M. Tullii Ciceronis Opera, omnium quae hactenus excusa sunt, castigatissima nunc primum in lucem edita Quartus tomus in quo Marci Tullij Ciceronis opera philosophica, nuper ad fidem uetustissimorum exemplarium diligentissime recognita, quorum catalog

381쪽

L I B E R I. 333scat deum,qui unde ortus sit quasi recordetur ac noscat. Iam uero uirtus east dem in homine ac deo est,neque alio ullo ingenio praeterea.Est autem uirtus

nihil aliud quam in se persecta Sc ad summum perducta natura. Est igitur homini cudeo similitudo: quod quum ita sit,quae tande potest esse propior certiolaue cognatio et Ital ad hominum comoditates & usus tantam reru uberotatem natura largita est,ut ea quae gignuntur donata consulto nobis non sorotuito nata uideantur: nec solum ea quae frugibus atl bacis terrae sectu prosunduntur,sed etiam pecudes,quod perspicuum sit,partim esse ad usum homini

partim ad fructum,partim ad uescenduin procreatas. Artes uero innumerast biles repertae sunt docente natura,quam imitata ratio,res ad uitam necessari assolerter consequuta est. Ipsum autem hominem eadem natura non solum celeritate mentis ornauit,sed &sensus tanquam satellites attribuit ac nuntios,

& rerum pIurimarum obscuras S necessarias intelligentias enudauit, quasi sundamenta quedam scientiae, figuram cp corporis habilem SI aptam inge nio humano dedit. Nam quum ceteras animantes abiecisset ad pastum,soolum homincm erexit, ad coeli quasi cognationis domicili j pristini conspeo

ritum excitauit: tum specimen ita formauit oris,ut in ea penitus recoditos moores effingeret. Nam & oculi nimis arguti,quemadmodum animo aflecti suo mus,loquuntur: Sc is qui appellatur uultus,qui nullo in animante esse praeter hominem potest,indicat mores: cuius uim Graeci norunt,nomen Omnino no habent. Omitto opportunitates habilitates cy reliqui corporis, moderatioonem uocis, rationis vim, quae conciliatrix est humanae maxime societatis.

Neque enim omnia sunt huius disputationis ac temporis,& hunc locum satis ut mihi uidetur ,in his libris quos legistis expressit Scipio. Nuc quoniam ho minem quod principium reliquarum rerum esse uoluit, generauit 8c ornauit deus,perspicuum sit illud ,ne omnia disserantur, ipsam per se naturam longious progredi,que etiam nullo docente professita ab his quorum ex prima &inochoata intelligentia genera cognouit,confirmat ipsa per se rationem & perfio cit. A. Dη immortales quam tu longe iuris principia repetis,atque ita ut ego non modo ad illa non properem quae expectabam a te de iure ciuili,sed sacile patiar te hunc dicm uel totum in isto sermone consumere. Sunt enim haec maiora quae aliorum causia sertasse comple steris, quam ipsa illa quorum haec causa praeparantur. M. Sunt haec quidem magna,quae nunc breuiter attiri untur,sed omnium quae in hominum doctorum disputatione uersantur,nisil est profecto praestabilius, quam plane intelligi nos ad iustitiam essenaotos, neque opinione sed natura constitutum esse ius. Id iam patebit,si homionum inter ipsos societatem coniuncstionemq; perspexeris. Nihil est enim unum uni tam simile,tam par,quam omnes inter nosmetipsos sumus. Quod si deprauatio consuetudinum,si opinionum uanitas non imbecillitatem antomorum torqueret Sc flecteret quocunq; coepitat,sui nemo ipse tam similis esstset,quam Omnes sunt omnium. Itaq3 quaecunq; est hominis definitio, una in omnes ualet. aod argumenti satis est,nullam dissimilitudinem esse in genere:quae si esset,no una omnes definitio contineret.Et enim ratio qua una prso stamus beluis,per quam coniectura valemus,argumentamur,refellimus, diso serimus,conficimus aliquid concludimus,certe est communis,doctrina difleoxens,discendi quidem facultate par, Nam Sc sensibus eadem omnia comprυ

382쪽

334 DE LEGIBVS henduntur,&ea quae mouent sensus,itidem mouent omnium: quael inanismis imprimuntur,de quibus ante dixi,inchoatae intelligentia similiter in omnibus imprirnuntur,interpres cy cli mentis oratio cinis di lcrepans, sciaten . trjs congruens : nec est quisquam gciatis ullius, qui ducem nactus ad uirtutem peruenire non posssit. Nec solum in restis, sed etiam in prauis assilibus insiognis est humani generis similitudo. Nam & uoluptate capiuntur omnes,quo etsi est illecebra turpitudinis,lamen habet quiddam si mile naturalis boni: leonitatis est enim & suauitatis. Id enim ut suavitate dcic stans,sic ab crrore meritis tanquam salutare aliquid asciscitur,similii inscitia mors sugitur quasi dii solutio naturae: uita expetitur, quia nos in quo nati stimus continet: dolor in maximis malis ducitur,cum sua aspcritate,tum quod naturae interitus uideo tur sequi. Propicr quam honestatis & gloriae similitudinem,beati,qui honorati sunt,uidentur: miseri autem,qui sunt in glorii, Molestiae,haetitiae, cupidiolatcs,timores,similiter omnium mentes peruagantur. Nec si opiniones aliae sunt apud alios,idcirco qui canem 5c selem ut deos colunt, non cadem superostitione, qua cetere gentes conflictantur. Quae autem natio non comitatem, Don benignitatem,non gratum animum,& benefici j memorem diligit que u perbos, quae maleficos, quae crudeles,quae ingratos non aspernatur: non odit Quibus ex rebus quum omne genus hominum sociatum inter se clie instelligatur,illud extremum est,quod recte uiuendi ratio meliores essicit: quae si approbatis,pergam ad reliqua : sin quid requiritis, id explicemus prius. A. Nos uero nihil ,ut pro utroq; respondeam. M. Sequitur igitur ad participandum alium alio,communicandum i iter omnes,iustos natura nos esse factos. Atq; hoc in omni disputatione sic intelligi uolo quod dicam naturam

Esse, tantam autem esse corruptelam malae consuetudinis,ut ab ea tanquam

igniculi extinguantur a natura dati,cxorianturi SI confirmentur uitia conotraria. Quod si quo modo est natura,sic iudicio homines humani cui ait poeta nihil a se alienum putarent,coleretur ius sque ab omnibus. Mibus cnim ratio a natura data est,hsdem etiam recta ratio data est: ergo &lcx quae est recta ratio in iubendo S uelado si lex,ius quoque: at omnibus ratio,ius igitur datum est omnibus. RectcQ Socratcs execrari eum solebat,qui primus utilitatcm a natura sciuxisset: Id enim querebatur caput esse exitiorum omnium. Vnde eni illa Pythagorea uox,τα των φιλ ν Miνα Gα φιλιαν ισοτητα. Ex quo Perspicitur quum hanc beneuolentiam tam late longet distulam uir fasciis in aliquem pari uirtute praeditum contulerit,ium illud eisci, quod quibusdam iricredibile,uideatur autem necessarium,ut nihilo sese plus quam alterum diligat. Quid enim est quod disterat,quurn sint cuncta paria: Quod si interesse quippiam tantulum modo potuerit,iam amicitiae nomen occiderit: cuius est ca uis,ut simulatq; sibi aliquid quam alteri maluerit,nulla sit: quae praemuni untur omnia reliquo sermoni disputationii nostrae quo facilius ius in natu ra esse positum intelligi possit,de quo quum perpauca dixero,tum ad ius ciuile ueniam,ex quo haec omnis nata est oratio. , T u uero iam perpauca sci h licet.Ex his enim quae dixisti Attice,uidetur mihi quidem certe ex natura or tum esse ius. At. An mihi aliter uideri posit, quum haec iam persecta sina primum quasi muneribus deorum nos esse instructos & ornatos r secundo au n loco unam esse hominum inter ipsos uiuendi Parem communem p ra

tionem:

383쪽

tionem: deinde omnes inter se naturali quadam indulgentia & beneuolentia, tum etiam societate iuris contineri. Quae quum uera esse recte ut arbiorror concesserimus,qui iam licet nobis a natura legis 8c iura seiungerer M. Recte dicis, S res se sic habet, uerum philosophorum more, non ueterum quidem illorum, sed eorum qui quasi officinas instruxerunt sapientiae quae ' fuse olim disputabantur ac libere,ea nunc articulatim desecta dicuntur. Nec enim satisfieri censent huic loco,qui nunc est in manibus, nisi separatim hoc ipsiim naturae esse ius disputarint. At. Et scilicet tua libertas disserendi amissa est,aut tu is es qui in disputando non tuum iudicium sequare,sed auctioritati aliorum pareaset M. Non semper Tite, sed iter huius sermonis quod sit uides: ad reipub. firmandas 8c stabiliendas uires, sinandos populos Om'

nis nostra pergit oratio. Quocirca uereor committere, ut non bene Prouisa & diligenter explorata principia ponantur: nec tamen ut omnibus Prosthentur, nam id fieri non potest, sed ut eis qui omnia recta atque honesta per se expetenda duxerunt, Scaut nihil omnino in bonis numerandum,niin

si quod per seipsum laudabile esset: aut certe nullum habendum magnum bonum, nisi quod uere laudari sua sponte posset. His omnibus siue in Academia uetere cum Speusippo, Xenocrate, Polemonemanserunt: siue Ari stotelem & Theophrastum cum illis re congruentes, genere docendi Paululum disterentes,sequuti sunt: siue, ut Zenoni uis uni est, rebus non como mutatis immutauerunt uocabula: siue etiam Aristonis difficilem atque aroduam,sed iam tamen seactam S conuustam se stam sequuti sunt,ut uirtutibus exceptis atque uitiis, cetera in stam ma aequalitate ponerent, his omnibus haec quae dixi probantur,sibi autem indulgentes,& corpori deseruientes, atque omnia quae sequantur in uita , quaeq; fugiant uoluptatibus 8c doloribus Ponderantes, etiam si uera dicunt nihil enim opus est hoc loco litibus)in hortulis suis iubeamus dicere, atque etiam ab omni societate reipub. cuius

Partem nec norunt ullam, nec unqua .n nosse uolucrunt, paulisper saceissant rogemus : perturbatricem autem harum omnium rerum Academiam

hanc ab Arcesila SI Carneade recentem exuremus, ut sileat. Nam si inuase rit in haec, quae satis scite nobis instructa & composita uidentur , nimias edet ruinas : quam quidem ego placare cupio , submouere non audeo.

ν Nam Sc in iis sine illius suffimentis expiati sumus. At uero scelerum in hoomines atque impietatum nulla expiatio est. Itaque poenas Iuunt non tam iudiciis, qnae quondam nusquam erant, hodie multifariam nulla stat, uesint tamen, persaepe salsa sunt i ut eos agitent insectenturque furiae non arodentibus tardis sicut in fabulis, sed angore conscientiae fraudisi cruciatu. inrod si homines ab iniuria poena non natura arcere deberet, quaenam solicitudo vexaret impios sublato suppliciorum metu , quorum tamen ne stmo ram audax unquam fuit, quin aut abnuerit a se commissiim esse siclonus, aut iusti sui doloris causam aliquam fingeret, defensionemq3 sicinostris i natura iure aliquo quaereret Quem si appellare audent impii, quo tandem studio colentur a bonis et Quod si poena , si metus stipplien non ipsa turpitudo deterret ab iniuriosa facinorosi que uita, nemo est iniustus,

at incauti potius habendi sunt improbi. Tum autem qui non ip honesto movemur ut boni uiri simus, sed utilitate aliqua atque fructu callidi sumus,

384쪽

DE LEGIBUS 33 cnon bonit. Nam quid faciet is homo in tenebris , qui nihil timet nisi te ostem & iudicem. Quid in deserto aliquo loco nactus, quem multo auro spoliare possit imbecillum atq; solum Noster quidem hic natura iustus uir ac bonus etiam colloquetur,iuvabit,in uiam deducet. Is uero qui nil alterius causa facit,& metitur suis commodis omnia, uidetis credo, quid sit acturus. Quod si negabit se illi uitam erepturum,S aurum ablaturum,nunil ob eam causam negabit,quod id natura turpe iudicet,sed quod metuat ne emanet,id est,ne malum habeat.O rem dignam,in qua non modo docti, sed etiam agreststes erubescante Iam uero stulti1simum illud existimare,omnia iusta esse quescita sint in populoru institutis aut legibus. Et iamne si quς leges sint tyranoorum Si XXX illi Athenis leges imponere uoluissent: aut si omnes Athenio enses delectarentur tyrannicis legibus, num idcirco hae leges iustae habereno tur Nihilo credo magis illa quam Interrex noster tulit,ut Dictator que uellet ciuium idicta causa impune posset occidere. Est enim unum ius quo deuincta est hominum societas,& quod lex constituit una,quae lex est recta ratio imperandi atq3 prohibendi: quam qui ignorat is est iniustus,sive est illa scripta uspiam,sive nusquam. Quod si iustitia est obtemperatio scriptis legibus institutis I populorum,etsi ut adem dicunt, utilitate omnia metienda stat, negliget leges, easque perrumpet si poterit,is qui sibi eam rem fructuosam putabit sore. Ita fit ut nulla sit omnino iustitia, si neque natura est ea quae

Propter utilitatem constituitur, utilitate illa conuellitur. Atqui si natura confirmatum ius non erit,omnes uirtutes tollantur. Vbi enim liberalitas,ubi pa triae charitas, ubi pictas, ubi aut bene merendi de altero, aut reserendae grastriae uoluntas poterit existere Nam haec nascuntur ex eo quod natura proopensi sumus ad diligendos homines, quod sundamentum iuris est. Neque istum in homines obsequia, sed etiam in deos cerimoniae religiones hi tolluno

to. uod si populorum iussis,si principum decretis,si sententris iudicum iura constitueretur,ius esset latrocinari, ius adulterare, ius testamenta salsa supponere,si haec suflragiis aut scitis multitudinis probarentur. Quae si tanta potestas est stultorum sentent is atque iussis, ut eorum suffragris rerum natura uertatur,cur non sanciunt, ut quae mala perniciosaque sunt habeatur pro bonis Sc salutaribus et aut cur quum ius ex iniuria lex facere possit,bonum east dem sacere non possit ex malo Atqui nos legem bonam a mala nulla alia nisi naturali norma diuidere possumus. Nec solum ius a natura dijudicatur, scd omnino omnia honesta S turpia. Nam Sc communis intelligentia nobis notas res efiicit, ecsque in animis nostris inchoauit, ut honesta in uirtuore Ponantur, inuit as turpia. Haec autem in opinione existimare , non in natura Ponere dementis est. Nam nec arboris nec equi uirtus, quae dicitur, in quo abutimur nomine, in opinione sita est, sed in natura. Quod si ita est, honesta quot S turpia natura diiudicada sunt. Na si opinione uniuersa ulast

ita dicam 9 catum non ex ipsius habitu sed ex aliqua re externa iudicet et Est enim uirtus persecta ratio,quod certe in natura est: igitur omnis honestas eost dem modo. Nam ut uera Sc salsa, ut consequentia&contraria stra sponte non aliena iudicantur, sic constans & perpetua ratio uitae quae est uirtus, item

385쪽

LIBER I. 38 Itdmque inconstantia quod est uitium, stra natura probatur. Nos ingenia

iuuenum non ratione ab ingenita naturae uirtute, sed uitia quae existunt ab ingen is iudicamus. An ea non aliter quam honesta S turpia non ad nastturam referri necesse erit et Quod laudabile bonum est, in se habeat quod laudetur necesse est. Ipsum enim bonum non est opinionibus, sed natura. Nam ni ita esset, beati quoque opinione essent, quo quid dici potest stultious: Quare quum 8c bonum 3c malum natura iudicetur, & ea sint principia naturae, certe honesta quoque & turpia simili ratione d iudicanda, 8c ad na.

turam reserenda sunt. Sed perturbat nos opinionum uarietas, hominum dissensio:& quia non idem contingit in sensibus, hos natura certos puta mus,illa quae aliis,sic aliis secus,nec hiae semper uno modo uidentur, ficta esse dicimus, quod est Ionge aliter. Nam sensus nostros non parens, non nuo trix, hori magister, non poeta, non scena deprauat,non multitudinis cono sensus abducit a uero. Animis omnes tenduntur insidiae, uel ab iis quos mos Eo enumeraui, qui teneros 8c rudes quum acceperunt inficiunt, Sc flectunt ut uolunt,uel ab ea quae penitus in omni senis implicata insidet imitatrix boni uoluptas, malorum autem mater omnium, cuius blandic is corrupti qugnatura bona sunt,quia dulcedine hac & scabie carent, non cernuntur satis. Sequitur ut conclusa mihi iam haec sit omnis oratio, id quod ante oculos,extas est quae dicita simi, &ius,& omne honestum sua sponte esse expeten dum. Etenim omnes uiri boni ipsam aequitatem S ius ipsum amant: nee est uiri boni errare & diligere quod per se non sit diligendum. Per se igiturius est expetendum SI colendum. Quod si ius etiam iustitia, sic Sc reliquae quoque uirtutes per se colendae sunt. Quid liberalitas gratuita ne est an mercenaria Si sine praemio, benigna est, gratuita: si cum mercede, conducta. Nec est dubium quin is, qui liberalis , benignus ue dicitur, officium non stuctum sequatur. Ergo item iustitia nihil expetit praemη, nihil precii, per se

igitur expetitur. Eademque omnium uirtutum causa atque sententia est. Atoque etiam si emolumentis no suapte natura uirtus expenditur, Una erit uirtus

quae malitia rectissime dicetur. Vt enim quisque maxime ad situm commost dum refert quaecunque agit, ita minime est uir bonus, ut qui uirtutem prae mio metiuntur, nullam uirtutem nisi malitiam putent. Vbi enim benefiocus,si nemo alterius causa benigne facit Ubi gratus,si non eum cui reserunt

gratiam,ipsi cernunt grati et Ubi illa sancta amicitia,si non ipse amicus per se amatur toto pectore, ut dicitur qui etiam deserendus S abissciendus est, desperatis emolumentis 8c fructibus quo quid potest dici immanius Quod si amicitia per se colenda est, socictas quoque hominum, & aequalistas, Sc iustitia per se expetenda sunt. auod ni ita est, omnino iustitia nulo Ia est. Id enim iniustissimum ipsum est,iustitiae mercedem quaerere. Quid Mero de modestiar auid de temperantia auid de continentia r auid de

uerecundia, pudore, pudicitia* dicemus: Infamiae ne metu non esse petuo Iantes, an legum 8 . iudiciorum Innocentes ergo & uerecundi sunt, ut Mone audiant: S ut rumorem bonum colligant, erubescunt, pudet etiam loquis de pudicitia. Ac me istorum philosophorum pudet, qui nullum uitium uitastre,nisi iudicio ipso multatum putant. Quid enim et possumus eos qui a stuPro arcentur infamiae metu, pudicos dicere, quum ipsa infamia propter

386쪽

333 DE LEGIBVs rei turpitudinem eonsequatur Nam quid aut Iaudari rite aut uituperari po test,si ab eius natura recesseris,quod aut laudandum,aut uituperandum pustres An corporis prauitates si erunt perinsignes,habebunt aliquid ostensio: nis,animi deformitas no habebit cuius turpitudo ex ipsis uitiis sicillime percipi potest. Quid enim foedius auaritia Quid immanius libidine z Quid cotemptius timiditate Quid abiectius tarditate 8c stultitia dici potest Quid

ergo,e s qui singulis uitiis excellunt,aut etiam pluribus propter damna, aut detrimenta,aut cruciatus aliquos miseros dicimus an propter uim turpitudinemque uitiorum Quod item ad contrariam laudem in uirtute dici potest. Nam si propter alias res uirtus expetitur,melius esse aliquid u uirtute necesi se est,pecuniamne igitur an honores an formam an ualetudinem et quae dc quum adsunt,perparua sunt,& quamdiu affutura sint,certum sciri nullo mos do potest:an id quod turpissimum dictu est uoluptatem:At in ea quidespernenda S repudianda uirtus uel maxime cernitur. Videtisne quata series rerum sententiarum cy sit,atque ut ex alio alia nectantur quin labebar longius,nisi me retinuissem. a. inad tandem libenter enim frater cum ista ora tione tecum prolaberer. Mar. Ad finem bonorum quo reseruntur,& cuius causa sunt facienda omnia. a. Controuersam rem Sc plenam dissensionis

inter doctissimos,sed aliquando tamen iudicandam. A. Qui istud fieri potest, L.Gellio mortuo: in Quid tande id ad remet A. Quia me Athenis audire ex Phaedro meo memini,Gellium familiarem tuum quum Procosule ex Pretura in Graeciam uenisset,& Athenis philosophos qui tum erant in locum unum conuocasse,ipsis magnopere auctorem fuisse,ut aliquando controuersiarum aliquem facerent modum. Quod si essent eo animo ut nolis lent aetatem in litibus conterere,posse rem conuenire,& simul operam suam illis esse pollicitum si posset inter eos aliquid conuenire. M. I oculare istue quidem P omponi SI a multis saepe derisum,sed ego plane uelle me arbitrii inter antiquam Academiam &Zenonem datum. A. Quo tandem istuc modo: M. Quia de re una soIum dissident,de ceteris mirifice congruunt. A. Ain tandem: una de re est solum dissensior M. Quae quidem ad rem Pertineat,una: quippe quum antiqui omnes quod secundum natura esset quo iuuaremur in uita bonum esse decreuerini,hic nisi quod honestum esset putarit bonum. A. Perparuam uero controuersiam dicis,ac non eam quae dis rimat omnia. Μ. Probe quidem sentis,si re ac non uerbis dissiderent. Ergo assentiris Antiocho familiari meo: magistro enim non audeo dicere,quocauixi,& qui me ex nostris pene conuellit nortulis, deduxitq3 in Academiam perpauculis passibus. Vir iste suit ille quidem prudens SI acutus,& in suo genere perfectus,mihi* suit est scis familiaris,cui tamen ego assentiar in omonibus necne,mox videro: hoc dico controuersiam totam istam posse sedari. A. Quin istuc tandem uides: M. uia si ut Chius Aristo dixit, Ium bonum esse diceret quod honestum esset,malum * quod turpe, ceteras res omnes Plane pares,ac ne minimum quidem utrum adessent an abessent interesse ualde a Xenocrate 8c Aristotele, Sc ab illa Platonis familia discreparet, ese set inter eos de re maxima,S de omni uiuendi ratione dissensio. Nunc uesro quum decus quod antiqui summum bonum esse dixerant, hic solum boonum dicat,item* dedecus,illi summum malum: hic solum diuitias, ualetudit

387쪽

LIBER I. 339nem,pulchritardinem commodas res appeIIet,non bonas paupereatem debilitatem, dolorem,incommodas non malas : sentit idem quod Xenocrates, quod Aristoteles,loquitur alio modo. Ex hac autem non rerum, sed uerbo: rum dilcordia,controuersia est nata de finibus : in qua quoniam usucapionem XlI tabulae inter quinque pedes esse uoluerunt, depasci Ucterem posscssro Nem Academiae ab hoc acuto homine non sinemus. Nec Mamilia lege singuli,sed ex iis tres arbitri finis regemus. Qi Quam nam igitur sententiam di cimus M. Requiri placere terminos quos Socrates pepigerit, iis P pareore. Q Praeclare frateriam nunc a te uerba usurpatur ciuilis iuris & legum, quo de genere cxpecto disputationem tuam. Nam ista quidem magna diivo dicatio est,ut ex te ipso saepe cognoui. Sed certe ita res se habent,ut ex natura uiuere summum bonum sit,id eli,uita modica'apta uirtute perfrui,aut naturam sequi,& eius quasi lege uiuere: id est nihil quantum in ipso sit praetermitotcre,quo minus ea quae natura postulet consequatur,quod inter hamuelit uiro tute tanquam lege uiuere. Quapropter hoc diiudicari nescio an unquam,

sed hoc sermone certe non potest, si quidem id quod suscepimus perfecturi sumus. At. At ego huc declinaba,nec inuitus. a. Licebit alias, nunc id agamus quod coepimus, quum presertim ad id nihil pertineat, hoc desum ino malo bonocli dissensio. M. P rudcntissime Quinte dicis : nam quae a me adhuc dicta sunt Q nec Lycurgi leges,nc y Solonis,nccpCharondar,neoque Zaleuci,nec nostras. XII. tabulas, nec plebiscita dcsidero, scd te existi mo cum populis, tum etiam singulis hodierno sermonc legem uiuendi 8c disciplinam daturum. Est huius uere disputationis Quinte proprium id quod expectas, atque utinam esset etiam facultatis meae: sed prosecto ita seres habet , ut quoniam uitiorum emendatricem legem esse oportet,commendatricem Uuirtutum, ab ea uiuendi doctrina ducatur. Ita fit ut mater omnisum bonarum rerum sit sapientia a cuius amore graeco uerbo φιλοσοφία nomen

inuenit, qua nihil i diis immortalibus uberius nihil florentius,nihil praestasthilius hominum uitae datum est. Haec enim una nos cum caeteraS reS omst nes, tum quod est difficillimum docuit , ut nosmetipsos nosceremus, cuius Praecepti tanta uis, tanta sententia est, ut ea non homini cuipiam, sed Delo Phico deo tribueretur. Nam qui seipsum norit, primum aliquid se habere sentiet diuinum,ingenium* in se suum sicut simulacrum aliquod dedicatum Putabit tanto* munere deorum semper dignum aliquid & saciet sentiet: di quum seipse perspexerit, totumq; tentarit, intelliget quemadmodum ae Natura subornatus in uitam uenerit, quanta pinstrumenta habeat ad obtionendam adipiscendam Q sapientiam, quoniam principio rerum omnium quasi adumbratas intelligentias animo ac mente conceperit, quibus illustraotus sapientia duce bonum uirum, Sc ob eam ipsam causam cernat se beaotum fore. Nam quum animus cognitis perceptist uirtutibus a corporis obsequio indulgentiam discesserit, uoluptatemq; sicut labem aliquam dedeo coris oppresserit, omnemi mortis dolorisci; timorem effugerit, sectetaotem P carnis eiecerit, tu suis, omnibus cp natura colunctos suos duxerit, culorum i deorum 8c puram religioncm susceperit, SI exacuerit illam,ut ocustiorum, sic ingenii aetem ad bona deligenda , SI rejicienda cotraria,quae uirius ex prouidedo est appellata Prudelia: quid eo dici aut cogitari poterit bea

388쪽

33o DE LEGI Bustius Idem quum coelum,terras,maria,rerum 3 omnium naturam perspeν Xerit,eacy unde generata,quo recurrant,quando,quomodo obitura, quid in is mortale & caducum,quid diuinum aeternum i sit uiderit,ipsumi ea moν derantem 5c regentem pene prehenderit,sese non unis circundatum moenibus popularem alicuius definiti loci,sed ciuem totius mundi quasi unius urbis agnouerit,in hac ille magnificentia rerum,aim in hoc conspectu Sc cognitio

ne nature dη immortales a si ipse se noscet,quod Apollo praecepit P ythius: quam contemne a despiciet,s pro nihilo putabit ea quae uulgo dicuntur amplissimae Atq; haec omnia quasi sepimento aliquo uallabit,disserendi ratione ueri&falsi,iudicio, inde scientia, & arte quadam intelligendi quid qua

rem sequatur,S quid sit cui*contrarium.Quum pse ad ciuilem secietatem natum senserit,non solum illa subtili disputatione sibi utendum putabit, sed etia sula latius perpetua oratione,qua regat populos,qua stabiliat leges, qua castiget improbos,qua tueatur bonos,qua Iaudet claros uiros,qua praecepta salutis &laudis apte ad persuadedum edat suis ciuibus,qua hortari ad decus, reuocare a flagitio,con lari possit amici os,fusta &consulta sortium & sapientum cum improboru ignominia sempiternis monumetis prodere. Quequum tot res tante* sint,quae in homine inesse perspiciatur ab rjs qui se ipsi uelint nosse,earum parens est educatrix sapientia. A. Laudata quidem a te grauiter& uere. Sed quorsus hoc pertinet: M. Primum ad ea Pomponide quibus acturi iam sumus,que tanta esste uolumus. Non enim erunt,nisi ea suerint unde illa manant amplissima. Deinde facio S libenter, c ut spero Ircete,quod eam,cuius studio teneor, quaeq3 me quicunq; sum essecit,non possem silentio praeterire. A. Re uera facis & merito 8c ipse,suit id cui dicis in hoc se, mone faciendum.

MARCI TVLLII CICERONIS DE LEGIBUS. LIBER SECUNDUS. ATTI CVS. ED uis ne quoniam & satis iam ambulatum est,& tis bi aliud dicendi initium sumendum e locum mute mus,&in insula que est in Fibreno nam opinor illi alteri flumini nome esse sermoni reliquo demus opera sedentes: M.Sane quide. Nam illo loco libentissime soleo uti, siue quid mecu ipe cogito,siue aliquid scribo aut lego. A. Equide qui nunc potissmu huc uenerim satiari no queo,magnificas p uillas,& pauimeta marstmorea,& laqueata tecta conteno.Duetus uero aquaru quos isti nilos & euri POS uocant,quib non quum haec uideat irriserit Itaq3 ut tu paulo ante de leoge & de iure dis Ierens ad naturam reserebas omnia, sic in his ipsis rebus quae ad requietem animi delei titiationem Q quaeruntur, natura dominatur, qua re antea mirabar.Nihil enim his in locis nisi saxa 8c montes cogitabam, iram ut facerem & orationibus inducebar tuis S uersibus,sed mirabar c ut dixi Ite tam ualde hoc Ioco dele stari,nunc contra miror te quum Roma absis, usΦqua m Potius esse. Μ.Ego uero quum licet plures dies abesse, preserti hoc

tempore

389쪽

Sed nimirum me alia quoque causa delectat,quς te non attingit ita. A. Quae tandem ista causia est: Μ. Quia si uerum dicimus,haec est mea,&huius fiatris mei germana patria. Hinc enim orti stirpe antiquissima semus: hic sacra, hic genus,hic maioru multa uestigia. Quid plura hanc uides uillam,ut nucquidem est,iautius aedificatam patris nostri studio. Qui quum esset infirma ualetudine,hic sere aetatem egit in literis. Sed hoc ipso in loco quum auus uis ueret,& antiquo more parua esset uilla,ut illa Curiana i Sabinis,me scito esse natum. Quare id est nescio quid Sc latet in animo ac sensu meo, quo me plus hic Iocus fortasse delectet: siquidem etiam ille sapientissimus uir Ithacam ut uideret immortalitatem scribitur repudiasse. A. Ego uero tibi istam iusta causam puto,cur huc libentius uenias,atque hunc locum diligas. Quin ipse,uere dicam,sum illi uillae amicior modo factus,atque huic omni solo in quo tu ortus & procreatus es. Mouemur enim,nescio quo pacto locis ipsis,i quibus eorum quos diligimus aut admiramur,adsunt uestigia. Me quidem ipsae illae

nostrae Athene non tam operibus magnificis exquisitis antiquorum artio hus delectant,quam recordatione summorum uirorum,ubi quisque habitaφre, ubi sedere,ubi disputare sit solitus,studioseque eorum etiam sepulcra corio tempIor. Quare istum,ubi tu es natus,plus amabo posthac locum. M.Gaudeo igitur me incunabula pene mea tibi ostendisse.HA.Equidem me cognosse ad modum gaudeo. Sed illud tamen quale est quod paulo ante dixistichue

locum idem ego te accipio dicere Arpinum germanam patriam esse uestra. Nunquid uos duas habetis patrias An est una illa patria communis nisi sorte sapienti illi Catoni fuit patria non Roma,sed Tusculum. M. Ego meo hercule 8c illi & omnibus municipibus duas esse censeo patrias,unam naturae alteram ciuitatis,ut ille Cato quum esset Tusculi natus,in P. R. ciuitatem suo sceptus est. Ita quum ortus Tusculano esset,ciuitatem Roma habuit, alteram loci patriam,alteram iuris: ut uestri Attici priusquam Theseus eosdem migrare ex agris,& in astu quod appellatur,omnis se conferre iussit, &symphrastdas ex Atticis,sic nos & eam patriam dicimus ubi nati,& illam qua excepti sumus. Sed necesse est charitate eam praestare, qua R. P. nomen uniuerss ciuitastiis est,pro qua mori,S cui nos totos dedere,& in qua nostra omnia ponere,& quasi consecrare debemus. Dulcis autem no multo secus est ea quae genuit, quam illa quae excepit. Itaque ego hanc meam esse patriam prorsus nunqua negabo,dum sit illa maior,& haec in ea contineatur. At. Recite igitur Ma gnus ille noster me audienteposuit in iudicio,quu pro Ambio tecu simul disceret, remp.nostram iustissimas huic municipio gratias agere posse,quod eX eo duo sui conseruatores extitissent,ut iam uideam adduci hanc quoq3 quae te Procreauit,esse patriam tuam. Sed uentum in insulam est, hac uero nihil est

amoenius. Vt enim hoc quasi rostro finditur Fibrenus,& diuisus aequaliter iduas partes latera haec alluit,rapideq; dilapsus cito in unum confluit,& taΠρtum complectitur quod latis sit modicae palaestre loci. Quo effecto tana id habuerit operis ac muneris,ut hanc nobis essiceret sedem ad disputandu, stast tim praecipitat in Lirem,SI quasi in familiam patriciam uenerit amittit nostmen obscurius, Liremi multo gelidiorem facit .Nee enim ullum hoc frigi'

dius flumen attigi,quum ad multa accesserim,ut uixpede tentare id possim,

390쪽

DE LEGIBUS quod in Phedro Platonis iacit Socrates. M. Est uero ita, sed tamen huie

amoenitati,quam ex auinto ispe audio,Thebanus Epirotes tuus ille nihil opinor concesserit. Q.Est ita ut dicis. Caueenim putes Attici nostri Emathio platanisq; illis quidquam esse praeclarius. Sed si uidetur considamus hic

in umbra,atque ad eam partem sermonis, ex qua egressi sumus reuertamur

M. Praeclare exigis auinte,at ego estugisse arbitrabar,& tibi horum ni hil deberi potest. Qu. ordire igitur: nam hunc tibi totum dicamus dicia maiore Musarum primordio,sicut in Arati carmine orsi sitimus. M. uor sum istuc ista uia nunc uidem ab eodem Sc a ceteris diis immortalibus kint nobis agendi capienda primordia. M. Optime uero frater, & fieri sied ecet. Videamus igitur rursus priusqua aggrediamur ad leges lingulas, uim

naturamq; legis,ne quum reserenda sint ad eam nobis omnia,labamur interdum errore sermonis,ignoremus P uim sermonis eius quo iura nobis definieda sunt. Q. Sane quidem hercule, S est ista recte docendi uia. M. Hane igitur uideo sapientissimorum suis se sententiam,legem iaci hominum in geon is excogitatam,nec scitum aliquod esse populorum,sed aeternum quiddam, quod uniuersum mundum regeret imperandi prohibendit sapientia. Ita principem legem illam ultimam,mentem esse dicebant,omnia ratione aut cogentis aut uetantis det,ex qua illa lex quam dij humano generi dedcrunt, recte est laudata. Est enim ratio mens ci; sapientis ad iubendum,& ad deterredum idonea. a, Aliquoties iam ille locus a te tactus est,sed antequam ad popularcs leges uenias,uim istius coelestis legis explana si placet,lae estus nos consuetudinis absorbeat,& ad sermonis morem usitati trahat. M. A parouis enim am nte didicimus,si inius uocat atq; eat eiusmodi leges alias nomimare,sed uero itelligi sic oportet,& haec Sc alia iussa ac vetita populorum uim habere ad recte fusta uocandi,& a peccatis auocandi,quc uis non modo senistor est quam aetas populorum S ciuitatum,sed aequalis illius coelum atq; terstras tuentis Sc regentis dei. Neque enim esse mens diuina sine ratione potest, nec ratio diuina non hanc uim in rectis prauis Q sanciendis habere. Nec quia nusquam erat scriptum,ut contra omnes hostium copias in ponte unus assi steret,a tergoq3 potem iterscindi iuberet,idcirco minus Coclitem illum rem essisse tantam,fortitudinis lege atque imperio putabimus. Nec si regnante Tarquinio nulla erat Romae scripta lex de stupris, idcirco non contra illam legem sempiternam Sex.Tarquinius uim Lucretiae Tricipitini filiae attulit. Erat enim ratio profecta a rerum natura,& ad recte faciendum impcllens, a delicto auocans,quae non tum deniq; incipit lex esse cum scripta est,sed tum quum orta est.Orta autem est simul cum mente diuina: quamobrem lex uestra atq3 Princeps apta ad iubendum S ad uetandum ratio est recta summi. Ioauis. a. Assentior frater,ut quod est rectiim,uerum quoque fit,neque cum literis quibus scita scribuntur,aut oriatur,aut occidat. M. Ergo ut illa diuina mens summa lex est, item quum in homine est,perfecta est in nacte sapientiqquae sunt autem uariae,& ad tempus descriptae,populi fauore magis q re legus Nomen tenent.Omnem enim legem quae quidem recte lex appellari possit, esse laudabilem quibusdam talibus argumentis docent. Constat professio ad salutem ciuium ciuitatum p incolumitatem, uitam p hominum quietam dic

beatam conditas esse leges:eost qui primum eiusmodi Ut sanxerint popu/