ut bene iis excelletes uiros in eoelum fama ac iroluntate toIIerent.Hsne Hercules,hinc Castor & Pollux,hinc Aesculapius, hine Liber etiam. Hunc dico Liberum Semele natum,non eum quem nostri maiores auguste sanctem Liberum cum Cerere Sc Libera consecrauerunt: quod quale sit ex mysterhs inoetelligi potest. Sed quod ex nobis natos liberos appellamus idcirco Cerere nati nominati sunt Liber 8c Libera, quod in Libera seruant,in Libero non item. Hinc etili Romulu,quem quidam eiide esse Quirinii put1t. Quorum quum remanerent animi atq3 aeternitate seuerentur,rite di j sunt habiti,quum& optimi essent Sc aeterni. Alia quoq; e ratione S quide physica magna sub xit multitudo deorum,qui inducti specie humana,fabulas poetis suppeditaverunt, hominum autem uitam superstitione omni referserunt. Atq; hic locus a Zenone tra status post a Cleanthe & Chrysippo pluribus uerbis explicatus est. Nam uetus haec opinio Graeciam oppleuit, scilicet exectum Coelum a Rolio Saturno,uinctum autem Saturnum ipsum a filio Ioue: Physica ratio non inelegans inclusa est in impias fabulas. Coelestem enim altissim1 aetheream mnatura,idest ignea,quae per sese omnia gigneret,uacare uoluerut ea parte cor Poris,quae coniunctione alterius egeret ad procreandd. Saturnum autem euiesse uoluerunt,qui cursum S conuersionem spaciorum ac temporum contioneret,qui deus Graece id ipsum nomen habet,Κρονος enim dicitur,qui est id εχρονος.idest spatium lcporis. Saturnus autem est appellatus,quod saturaretur annis .Ex se enim natos comesse fingitur selitus,quia consumit artas temporuspatia,annisi praeteritis,insaturabiliter expletur. Vinistus autem a Iove ne immoderatos cursus haberet,atcputeum syderum uinclis alligaret. Sed ipse Iuppiter,id est iuuans pater,quem conuersis casibus appellamus a iuuando
Iouem,a poetis Pater diuumq; hominum dicitur, a maioribus autem nostseris Optimus Maximus,& quidem ante optimus, id est beneficentisssimus, η maximus: quia maius est certe i gratius prodesse omnibus,si opes mapgnas habere. H unc igitur Ennius ut supra dixΟnuncupat ita dicens. Aspice hoc stiblime candens, quem inuocant omnes I ouem. Planius quam alio loco idem, Cui quod in me est,execrabor hoc,quo lucet quidquid est Hunc etiam Augures nostri quum dicunt Ioue,sulgente,tonante, dicunt enim coelo fulgente, tonante. Euripides autem ut multa praeclare, sic hoe
Vides Bblime se sum immoderatum aethera, Qui terram tenero circuniectu amplectitur Hunc summum habeto diuum,hunc perhibeto Iouem. Aer autem 'at Stoici disputan interiectus inter mare Sc eoelum Iunonis nomine consecratur,quae est soror SI coniunx Iouis, quod δέ similitudo est aetheris,& cum eo summa coniunestio. Est minarunt autem eum, Iunoni ptribuerunt,quod nihil eo mollius. Sed Iunonem a iuuando credo nominati. Aqua restabat S terra,ut essent ex fabulis tria regna divisa. Datum est igio tur Neptuno,alterum Iouis ut uolunt seatri,maritimu omne regnu, nomet Productum,ut Portunus a portu,sic Neptunus a nando,paulum primis litest riS immutatis.Terrena aute uis omnis at* natura Diti patri dedicata est,qui diues ut apud Graecos πλώτων, lilia Sc recidant omniain terras,& oriantur e
269쪽
DE NATURA DEORUMR terris. Cui Proserpinam,quod grscoria nomen est,ea enim est,qus πιρος fraece nominatur,quam frugum semen esse uolunt, absconditam cp quaeri a matre fingunt. Mater autem est gerendis frugibus Ceres ranu geres,casecpprima litera itidem immutata ut a Graecis. Nam ab illis quoq; quasi nominata estaam qui magna uerteret Mavors. Minerua autem quguel minueret,uel minaretur.Quum in omnibus rebus uim haberent maxima prima Sc extrema,principem in Lacrificando Ianum esse uoluerunt,quod ab eundo nomen est ductum: ex quo trasitiones peruiae Iani, res Q in liminibus prophanarum aedium ianue nominantur. Nam Vests nonae a Grecis:
ea est enim quae ab illis dicitur. Uis autem eius ad aras 5c focos pertinet. Itam in ea dea,quod est rerum custos intimarum, omnis Sc precatio S sacri ficatio extrema est. Nec longe absunt ab hac ut di j Penates,sive a penu ducto nominec est enim omne quo uescuntur homines penusJsilie ab eo quod peonitus insident,exquo etiam Penetrales a poetis uocantur. Iam Apollinis noomen est Graecum,quem solem esse uolunt. Dianam autem & Lunam eadem esse putant: quum sol dictus sit,uel quia solus ex omnibus syderibus est ratus: uel quia quum est exortus,obscuratis omnibus Ius apparet. Luna a lucedo nominata sit eadem est enim Lucina. It w,ut apud Grecos Dianam, eam pluciferam,sic apud nostros Iunonem Lucinam in pariendo inuocant: que east dem Diana omnivaga dicitur,non a uenando,sed quod in septem numeratur tanq uagantibus.Diana dicta quia noctu quasi diem essiceret. Adhibetur aurem ad p rtus,quod η maturescunt,aut septem nonnunq ,am,ut plerun* nostilem lunae cursibus,qui quia mensa spatia conficiunt Menses nominantur.Cocinness,ut multa Timcus,qui quum in historia dixisset,qua nocte natus Alexander esset,eadem Diane Ephesie templum deflagrauisse. adiunxit, Minio me id esse mirandum,quod Diana quum in partu Oly mpiadis adesisse uoluisset, ab suisset domo. us autem dea ad res omnes ueniret, Venerem nostri DominRuerunt,axsp ex ea potius uenustas si Venus ex uenustate. Videtis ne igitur uti physicis rebus bene atq; utiliter luentis,tracta ratio sit ad comm titios fictos deos inie res genuit falsas opiniones errores turbuletOS,8 superstitiones pendaniles.Et forme enim nobis deorum,&aetates, δc uesti,tUS Ornatus P noti sunt. Genera praeterea, coniugia, cognationes, Omniassi
traducta ad similitudinem imbecillitatis humane. Nain 8c perturbatis anismis inducuntur. Accipimus enim deorum cupiditates,aegritudines, iracundias. Nec uero ut fabuls serunt, bellis praes is p caruerunt: nee solum,ut apud Homerum quum duo exercitus contrarios ali j dei ex alia parte defenderent, sed etiam ut cum Titanis,ux cu Gigantibus,sua propria bella gesserunx. Haec δc dicuntur Sc creduntur stultissime, plena sunt sutilitatis summael leuitatis. Sed tamen his sabulis spretis ac repudiatis,deus pertinens per naturam cuius P rei,per terras Ceres,per maria Neptunus,al a per alia poterunt intelligi: qui qualesl sunt,quoq; eos nomine consuetudo nuncupauerit,quos destos Sc uenerari colere debemus.Cultus autem deorum est optimus,idem castissimus atque sanctissimus,plenissi mus p pietatis, ut eos semper pura inρtegra incorrupta Sc mente Sc uoce ueneremur. Non enim philosophi solum, uerumetiam maiores nostri superstitionem a religione separauerunt. Nam
qui totos dies precabatur,& immolabant,ut sibi sui liberi superstites essen superstitiosi
270쪽
siperstitiosi sunt appellat quod nomen patuit postea Iasius.Qui autem Omo
nia quae ad cultum deorum pertinerent diligenter retractarent, Sc tanquam relegeret,sunt dicti religiosi ex relegendo,ut eligentes ex eligendo,tanquam a deligedo diti gentes,ex intelligendo intelligentes. His enim in uerbis omnibus inest uis legendi eadem que in religio .lta factum est in superstitioso Screligiose,alterum uitia nonae,alterum laudis. Ac mihi uideor satis, & esse de
os,& quales essenr,ostendisse. Proximum est,ut doceam deorum prouiden'tia mundum administrari. Magnus sane locus est,& a uestris Cotta uexatus, ac nimirum uobiscum omne certamen est. Nam uobis Vellei minus notum
est, quemadmodum quid* dicatur. Vestra enim solu legitis,uestra amatis, ceteros causa incognita condemnatis,uelut a teipso hesterno die dictum est, anum fatidicam Pronoeam a Stoicis induci, idest, prouidentiam. uod eo errore dixisti, quia existimas ab his prouidetiam fingi, quasi quan dam deam singularem,quae mundum omnem gubernet Ac regat: sed id praecise dicitur ut si quis dicat Atheniensium rem p.consilio regi,desit illud Ariopagi: sic quum dicimus prouidentia mundum administrari,deesse arbitrator deorum: plene autem perfecte sic dici existimato,prouidentia deorum mudum administrari. Ita salem istum quo caret uestra natio,in irridendis nobis
nolitote consumere.Et mehercule si me audiatis,ne cxperiamini quidem,non decet,non datum est,non potestis. Nec uero hoc in te uno conuenit moribus
domesticis ac nostrorum hominum urbanitate limato, sed cum in reliquos uestros tum in eum maxime, qui ista peperit, hominem sine arte,sine literis, insultantem in omnes, sine acumine ullo, sine authoritate,sine lepore. Dico igitur prouidentia deorum,mundum&omnes mundi partes, initio conostitutas esse,& omni tempore administrari,eam in disputationem tres in partes nostri sere diuidunt. Quarum prima pars est,quae ducitur ab ea ratione quae docet esse deos: quo concessis confitendum est eorum consilio mundum administrari. Secunda est autem quae docet omnes res subiectas esse naturaesentienti,ab ea y omnia pulcherrime geri: quo constituto sequitur ab anima tibus principiis eam esse generatam.Tertius est locus,qui ducitur ex admiratione rerum coelestium at* terrestrium. Primum igitur aut negandum est esse deos quod & Democritus simulacra,& Epicurus imagines induces quostdam pacto negat,aut qui deos essecocedani,his satendum est eos aliquid agere,idq; praeclarum. Nihil est autem praeclarius mundi administratione: deostrum igitur consilio administratur. Quod si aliter est,aliquid profecto sit nest cesse est melius & maiore ui praeditum v deos,quale id cuip est,siue inanima
natura,sive necessitas ut magna incitata alaec pulcherrima opera essiciens que videmus. Non est igitur natura deoru prspotens neq3 excellens,si quidem ea subiecta est ei uel necessitati,uel naturae,qua coelum, maria, terrae regantur. Nihil est autem praestantius deo ab eo igitur mundum necesse est regi.Nubli igitur est naturae obediens aut subiectus deus,omnem ergo regit ipse natustram.Etenim si concedimus intelligentes esse deos,concedimus etiam prouis dentes,& rerum quidem maximarum.Ergo utrum ignorant quaeres maxiomae sint,quoi ee modo tractande Sc mendacian uim non habent,qua tantas res sustineant 8c gerant: At 8c ignoratio rerum aliena nature deorum est,ct
sustinendi muneris propter imbecillitatem dissicultas minime cadit in masto