M. Tullii Ciceronis Opera, omnium quae hactenus excusa sunt, castigatissima nunc primum in lucem edita Quartus tomus in quo Marci Tullij Ciceronis opera philosophica, nuper ad fidem uetustissimorum exemplarium diligentissime recognita, quorum catalog

391쪽

lis ostendisse ea se scripturos atm laturos, quibus illis ascriptis susceptisq; ho neste beate* uiuerent, quae F ita composita sancita* essent,eas leges uide licet nominarunt. Ex quo intelligi par est,eos qui perniciosa 5c inlusit a populis iussa descripserint,quum contra secerinis polliciti professici; sin siquiduis potius tulisse a leges,ut perspicuum esse possit in ipso nomine legis interpreotando,inesse uim 8c sententiam iusti S iuris colendi. pero igitur il te Quinte ficut illi solens quod si quo ciuitas careat, Sc ob eam ipsam causam quod

eo careat pro nihilo habenda sit,idem ne numerandum in boniset Qu. Ac maximis quidem. M. Lege autem carens ciuitas an ne ob ipsium habenda nullo loco: Q,Dici aliter non potest. M. Necesse esto igitur legem haberi in reobus optimis. a. Prorsius assentior, M. Quid quod multa perniciosa,mulata pesti sera sciscuntur in populis,quae non magis legis nomen attingunt, u si Iatores aliquas cocessu suo sanxerint.Nam nel medicorum praecepta dici uere possent,siquae inscrj imperitii pro salutaribus mortifera conscripserint,neque in populo lex cuicuimodi fuerit illa,etiam si perniciosum aliquid populus acceperit. Ergo est lex iustorum iniustorumq; distinctio ad illam antiquissiomam,8c rerum omnium principem expressa naturam,ad quam leges homionum diriguntur, quae supplicio improbos assiciunt, defendunt ac tuentur honos. Q Praeclare intelligo,nec uero iam aliam esse ullam legem puto nomodo habendam,sed ne appellandam quidem. M. Igitur tu Seias & Apuleias leges nullas putas a. Ego uero ne Liuias quidem. M. Et recte, quae presertim uno uersiculo Senatus puneto temporis sublatae sint. Lex autem iis Ia cuius uim explicaui,neq; tolli neq; abrogari potest. Eas tu igitur leges rogabis,uidelicet quae nunquam abrogentur. V.Certe si modo acceptae a

duobus uobis erunt: sed ut uir doctissimus secit Plato,atq; idem grauissimus philosophorum omnium,qui princeps de repub. conscripsit, idem p separa tim de legibus eius id mihi credo esse saciendum, ut priusquam ipsam legem recitem,cle eius legis laude dicam,quod idem & Zaleucum & Charondam secisse uideo,quum quidem illi non studη & delectationis,sed reip.causa leges ciuitatibus suis scripserui. Quos imitatus Plato uidelicet hoc quo legis pilotauit esse,persuadere aliquid, non omnia ui ac minis cogere. Q Quid quod Zaleucum istum negat ullum suisse Timaeus M. At Theophrastus author

haud deterior mea quidem sententia,meliorem multi nominant,commemo

rant uero ipsius ciues nostri clientes Locri. Sed siue suit, siue non fuit,nihil ad rem,loquimur quod traditum est.Sit igitur hoc iam a principio persuasu

ciuibus,dominos esse omnium rerum ac moderatores deos,eaq; quae gerano

tur eorum geri iudicio atque numine eosdem optime de genere hominum mereri,dc qualis quisq; sit,quid agasiquid in se admittat, qua mente,qua pietate colat religiones intueri, piorum 8c impiorum habere rationem. His

enim rebus imbutae mentes haud sane abhorrebunt ab utili aut a uera stiatentia. Quid est enim uerius a neminem esse oportere tam stulte arrogantem,ut in se rationem & mentem putet inesse, in coelo mundo P non putet aut ea quae uix summa ingenii ratione comprehendat,nulla ratione moueri putet:

Quem uero astroru ordines, quem dierum noetiumq; uicissitudines, quem mentium temperatio,quem y ea quae gignuntur nobis ad fruendum,non gratu esse cogunt,hunc hominem omnino nume rare neque decet. uumt om

392쪽

DE LEGI BV snia quae rationem habent praestent ijs quae sint rationis expertis,nefasq; sit

dicere ullam rem praestare naturae omnium rerum,rationem inesse in ea coi

fitendum est.Vtiles esse autem has opiniones quis neget: quum intelligatumulta firmentur iureiurando,quantae salutis sint foedera religionis, si mulotos diuini supplich metus a scelere reuocarit, quaml iuncta sit societas ciuisum inter ipsos,dhs immortalibus interpositis tum iudicibus tum testibus. Habes legis prooemium. Sic enim hoc appellat Plato. a. Habeo uero frater, dc in hoc admodum delector,quod in aliis rebus,alijsi sentent as uerseris atoque ille. Nihil enim tam dissimile est, quam uel ea quae ante dixisti,uel hoc ipsum legis exordium: unum illud mihi uideris imitari orationis genus. M. vellem fortasse. Mis enim id potest aut unquam poterit imitari Nam sen: tentias interpretari perfacile est,quod quidem ego facerem,nisi plane esse uellem meus. uidenim negotii est,eadem prope uerbis rjsdem conuersa dic Qu.Prorsus assentior,uerum ut modo tu te dixisti,te esse malo tuum. Sed

iam exprome si placet istas leges de religione. M. Expromam equidem ut Potero.Et quoniam 8c locus & sermo familiaris est Iegum,legis uocem proseponam. ΣQNidnam id est: M. Sunt certe iacrba legum QNinte,neque ita prisca,ut in ueteribus his sacratisi legibus: Sc tamen quo plus auctoritastis habeant,paulo antiquiora quam hic sermo est.Eum more igitur, cu breuiolate si potero consequar. Leges autem a me edentur non persectae, nam essta infinitum,sed ipsae summae rerum ac sententiae. Q Ita uero necesse est, quare audiamus uerba legis. A. Ad diuos adeunto caste,picratem adhibe to,opes amouento. Quis secus faxis,deus ipse uindex erit. Separatim neo

mo habessit deos,neue nouos: sed ne aduenas,nili publice adscitos, priuatim eoIunto. Constructa a patribus delubra habento, Iucos in agris habento. Et Iarum sedes,ritus familiae, patriaeq; seruanto. Diuos Sc eos qui coelestes semper habiti colunto. Et ollos quos in coelum merita uocaucrint, Hercuo Iem, Liberum, Aeseulapium,Castorem,Pollucem,auirinum, ast olla proo pter quae datur homini ascensi is in coelum. Mentem, Virtutem, Pietatem, Fidem,earum p laudum delubra sunto. Nec ulla uitioru secra solennia obse eunto. Feriis iurgia amouento,eas in famulis operibus patratisJhabenin to. Ita ut ita cadat in annuis anfractibus descriptum esto. Certas fruo ges,certasq3 bacas sacerdotes publice libanto. Hoc certis sacrificηs ac die Mbus. Item p alios addes. Vbertatem lactis secturae* seruato. Idi ne comu mitti possit, ad eam rem S rationem cursus annuos, sacerdotes finiunto.

inlaeta cui diuo decorae gratae 3 sint hostic prouidento. Diuis 3 al as alii ' sacerdotes,omnibus Pontifices,singulis flamines sunto. Virgines Vestales N in urbe custodiunto ignem soci publici sempiternum. Quocp8c priuatim δίν publice modo ritui fiant discunto ignari a publicis sacerdotibus. Eorum

' autem duo generat sunto, unum quod praesit cerimoniis 8c sacris: alteo rum,quod interpretetur fatidicorum δέ uatum estata incognita,quum Sena

tus populus, asciuerit. Interpretes autem Iouis optimi maximi publici Auν gures signis re auspicηs postea uidento,disciplinam tenento. Sacerdotes uiν neta uirgetam Sc salutem populi auguranto: quil agent rem duelli,quilv populare auspicium praemoneto: ollit obtemperanto,diuorumq3 iras pro

v uid mitis p parentoicali sessura regionibus ratis temperanto,urbemq;

393쪽

v lcello. Foederum pacis,bcli induciarum,oratores,seciales iudices ne sunto.

Eclla,diseeptatio, prodigia, portenta, ad Etruscos Sc Aruspices si Senatus - iuilit deseruiato. Etruriari principes disciplinam doccnto, quibus diuis cre

uerint procuranto. Iidem l fu Igura atque obstita pianto. Nocturna mulio υ rum sacrificia ne sunto,praeter olla quae pro populo rite fient: ndue quem ini. M tianto,nisi ut ait olet Cereri Graeco sacro. Sacrum commissum quod neque expiari Poterit,impie commisium est: quod expiari poterit, publici sacerdoφυ tes expianto. Ludis publicis quod sine curriculo S sine certatione corporu , fiat,popularem laetitiam in cantu,& fidibus,& tibiis moderanto,eam P cum M diuum honore iungunto. Ex patrηs ritibus optima colunto praeter Idaeaeo matris simulos,eosq; iustis diebus, ne quis stipem cogito. Sacrum sacro uev commendatum qui clepserit rapserit cir,parricida esto. Periurii poena diuistv na exitium, humana dedecus. Incestum Potifices sit premo supplicio sanciusto to. Impius ne audeto placare donis ira deorum. Samste uota reddunto, P h v nauiolati iuris esto. Quocirca ne quis agrum cosecrato. Auri,argenti,ebo v xis lacrandi modus esto. Sacra priuata perpetua manento. Deorum mania

M iura sanrita sunto. Hos leto dato diuos habento, silmptum in ollos tu stum que minuunto. A. Conclusa quidem cst apte tam magna lex sane quam breuis,& ut mihi quide uidetur,no multum discrepat ista costitutio religionum a legibus Numae nostris moribus. M. An censes quum in illis de R. P.

libris persuadere rideatur Aphricanus omnium rerum publicarum noltra ueterem illam suisic optimam,non neccsic esse optumae reip. leges dare cosentaneaset A. Imo prorsus ita censeo. M. Ergo adeo expectatae leges quae genus illud optimum reip.contineant , R si quae sorteat me hodie roga

butur,quc no sint in nostra repta.nec sucrint,tanae erant fere in more maioru,

qui tum ut lex ualebat. A. Suade igitur si placet isti m ipsam legem,ut ego ut & tu rogas postim edicere. M. Ain tandem Attice non es edi sturus aliter: A. Prorsus maiorem quidem rem nullam sciscam aliter,in minoristhus si uoles,remittam hoc tibi. M. Atque mea quidem sententia est at ne longum fiat uidete. A. Vtinam quidem,quid enim agere malumuS: M. Calte iubet lex adire ad deos,animo uidelicet in quo sunt omnia: nec tollit castimoniam corporis,sed hoc oportet intelligi,quum multum animus corpostri praestet,Obterueturq; ut casto corpore adeatur, multo esse in animis id serstuandum magis. Nam illud uel aspersione aque uel dierum numero tollitur: animi labes,nec diuturnitate vanescere, nec manibus ullis elui potest. auod autem pietatem adhiberi,opes amoueri iubet, significat probitatem gratam esse deo,sumptum esse remouendum. Quid est enim quum paupertarem diuit JS etiam inter homines esse aequalem uelimus,cur eam silmptu ad sacra adhibito deorum aditu arceamus presertim quum ipsi deo nihil minus gratum suturum sir,q non omnibus patere ad se placandum colendum uiam. Quod autem non iudex,sed deus ipse,uindex constituitur,praesentis poetae metu religio confirmari uidetur: suosq; deos aut nouos aut alienigenas coli confusio'nem habet religionum, Sc ignotas cerimonias, nona sacerdotibuS,non a pa'

uibus acceptos deos ita placet coli,si huic Iegi paruerintlpsi.Patrum delubra

394쪽

DE L x G I B V si esse in urbibus censeo,nec sequor Magos Persarum,quibus authoribus Xerxes inflammasse templa Graxiae dicitur, quod parietibus includerent deos quibus omnia deberent esse patentia,ac libera, quoruml hic mundus omo nis templum esset&domus. Melius Graeciatm nostri,qui ut augerent picta 'tem in deos,easdem illos urbes quas nos incolere uoluerunt. Affert enim haec opinio religionem utilem ciuitatibus. Siquidem δέ illud bene diei uest a Py, thagora doetissimo uiro, tum maxime'S pietatem Sc religionem uersari in animis, cum rebus diuinis operam daremus: SI quod Thales, qui sapientiso

simus in septem fuit, homines existimare oportere deos omnia cernere, deostrum omnia esse plena. sore enim omnes castiores, ueluti quo infans elici mao

sexime religiosus. Est enim quadam opinione species deorum in oculis, non solum in mentibus. Eandem l rationem luci habent in agris. Neque ea quae a maioribus prodita est,cum dominis tum famulis posita in landi uillel conspeetu religio patrum repudianda est. Iam ritus familiae patrum* seruari, id est,quoniam antiquitas proxime accedit ad deos, a disss quasi traditam reoligionem tueri. Quod autem ex hominum genere con secratos, sicut Heroculem & ceteros, coli lex iubet, indicat omnium quidem animos immorotales esse, sed sortium bonorumq3 diuinos. Bene uero, quod mens, pietas,uirtus, fides , consecratur manu, quarum omnium Rome dedicatapuo

blice templa sunt, ut illa qui habeant chabent autem omnes boni deos ipsos in animis suis collocatos putent. Nam illud uitiosum Athenis quod Cylonio scelere expiato Epimenide Crete stiadente secerunt Contumelis fastnum & Impudentiae. Virtutes enim non uiti consecrare decet: arao uetus

stat in Palatio Febris , SI altera Exquilius malae Fortunae, detestatur,quae omnia eiusmodi repudianda sunt. uod si fingenda nomina uice poete,&m potius uincendi atque potiundi statassandi cognominaq3 statoris, S inuiocti Iouis, rerum i expetendarum nomina salutis, honoris, opis, uictorie: quoniam quidem expectatione rerum bonarum erigitu animus,recte etiam 8 spes a Collatino consecrata est Fortunal sit uel huius diei,nam ualet in Oinstnes dies, uel respiciens ad opem serendam, uel sorum in quo incerti casus siognificantur magis uel primigeniam a gignendo. auum est in seriarum seoitorumq; dierum ratio in liberis requietem habet litium S iurgiorum,in seruis operum Sc laborum,quas compositio annico serre debet & persectionem operum rusticorum. Quod tempus ut sacrificiorum libamenta seruentur,seetus p pecorum,que dicta in lege sunt, diligenter habenda ratio intercalandi est,quod itastitutum perite a Numa posteriorum pontificum negligentia disset utum est. Iam illud ex institutis pontificum & aruspicum non mutandum est,quibus hostris immolandum,cui 3 deo,cui maioribus,cui lactentibus,cui maribus,cui sceminis. PIures autem deorum omnium singulis singulorum sacerdotes, A respondendi iuris, bc confitendarum religionum iacultatem afferunt. auuini Vesta quasi secus urbis ut Greco nomine est appellata. quod nos prope idem Graecum interpretatum nomen tenemus,co specta sit, ei colendae uirgines praesint, ut aduigiletur facilius ad custodiam ignis,&sentiant mulieres in natura foeminarum omnem castitatem pati. Quod sequitur uero,no solum ad religionem pertinet,sed etiam ad ciuitatis statum,

ut inς his qui secris publicis praesunt relisioni priuatae istisiacere non

395쪽

LIBER II.

possint.Continet enim reip.cosilio S auctoritate optimatum scmper populum idigere,descriptio sacerdotum nullum iustae religionis genus praeteromittit. Na sitiat ad pIacandos deos at a constituti,qui sacris praesint solembus, ad interpretanda alii predicta uatum neq; multorum,ne esset infinitum,neq;

ut ea ipsa quae suscepta publice essent, quisu extra collegium nosset. Maximuautem & praestantissimum in rep.ius est Augurum,quum est auctoritati conium tiam. Nel uero hoc quia sum ipse Augur ita sentio,sed quia sic existima ri nos est neces . Quid enim maius est si de iure quaerimus,a posse a summis imper as Sc summis potestatibus comitia tollere, concilia uel instituta di, mittere,uel habita rescindere auid grauius u rem susceptam dixim si unus Augur aliter dixerit Quid magnificentius a posse decernere ut magistratu se abdicent Consules Quid religiosius u cum populo, cum plebe agendi ius, aut dare aut non dare Quid,legem si non iure rogata est tollere ut etiam de creto collegi j,ut Liuias consilio Philippi,Consules& Augures nihil domi, nihil familie per magistratus gestum sine eorum auctoritate posse cui a proohari: A.λAge iam ista uideo,fateori esse magna. Sed est in collegio uestro inter Marcellum Sc Appium optimos Augures magna dissensio. Nam eostrum ego in libros incidi,quum alteri placeat auspicia ista ad utilitatem esse reip.composita,alteri disciplina uestra quasi diuinari uideatur prorsus posse. Hac tu de re quaero quid sentias. M. Ego ne diuinationem quam Greci μ

τuo ν appellant, esse censeo A huius hanc ipsam partem quae est in auibus ce teris signis distiplinae nostre,quod quum summos dcos esse concedamus, eorum cy mente mundum regi,& eorundem benignitatem hominum consu lare generi & posse nobis signa rerum suturarum ostendere,non uideo cur esse diuinationem negem. Sunt autem ea que posui,ex quibus id quod uolumusessicitur Sc cogitur. Iam uero permultorum exemplorum 8. nostra plena est

resp.& omnia regna Omnest populi,cu stet getes. Auguru predictis muItalaredibiliter uera cecidisse: ne enim Poletis,nel Metapodis,nem Mopsi, neq; Amphiarai,neq; Calchantis,neq3 Heleni latsi nome fuisset,nem tot naotiones id ad hoc lepus retinuissent. Arabum,Phrygum,Lycaonum,Cilicum maxime* Pisidarum, nisi uetustas ea certa esse docuisset. Nec uero Romulus noster auspicato urbem condidisset, neque Attrj Naui j nomen memoria floreret tam diu,nisi hi omnes multa ad ueritatem,admirabilia dixissent: sed dubium non est,quin haec diseiplina SI ars Augurum evanueritiam δέ vetuo state 8c negligentia. Itaque neque illi assentior,qui hac scientiam negat uno quam in nostro collegio fuisse, neque illi qui esse etiam nunc putat. Quae misthi uidetur apud maiores fuisse duplex,ut ad reip. tepus nonnuna ad agendi consilium lapissime pertineret. At.Credo hercle ita esse,istit rationi potissimum assentior,sed redde cetera. M. Reddam uero, 8c si potero breui. Sestquitur enim de iure belli,in quo S suscipiendo, SI gerendo, & deponendo, ius ut plurimum ualet,& fides,liorum i , ut publici interpretes essent, lege sancimus. Iam de aruspicum religione, de expiationibus,& procurationibus satis superi in ipse lege dictum puto. A. Assentior, quoniam omnis haec in religione uersatur oratio. M. At uero quod sequitur quo modo,aut tu assentiare,aut ego reprehendam , sane quaero Tite. A. Quid tandem id est M. De nocturnis secrificiis mulierum. A. Ego uero assentior,

396쪽

333 DE LEGI BV sexpectato presertim in ipse lege solent sacrificio ac publico. M. Quid ergo aget Iacchus Eumolpidari nostri& augusta illa mysteria,si quid facrano

cturna tollimus No enim Po. Ro.sed omnibus bonis firmisi populis Ieges damus. A.Excipis credo illa,quibus ipsi initiati sumus. M. Ego uero exocipia. Na mihi quum multa eximia diuinat uideantur Athenae tuae peperisose,ato in uita hominu attulisse, tu nihil melius illis my sterηs,quibus ex agressti immani uita exculti ad humanitatem & mitigati sumus, initiaq; ut appellatur,ita re uera principia uitae cognouimus. Neq; solum cula titia uiuendi ratione accepimus,sed etia cum spe meliore moriendi. Quid aute mihi displice, at innocetes poetae indicant Comici,qua licetia Romae data,quidnam eoisStille,qui in sacrificium cogitata libidinem intulit,quo ne imprudentiam quide oculoru adflci fas saltet A.Tu uero istam Romae lege rogato, nobis non rasne ademeris. M. Ad nostra igitur reuertor,quibus profecto diligentissime

sancicdu est,ut mulierum famam multorum oculis lux clara custodiat,initienturi eo ritu Cereri,quo Romae initiantur. uo in genere scucritatem malo rum Senariis uetus auctioritas de bacchanalibus,& Consulum exercitu adhubito quaestio animaduersio declarat. At omnia nocturna, ne nos durio res forte uideamur,in media GraVia Diagondas Thebanus lege perpetua sustulit: nouos uero deos,& in his colendis nocturnas peruigilationes,sic Ariostophanes facetissimus poeta ueteris comoediae uexat,ut apud cum Sabazius&quidam ath,de peregrinis iudicati e ciuitate eiiciatur. Publicus autem sacerdos imprudentia cosilio expiata metu liberet,audacia in admittedis religio nibus foedis danet,atque impia iudicet. Iam ludi publici quum sint cauea cirocol diuisi, sint corporum certationes cursu,& pugillationsitu statione,curriculis p equoru,usque ad certa uictoria circo constitutis cauea cantu voce ac fiodibus& tibiis, dumodo ea moderata sint,ut lege praescribitur. Assentior eniPlatoni,nihil tam facile in animos teneros atque molles influere,q uarios caonedi sonos: quoru dici uix potest,quata sit uis in utra parte. Naque & inestat laguetes,& languefacit excitatos,& tum remittit animos, tum contrahit. Ciuitatum hoc multaru in Graecia intersuit antiquu,uocum conseruare modu,quarum mores lapsi ad mollitiem pariter sunt immutati cu cantibus: aut hac dulcedine corruptelal deprauati,ut quida putat: aut quum seueritas eoorum ob alia uitia cecidisset,lum suit in auribus animis* mutatis etia huic mu tationi locus. Quamobre ille quidem sapientissimus Graeciae uir longet doctissimus,ualde hanc labe ueretur. Negat enim mutari posse musicas leges si ne mutatione legu publicaru. Ego aute nec tam ualde id timedum,nec plane contenendu puto. Illa quide quae solebant quonda cople 'i seueritate iucuda Liui nis & Naeuianis modis,nunc ut eade exultent,ceruices oculosi paritercu modorum flexionibus torqueant.Grauiter olim ista uindicabat uetus illa

Graecia longe prouidens,si sensim pernicies illapsia ciuium animos malis studi js,malis Φ doctrinis repente totas ciuitates euerteret.Siquide illa seuera Lacedaemon neruos iussit quod plures a septem haber in Timothei fidibus inde demi. Deinceps in lege est,ut de ritibus patrηs colantur optimi, de quo quum consulerent Athenienses Apollinem Pythium,quas potissimum religiones teneret, raculucditu est,eas quae essent in more maiorum. Quo quuiterum uenissent,maiorum qi morem dixissent saepe esse mutatum, quaesiuis=

397쪽

LIBER II. 39'senti quem morem potissimum sequerenture uar's,respondit optimum .Et profecto ita est,ut id habendum sit antiquissimum,S deo proximum, quod sit optimu. Stipem sustulimus,nisi ea quam ad paucos dies propria Ideae matris excepimus. I inplet enim superstitione animos, ct exhauri domos. Sacri lego poena est,nel ei soli qui sacrum abstulerit,sed etia ei qui sacro comendatum,quod Sc nunc multis fit in sanis. Alexander i Cilicia deposuisse apud SoIem in delubro pecuniam dicitur,& Athenicsis Clisthenes Iunoni Samiecto Dis egregius ,quu rebus timeret suis, filiarum dotes credidit. Sed iam de periuriis de incoestis nihil sane hoc quidem loco disputandum est. Donis impii ne

placare audeant deos,Platone audiat,qui uetat dubitare qua sit mente sutu rus deus,quu uir nemo bonus ab improbo se donari uelit. Diligentia uoto rusatis in lege dista est,ac uoti sponsio, tua obligamur deo: poena uero uiolatae religionis iustam recusationem no habet. Quid ego hic sceleratorum utar exemplis,quorum plenae tragoediae quae ante oculos sunt ,ea potius attinga

tamen quoniam sermo mihi est apud deos,nihil reticebo: uelim hoc quod loquax d is immortalibus gratum potius uideri a graue Non nihil uidetur deesse.

Omnia tu perditoru ciuium scelere,discessu meo regionum iura polluta sunt, uexati nostri lares samiliares,in eoru sedibus exaedificatu templum Licentis, pulsus a delubris is qui illa seruarat,circuspicit haec celeriter animus nihil eniattinet quena nominaroqui sint reru exitus consecuti. Nos qui illam custode Urbis omnibus ereptis nostris rebus ac perditis uiolari ab impiis passi non sumus,eam* ex nostra domo,in ipsius patris domum detulimus, iudicia Sena

accidere potuit homini preciarius quo scelere religiones prostratae assiuste sunt,partim ex illis distractae,ac dissipatae iacent. Quei uero ex ijs qui & horuscelerum principes fuerui,& praeter ceteros in omni religione imprj,rio solutilia cruciati, atq; dedecore, uerum sepultura ac iustis exequiarum carueruti Q . Equidem ista agnosco frater,& meritas diis gratias ago,sed nimis saepe secus aliquanto videmus euadere. M. Non enim linte rei te existima: mus quae poena diuina sit, nos opinionibus uulgi rapimur in errorem, nec Vera cernimus: morte,aut dolore corporis,aut luctu animi,aut ostensione tuo dicit hominum mi serias ponderamus,quae sateor humana esse,& multis boonis uiris accidisse. Sceleris est poena tristis,& praeter eos euentus qui sequvno tur,per se ipsa maxima e. Vidimus eos,qui nisi odissent patriam,nunu inimi ci nobis suissent,ardetes cum cupiditate,tum metu,tum coscietia, quid ageret modo timetes,uicissim cotenentes religiones,iudicia perrupta ab itide corrupta hominu no deoru. Reprima iam S no insequar longius,eo p minus quo Plus poenarii habui u petiui,tatum poenam Erebi duplicem poenam eme diuina,quod costaret Sex uexandis uiuoru animis,& ea fama mortuoru,ut eoruexitiu & iudicio uiuoru S gaudio coprobetur. Agri autem ne consecrentur Platoni prorsus assentior,qui si modo interpretari potuero)his sere uerbis utitur.Terra igitur ut secus domicilium sacrum deoru omnium et . Quociro cane quis iterum idem coiecrato. Aurum autem dc argentum in urbibus, Sc

398쪽

oo DE LEGIBUS ω priuatim,& in sanis inuidiosa res est.Tum ebur ex inani corpore extractum,n haud satis castum donum deo. Iam aes atq; ferrum duelli instrumenta non iam niuigneum autem quodq; uoluerit uno e ligno dedicato,item l lapideum in

v delubris communibus,textile,nec operosius si mulieris opus menstruuin. Con lor autem albus precipue decorus deo est cum in ceteris,lum maxime in textili.Tincta uero absint, nisi a bcllicis insignibus. Diuinissima autem dona,aues& sorme ab uno pictore uno absolvis die. Item V cetera huius exempli dona sunto. Hec illi placent, sed ego cetera non tam restricte prcfinio,vel hominum Diths,uel subsidiis temporum uictus.Terre cultum segniorem su spicor sorsissad cam tuendam serro* iubjiciendam superstitionis aliquid accesserit, A. Habeo ista: nunc de sacris perpetuis,& de manium iurercitat. M. O mira memoriam Pomponi tuam,at mihi ista exciderant. A. Ita credo,sed tamehoc magis eas res Sc memini & expecto, quod & ad Pontificium ius SI ad eiulle pertinent. M. Vera&apertissima lunt istis de rebus S resposa,S scripta multa S ego in hoc omni sermone nostro quod ad cumq; legis genus me disputatio noltra deduxerit: tractabo quoad potero eius ipsius generis ius ciuile nostrum,sed ita,locus ut ipse notus sit,ex quo ducatur que res & ars tuoris,ut non dissicile sit quecumi nouacau sa consultatioue acciderit,eius tenere ius,quum scias a quo sit capite repetendum. Sed iureco stultus siue erroris obiiciedi causa,quo plura δc difficiliora scire uideatur, siue,quod similius ueri est, ignoratione docendi nam non solum scire aliquid artis est,sed quedam ars etiam docendosaepe quod positum est in una cognitione,id in infinita dispertilintur,uelut in hoc ipso genere, ci magnum illud Scaeuolae faciut Pontifices ambo, SI iidem iuris peritissimis . At, inquit Publii filius, ex patre audiui

Pontificem bonum neminem esse, nisi qui ius ciuile cognoscet. Totum ne Q uiditacia iid enim ad Pontificem de iure parietum, aut aquarum, aut ullo omnino: Si crgo quod cum religione coniunctum est: id autem quan

tutum est de lacris credo, deuotis,de seriis, de sepulcris, & si quid eiusmo

diest. Cur igitur haec tanta facimus, quum cetera perparua sint: De sacris autem, qui locus patet latius, haec sit una sententia, ut conscrtrentur semper,

deinceps familiis prodantur, Zc ut in lege positi, perpetua sint sacra hieposita. Haec iura Pontificum auetoritatem consecuta sunt, ut ne morte paotrisfamilias sacrorum memoria occideret, S iis esset ea adiunctia, ad quos eiusdem morte pecunia uenerit. Hoc uno posito quod est ad cognitionem di, sciplinae satis, innumerabilia nascuntur, quibus implentur iuriscCnsultorum libri: quaeruntur enim qui astringantur sacris, haeredum causa iustissma est. Nulla est enim persona quae ad uicem eius qui e uita emigrarit,propius acce

dat. Deinde qui morte ic stamentove eius tantumdem capiat,quantum Omones haeredes: id quo*ordine. Est enim ad id quod propositu e accomodatu. Tertio loco,si nemo sit heres,is qui de bonis que eius fuerint quiu moriturus acceperit plurimu possidcdo.QNarto,si nemo sit qui ulla rem ceperit,de cre ditoribus eius qui plurimum seruet.Extrema illa persona est, ut is qui ei qui mortuus sit pecunia debuerit,neminiql eam soluerit, perinde habeatur qua si eam pecuniam ceperit. Hec nos a Scaevola didicimus,non ita descripta sitiat ab antiquis. Na illi quidem his uerbis docebant,tribus modis sacris astringi haereditatem,aut si maiore partem pecuniae capiat,aut si maior Pars pecuniae

legata

399쪽

LIBER II.

legata est,aut si inde quippiam ceperit, Sed Pontificem sequamur. Videtis

igitur omnia pendere ex uno illo quod pontificum pecuniam sacro coniungi uolunt: iisdem serias. cerimonias ascribendas putant. Atq3 etiam dant hoc Scevolo quod est partitio,ut si intestamento deducta scripta non sint, ipsit minus ceperint quam omnibus heredibus relinquatur,sacris ne alligentur. In donatione,hoc idem secus interpretantur. Et quod pater familias in eius donatione, qui in ipsius potestate esset approbauit,ratum est. Quod eo inscio fatum est,si id is non approbat,ratum non est. His propositis quaestio unculae multae nascuntur,quas qui intelligat, non si ad caput reserat,per se ipAse facile perspiciat. Veluti si munus quis cepis. ne sacris alligaretur ,ac post de eius heredibus aliquis exegisset pro Ba parte id quod ab eo cuius ipse hae

res es siet pretermissium fuisset,eaq; pecunia non minor esset facta cum superiore exassitione,quam haeredibus omnibus esset relicta,qui eam pecuniam exogisset solum nisi coheredibus,sacris alti gari. Quinetiam cauerit,ut cui plus Iegatum sit,quam fine religione capere liceat,is per aes & libram heredem testamenti soluat,propterea quod eo loco res est,ita soluta hereditate,quasi ea peAcunia legata non esset. Hoc ego loco multis F aliis quaero a uobis Scaeuolae Pontifices maximi,& homines meo quidem iudicio acutissimi,quid sit quod ad ius pontificium ciuile appetatis.Ciuilis enim iuris scietia potificium quo dam modo tollitis. Nam sacra cum pecunia Pontificum auctoritate nulla te ge coniuncta sunt. Ita usibus tantummodo Pontificis esset, si pontificalis maneret auctoritas. Sed quod idem iuris ciuilis est spernitis,ac scietia illa eluditis.Placuit P. Scsuolae &Coruncano Pontificibus maximis, idem l cetearis,qui tantundem caperent,quantum omnes haeredes,sacris alligari. Habeo ius potificium,quid huc accessit ex iure ciuili partitionis caput,scriptum caute,ut centum numi deducerentur. Inucta est ratio,cur pecunia sacrorum mos

Iestia liberaretur. A. Quid si hic qui testamentum faciebat cauere noluilostic M. Admonet iuriston sellus hic quidem ipse Mutius Pontifex , idem

ut minus capiat,quam omnibus haeredibus relinquatur: superdicebat quido quid cepisset astringi rursus sacris liberantur.Hoc uero nihil ad pontificium ius,& e medio est iure ciuili, ut per aes Sc libram haeredem testamenti soluat,& eodem loco res sit,quasi ea pecunia legata non esset,si is cui legatum est stiopulatus est id ipsem quod legatu est, ut ea pecunia ex stipulatione debeatur, sitq; ea - no doctum homine sane cuius suit Accius persimiliaris,sed mesem

credo extremu anni,ut ueteres Februartu,sic hic Decebrem sequebatur. Hoostia aut maxima paretare,pietatis esse adiunctu putabat. Iam lata religio est

sepulcrorum,ut extra sacra S gente inferri fas negent esse, id cp apud maiores nostros Torquatus in gente Popilia iudicauit. Nec uero ta delphica lex quae a nece appellatae sun t,qua residet mortui,si ceteroru coelestium quieti dies se riae nominaretur,nisi maiores eos qui ex hac uita migrassent, in deoru numero esse uoluissent,eas in eos dies conferre ius,ut nec ipsius, nem publicae seriar sint,totaV huius iuris copositio pontificalis magna religione ceremoniam declarat. Neq; necesse est edisseri a nobis quae finis funeitae familiae,quod genus sacrificq lare vervecibus fiat, quemadmodu os reiectu terrae obtegatur,

quae p in porca costa sta iura sint quo tepore icipiat sepulcru esse,& religioereneatur. At mihi quidem antiquissimum sepulturs genus illud fuisse uio. M.T.Phi. ill iii

400쪽

4ea DE . LEGIBUS detur,quo apud Xenophontem Cyrus utitur. Redditur enim terrs eorpus,fc ita locatum ac situm,quasi operimento matris obducitur: eodem y ritu in eo sepulcro quod procul ad sontis aras,Rege nostru Numam coditu accepimus,gentem, Corneliam usi ad memoria nostra hac sepultura scimus esse humatam. C. Mar a sitas reliquias apud Anienem dissipari iussit Sylla uio stor acerbiore odio incitatus, si si tam sapiens fuisset usuit uehemens : quod haud scio an timens suo corpori posset accidere, Primus e patricηs Cornelηsigni uoluit cremari.Declarat etenim Ennius de Aphricano.

Hie est ille situs.

Dere,nam siti dicuntur η qui conditi stant,nec tamen corum ante sepulchrum est,si iusta facta,S corpus incensum est.Et quod nunc communiter in omnisthus sepultis penitus humati dicantur,id erat proprium tum i ηs quos humus iniecta contegeret,eum p morem ius pontificale confirmat. Nam priusa in eos iniecta gleba e,locus ille ubi crematum est corpus,nihil habet religionis inteista gleba tumulis,& humatus est,& gleba uocatur,ac tum denissi multa religiosa iura complectitur. Iracp in eo qui in naui necatus,deinde i mare pro

lactus esset,decreuit P. Mutius familiam puram quotos supra terram non extare,porcam haeredi esset: contra censet habendas triduum serias,& porco fiamina piaculum pati: sit mari mortuus esset eadem praeter piaculum & serias.

A. Video quae sint in potificio iure, sed quaero ec quidnam sit in legibus.

M. Pauca sane Tite,& uti arbitror non ignota uobis. Sed ea non tam ad religionem spectant,a ad ius sepulcrorum. Hominem mortuum,inquit,lexi Xl I in urbe ne sepelito,neue urito: credo uel propter ignis Periculu. uod. autem addit,neue urito,indicat non qui uratur sepeliri,sed qui humetur. A.

Quid,qui post XII. in urbe sepulti sunt: M. Claros uiros credo Tite suisse,aut eos quibus hoc ante hanc legem uirtutis causa tributum est,ut Publicolae,ut Tuberto,quod eorum posteri iure tenuerunt: aut eos si qui hoc ut C. Fabricius uirtutis causa soluti legibus consecuti fiant.Sed in urbe sepeliri lex uetat. Sic decretum a pontificum collegio,non esse ius in loco publico fieri seopulcrum. Nostis extra portam Collinam aedem Honoris,& aram in eo locosuisse memoriae proditum est. Ad eam cum lamina esset inuenta,& in ea serio ptum,Domina Honoris,ea causa fuit edis huius dedicandae: sed quum multa in eo loco sepulcra sitissent,exarata sunt. Statuit enim collegium locum publicum non potuisse priuata religione obligari. Iam cetera in XII .minuendi sue sumptus lamentationes Q seneris translata de Solonis sere legibus.Hoc plus, inquit,ne facito rogum,ascia ne polito. Nostis quae sequuntur. Discebamus enim pueri XI Ι .ut carmen necessarium,quas iam nemo discit.Extenuato igitur sumptu tribus ricinηs & uinculis purpurae, & decem tibicinibus, tollit etiam lamentationem.Mulieres genas ne radunto,neue lesium seneris ergo habento. Hoc ueteres interpretes Sex. Aelius L. Acilius non satis se intelligere dixerunt,sed suspicari uestimenti aliquod genus funebris, Laelius tessium, quasi lugubrem eiulationem,ut uox ipsa significat: quod eo magis iudico uestrum esse,quia Iex Solonis id ipsum uetat. Haec laudabilia,& locupletibus sere cum plebe communia. Mod quidem maxime e natura est tolli fortunae disa crimen ,morte,cetera item funebria quibus luctus augetur,XII sustulerunt. Homini,inquit,mortuo ne ossa legito,quo post funus faciat excipit bellica

Peregrinam