장음표시 사용
411쪽
LIBER III. Q legis haec usi sit,scitum est tutam in omnes ferri, de singulis nisi centuriatis
comiti js noluerunt. Descriptus enim populus censu, ordinibus,etatibus,plus adhibet ad sustragium auxilii, u sese in tribus conuocatus. Quo uetius in cau sa nostra uir magni ingenii summat prudentia L. Cotta dicebat, nihil omonino actum esse de nobis . praeter enim a quod comitia illa essent armis gesta strualibus. Praeterea ne* tributa capitis,neq; comitia rata esse possent, neque ulla priuilegia. uocirca nihil nobis opus esse lege,de quibus nihil omninoaetum esset legibus. Sed uisum est& uobis & clarili imis uiris melius, de quo 8Servi j. atq; patroni,sciuisseq3 aliquid dicerent,de hoc eodem cunctam Italisam quid sentiret ostendere. Sequuntur de captis pecunηs & de ambitu legis. Quae quum magis iudiciis si uerbis sancienda sint,adiungitur. Noxiae poena par esto,ut in silo uitio quisq; plectatur,uis capite,auaritia multa,honoris cito piditas ignominia sanciatur.Extreme leges simi nobis non usitatae,reip.necessariae,legum custodiam nullam habemus. Itaq; hae leges sunt quas apparitost res nostri uolunt, a librarhs petimus, publicis literis consignatam memoristam publicam nullam habemus. Graeci hoc diligentius,apud quos creatur,nech lum literasoram id quidem etia apud maiores nostros erat9 sed etiam saeta hominum obseruabant,ad legesql reuocabant. Haec detur custra Censoribus,quadoquidem eos in rep. semper uolumus esse apud eosdem, qui magistratu abierint edant & exponat quid in magistratu gesserint, delijs Centores praeiudicent. Hoc in Grecia fit publice constitutis accusatoribus. ut quidem graues esse non possunt, nisi sint uoluntar a. auocirca melius est rationes referri,causam cp exponi Censoribus, integram tamen legem ac cusatori iudicioq; servari. Sed satis iam disputatum est de magistratibus, nisi forte quid desideratis. Att. Quid si non tacemus,locus ipse te non admonet
quid tibi sit deinde dicendum M. Mihi ne de iudici js arbitror Pomponi: Id est enim iunctum magistratibus. A. Quid de iure P. R.quemadmodum instituisti dicendum nihil putas: M. Quid tandem hoc loco est quod requiras: P .Egone quod ignorari ab hs qui i repub.uersantur turpissimum Puto. Nam ut modo a te dictu est,teges a librar is lego,sic animaduerto quos in magistratibus ignoratione iuris sui tantu sapere,quantum apDaritoreS ue Iint. Quamobrem si de sacrorum alienatione dicendum putasti,quum de religione leges proposueras,faciendu tibi est,ut magistratibus lege constitutis, de potestate tum iure disputes. M. Faciam breuiter,si consequi potuestro: nam pluribus uerbis scripsit ad patrem suum M. Iunius sedast lis,perite meo quidem iudicio Sc diligenter. At de iure natu rs cogitari per nos,& quς dicere debemus de iure populi Ro. quς relicta sinit S tradita. Att. Sic, prosecto censeo, Sc id ipsum , quod dicis expecto. Multa desunt.
412쪽
MARCI TVLLII CICERONIS DA ' OFFICIIS, AD MARCUM FILIUM
LIBER PRI ΜV S. Vanquam te Marce fili annum iam audietem Cratippum,idi Athenis,abundare oportet praeceptis institutis Q philoseph iae,propter summam & doehoris
auctoritatem, & urbis: quorum alter te scientia augeo re potest,altera exemplis: tamen ut ipse ad meam utio
litatem semper cum Graecis Latina coniunxi, neq3 id a philosophia selum, sed etiam in dicendi exercitatione feci,idem tibi censeo faciendi ut par sis in utriusq; orationis facultate. aua quidem ad rem nos,ut videmur,magnum adiumentum attulimus hominibus nostris,ut non modo Graecarum literarum rudes, sed
etiam docti,aliquantum se arbitrentur adeptos & ad dicendu,8c ad iudicandum. uaobrem distes tu quidem a principe huius aetatis philosephorum et Sc distes quamdiu uoles: tamdiu autem hicile debebis, quoad te quantum proficias non poenitebit. Sed tamen nostra leges,non mulaim a Peripateticis dissidentia,quonia utril, SI Socratici,& P latonici esse uolumus. de rebus ipsis
utere tuo iudicio: nihil enim impedio: orationem autem latina efficies proseo sto legendis nostris pleniorem. Nec uero arroganter hoc dissitum existimari Melim. Nam philosophandi lcientia concedens multis, quod est oratoris Pros Prium,apte,distincte, ornate dicere, quonia in co studio aetatem consumpsi, si id mihi assumo uideor id meo iure quod amodo ucdicare. Quaobrem masgnopere te hortor mi Cicero,ut non solum orationes meas, sed hos etiam de
Philosephia libros qui se iam illis fere sequarunt,studiose legas. Vis enim dicendi maior est in illis: sed hoc quom colendu est aequabile &temperatum orationis genus .Et id quidem nemini Graecoru uideo adhuc coligisse,ut ideutro in genere laboraret, sequeretur &illud forense dicendi,& hoc quieotuna disputandi genus: nisi forte Demetrius Phalareus in hoc numero habe vi potest,disputator subtilis,orator parum uehemens,dulcis tamen,ut Theophrasti distipulum possis agnostere. Nos autem quatum in utrol profecerimus,aliorum sit iudiciu .utrunm certe secuti stimus. Equide Sc Platone existimo, si genus fore se dicendi tractare uoluisset, grauisTime & copiosissime potuisse dicere. Et Demosthene, si illa que a Platone didicerat,tenuisset,A prost Nunciare uoluisset,ornate splendideq; facere potuisse.Eodemi modo de Αρristotele & I socrate iudico, quoru uteri suo studio delessitatus conlepsit alterv. Sed quia statuissem scribere aliquid ad te hoc tepore,& multa posthac, ab eo maxime ordiri uolui,quod Sc ctati tuc esset aptissim v,5 auctoritati meae. Na quum multa sint in philosephia Sc grauia SI utilia,accurate copiose F a philosephis disputata: latissime patere uidentur ea quae de ossici js tradita ab illis Sc praecepta sunt. Niillaeni uita pars neque publicis,necp priuatis, Hessi forensibus, aeq; domesticis in rebus,neq; si tecu agas quid ,necp si cum alteroco trahas,uacare ossicio potest: in eoi coledo sita uitae est honestas omnis,&in negligendo turpitudo. Atta haec quide quaestio comunis est omnium philosephorum.
413쪽
T I B h R I. 4islosophorum. Iis erum est qui nullis ossich praeceptis tradedis philosophust audeat dicere Sed sunt nota ulIedisciplinae,que propositis bonorum 8c ma
Ioria finibus,ossicium omne peruertant. Na qui summum bonum sic istituit, ut nihil habeat cum uirtute coniunctum,idq; suis commodis, non honestate mctitur,hic,si sibi ipse consentiat, S no interdum naturae bonitate uincatur, neq; amicitia colere possit,nec iustitia, nec liberalitate. Fortis uero,dolorem summu malum iudicans,aut temperas,uoluptatem summum bonu statuens, esse certe nullo modo potes h. Q usquanuita sint in proptu,utres disputatio Ne no egeat,sunt tamen a nobis alio loco disputata. He discipline igitur si sibi cosentanee uelint esse de osticio nihil queant dicere. Neq; ulla ossicia precepta firma,stabilia,conlucta naturae tradi possunt,nisi aut ab ηs qui sola aut ab 'as qui maxime honestatem propter se dicat expetenda. Ita i propria est ea preoceptio Stoicorum, Academicoris,& Peripateticorum: quoniam Aristonis, ' Pyrrhonis,Herilli iam pridem explosa est sententia: qui tamen haberent ius suum disputandi de ossicio si reru aliquem delectum reliquissent, ut ad ossicia inuentione aditus esset. Sequimur igitur hoc quidem tempore,& hac in qui ρsione potissimum Stoicos mon ut interpretes,sed, ut lemus,e sontibus eoo Tum,iudicio,arbitrio p nostro,quantum,quoq; modo uidebitur,hauriemus. Placet igitur, quoniam disputatio omnis de osticio sutura est,ante definire quid sit oflicium: quod a Panaetio praetermissum esse miror. Omnis eni quea ratione sit scipitur de aliqua re institutio,debet a definitione proficisci ut in
telligatur quid sit id de quo disputatur. Omnis de ossicio duplex est quaestio: unum genus est quod pertinet ad finem bonorum :alterum quod positum est in preceptis,quibus in omnes parstres usus uitae confirmari possit. Supcrioris generis huiusimodi exempla. Omonia ne ossicia persessita sint. Nunquid ossicium aliud alio maius sit: SI que sunt eiusdem generis. Quorum autem ossiciorum praecepta traduntur, ea quanu Pertinent ad finem honorum,tamen id minus apparet, quia magis ad institutionem trire communis spectare uidentur:de quibus est nobis his libris explicandum. Atq; etiam alia diuisio est ossic'. narti Sc medium quoddam ossiciudicitur,& persectum. Perfectum ossi ciu,rectum opinor uocemus,quod Graeci κοσομωμα hoc autem commune ossicium uocant: atq; sic definiunt,ut rectuquod fit,id persectum ossicium esse definiant. Medium autem ossicium id esse dicunt,quod cur tacitum sit,ratio probabilis reddi possit. Triplex igitur est,ut Panaetio uidetur,consi In capiendi deliberatio. Nam honestumne factu sit an turpe dubitant id quod in deliberationem cadit: in
quo considerando saepe animi in contrarias sententias distrahuntur.Tum autem aut anquirunt aut conlitant ad uitae commoditatem iucunditatem ,ad facultates rerum ait copias,ad opes,ad potentiam,quibus 8c se possint iuua. Te S suos: conducat id necne,de quo deliberant: quae deliberatio omnis in rationem utilitatis cadit.Tertium dubitandi genus est, quum pugnare uidetur cum honesto id quod uidetur esse utile. QNum enim utilitas ad se rapere, hostnestas cotra reuocare ad se uidetur, fit ut distrahatur in deliberando animus, asterati ancipitem curam cogitandi. Hac diuisione, quum praeterire alio quid ,maximum uitium indiuidendo fit,duo praetermissa sunt. Nec enim soolum utrum honestum an turpe sit deliberari solet,sed etiam duobus proposio
414쪽
4iε DE OFFICII stis honestis, utrum honestius: item ii duobus propositis utilibus: utrum uti lius. Ita quam ille triplicem putauit esse rationem, in quinop partes distribui
debere reperitur. Primum igitur ede honesto,sed dupliciter: tum pari ratiost ne de utili:post de comparatione eorum disserendum. Principio,generi animantium omni est a natura tributum, ut se, uitam, corpusq3 tueatur,declineti ea quae nocitura uideantur,omniat quae sint ad uiuendum necessaria,anquirat 8c paret,ut pastum,ut latibula, ut alia generis eiusdem.Commune autem animantium omnium est coniunctionis appetitus procreandi causa,& cura quaedam eorum quae procreata sunt. Sed inter hoominem S beluam hoc maxime interest,quod haec tantum quantum sensit mouetur, ad id solum quod adest, quod F praesens est, se accommodat,paulum
admodum sentiens praeteritum,aut futurum. Homo autem,quoniam ratio nis cit particeps ,consequentia cernit,causas rerum uide earumi progressus& quasi antecessiones non ignorat,similitudines comparat, rebus cp praelenotibus adiungit atq; annectit futuras, facile totius uitae cursum uidet, ad eam degendam praeparat res necessarias. Eadem cy natura ui rationis hominem
conciliat homini & ad orationis. ad uite societatem: ingenerati in primis Precipuum quendam amorem in eos qui procreati sunt: impellitq; ut homi, num coctus Sc celebrari inter se, 6c sibi obedire uelit, ob easq; causas studeat parare ea que suppeditent SI ad cultum & ad uiistiim: nec sibi soli, sed coiugi, liberis, ceteris quos caros habeat,tueriq3 debeat. Que cura exulcitat etiam animos,& maiores ad rem gerendam facit. In primisi hominis est propria. ueri inquisitio attinuestigatio. Itaq3quusumus neceiIarijs negotiis curis luacui,tu auemus aliquid uidere,audire,addiscere,cognitionet reru aut occultarum aut admirabilium ad beate uiuendum necessariam ducimus .Ex quo intelligitur, quod uerum,simplex syncerum sit,id esse naturae hominis aptiso simum .Huic ueri uidendi cupiditati adiuncta est appetitio quaedam princi
PatuS,Ut nemini parere animus bene a natura informatus uelit,nisi praecipiori,aut docenti,aut utilitatis causa iuste Zc legitime imperati :ex quo animi inastgnitudo existit,humanarum* rerum contemptio. Nec uero illa parua uis natura est,rationisq3,quod unum hoc animal sentit quid sit ordo,quid sit quod deceat,in factis dictist qui modus. I tal eorum ipsorum quae aspectu sentiust
tur,nullum aliud animal, pulchritudinem,uenustatem,conuenientiam partisum sentit. Queam similitudinem natura ratioqi ab oculis ad animum transseo renS,multo etiam magis pulchritudinem,constantiam, ordinem in consiliis
factis conseruandum putat,cauetoe ne quid indecore etacminateve faciat, tum in omnibus-opinionibus 8c factis nequid libidinose,aut faciat aut coogitet. auibus ex rebus conflatur Sc efficitur id quod quaerimus, honestum: quod etia in si nobilitatum non sit,tamen honestum sit: quodi uere dicimus, etiam si a nullo laudetur,natura laudabile esse. Formam quidem ipsam Marace fili,& tanquam faciem honesti uides: quae si oculis cerneretur,ut ait Plato, mirabiles amores excitaret sapientiae. Sed omne quod honestum est,id quaruor partium oritur ex aliqua. Aut enim id in perspicientia ueri,selertiacpuersatur : aut in hominum societate tuenda,tribuendo suum cuiq3, 6c rerum contractarum fide: aut in animi excelsi atque inuicti magnitudine ac robore:
aut in omnium quae fiunt,quael dicuntur ordinς dc modo in quo inest mo
415쪽
LIBER I. destia A temperantia. iniaequatuor quanquam inter se colligata atque timplicata fiant,tamen ex singulis certa officiorum genera nascuntur: uelut ex ea
parte quae primo descripta est, in qua sapientiam dic prudentiam ponimus, inest indagatio atque inuentio ueri eius p uirtutis hoc munus est proprium. Vt enim quisque maxime perspicit quid in re quaque uerissimum sit, quique& acutissime & celerrime potest uidere & explicare rationem,is prudentinomus 8c sapientissimus rite haberi solet. uocirca huic quasi materia quam tra
stet,& in qua uersetur,subiecta est ueritas. Reliquis autem tribus uirtutibus necessitates propositae sunt ad eas res parandas tuendas ,quibus aetio uitae continetur: ut 8c societas hominum coniunctioq; seruetur,& animi excelleno. tia magnitudo tum in augendis opibus utilitatibus ,& sibi suisq3 compaorandis , tum multo magis in his ipsis despiciendis eluceat. Ordo autem Sc constantia Sc moderatio,& ea quae stat his similia,uersantur in eo genere,ad quod adhibenda est actio quaedam,non solum mentis agitatio His enim resthus quae tractantur in nita,modum quendam S ordinem adhibentes,lioneo statem & decus conseruabimuS. Ex quatuor autem locis ini quos honesti naturam uim Q diuisimus, prio. mus ille qui in ueri cognitione cosistit,maxime naturam attingit humanam. Omnes enim trahimur SI ducimur ad cognitionis & scientiae cupiditatem: in qua excellere pulchrum putamus,labi autem,errare,nescire, decipi,SI maolum S turpe ducimus. In hoc genere & naturali S honesto,duo uitia sunt uiolanda. Vnt m ,rie incognita pro cognitis habeamus, his Q temere assentiaomur. auod uitium etagere qui uolet,omnes autem uelle debent, adhibebit ad considerandas res S tempus 8c diligentiam. Alterum est uitium,quod quidam nimis magnum studium multam cp operam in res obscuras atque difficiles conserunt,easdem non necessarias. Quibus uitiis declinatis,quod in rebus honestis Sc cognitione dignis operae curae: ponetur,id iure laudabitur: ut in Astrologia C. Sulpitium audiuimus, in Geometria Sex. P ompeo tum: ipsi cognouimus multos in Dialeeticis,plures in Iure CiviIi. uae Omones artes in ueri inuestigatione uersantur: cuius studio a rebus gerendis abduci,contra ossicium est.Virtutis enim laus omnis in ac tione consistit:a qua taomen siepe fit intermissio,multi dantur ad studia reditus,tum agitatio meriotis,quae nunquam acquiescit,potest nos in stud is cogitationis etiam sine opera nostra continere. Omnis autem cogitatio motus* animi aut in consiliis
capiendis de rebus honestis, Sc pertinentibus ad bene beateq3 uiuendum, aut in stud is scientiae cognitionis uersabitur. Ac de primo quidem ossi ci j sonte diximus.
De tribus autem reliquis latissime patet ea ratio qua secietas hominum inter ipsos,& uitae quasi communitas continetur. Cuius partes duae sensitust stitia,in qua uirtutis splendor est maximus ex qua uiri boni nominantur:&huic coniumsta beneficentia, quam eandem uel benignitatem uel liberalita' rem appellari licet. Sed iustitiae primum munus est. ut ne cui quis noceat,nis1 lacessitus iniuria:dei de ut communibus utatur pro communibus, priuatis ut suis. Sunt autem priuata natura nulla,sed aut uetere occupatione,ut qui quondam in uacua uenerunt:aut uictoria,ut qui bello potiti sunt:aut lege lacti
416쪽
. δὲ 3 DE OFFICII sm,codictione,serte. Ex quo fit ut ager Arpinas Arpinatium dicam Tusculanus Tusculanorum. Sirnilis p est priuatorum possessionum descriptio. Ex . quo,quia suum cuiusq3 fit eorum quae natura fuerant communia, quod cuicyobtigit,id quis'; teneat.Eo si quis sibi plus appetet, uiolabit ius humanae Locietatis. Sed quoniam,ut praeclare scriptum est a Platone,non nobis solum nati sumus,ortus nostri partem patria uendicat,partem amici: atque ut placet Stoicis,quae in terris gignuntur,ad usiam hominum omnia creari, homi nes autem hominum causa esse generatos,ut ipsi inter se alias alia prodesse possint: in hoc naturam ducem debemus sequi, S communes utilitates: in mediotimasterre,mutatione ossiciorum,dando,accipiendo: tum artibus tum opestra, tum facultatibus deuincire hominum inter homines societatem. Fundamentum autem est iustitiae fides , id est dictorum conuentorum Fconstantia ueritas:ex quo,quaquam hoc uidebitur fortasse cuipiam duri Us,tamen,audeamus imitari Stoicos, qui studiose exquirunt unde uerba sint
duista, credamus, quia fiat quod dictum est, appellatam fidem. Sed
iniustitiae genera duo sunt: unum eorum qui inserunt,alterum eorum qui abris quibus infertur, si possunt,non propulsant iniuriam. Nam qui iniuste impetum in quempiam facit, aut ira aut aliqua perturbatione incitatus , is quasi manus uidetur aflerre socio: qui autem nec defendit, nec obsistit si potest iniuris , tam est in uitio, quam si parentes,aut patriam deserat. Atque il se quidem iniuriae quae nocendi causa de industria inseruntur, saepe a metu Proficiscuntur,quum is qui nocere alteri cogitat, timet ne nisi id fecerit, ipse
aliquo assiciatur incommodo. Maximam autem partem ad iniuriam fa ciendam aggrediuntur,ut adipiscantur ea quae concupierunt: in quo uitio latissime patet auaritia. Expetuntur autem diuitiae tum ad usus uitae neceolarios, tum ad perfruendas uoluptates. In quibus autem maior est animus,
in ηs Pecuniae cupiditas spectat ad opes,& ad gratificandi facultatem: ut nuper Marcus Crassus negabat ullam satis magnam pecuniam esse ei qui in
repub.Princeps uellet esse,cuius fruetibus exercitum alere non posset. Dele ctant etiam magnifici apparatus, uitaeq; cultus cum elegantia & copia. Quibus rebus effectum est ut infinita pecuniae cupiditas esset. Nec uero rei familiaris amplificatio nemini nocens uituperanda, sed fugienda semper instiuria est. Maxime autem adducuntur plerique ut eos iustitiae capiat obliuio, suum in imperioru,honorum,gloriaeue cupiditatem inciderint. QNod enim
est apud Ennium Nulla sancta cietas nec fides regni estJid latius pater. ana quidquid eiusnodi est in quo non possunt plures excellere, in eo fit
plerunque tanta contentio, ut dissicillimum sit sanctam seruare societatem. Declarauit id modo temeritas C.Caesaris, qui omnia iura diuina atque liuomana peruertit,propter eum quem ipse tibi opinionis errore finxerat princispatum. E st autem in hoc genere molestum quod in maximis animis splendidissimis V ingen is plerunque existunt honoris,imper', potentiae, gloriae cupiditates. QNO magis cauendum est ne quid eo in genere peccetur. Sed in omni iustitia permultum interest utrum perturbatione aliqua animi, qu plerunque breuis est & ad tempus,an consulto 8c cogitato fiat iniuria. Leeuiora enim sunt ea quae repentino aliquo motu accidunt,quam ea quae mcdistata
417쪽
t V B E R I . 4ryc , lata S praeparata inseruntur. Ac de inserenda quidem iniuria satis di mini iest. Praetermittendae autem defensionis, deserendit ossic a plures selentes rse causae. Nam aut inimicitias,aut laborem, aut sumptus suscipere nolunt: aut etiam negligentia, pigritia, inertia,aut suis studi js quibusdam,occupationise husue sic impediuntur, ut eos quos tutari debeant, desertos esse patiantur. Itaque uidendum est ne non satis sit id quod apud Platonem est in philosostiphos dictum,quod in ueri inuestigatione uersentur, quddque ea quae plerio uehementer expetunt, de quibus inter se digladiari solent , contemnant,&Pro nihilo putant,propterea iustos esse. Nam dum alterum iustitiae genus aso sequuntur in serenda, ne cui noceant, iniuria, in alterum incidunt. Discendi enim studio impedit quos tueri debent,deserunt. Itaque eos ad remp.rie a cocessuros quidem putant,nisi coactos. Aequius autem erat id uoluntate fieri. Nam hoc ipsimi ita iustum est quod recte fit,si est uoluntarium. Sunt etiam qui aut studio rei familiaris tuendae,aut odio quodam hominum,stium seneνgocium agere dicant,ne facere cuiquam uideantur iniuriam: qui altero iniustiriae genere uacan in alterum incurrunt. Deserunt enim uitae societatem,quia
nihil conferunt in eam studi j, nihil operae, nihil facultatum. Quoniam igis tur duobus generibus iniustitiae propositis,adiunximus causas utriusq; gene ris,easque res ante constituimus quibus iustitia contineretur, facilc quod cu iusque temporis officium sit,poterimus,nisi nosmetipsos ualde amabimus,ludicare.Est enim dissicilis cura rerum alienarum,quanquam Terentianus ille Chremes humani nihil a se alienum putat. Sed tamen quia magis ea percipio mus atque sentimus,quae nobis ipsis aur prospera aut aduersa eveniunt, quam illa quae ceteris,quae quasi longo interuallo interiecto videmus, aliter de illis ac de nobis iudicamus. Quocirco bene praecipiunt qui uetant quidquam agere quod dubites aequum sit an iniquum. Aequitas enim lucet ipsa per se: dubitatio cogitationem significat iniuriae. Sed incidunt ispe tempora, cum ea quae maxime uidentur digna esse iusto homine, eoo quem uirum bo num dicimus, commutantur, fiuntq; contraria, ut reddere depositum, etio am ne surioso promissum facere: quaesti pertinent SI ad ueritatem,& ad fio dem,ea migrare interdum,& non seruare,sit iustum. Referri enim decet ad ea quae posui principio fundamenta iustitiae: primum,ut ne cui noceatur: de inde,ut communi utilitati seruiatur.Ea quum tempore commutantur, com mutatur ossicium,S non semper est idem. Potest etiam accidere promissum
aliquod & conuentum, ut id essici sit inutile uel ei cui proin issum sit,uel ei qui Promiserit. Nam si, ut in sabulis est, Neptunus quod Theseo promiserat non fecisset,Theseus Hippolyto filio non esset orbatus .Ex tribus enim Opra iis, ut dicitur, hoc erat tertium, quod de Hippolyti interitu iratus optauit:)Quo impetrato , in maximos Iuctus incidit. Nec promissa igitur seruatam da sunt ea quae sint i js quibus promiseris inutilia: nec si plus tibi noceat quam illi prosint cui promiseris. Contra ossicium est, maius anteponi minori.
ut si constitueris te cuipiam aduocatum in rem praesentem esse Uenturum,atoque interim grauiter aegrotare filius coeperit, non sit contra ossicium non se
cere quod dixeris: magisci; ille cui promissum sit, ab ossicio discedat si se deostitutum queratur. Iam illis promissis standum non esse quis non uidet
418쪽
quae coactus quis metu,quς deceptus dolo promisericQuae quidem plera liture Praetorio liberantur,nonnulla legibus. Existunt etiam saepe iniustriae calumnia quada, & nimis callida,sed malitiose iuris interpretatione. Ex quo illud ,Summum ius,summa iniuria,factum est iam tritum sermone pro uerbiu.Quo in genere etiam in rep.multa peccantur: ut ilic qui quis. X X X. dierum essent cum hoste pacte inductae,noctu populabatur agros,quod dicorii essent paetic non noctiuiducie. Ne noster quide probandus,si uerum est, αFabiu Labeone,seu quem alium,nihil enim praeter auditum habeo, arbitrum Nolanis 3c Neapolitanis de finibus a Senatu datum,quum ad locuuenisset,cum utrisque separatim locutum ne cupide quid agerent,nec appeteorant,atque ut regredi quam progredi mallent. Id quum utrique secissentialis quantum agri in medio relictum est. I taque illorum fines,sicut ipsi dixerant terminauit:i medio relietum quod erat,populo R.adiudicauit.Decipere hoc quidem est,no iudicare. Quocirca in omni re fugienda est talis solertia. Sunt autem quaedam officia etiam aduersias eos seruanda, a quibus iniuriam acce
peris. Est enim ulciscendi*puniendi modus. Atque haud scio an satis sit eum qui lacessierit, iniuriae suae poenitere, ut 8c ipse ne quid tale posthac, Scceteri sint ad iniuriam tardiores. Atque in republica maxime con scrotianda sunt iura belli. Nam quum sint duo genera decertandi,unum per disceptationem,alterum per uim: quum pillud proprium sit hominis, hoc beluas rum:confugiendum est ad posterius, si uti non licet stiperiore. Quare susci
pienda quidem bella sunt ob eam causam,ut sine iniuria in pace uiuatur. Parea autem uictoria,conseruandi sunt ii qui non crudeles in bello nec immanes fuerunt: ut maiores nostri Tusculanos Equos, Volscos, Sabinos, Hernicos in ciuitatem etiam acceperunt: at Carthaginem & Numantiam funditus suostulerui. Nollem Corinthum: sed credo illos secutos opportunitate loci, maxime, ne posset aliquando ad bellum faciendum locus ipse adhortari. Mea quidem sententia,paci quae nihil habitura sit insidiarum, semper est con stiteriodum. In quo si mihi obtemperatum esset,si non optimam,at aliquam Remo Pub.quae nunc nulla est,haberemus. Et cum iis quos ut deinceris. consulendia est: tum ii qui armis positis ad Imperatorum fidem con fugiunt,quanuis mcivum aries percusserit, recipiendi stat. In quo tantopere apud nostros iustitia culta est,ut i j qui ciuitates aut nationes deuictas bello in fidem recepissent,eam rum patroni essent more maiorum. Ac belli quidem aequitas sanctissime Feciali Populi R.iure perscripta est.Ex quo intelligi potest nullum bellum esse iustum, nisi quod aut rebus'repetitis geratur,aut denunciatum ante sit,& ins dicitum .Pompilius Imp.tenebat prouinciam, in cuius exercitu Catonis filisus tyro militabat. auum autem Pompilio uideretur unam dimittere legioonem Catonis quoque filium, qui in eadem legione militabat, dimisit. Sed cum amore pugnandi in exercitu remansisset,Cato ad Pompilium scripsit,ut si eum patitur in exercitu remanere,secundo eum obligaret militiae sacramenoto,quia priore amissio iure cum hostibus pugnare non poterat: adeo summa
at obseruatio in bello mouendo. M. quidem Catonis senis est epistola ad M.filium, in qua scripsit se audisse eum missum factum esse a Consule,quum
in Persico bello pulip esset, Nionet isitur ut caueat ne pretium
419쪽
r x R I. a 4eti: ineat.Negatenis ius esse,qui miles non sit, cum hoste pugnare. Equidem itilud etiam animaduerto, quod qui proprio nomine perduellis esset, is hostis
uocaretur,lenitate uerbi tristitiam rei mitigante. Hostis enim apud maiores v nostrosis dicebatur, quem nunc peregrinum dicimus. Indicant XII tabuIA aut status dies cum hoste. Item , Aduersus hostem aeterna auctoritas.JQuid ad hanc mansuetudinem addi potest, eum qui cum bellum geras, tam molli nomine appellari auanquam id nomen durius iam essecit uetustas a Peregrino enim recessit, SI proprie in eo qui arma contra ferret, remansit. Quum uero de Uerio decertatur,bello gloria quaeritur,causas omnino sebesse ramen oportet easdem,quas dixi paulo ante iustas esse bellorum. Sed ea bella quibus imper a gloria propositae minus acerbe gerenda sunt. Vt enἔquum ciuiliter contendimus, aliter si est inimicus,aliter si copetitor cum altero certamen honoris 8c dignitatis est,cum altero capitis Sc fame:sic cum Celtiberis,cum Cimbris bellum ut cum inimicis gerebatur,uter esset,no uter imo Peraret: cum Latinis,Sabinis, Samnitibus,Poenis, Pyrrho,de imperio dimicabatur. Poeni foedifragi crudelis Annibal,reliqui iustiores. Pyrrhi quidem
de captiuis reddendis illa praeclara. Nec mi aurum posco,nec mi precium dederitis: Nec cauponantes bellum,sed belligerantes, in M, ' :
Vosne uelit an me regnare hera,quis ue serat sere, i ult D . eL Virtute experiamur: &hoc simul accipe dictum, iQuorum uirtuti belli fortuna pepercit, ι i a. Horundem me libertati parcere certum est. li
Dono ducite,docp uolentibus,cum magnis diis. Regalis sane,& digna Aeacidarum genere sentetia. Atque etiam si quid singuli temporibus adducti hosti promiserint,est in eo ipso fides conseruanoda: ut primo Punico bello Regulus captus a Poenis,quum de captiuis coma mutandis Romam misius esset,iurasset pse rediturum: primum ut uenit,ca Ptiuos reddendos in Senatu non censitit.Deinde quum retineretur at propino
quis Sc amicis,ad supplicium redire maluit, quam fidem hosti datam fallere. Ac de bellicis quidem ossici js satis dictum est. Meminerimus autem etiam aduersus infimos iustitiam esse seruaudam.Estautem infima conditio S sors
tuna seruorum: quibus non male praecipiunt qui ita iubent uti,ut mercenario
is, Operam exigendam,iusta praebenda.Quum autem duobus modis, id est aut ui aut fraude fiat iniuria: fraus quasi uulpecule, uis leonis uidetur: utrui ab homine alienissimum,sed staus odio digna maiore. Totius autem iniustistiae nulla capitalior est,qua m eoru qui tum quum maxime fallunt, id agunt, ut uiri boni esse uideatur. De iustitia satis dictum est. Deinceps,ut erat Propositum,de beneficentia ac liberalitate dicatur,qua quidem nihij est natu Tae hominis accommodatius. Sed habet multas cautiones. Videndum est enim primum ne obsit benignitas,&1js ipsis quibus benigne uidebitiir fieri,& ceteris : deinde ne maior benignitas sit quam facultates: tum ut pro dignistate cuique tribuatur. Id enim est iustitiae sundamentum,ad quam haec omonia sunt reserenda. Nam & qui gratificantur cuipiam quod obsit illi cui uela
420쪽
est. MuIti GIm siclut multa temeritate quadam taeiudicio uel modo in Omones,uel repentino quodam quasi uento impetu animi incitati: quae beneficia
seque magna non sunt habenda,atcp ea que iudicio considerate constanteri, delata sunt. Sed in collocando beneficio,& in reserenda gratia,si cetera pariasini,hoc maxime ossicia est,ut quiso maxime opis indigeat,ita ei potissimum opitulari. aod contra fit a pleris*. a quo enim plurimum sperant,etiam si ille his non eget,tamen ei potissimum inseruiunt. Optime autem societas hominum coniunctioi seruabitur, si ut quisque erit coniunctissimus ita in eum benignitatis plurimum conseretur. Sed quae naturae principia sint consemunitatis& societatis humanae, repetendum altius uidetur. Est enim prismum quod cernitur in uniuersi generis humani secietate. Eius autem uincustium est ratio S oratio, quae docendo, discendo,communicando,disceptanstdo,iudicando,conciliat inter se homines,coniungit naturali quadam societate: neque ulla re longius absumus i natura ferarum,in quibus inesse fortitudinem siepe dicimus,ut in equis,in leonibus: iustitiam,aequitatem,bonitatem non dicimus. Sunt enim rationis SI orationis expertes. Ac latissime quidem patens hominibus inter ipsbs omnibus inter omnes societas haec est, in qua omnium rerum quas ad communem hominum usum natura genuit,est seruada communitas: ut quae descripta sunt legibus,& iure ciuili,haec ita teneantur ut sit constitutum: e quibus ipsis cetera sic observentur,ut in Graecorum proouerbio est, Amicorum esse communia omnia. Omnia autem communia hostminum uidentur ea quae sunt generis eius, quod ab Ennio positum in una re, transferri in multas potest. Homo qui erranti comiti monstrat uiam,
Quasi lumen de suo lumine accendat,facit in nihilo minus ipsi luceat quum illi accenderit. Vna ex re satis praecipitur,ut quidquid sine detrimento possit commodastri,id tribuatur, uel ignoto.Ex quo sunt illa communia,non prohibere aquam Profluentem,pati ab igne ignem capere. Si quis uelit consilium, fidele delio heranti dare,quae sunt qs utilia qui accipiunt,danti non molesta. Quare Sc is utendum est,& semper aliquid ad communem utilitatem adseredum. Sed quoniam copiae paruae singulorum sunt, eorum autem,qui ijs egeant infinita est multitudo, uulgaris liberalitas reserenda est ad illum Ennη finem, nihilominus ipsi lucet ut facultas sit, qua in nostros simus liberales. Gradus au tem plures sunt societatis hominu: ut enim ab illa d iscedatur infinita,propiis
or est eiusdem gentis, nationis:lingue,qua maxime homines coniunguntur. Interius etiam est eiusdem esse ciuitatis. Multa enim sunt ciuibus inter se communia,sorum,seria,Porticus,via ,leges, iura,iudicia, suffragia, consuetudines Praeterea S familiaritates, multe cum multis res rationes*contractae. Aractior uero colligatio est societatis propinquorum. Ab illa enim immensa sost cietate humani generis in exiguum angustum* concluditur. Nam quum sit hoc natura commune animantium, ut habeant libidinem procreandi: prima societas in ipso coniugio est,proxima in liberis, deinde una domus, commu/nia omnia. Id autem est: principium urbis,& quasi seminarium Reipub. Sestquuntur fratrum coniunctiones, post consobrinorum sobrinorum qi : qui cum una domo iam capi non possint, in alias domos tanquam in colonias