장음표시 사용
471쪽
LIBER III. 47 Iterum,S a Senatu nostro iudicatum est. Quum enim Rex Pyrrhus Populo R.bellum ultro intulisset,quumq; de imperio cerramen esset cum Rege generoso ac potente,perfuga ab eo uenit in castra Fabricη eiq; est pollicitus, si premium sibi proposuisset,se ut clam uenisset,sic clam in P yrrhi castra redituru,
dc eum ueneno necaturum. Hunc Fabricius reducendum curauit ad Pyrrhu.
Id p eius saetiam a Senatu laudatu est. Atqui si specie utilitatis opinionemq3 quaerimus,magnum illud bellum perfuga unus,& grauem aduersarium imo perii sustulisset.Sed magnum dedecus 5c flagitium,qui cum laudis certamen suisset,eum non uirtute,sed scelere superatum. Visum igitur utilius vel Fabriocio qui talis i hac urbe,qualis Aristides Athenis suiquet Senatui nostro, qui
nunquam utilitatem a dignitate seiunxit,armis cum hoste certare, non ueneonis.Si gloriae causa imperium expetendum est,scelus absit,in quo non potest esse gloria: Sin ipis opes expetuntur,quoquo modo non poterunt utiles esse cum infamia. Non igitur utilis illa L. Philippi α. F. sententia,quas ciuitates L. Sylla pecunia accepta. S.C.liberauisset,ut eae rurses uectigales essent: nem his pecuniam quam pro libertate dederant,redderemus.Ei Senatus est alienosus. Turpe imperio.Piratarum enim melior fides a Senatus. At Aucta uecti
alia. Vtile igitur. Quousq; audebunt dicere quidquam utile quod non honeum P otest autem ulli imperio quod gloria debet sultum esse,& beneuoleotia sociorum,utile esse odium 8c infamia Ego etia cum Catone meo si e dis sensi. Nimis mihi pressa ste uidebatur erarium uectigalial defendere,omnia Publicanis negare,multa sociis,quum in hos benefici esse deberemus:cum itolis sic agere,ut cum colonis nostris soleremus :eo p magis quo illa ordinu coniunctito ad salutem Re .pertinebat. Male etiam Curio,quum causam Transpadanorum aequam esse dicebat,semper autem addebat, Vincat utilitas. Postrius diceret non esse aequam,quia non esset utilis Reip.quam quum utilem es se diceret,non esse aequam fateretur. PIenus est sextus liber de ossic as Heocatonis talium quaestionum,sit ne boni uiri in maxima caritate annonae familiam no alere. In utranq3 partem disputat,sed tamen ad extremum utilitate ut
putat officium dirigit magis u humanitate. Quaerit,si in mari iactura sectedast,equi ne preciosi potius iacturam faciat,an seruuli uilis.Hic alid res similia ris,alio ducit humanitas. Si tabula de naufragio stultus arripuerit, extorquestbit ne eam sapies,si potuerit Negat,quia sit iniurium. Quid dominus nauis: eripietne suum: Minime,non plus u si nauigantem in alto eiicere de naui uest it,quia sua sit. Quoad enim peruentum sit eo quo sumpta nauis est,no domist ni est nauis,sed nauigantium. Quid si una tabula sit,duo naufragi,hil sapientes,sibi ne uteri rapiate an alter cedat alteri: Cedat uero, sed ei cuius magis intersit uel sua uel Reip.causa uiuere. Quid si haec paria i utro Nullum erit certamen,sed quasi sorte aut dimicando uictus alteri cedat alter. Quid si pastrer fana expilet,cuniculos agat ad aerarium,indicetine id magistratibus filius:
Nefas id quidem est: quinetiam defendat patrem si arguatur. Non igitur patria prsstat omnibus ostic is. Imo uero: sed ipsi patriae conducit pios babere ciues in parentes. Queiid si ty rannidem occupare, si patriam prodere conabis tur pater silebit ne filius: I mo uero obsecrabit patre ne id faciat: si nihil prostficiat,accusabit: minabitur etiam :ad extremum,si ad perniciem patris res spest abir,patrie salutem anteponet saluti patris. avsrit etiam,si sapies adulteris
472쪽
ενε D E OFFICII stros nummos acceperit imprudens pro bonis,quum id rescierit, soluturusne sit eos,si cui debeat,pro bonis Diogenes ait, Antipater negat.Cui potius asst sentiar aut uinum fugiens vendat sciens,debeatne dicere: Non necesse pu tat Diogenes: Antipater uiri boni existimat. Hec sunt quasi controuersa iura
Stoicorum,in mancipio uendendo dicendane uitia, non ea quae nisi dixeris, redhibeatur mancipium iure ciuili: sed haec,mendacem esse,aleatorem,surace, ebriosum. Alteri dicenda uidentur,alteri non uidentur. Si quis aurum uerio dens,orichalcum se putet uendere,indicetne ei uir bonus aurum illud esse an
emat denario,quod sit mille denarium Perspicuum est iam & quid mihi uis deatur,& que sit inter eos philosophos quos nominaui,cotrouersia, Pacta δίpromissa semperne seruanda sint,qus necui nec dolo malo ut Prctores io lentJfacta sint Si quis medicamentum cuipiam dederit ad aquam intercute,
pepigeriti si eo medicamelo sanus facitus esset ne illo medicamento unquam Postea uteretur: si eo medicamento sanus factus sit,3c annis aliquot post inci derit in eundem morbum,nec ab eo qui quum pepigerat impetret ut item eo liceat uti: quid faciendum sit,quum sit is inhumanus,qui non concedat,nec ei
quid si fiat iniuriς Uite 8c saluti consulendum est. Q uide si sapiens rogatus
iit ab eo qui eum heredem faciat,quum ei testamento sestertium milies relin quatur,urantest hereditarem adeat,luce palam in foro seltet,idi se iacturum Promiserit, aliter heredem eum scripturus ille non esseta faciat quod promiterit,necne Promisisse nollem:& id arbitror fuisse grauitatis: sed quoniam promisit,si laltare in foro turpe ducet,honestius mentietur si ex haereditate nihil ceperit, si si ceperit: nisi sorte eam pecuniam in Reip.magnum aliquod teοPus contulerit: ut uel saltare,quum patrie consulturus sit,turpe non sit. Ac ne
illa quidem promissa seruanda sunt,quae non sunt qs ipsis utilia, quibus illa promiseris, Sol Phaethoti filiosi ut redeamus ad fabulasJlaesturum se esse di.
acit quidquid optasset.Optauit ut in curru patris tolleretur. Sublatus est zatiis antequa constitit, ictu fulminis deflagrauit. Quanto melius fiterat in hoc promissum patris non esse seruatum Quid quod Theseus exegit promissum a Neptuno cui quum tres optationes Neptunus dedisset, optauit interitum Hippolyti fit 3,quum is patri suspectus esset de nouerca. Quo optato impeo erato,Theseus in inaximis fuit luctibus. inlid Agamemnon quum deuouisset Dians quod in suo regno pulcherrimum natum esset illo anno,immolauit Iphigeniam,qua nihil erat eo quidem anno natum pulchrius. Promissium Potius non faciendumq tam tetrum facinus admittendum fuit. Ergo Sc prostmissa non facienda nonnunq,nem semper deposita reddenda. Si gladiu quis apud te sana mentedeposuerit,repetat in saniens: reddere , peccatum sit: non reddere,ossicium. Quid si is qui apud te pecuniam deposuerat,bellum inserat patrifc Reddesne depositum Non credo,facies enim contra Rem p. quae deo bet esse carissima. Sic multa quae honesta natura uidentur esse, temporibus fiunt inhonesta. Facere promissa,stare conuentis,reddere deposita, commvotata utilitate fiunt inhonesta. Ac de hs quidem quae uidentur esse utilitateS contra iustitiam simulatione prudentiar, satis arbitror dictum. Sed quoniam a quatuor sontibus honestatis primo libro ossicia duximus,in eisdem uersio himur quum docebimus ea quae uideantur esse utilia,neq; sint,a sint uirtutis
inimica. Ac de prudentia quidem,quam uult imitari malitia.item V de iustis
473쪽
tia,quae semper est utilis,disputatum est. Reliquae sunt duae partes honestatis,quarum altera in animi excellentis magnitudine & praestantia cernitur,altera in consermatione 5c moderatione continentiae & temperantiae. Vtile uidebatur Vlyssi,ut quidam poete tragici prodiderunt: nam apud Homerum, optimum auctorem,talis de Vlysse nulla suspicio est: sed insimulant eum traogoedie simulatione insaniae militiam subterfugere uoluisse. Non honestu consilium: at utile ut aliquis sortasse dixerit regnare,& Ithacae uiuere ociose cuParentibus,cum uxore,cum filio. Ullum tu decus in quotidianis laboribus Periculis cum hac tranquillitate conserendum putast Ego uero istam contemnendam Sc abriciendam: quoniam quae honesta non sit,ne utilem quidem es
se arbitror. Quidem audituru putas fuisse Vlyssem, si in illa simulatione per seuerasset: qui quu maximas res gesserit in bello,tamen haec audiat ab Aiace, Cuius ipse princeps iurisiurandi fuit, Quod omnes stitis, Ius neglexit fidem.
Furere assimulauit,ne quo iret: institit. litri i i . .
Quod ni Palamedis perspicax prudentia nisi I stius percepset malitiosam audaciam, Fide sacratum ius perpetuo falleret. Illi uero non modo cum hostibus, uerumetiam cum fluctibus,id quod seocit,dimicare melius fuit,s deserere consentientem Grsciam ad bellum Barbaris inserendii. Sed omittamus 8c fabulas S externa: ad rem facta,nostram Ueniamus. M. Attilius Regulus, quum Consul iterum,in Aphrica ex insidiis captus esset duce Xantippo Lacedaemonio. Imperatore autem Patre Annia halis Hamilcare,iuratus millias est ad Senatum, ut nisi redditi essent Poenis captiui nobiles quidam, rediret ipse Carthaginem. Is quum Romam uenioset,utilitatis speclcm uidebat,sed eam cui res declara salsam iudicauit: quae
erat talis,manere in patria,esse domi suae cum uxore, cum liberis: quam cala mitatem accepisset in bello,communem fortunae bellicae iudicantem, tenere
Consiliaris dignitatis gradum. Quis haec negat esse utilia Quem ceses et Magnitudo animi 8c fortitudo negat.Num locupletiores queris auctoreSe Hastrum enim est uirtutum proprium nihil extimescere, omnia humana despice re,nihil quod homini accidere possit,intolerandum putare. Ita in quid fecitet In Senatum uenit: madata exposuit: sententiam ne diceret, recusauit, quadiutureiurado hostium teneretur,non es. Senatorem. Atq; illud etiam D staestum hominem dixerit quispiam S repugnatem utilitati Boreddi captiuos. negauit esse utile. Illos enim adolescentes esse,& bonos duces,se iam consecta senectute.Cuius quum ualuisset auctioritas,captiui retenti sunt,ipse Carthaginem redηt: neo eum caritas patris retinuit,nec suorum. Ne uero tum ignorabat se ad crudelissimum hostem,& ad exquisita siupplicia proficisci: sed iuia
iurandum conseruandum putabat. Itaq3 tum quum uigilado necabatur, eradin meliore causa,u si domi senex captiuus periurus Cosularis remansisset. At stulte,qui non modo non censuerit captiuos remittendos,uerumetiam dissuaserit. Quomodo stulte Etiamne si Reip.co ducebat Potest autem quod inoutile Reip. sit,id sciui utile esse Peruertunt homines ea quae sunt landa menta naturg,quum utilitatem ab honestate seiungunt. Omnes enim expetismuS utilitatem,ad eam rapimur,nee iacere aliter ullo modo possumus. Na
474쪽
4 3 D E , o F F I C I Isquis est qui utilia fugiat Aut quis potius qui ea non studiosissime persequa,
ture Sed quia nusquam possumus,nisi in laude,decore,honestate,utilia repeorire: propterea illa prima dc summa habemus : utilitatis nomen non tam spledidum a necessarium ducimus. uidest igitur dixerit quisJin iureiurador Num iratum timemus Iouem At hoc quidem commune est omnium philossophorum,non eorum modo qui deum nihil habere ipsum negoch dicunt, nihil exhibere alteri: sed eorum etiam qui deum semper agere aliquid & mo liri uolunt,nuria nec irasci deum,nec nocere. inrid autem iratus Iupiter plus nocere potuisset,a nocuit sibi ipse Regulus Nulla igitur uis suit religionis
quae tantam utilitatem peruerteret. An ne turpiter faceret Primum minimais de malis. Num igitur tantum mali turpitudo ista habebat,quantum ille cruon elatus Deinde illud etiam apud Accium Fregisti ne fidem Nem dedi neq;ν do infidelicula: quana ab impio Rege dicitur,luculente tamen dicitiir. Adodunt etiam,quemadmodum nos dicamus uideri qui dam utilia quae non sint, sic se dicere uideri quaedam honesta, quae non sunt: ut hoc ipsum uidetur honestum,conseruandi iurisiurandi causa ad cruciatum reuertisse: sed fit non honestum,quia quod per uim hostium esset actum ,ratum esse non debuit. Addutetiam quidquid ualde utile sit,id fieri honestum,etiam si antea non uideretur, Haec sere contra Regulum. Sed prima uideamus. Non suit Iupiter metuedus
ne iratus noceret: qui neq; irasci solet,nec nocere. Haec quidem ratio non magis contra Reguli,q contra omne iusiurandum ualet. Sed in iureiurando,no qui metus, sed quae uis sit,debet intelligi.Est enim iusiurandum assirmatio religiosa. uod autem assirmate quasi deo teste promiseris,id tenendum est. Iaenim no ad iram deorum,quae nulla est,sed ad iustitiam Sc ad fidem pertinet. Nam praeclare Ennius, O fides alma,apta pinnis,& iusiurandum Iouis. Qui igitur iusiurandum uiolat, is fidem uiolat,quam in Capitolio uicinam Iouis Opt. Max. ut in Catonis oratione est. maiores nostri esse uoluerunt. Atenim ne iratus quidem Iupiter plus Regulo nocuisset, ii sibi nocuit ipse Regulus. Certe,si nihil malum esset nisi dolere. Id autem non modo non summum malum, sed ne malum quidem esse,maxima auctoritate philosephi assirmant. Quorum quidem testem no mediocrem,sed haud scio an grauissimi Regulum nolite,qugis,uituperare. Quem enim locupletiorem querimus, uprincipem populi R. qui retinendi ossicii causia cruciatum subierit uoluntariotim Nam quod aiunt,minima de malis,id est ut turpiter potius a calamitose: an est ullum maius malum turpitudine Quae si i deformitate corporis habeo at aliquid ostensionis,quanta illa deprauatio & scessitas turpificati animi deo het uideri I taque neruosius qui ista disserunt, tum audent malum dicere id quod turpe sit: qui autem remissius,hi tamen non dubitant sirminum malum dicere. Nam illud quide. Necp dedi, nem do infideli cuiu: idcirco recte a poeota,quia,quum tractaretur Atreus,personae seruiendum sitit. Sed si hoc sibi sit, mant,nullam eme fidem que infideli data sit,uideant ne queratur latebra perstiurio. Est autem ius etiam bellicu fidesq; iurisiurandi saepe cu hoste servada. Quod enim ita iuratum est,ut mens conciperet fieri oportere, id seruadu est.
Quod aliter id si non seceris,nullum periurium est: ut si predonibus pactum Pro capite preseum non attulerisinullastaus est,ne si iuratus quidem id non seceri .
475쪽
seceris. Nam pirata no est ex perduellium numero definitus,sed comunis hostis omniu. Cum hoc nec fides debet,nec iusiurandu esse commune. No enim falsiim iurare,peierare est: sed quod exanimi tui sententia iuraris,sicut uerbis concipitur more nostro,id non facere periurium est. Scite enim Euripides, Iuravi lingua,mentem iniuratam gero.
Regulus uero no debuit conditiones pactionesq; bellicas & hostiles perturobare periurio.Cum iusto enim & Iegitimo hoste res gerebatur raduersiis queZc totu ius se ciale, S multa sunt iura comunia. auod ni ita esset,nunqua claros uiros Senatus uinctos hostibus dedidisset. At vero Ti. Veturius,& Sp. Posthumius,quum iterum Cosules essent,quia quum male pugnatum apud Caudiu esset,legionibus nostris sub iugii missis, pacem cum Sanitibus feceorat,dediti sunt his. In iussit enim Populi Senatust fecerant.Eodem tempore Ti. Minutius, a. Aemilius,qui tum Tribb. pl. erant, q)eoru auctoritate pax erat facta dediti sint,ut pax Samnitium repudiaretur. Atq; huius deditionis ipse Posthumius,qui dedebatur,tasor & auctor fuit. Quod idem multis arionis post C. Mancinus,qui ut Numantinis,quibuscu sine Senatus auctoritas te foedus secerat,dedcretur,rogatione suasit eam,quam L. Furius S Sextus Attilius ex S.C.serebant: qua accepta, est hostibus deditus. Honestius hic ci
Pompeius,quo,quum in eaden: causa esset,deprecante,accepta leXno est.
Hic ea quae uidebatur utilitas,plus ualuit si honestas. Apud superiores utilitatis species sal sa,ab honestatis auctoritate silperata est. At non debuit ratum esse,quod erat astum peruina. Q uasi uero sorti uiro uis possit adhiberi.Cur igitur ad Senatu proficistebatur, quum presertim de captiuis dissuaserus esset Q uod maximu in eo est, id repreheditis. Non enim suo iudicio stetit,sed suo scepit causam,ut esset iudicium Senatus :cui nisi ipse auctor fuisset,captiui prosectio Poenis redditi essent . ita incolumis in patria Regulus restitisset. 1uod quia patrie non utile putauit,idcirco sibi honestum Sc lentire illa,& pati crodidit. Nam quod aiut quod ualde utile sit,id fieri honestum: imo uero esse, non fieri. Est enim nihil utile,quod idem non honestum. Nec quia utile,hoonestum est: sed quia honestum, utile. Quare ex multis mirabilibus exemplis haud sacile quis dixerit hoc exemplo aut laudabilius aut praestantiuS..Sed eae tota hac laude Reguli unum illud est admiratione dignum, captiuOS retio
Dendos censuit. Nam Φ rediit,nobis nuc mirabile uidetur:illis quidem rem Poribus aliter facere non potuit. Itaq3 ista laus non est hominis,sed tempora. Nullum enim uinculum ad astringendam fidem iureiurando Maiores arctiotis esse uoluerunt. Id indicant leges in. xii. tabulis,indicant sacrat indicat Deo dera,quibus etiacu hoste deuincitur fides. Indicat notationes animaduersioonesta Cesorum,qui nulla de re diligentius ci de iureiurado iudicabat. L. Ma Ito guli F.quum Dictator fuisset, M.Poponius Trib.pl.diem dixit,quod is paucos sibi dies ad Dustatura geredam addidisset:criminabatur etiam quod T itum F.qui postea est Torquatus appellatus ab hominibus relegasset, S ruri habitare iussisset. Quod quum audiuisset adolescens filius negocium exhi heri patri,accurrisse Romam, Sc cum prima luce Pomponia domum uenisse dicitur.Cui quum esset nunciatum: m illum iratum allaturum ad se aliquid cotra Patre arbitraretur,surrexit e lectulo, remotis arbitris,ad se adolestente
iussit uenire. At ille ut ingressus est,consestim gladium distrinxit,iurauits se
476쪽
432 DE OFFICII sillum statim Interfecturu,nisi iusiurandum dedisset, se patrem missum esse si cturum. Iuravit hoc terrore coactus Poponius. Rem ad populum detulit: docuit cur sibi causa desistere necesse esset. Manlium missum secit. Tantu teporistius illis iusiuradum ualebat. Atq3 hic T. Manlius is est,qui ad Anienem,Galli,que ab eo prouocatus occiderat,torque detracto cognomen inuenit: cuius tertio consulatu Latini ad Veserim sugati sitiat. Magnus uir in primis, re qui perindulgens in patre,idem acerbe leuerus in filium. Sed ut laudandus Regulus in conseruando iureiurado,sic decem illi quos post Cannensem pus gnam iuratos ad Senatu misit Annibal se in castra reuersiros,ea quoru erant potiti Poeni,nisi de redimendis captiuis impetrauissent: si non redierunt, ut luperadi: de quibus no omnes uno modo.Na Polybius bonus author in primis,ex decem nobilissimis qui tum erat missi,noue reuertisse dicit re a Senatuno impetrata: unum ex dece,qui paulo post v erat egressus d castris, redisset quasi aliquid esset oblitus, Rome remansisse. Reditu enim in castra, liberatu se esse iureiurando interpretabatur. Non recte. Fraus enim distringit,no dis soluit periuriu. Fuit igitur stulta calliditas peruerse imitata prudentiam. Ita.decreuit Senatus ut ille ueterator&callidus,uinetus ad Annibalem ducerest tur. Sed illud maximum. Octo hominum milia tenebat Annibal, non quos in acie cepisset,aut qui periculo mortis distugissent,sed qui relicti in castris fuissent a Paulo AI Varrone Coss. Eos Senatus non censuit redimendos, in id parua pecunia fieri posset: ut esset insitum militibus nostris aut uincere aut emori. Qua quidem re audita,fractum animu Annibalis scribit idem, quod Senatus populusq; Romanus rebus afflictis tam excelso animo fuisset. Sic honestatis comparatione,ea quae uidentur utilia, uincuntur. Acilius autem,qui graece scripsit historiam,plures ait fuisse qui in castra reuertissent eadem fraude,ut iureiurando liberarentur: eosq3 a Censoribus omnibus ignominiis notatos. Sitiam huius loci finis. Perspicuum est enim ea quae timido animo, humili,demita, fractocii fiant, quale suisset Reguli factum si aut de captiuis quod ipsi opus esse uideretur,non quod Reipub.censuisset aut domi remanere uoluisseonon esse utilia,quia sint flagitiosa, eda S turpia. Restat quarta pars,quae decore, moderatione,modestia, continentia,temperantia contietnetur. Potest igitur quidquam utile esse, quod sit huic talium uirtutum chostro contrariumζ Atqui ab Aristippo Cyrenaici atque Anniceria philosophi nominati, omne bonum inuoluptate posuerunta uirtutem Q censuerunt Ob eam rem esse laudandam, quod effficiens esset uoluptatis. Quibus obsoletis, foret Epicurus, eiusdem fere adiutor auctor sententiae. Cum his uelis equisci; ut dicitur si honestatem tueri ac retinere sententia est, decertandum est. Nam si non modo utilitas, sed uita omnis beata,corporis firma constitu tione,eiust constitutionis spe explorata ut a Metrodoro scriptum estJcontinetur: certe hec utilitas,& quidem summa, sic enim censent um honesta' te pugnabit. Nam ubi primum prudentiae Iocus dabitur c An ut conquiratiandit suavitates in miser uirtutis famulatus seruientis uoluptati: Quod autem munus prudentiae: An legere intelligetur uoluptates: Fac nihil isto esse iucundius: quid cogitari potest turpius: Iam qui dolorem summum malum dicat,apud eum que habet locum fortitudo,qus est dolorum laborum
conxemptior uauis enim multis locis dicat Epicurus c sicut hic dicio tisi
477쪽
sortiter de dolore: tamen non id spectandum est quid dicat,sed quid consen.
taneum sit ei dicere,qui bona uoluptate terminaucrit,mala dolore. Vt si illum audiam de continentia Sc temperantia,dicit ille quidem multa multis locis, sed aqua haeret,ut aiunt.Nam qui potest temperantiam laudare is qui ponat summum bonum in uoluptate Est enim temperantia libidinum inimica : li, bidines autem consectatrices uoluptatis. A tΤ in his tamen tribus generibus quoquo modo possunt,non incallide tergiversantur: prudentiam introdu/ nt,scientiam suppeditantem uoluptates,depellentem dolores. FortitudinEquo* aliquo modo eXpediunt,quum tradunt rationem negligende mortis, perpetiendi doloris .Etiam temperantiam inducunt,non facillime illi qui, dem,sed tamen quo modo postunt, Dicunt enim uoluptatis magnitudinem doloris detractione fieri. Iustitia uacillat,uel iacet potius, omnes V es uirtutes quae in communitate cernuntur & in societate generis humani. Neq; enim honitas,nec liberalitas nec comitas esse potest non plus si amicitia si haec noper se expetantur,sed ad uoluptatem utilitatdmue reserantur.Conferamus igitur in pauca. Nam ut utilitatem nullam esse docuimus que honestati esset contrari sic omnem uoluptatem dicimus honestati esse contrariam. Queo magis
reprehendendos Calliphonem Sc Dinomachum iudico, qui se dirempturos
controuersiam putauerunt, si cum honestate uoluptatem tanqcum homine pecudem copulavissent. Non recipit istam coniunctionem honestas aspernatur,repellit.Nec uero finis bonorum& malorum,qui simplex esse debet, eae
dissimillimis rebus misceri Sc temperari potest.Sed de hoc magna enim res eae alio loco pluribus. Nunc ad propositum. Quemadmodum igitur siquando ea que uideretur utilitas,honestati repugnat,diiudicanda res si t,satis est supra disputatum. Sin autem speciem utilitatis etiam uoluptas habere dicetur, nulla potest esse ei cum honestate coniunctio. Nam ut tribuamus aliquid uoluptati, condimenti fortasse nonnihil, utilitatis certe nihil habebit. Ha/hes a patre munus, Marce fili, mea quidem sententia magnum, sed perinde erit ut acceperis. & hi tibi tres libri inter Cratippi cometarios tanu hospites erunt recipiendi. Sed ut si ipse uenissem Athenas quod quidem esset sactu,nisi me e medio cursit clara uoce patria reuocasse liquando me quos audires: sic quonia his uoluminibus ad te prosecta uox mea est,tribues his
reporis quantum poteris: poteris autem quantum uoles. Cum uero intellexero te hoc scientie genere gaudere,ium S praesens tecupropediem lat speroJ& dum aberis,absens loquar. Vala igitur mi Cicero,tibi* perseade,esse te quidem mihi carissimum sed multo fore cariorem, si talibus monimentis praeceptis
478쪽
lio secero suo memoriter Sc iucunde solebat,nec dubi tare illum in omni sermone appellare sapientem. Ego autem a patre ita eram deductus ad ScaeuoIam sumpta uirili toga,ut quoad possem,& Iiceret,a senis latere nua discederem. Ita multa ab eo prudenter disputata, multa breuiter 8c commode dicta, memoriae manda bam, fiericis studeba eius prudentia doctior. Quo mortuo,me ad pontificem Scaevolam contuli, quem unum nostrae ciuitatis S in genio & industria prςstantissimum audeo dicere. Sed de hoc alias. Nunc rest deo ad Augurem. Cum saepe multa,tum memini domi in hemicyclo seden tem,ut solebat,quum dc ego essem una,& pauci admodum similiares,in eum sermonem illum incidere,qui tum sere multis erat i ore. Meministi enim prosecto,ut opinor, Attice,& eo magis,quod P. Sulpicio utebare multu, quum
is Trib.pl.capitali odio a Q. Pompeio,qui tum erat Consili, dissideret: qui
cum coniunctissime & amantissime uixerat,quanta esset hominum uel admistratio,uel querela. Itaque tum Scaeuola quum in eam ipsam mentionem incis
disset,exposuit nobis sermonem Laelia de amicitia habitum ab illo secum , dccum altero genero C. Fannio M.F.paucis diebus post mortem Aphricani. eius disputationis sententias memoris mandaui, quas in hoc libro expositi meo arbitratu.Quasi enim ipsos induxi loquentes,ne inquam Sc inquit saeptuSinterponeretur. Atque ideo seci, ut tanquam a prssentibus coram haberi sermo uideretur Quum enim saepe mecum ageres ut de amicitia seriberem aliquid,digna mihi res cum omnium cognitione, tum nostra familiaritate uisa
est. Itaque seci non inuitus, ut prodessem multis tuo rogatu. Sed ut in Cato ne Maiore feci,qui est seriptus ad te de senectute Catonem induxi senem disputantem, quia nulla uidebatur aptior persona quae de illa aetate loqueretur. quam eius,qui δέ diutissime senex suisset,& in ipsa senectute pre ceteris floruisset: siccum accepissemus a patribus maxime memorabile.C. Laelii Sc P . Scio pionis familiaritatem Bisi e C. Laelii Persona uisa est idonea mihi,que de amicitia ea ipsa dissereret,quae disputata ab co meminisset Scaevola. Genus austiem hoc sermonum positum in hominum ueterum auctoritate,& eorum illust strium,plus nescio quo pacto uidetur habere grauitatis. Itaque ipse mea leo gens,sic assicior interdum,ut Catonem, non me loqui existimem. Sed ut tum ad sene senex de senectute sic hoc libro ad amicii amicissimus scripsi de amicistia.Tu est Cato locutus,quo erat nemo sere senior temporibus illis,nemo prudentior. Nunc Lelius,& sapiens sic enim est habitus S amicitiae gloria excellens de amicitia loquitur.Tu uelim a me animum parumper auertas, Laestitu loqui ipsum putes. C. Fannius,&Q Mucius ad seceruuenilit post mor
479쪽
de amicitia: quam legens tu ipse cognosces. FANNIV s. Sunt ista Lasi. Fec enim melior uir suit Africano quisu nec clarior. Sed existimare debes omnium oculos in te esse coniectos.Vnum te sapientem& appellant S exi stimant.Tribuebatur hoc modo V.Catoni. Scimus L. Acilium apud patres nostros appellatu esse sapiente. Sed uter alio quodam modo. Acilius, quia prudens este in iure ciuili Putabatur.Caro,quia multarum rerum usum habeo hat multa eius 8c in Senatu Zc in foro uel prouisa prudenter,uel acta constanter,uel responsa acute serebantur,propterea quasi cognomen iam habebat in senectute sapientis.Te autem alio quodam modo,non solum natura & moribus uerum etiam studio S doctrina esse sapientem: nec sicut uulgus, sed ut eruditi solent appellare sapientem, qualem in reliqua Graecia neminem. Naqui septem appellantur,eos,qui ista subtilius querunt, in numero sapientum non habent. Athenis unum accepimus,& eum quidem Apollinis oraculo capientissimum iudicatum .Hanc esse in te sapientiam existimant,ut omnia tua inteposita esse ducas,humanos casus uirtute inferiores putes. Itaque ex me quaerunt,credo ex hoc item Scaevola, quonam pacto mortem Africani seoras,eoq3 magis quod proximis Nonis cum in hortos D. Bruti Auguris coomentandi causac uias let uenissemus,tu no inuisti,qui diligentisiime semper illum diem 8c illud munus selitus esses obire. SCAEVOLA. Qui runt quidem C. Laeli multi,ut est a Fannio dictum. Sed ego id respondeo, quod
animaduerti te dolorem quem acceperis cum summi uiri tum amicissimi morte,serre moderate,nec Potuisse non commoueri,nec suisse id humanitatis tuae. autem in nostro collegio non affuisses, ualetudinem respondeo causam non moestitiam suisse. LAE L .Recte tu quidem Scaevola, Ac uere. Nec enim ab isto ossicio quod semper usiurpaui cum ualerem,abduci incommodo meo debui. Nec ullo casu arbitror hoc constanti homini posse contingere, ut ulla
intermissio fiat ossici j.Tu autem Fanni quod mihi tantum tribui dicis, quanotum ego nec agnosco,nec postulo,sicis amice: sed,ut mihi uideris , non recte
iudicas de Catone. Aut enim nemo quod quidem magis cred aut si qui , ille sapiens fuit. Quomodo ut alia omittam mortem filii tulit: Meminera
Paulum,uideram Caium.sed hi ne comparentur Catoni maximo & specitato uiro. uamobrem caue Catoni anteponas, ne istum quidem ipsum quem Apollo ut ais9 sepientissimum iudicauit. Huius enim facta,illius dicta lau dantur.De me autem ut iam cum utroq; loquar9sic habetote. Ego si Scipionis desiderio me moueri negem, a id recte faciam,viderint sapientes : sed certe
mentiar. Moveor enim tali amico orbatus,qualis,ut arbitror,nemo una erit: S ,ut confirmare possum,nemo certe fuit. Sed non egeo medicina, me ipse cosolor,& maxime illo solatio, eo errore careo,quo amicorum decessu pleri
que angi solent.Nihil enim mali accidisse Scipioni puto: mihi accidit,si quid
accidit. Suis aute incomodis grauiter angi,no amicu,sed seipsu amatis est. Cusilo uero quis neget actu esse prsclarer Nisi em quod ille minime putabatJImortalitate optare uellet, id non est adeptus, quod homini fas esset opta,re Qui summa spe ciuiu,qua de eo ia puero habuerasico tinuo adolesces icredibili uirtute superauit. qui Cossulatu petiit nuci, faetiis est Cosul bis,primitante tepus,iteru sibi suo tepore,Remu pene sero,qui duabus urbibus euersis
480쪽
mimicissimis huic imperio non modo prs sentia,ucrumetiam sutura bella deo eui: Quid dicam de moribus facilli mis,de pietate in matrem,liberalitate in serores,bonitate in suos,iustitia in omnes Hec nota sunt uobis. Q, autem cis uitati carus fuerit, moerore funeris indicatum est. Quid igitur hunc paucostrum annorum accessio iuuare potuisset Senectus enim quis non sit grauis c ut memini Catonem anno antea mortuus est,mecum Sc cum Scipione disserer tamen aufert eam uiriditatem, in qua etiam tunc erat Scipio. Quam
obre uita quide talis suit,uel sortuna,vel gloria,ut nihil posset accedere. Mooriendi autem sensium celeritas abstulerit. Quo de genere mortis dissicile dictu est. Quid homines suspicetur,uidetis. Hoc tamen uere licet dicere,P. Scipi ni ex multis diebus, quos in uita celeberrimos letissimos is uiderit,illum diem clarissimum fuisse,cum Senatu dimisso domum reduetiis ad uesperam est a patribus conscriptis,a populi R. soci)s,& Latinis,pridie u excessite uita: ut ex tam alto dignitatis gradu ad superos uideatur potius u ad inferos peruenisse. Nem enim assentior iis qui haec nuper disserere coeperunt,cum corporiobus simul animos interire,atq; omnia morte deleri. Plus apud me antiquora auctoritas ualet,uel nostrorum maiorum,qui mortuis tam religiosa iura trishuerunt: quod non fecissent prosecto,si nihil ad eos pertinere arbitrarentur.
vel eorum qui in hac terra suerunt,magnam Grsciam que nunc quidem deleta est,tum floreba institutis S praeceptis suis erudierunt. Vel eius qui Apollinis oraculo sapientissimus est iudicatus, qui non tum hoc, tum illud cui in pleri sed ide semper animos hominum esse diuinos,iis p,cum e corporibus excessisient,reditum in coetu patere,optimo F dic iustissimo cuil ex. peditissimum.quod idem Scipioni uidebatur. Qui quidem,quasi presagiret. perpaucis ante mortem diebus,cum Sc Philus SI Manilius adessent, SI al
Plures tu etiam Scaevola mecum uenisses, triduum disseruit de Rep.cuius disputationis suit extremum sere de immortalitate animorum: que se in quiete per uisum ex Africano audisse dicebat. Id si ita est,ut optimi cuius y animus in morte facillime euolet,tanquam e custodia uinculis cy corporis: cui censeo mus cursum ad deos saciliorem suisse quam Scipioni Quocirca moerere hoe eius euentu,vereor ne inuidi magis quam amici sit. Sin autem illa uereor,ut idem interitus sit animorum 8c corporum, nec ullus sensus maneat: ut nihil boni est in morte,sic certe nihil est mali. Sensu enim amisso fit idem,quasi naotus non esset omnino. Quem tamen esse natum S nos gaudemus,& haec ciuita S,dum erit,laetabitur.Quamobrem cum illo quidem ut supra dixiJactum optime est,mecum autem incommodius: quem fuerat aequius,ut prius introoieram,sic prius exire de vita. Sed tamen recordatione nostrae amicitiae sic fruoor, ut beate uixisse uidear , quia cum Scipione uixerim, quo cum mihi coniuncta cura de republica&de priuata fuit: quo cum domus fuit Sc militia communis, S id in quo est omnis uis amicitie uoluntatum, studiorum, senotentiarum summa consensio. Itaque non tam ista me sapientie quam modo Fannius commemorauit fama delectat,salia presertim, a V amicitiae nostrae memori1 spero sempiterna sere: idqr mihi eo magis est cordi . ex ostmnibus seculis uix tria aut quatuor nominatur paria amicorii: quo in genere
sperare uideor Scipionis amicitia & Laelii nota posteritati fore. F AN. Istud quide Leti ita necesse est. Sed quonia amicitie metione secisti,dc sumus otiosi, pergratum